ملیت : ایرانی - قرن : 5 منبع : فرهنگ فارسی معین (جلد پنجم)
(ز 475 ق)، نویسنده و شاعر. یكى از امیران و شاهزادگان آلزیار بود كه در ادبیات مقامى رفیع داشت. وى به ظاهر، مدتى بر بخشى از كوهستانهاى مازندران حكومت داشت و مدتى نیز در دربار سلطان مودود غزنوى سمت ندیمى داشت. سفرى به حج كرد. آن چه سبب شهرت و ماندگارى وى شده است، كتاب «قابوسنامه» است كه آن را در چهل و چهار باب براى فرزند خود گیلانشاه در 475 ق تألیف كرده است. این كتاب از مهمترین متون نثر فارسى به شمار مىرود. عنصرالمعالى قریحه شاعرى نیز داشته و قطعات و رباعیات متوسط از او باقى مانده است.[1] (ع. پایه بلندیها) كیكاوس بن اسكندر ابن قابوس بن وشمگیر بن زیار، از امراى دانشمند آل زیار (قر. 5 ه.) وى در زمره زیاریانى است كه پس از منوچهر بن قابوس، و مخصوصا پس از غلبه تركمانان سلجوقى بر ایران، حكومت مستقلى نداشته، و تنها به عنوان امیرزاده در قسمتى از طبرستان باقى مانده بودند. پدرش اسكندر داراى دستگاه امارت بود، و كیكاوس او را «امیر ماضى» خوانده، و خود او امارت گونهاى داشت، و گویا امیرى وى منحصر به قسمت محدودى از گرگان و طبرستان و بسیار ضعیف بود، چنانكه وى خود مدتى دراز بیرون از ولایت خویش میگذرانید، و چون زن او فرزند سلطان محمود غزنوى بود، هشت سال در دستگاه سلطان مودود به سر برد، و چندى به غز و در هندوستان گذراند، و به غز و در سرحدهاى روم نیز رفت، و سپس چند سال در گنجه نزد امیر ابوالسوار شاوور بن فضل هم در سفر حج گذرانید. تاریخ وفات او را ابن اسفندیار 462 ه.ق. نوشته و بسیارى همین تاریخ را پذیرفتهاند، ولى بعض محققان به مناسبت تاریخ اتمام قابوسنامه كه در برخى نسخ 475 آمده این تاریخ را مردود دانند لیكن با مسلم شدن وفات ابن اسفندیار در سال 462 ه.ق. تاریخ اتمام قابوسنامه بین سالهاى 457 و 462 به حقیقت نزدیكتر است. وى پسرى به نام گیلانشاه داشته و خود كتاب «قابوسنامه» (ه.م.) را به نام او تألیف كرده است. عنصرالمعالى مردى مطلع و دانشمند بود و به زبانهاى فارسى و طبرى اشعارى متوسط مىسرود.
