مشاهیر ایران و جهان - هدایت طبرستانی، رضاقلی

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 13 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(1288 -1215 ق)، نویسنده و شاعر، متخلص به هدایت. معروف به لَلِه‏باشى و مشهور به شیرازى. ملقب به خانى و امیرالشعراء. نسبش به شیخ كمال خجندى مى‏رسد. در تهران به دنیا آمد. پدرش از اعیان قریه چارده، از توابع دامغان بود و در زمان فتحعلى شاه قاجار به خدمت حسینعلى میرزا، فرمانفرماى فارس رسید و همان جا درگذشت. پس از فوت پدر، هدایت همراه مادر و بستگانش به تهران آمد و سپس به مازندران رفت. بعد از چند سال همراه مادرش كه قصد زیارت مكه داشت، به فارس رفت و در خدمت محمد مهدى خان، متخلص به شحنه، مشغول تحصیل شد. هدایت از آغاز جوانى به سرودن شعر پرداخت و ابتدا چاكر تخلص مى‏كرد. وى خدمات ادارى خود را از دستگاه حسینعلى میرزا آغاز كرد. در این دوره بود كه فتحعلى شاه به شیراز رفت و به سبب شایستگى رضاقلى، عنوان خان و لقب امیرالشعراء به وى داد. پس از مرگ فتحعلى شاه مدتى در خدمت والیان فارس، از جمله فیروز میرزا و فریدون میرزا بود تا اینكه عازم تهران شد و به خدمت میرزا آقاسى صدر اعظم رسید. محمد شاه قاجار تعلیم و تربیت فرزند خود، عباس میرزاى نایب‏السلطنه (دوم) را به وى واگذار كرد و به همین جهت به لَلِه‏باشى معروف شد. پس از مرگ محمد شاه گوشه‏نشینى اختیار كرد، ولى پس از مدتى به پیشنهاد امیركبیر و دستور ناصرالدین شاه به سفارت خوارزم مأمور گردید و به امر امیر رضاقلى خان در این سفر به تألیف كتابى در شرح راه و اسامى بلاد و اسامى سركردگان و ریش‏سفیدان و حوادث این سفر به نام «سفارت‏نامه‏ى خوارزم» پرداخت. پس از بازگشت به تهران با كمك علیقلى میرزا اعتضادالسلطنه به ریاست و ناظمیت دارالفنون انتخاب گردید. رضاقلى خان در 1279 ق به للگى ولیعهد مظفرالدین میرزا انتخاب و همراه او به آذربایجان رفت و پس از بازگشت به تهران انزوا گزید. وى در مسجد هدایت تهران به خاك سپرده شد. از دیگر آثارش: تذكره‏ى «ریاض‏العارفین»، مبنى بر شرح حالات عرفا، فضلا، حكما، ادبا و شعرا از متقدمین و متأخرین و معاصرین؛ تذكره‏ى «مجمع‏الفصحا»، در شش مجلد؛ ملحقات «تاریخ روضة الصفاى ناصرى»، در سه مجلد، كه الحاقى است بر «تاریخ روضة الصفا» تألیف میر محمد بن برهان‏الدین خاوند شاه؛ «مظاهر الانوار»؛ «لطایف المعارف»؛ «فهرست التواریخ»؛ «فرهنگ انجمن آراى ناصرى»، در لغت فارسى؛ مثنویات سته‏ى ضروریه شامل: «انوار الولایه» در معجزات ائمه (ع) بر وزن «مخزن‏الاسرار» نظامى گنجوى، «گلستان ارم» مشهور به «بكتاش‏نامه» بر وزن «خسرو و شیرین» نظامى گنجوى، «بحرالحقایق» بر وزن «حدیقه» سنایى، «انیس العاشقین» بر وزن «لیلى و مجنون» نظامى گنجوى، «خرم بهشت»، «هدایت‏نامه»؛ «دیوان» شعر.[1] رضاقلى‏خان طبرستانى فرزند محمدهادى (و. محرم 1215- ف. 1288 ه.ق) ملقب به لله‏باشى. در تهران متولد شد و در شیراز به تحصیل پرداخت. سپس به دربار محمدشاه و ناصرالدین شاه راه یافت و از طرف ناصرالدین شاه به ریاست مدرسه‏ى دارالفنون منصوب شد. وى تألیفات و آثار زیادى بجا گذاشت كه از آن جمله است: 1- مثنوى هدایت‏نامه در بحر رمل. 2- مثنوى گلستان ارم و چندین مثنوى دیگر. 3- فهرست التواریخ 4- منهج‏الهدایه 5- تذكره‏ى ریاض‏العارفین. 6- مجمع‏الفصحا در تذكره‏ى شعرا در دو جلد بزرگ. 7- سه جلد در تكمیل روضةالصفاى میر خواند. 8- دیوان غزلیات بیش از 8 هزار بیت. 9- دیوان قصاید شامل بیش از 10 هزار بیت. از تألیفات دیگر او فرهنگ معروف «انجمن آراى ناصرى» و كتابى به نام نژادنامه است. خدمت دیگر او به فرهنگ، تأسیس چاپخانه‏اى است كه بسیارى از كتب ادبى در عصر قاجاریه در آن چاپخانه طبع شده است.