مشاهیر ایران و جهان - فخر رازی، فخرالدین ابوعبدالله، ابوالمعالی، ابوالفضل محمد

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 6 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(ح 606 -544 ق)، مفسر، واعظ، مصنف، حكیم، اصولى و عالم اشعرى شافعى. مشهور به امام رازى و فخر رازى و امام فخرالدین، معروف به امام المشككین و موصوف به شیخ‏الاسلام و ابن‏خطیب و ابن‏خطیب رى. اصل وى از طبرستان بود و در رى به دنیا آمد. وى شاگرد پدرش، ضیاءالدین عمر، در كلام بود و سلسله‏ى استادانش را،از طریق پدر، به اشعرى مى‏رساند. در مرند در مدرسه‏اى كه قاضى مرند، پدر، پدر محیى‏الدین بنا كرده بود، فقه و حكمت آموخت. وى در علوم عقلى و نقلى، تاریخ، كلام، فقه، اصول، تفسیر، حكمت، علوم ادبى و فنون ریاضى یگانه‏ى عصر خود بود دانشمندان بسیارى از شهرهاى دور حاضر حوزه‏ى درس او مى‏شدند، و حتى در موقع سوارى نیز دهها تن از فقهاى شاگردانش به جهت استفاده علمى در ركابش مى‏رفتند. فخر رازى به دلیل ژرف‏بینى در اقوال حكماى یونان و تعمق در جرح و تعدیل آنها شك و شبهه در مطالب عقلى و دینى وارد مى‏كرد و به گفته‏ى ابن‏حجر گاه شبهات سختى وارد مى‏آورد كه خود از حل آن در مى‏ماند. وى به خوارزم رفت و به جهت مذاكرات دینى كه با علماى آنجا نمود محكوم به اخراج از آن سرزمین شد،پس به ماورالنهر رفت و باز به همان دلیل تبعید شد. وى به رى موطن خود بازگشت و از آن جا به خراسان رفت و مورد عنایت سلطان محمدخوارزمشاه قرار گرفت. سرانجام در هرات ساكن شد و شیخ‏الاسلام آنجا گشت و به دو زبان عربى و فارسى وعظ گفت. او در هرات درگذشت و در دامنه‏ى كوه مزداخان نزدیك هرات دفن شد. از آثار وى: «تفسیر الكبیر» یا «مفاتیح الغیب»، تفسیر قرآن در هشت مجلد؛«تفسیر الفاتحه»؛ «اسرار التنزیل و انوار التأویل»؛ «اساس التقدیس» یا «تأسیس التقدیس»، در علم كلام؛ «تهذیب الدلائل و عیون المسائل»؛ «لباب الاشارات»؛ «لوامع البینات فى شرح اسماء الله و الصفات»؛ «محصل افكار المتقدمین و المتأخرین من العلماء و الحكماء و المتكلمین»؛ «المحصول»؛ شرح «قانون» ابن‏سینا، در طب؛ شرح «نهج‏البلاغه»؛ «نهایه الایجاز فى درایه الاعجاز»، در علم بیان؛ «كتاب الهندسه»؛ دائره‏المعارف «جامع العلوم» یا «حدائق الانوار فى حقائق الاسرار» یا «ستینى»، به فارسى در پیرامون شصت علم كه در 574 ق به نام علاءالدین تكش‏خوارزمشاه تألیف كرده است؛ رساله در «اصول عقاید»، به فارسى، در هشت باب در توحید و نبوت و معاد و امامت و اصول فقه؛ «رساله‏ى روحیه»، به فارسى، در جواب تعزیت نامه‏اى كه پادشاه وقت در مرگ پسر فخررازى نوشته بود؛ رساله «الاختیارات العلائیه» یا «الاحكام العلائیه فى الاعلام السماویه»، به فارسى، در اختیارات نجومى، كه به نام سلطان علاءالدین محمد خوارزمشاه در دو مقاله نوشته است؛ «شعر»، به عربى و فارسى.[1] رازى، ابوعبداللَّه محمد بن عمر بن حسین بن حسن بن على طبرستانى رازى مشهور به امام فخر فقیه شافعى و دانشمند علوم معقول و منقول معروف به ابن الخطیب و فخر رازى (و. رى 543 یا 544- ف. هرات 606 ه.ق). وى در عصر خوارزمشاهیان مى‏زیست و جاه و منزلت و نفوذ كلام او در نزد سلطان محمد خوارزمشاه بسیار بود. و بین او و بهاءالدین پدر جلال‏الدین مولوى اختلاف ایجاد شد. وى در علم كلام و معقولات سرآمد عصر بود، و در فنون مختلف تألیفات مهم دارد. فخر رازى در غالب اصول مسلم فلسفى شك كرده و بر فلاسفه‏ى مقدم ایراداتى وارد آورده و حكیمانى نظیر نصیرالدین طوسى و قطب‏الدین رازى و میرداماد و صدرالدین شیرازى مدتها سرگرم جواب دادن به شبهات او بوده‏اند. به سبب همین قدرت در تشكیك است كه وى را «امام المشككین» لقب داده‏اند. از آثار اوست: نهایةالعقول، كتاب الاربعین، المطالب العالیة، محصل افكارالمتقدمین والمتأخرین (ه.م)، البیان والبرهان فى الرد على اهل الزیغ والطغیان، المباحث العمادیة فى المطالب المعادیة، تهذیب الدلائل و عیون‏المسائل، ارشاد النظار الى لطائف الاسرار، تحصیل الحق، الزبدة، المعالم، مفاتیح الغیب (ه.م)، نهایةالاعجاز (ه.م)، المسائل الخمسون (ه.م)، شرح كلیات قانون ابن سینا، ستینى (ه.م)، الملخص (ه.م)، شرح الاشارات (در این كتاب ایراداتى بر ابن‏سینا وارد كرده كه بعداً نصیرالدین طوسى آنها را جواب داده)، شرح عیون‏الحكمة، مباحث المشرقیه (ه.م).