ملیت : ایرانی - قرن : 13 منبع : گنجینه دانشمندان (جلد ششم)
میرزا ابوالقاسم خان فراهانى قائممقام و صدارت مرحوم فتحعلى شاه قاجار كه در شهر رى در مقبره مرحوم ابوالفتوح رازى صاحب تفسیر معروف مدفون مىباشد. مرحوم خیابانى در ج سوم ص 254 ریحانةالادب گوید: قائممقام- میرزا ابوالقاسم بن میرزا عیسى بن محمد حسن بن عیسى بن ابىالفتح بن ابىالخیر حسینى فراهانى تهرانى از افاضل ادباء نامى عهد فتحعلى شاه قاجار كه ادیب فاضل منغى كامل شاعر ماهر مترسل دانشمند جامع كمالات صورى و معنوى و در نظم و نثر عربى و فارسى سرآمد امثال و اقران خود بوده و به (ثنائى) تخلص مىنموده است. از آثار قلمى اوست انشاء كه حاوى مكتوبات و منشآت اوست كه مرحوم حاج فرهادمیرزا آن را تدوین و به منشآت قائممقام معروف و به امر اویس میرزا پسر فرهادمیرزا به طبع رسیده. 2- جلایرنامه كه مثنوى فكاهى است و بنام جلایر غلام خود به نظم درآورده 3- الجهادیه 4- دیباچه جهادیه صغراى پدرش میرزا عیسى 5- دیباچه جهادیه كبراى مرحوم پدرش 6- دیوان شعر. از اشعار اوست این چند بیت. گر در دو جهان كام دل و راحت جهانست من وصل تو جویم كه به از هر دو جهانست در كیش من ایمانى اگر هست به عالم در كفر سر زلف چو زنجیر بتانست گر واعظ مسجد بجز این گوید مشنو این احمق بىچاره چه داند حیوانست گر مذهب اسلام همین است كه او راست حق بر طرف مغبچه دریر مغانست او خون دل خم خورد این خون دل خلق باور نتوان كرد كه این بهتر از آنست آن مرحوم در سال 1251 قمرى بدورد حیات گفته و در شهر رى در مقبره ابوالفتوح به خاك رفته است. (1193- مقتول 1251 ق)، ادیب و شاعر، متخلص به ثنایى. پدر وى از رجال سیاسى و از مفاخر علمى و ادبى ایران بود كه مدتى مقام وزارت و قائممقامى را به عهده داشت. میرزا ابوالقاسم پس از فوت پدر به منصب قائممقامى رسید و در دربار عباس میرزا نایبالسلطنه مصدر كارهاى بزرگى شد. او پس از وفات فتحعلىشاه، محمدشاه را به تهران آورد و با حسن تدبیر و لیاقت خود سلطنت او را مستقر كرد و خود اقدام به سركوب شورشها و آرام كردن اوضاع نمود. قائممقام در زمینههاى ادبى نیز صاحب استعداد بود وى به سرودن شعر مىپرداخت.اما بیشترین شهرت او در زمینهى ادبى، در نثر است تا نظم. در نوشتههایش از مكتب گلستان سعدى پیروى مىنمود. نثر قائممقام داراى ویژگىهایى از جمله: كوتاهى جملهها، صراحت لهجه و ترك استعاره و همچنین آهنگین بودن جملات مىباشد. وى سرانجام بدستور محمدشاه در باغ نگارستان به توسط اسماعیلخان قراچهداغى به قتل رسید. در شهر رى، در مقبرهى ابوالفتوح رازى، دفن شد. از آثارش: «منشآت» قائممقام؛ «دیوان» شعر؛ «جلایرنامه»؛ «الجهادیه»؛ دیباچهاى بر «جهادیهى صغرى» و «جهادیه كبرى» پدرش؛ «عروضیه»؛ «شمایل خاقان»، در تاریخ.[1] (میرزا) ابوالقاسم بن (میرزا) عیسى قائممقام فراهانى وزیر عباس میرزا و محمدشاه قاجار (و. 1193 ه.ق- مقت. 1251 ه.ق/ 1835 م.). وى ادیب، منشى، شاعر و در نظم و نثر فارسى استاد بود و ثنائى تخلص مىكرد. در سال 1237 پس از وفات پدر در تبریز به وزارت عباس میرزا منصوب شد و قائممقام لقب یافت. اما به سعایت گروهى از دشمنان معزول شد ولى پس از سه سال مجدداً در سال 1241 به وزارت عباس میرزا نایبالسلطنه منصوب گردید. وى، پس از مرگ فتحعلى شاه (1250) وسایل حركت محمدمیرزا و جلوس او را به تخت سلطنت فراهم كرد و خود صدراعظم ایران گردید. كوششهاى بسیار وى در اصلاح امور ایران موجب حسادت عدهاى از جمله حاجى میرزا آقاسى، میرزا مسلم خویى، میرزا نصراللَّه اردبیلى گردید و آنان دسایس مختلف برانگیختند تا شاه در 30 ماه صفر 1251 ه.ق او را به باغ نگارستان (تهران) احضار كرد و در آنجا وى را خفه كردند. جسد قائممقام را در حضرت عبدالعظیم به خاك سپردند. وى در نثر فارسى سبكى خاص ایجاد كرده كه مختصات آن از این قرار است: شیرینى بیان و عذوبت الفاظ و حسن ادا، كوتاهى جملهها، دقت در حسن ادا، كوتاهى جملهها، دقت در حسن تلفیق هر مزدوج از سجعهاى زیبا كه شیوهى سعدى است، حذف زواید القاب و خوددارى از تعریفات خستهكننده، ترك استشهادات مكرر شعرى از تازى و پارسى مگر به ندرت كه آن هم به قدرى زیبا و خوشادا كه گویى شاعر آن شعر را فقط براى همین مورد گفته و همینطور در استدلالات قرآنى و حدیث و تمثیل، صراحت لهجه، ترك استعاره و كنایه و تشبیبات دور و دراز خستهكننده، اختصار و ایجاز، ظرافت و لطیفهپردازى كه از مختصات كلام سعدى است و قائممقام نیز در این باره دستى قوى داشته. مخصوصاً در آوردن لغات و مصطلحات تازه كه استعمالش براى نویسندگان محافظهكار دشوار بلكه محال مىنمود، دست داشت. همچنین عباراتش داراى آهنگ است و به گوش خوشایند مىنماید. قائممقام موجب تغییر سبك منشات دربارى و همچنین نثر معمولى گردید. از آثار اوست: «منشات قائممقام» حاوى نوشتهها و انشاءهاى او پس از وفاتش فرهاد میرزا معتمدالدوله مجموع آنها را گردآورى كرد و آن به سال 1294 ه.ق به دستور اویس میرزا ابن فرهاد میرزا چاپ و منتشر گردید و بعدها مكرر به طبع رسید، جلایرنامه كه مثنویى است فكاهى و انتقادى (انتقاد اوضاع درباریان و نقایص لشكرى و كشورى) كه آن را به نام جلایر (غلام خود) نظم كرده، و آن ضمن دیوانش چاپ شده، مقدمهى جهادیهى صغراى پدرش میرزا عیسى، مقدمهى جهادیهى كبراى پدرش، دیوان شعر وى (شامل قصاید و قطعات و رباعیات) كه با جلایرنامه بطبع رسیده. او از پیشوایان نثر سادهى دورهى قاجارى است و نوشتههاى وى در نثر دورهى مشروطیت و زبان تخاطب مؤثر افتاده است.
