مشاهیر ایران و جهان - فرخ، مهدی

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 14 منبع : شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران (جلد دوم)

(تو 1304 ق)، مورخ و نویسنده. ملقب به متین السلطنه و معتصم السلطنه. سیزده ساله بود كه لقب متین السلطنه و فرمان مستوفى‏گرى از مظفرالدین شاه گرفت. پس از پایان تحصیلات خود در مدرسه‏ى علوم سیاسى، در وزارت خارجه مشغول خدمت شد. وى پس از آن عهده‏دار مشاغل مختلفى گردید و به استاندارى و وزارت و سفارت رسید و مدتى سناتور شد. از آثار وى: «تاریخ مختصر افغانستان»؛ «نظرى به مشرق»، تاریخ سیاسى افغانستان؛ «یك سال در چین»؛ «خاطرات سیاسى فرخ»؛ «شجره‏ى خبیثه».[1] فرزند سیدمحمد سادات تهرانى است كه در 1333 ه.ق لقب معتصم‏السلطنه گرفت. تاریخ تولد فرخ را 1304 ه.ق نوشته‏اند. پس از انجام تحصیلات ابتدائى و متوسطه به مدرسه‏ى عالى علوم سیاسى راه یافت و دوره‏ى مدرسه‏ى مزبور را قبل از مشروطیت پایان داد و به خدمت در وزارت امور خارجه درآمد. در اداره‏ى تذكره و دفتر وزارتى مشغول كار شد. سپس ماموریت قفقاز گرفت و چندى در باطوم و گنجه نایب‏قنسول بود. در 1331 ه.ق به عنوان كارگزار مامور خدمت در تربت‏حیدریه شد و در انتخابات دوره‏ى سوم قانونگزارى از طرف مردم تربت‏حیدریه به مجلس رفت. مجلس سوم به علت جنگ بین‏الملل اول و مهاجرت نمایندگان و تشكیل حكومت موقت در كرمانشاه بیش از یك سال به طول نیانجامید. فرخ مجددا به وزارت خارجه رفت و سرحددار سیستان گردید و پس از مدتى كارگزار گیلان شد و پس از دو سال ریاست اداره‏ى تحریرات روس در وزارت خارجه به عهده‏ى او واگذار گردید. پس از كودتاى 1299 با سمت كارگزارى كل عازم خراسان شد. فرخ در این ماموریت از دوستان و نزدیكان كلنل محمدتقى‏خان پسیان شد و در قیام او مشاركت داشت. پس از شهادت مرحوم كلنل، فرخ مدتى تحت تعقیب حكومت مركزى قرار گرفته و به بیرجند رفت. اعتبارنامه‏ى وى در دوره‏ى چهارم در مجلس رد شد. در 1302 در كابینه‏ى مشیرالدوله به ریاست حسابدارى وزارت امور خارجه رسید و سپس مدیركل مالى آن وزارتخانه شد. در 1305 با سمت وزیرمختار به افغانستان رفت و مدت دو سال در آن كشور اقامت داشت. فرخ در این ماموریت موفق گردید قرارداد و عهدنامه‏ى بى‏طرفى دو دولت را به امضاء برساند. شغل بعدى فرخ معاونت وزارت معارف است. در آن تاریخ اعتمادالدوله قره‏گوزلو وزیر معارف بود. مسئله‏ى توسعه‏ى مدارس و تعمیم فرهنگ در سرتاسر كشور و موضوع اعزام دانشجو به خارج از برنامه‏هاى اصلى وزارت معارف بود. وجود معاون فعال و پرتحركى چون فرخ در آن تاریخ ضرورت داشت. فرخ در سمت معاونت وزارت معارف نایب‏التولیه مدرسه عالى سپهسالار نیز بود. در 1310 وزارت اقتصاد منحل شد و سه اداره كل بوجود آمد كه عبارت بود از اداره‏ى صناعت، اداره‏ى فلاحت، اداره‏ى تجارت، فرخ به ریاست اداره كل صناعت رسید. روساى این ادارات در حكم وزیر بودند و در مجلس حضور مى‏یافتند. پس از مدتى كوتاه، امور مربوط به اداره كل فلاحت هم با فرخ گردید. در 1314 فرخ به حكومت رضائیه منصوب شد و دو سال بعد مجددا رئیس اداره كل صناعت شد و پس از چند روز اداره‏ى صناعت به وزارت صناعت تبدیل شد و فرخ وزیر صناعت ایران گردید. مدتى كوتاه در مقام وزارت صناعت باقى بود تا اینكه جاى خود را ابتدا به فروهر و بعد به منصورالملك داد. در 1319 استاندار فارس و بنادر شد و در شهریور 1320 به استاندارى كرمان و بلوچستان تغییر ماموریت یافت. در 1321 از كرمان احضار شد و در تیرماه 1321 در كابینه‏ى سهیلى به وزارت كشور رسید. هنوز یك ماه از وزارت كشور او نگذشته بود كه كابینه‏ى سهیلى دچار بحران گردید و كنار رفت. قوام‏السلطنه به جاى سهیلى به زمامدارى رسید. وضع نابسامانى غله‏ى كشور، وجود وزارتخانه‏ى خاصى را ایجاب مى‏نمود. نخست‏وزیر لایحه‏ى تاسیس وزارت خواروبار را به مجلس برد و سید مهدى فرخ را به این سمت به مجلس معرفى نمود. در انتخابات دوره‏ى چهاردهم قانونگزارى، فرخ كاندیداى نمایندگى مجلس شوراى ملى شد و از طرف مردم زابل و سیستان به نمایندگى انتخاب شد. در همین دوره چند بار مسئله‏ى نخست‏وزیرى و ریاست مجلس وى پیش آمد كه جامه‏ى عمل نپوشید. فرخ در این دوره علیه سهیلى و تدین به علت دخالت در انتخابات اعلام جرم كرد كه هر دو پس از محاكمه در دیوان كشور تبرئه شدند. در اواخر دوره‏ى چهاردهم كه آذربایجان وضع خاصى یافته بود، حكیمى نخست‏وزیر فرخ را به استاندارى آذربایجان شرقى و غربى در نظر گرفت و فرمان او صادر شد ولى اوضاع و احوال سیاسى آن روز امكان انجام این ماموریت را به فرخ نداد و دولت او را مجددا به استاندارى فارس فرستاد. فرخ در 1327 در دولت هژیر به سمت سفیركبیر ایران در چین تعیین شد. فكر اعزام سفیركبیر به چین در دولت حكیم‏الملك پیش آمد و عبدالحسین هژیر نامزد این سمت بود و یك هفته قبل از نخست‏وزیرى خود قرار بود به این ماموریت اعزام شود كه از طرف مجلس به نخست‏وزیرى رسید و طبعا پست سفارت ایران به سید مهدى فرخ تعلق گرفت و مدت یك سال در آن كشور اقامت داشت.در حكومت منصورالملك در 1329 در شرایط و محیط خاصى، فرخ به ریاست كل شهربانى منصوب شد و با زمامدارى رزم‏آرا سرتیپ دفترى به این سمت منصوب شد و فرخ به عنوان سناتور انتصابى آذربایجان به مجلس سنا رفت و با لوایحى كه بدون مطالعه یا به عنوان انتقام از افراد در مجلس هفدهم به تصویب مى‏رسید، در سنا مخالفت مى‏كرد. در 1334 براى بار سوم به استاندارى فارس رفت و یك سال بعد استاندار خراسان شد و مدتى در این سمت باقى بود تا به تهران احضار گردید و دیگر از آن تاریخ شغلى به وى ارجاع نگردید. سیدمهدى فرخ در دوره‏ى پنجم سناتور انتصابى تهران گردید. فرخ قریب نیم‏قرن به طور متوالى مصدر مشاغل و مقامات مختلف بوده است، در عمر سیاسى خود هفت مرتبه استاندار و پنج نوبت وزیر و سه دوره سناتور و دو دوره نماینده‏ى مجلس و دو دفعه سفیركبیر بوده است. فرخ در تمام مدت خدمات خود در كارها قاطعیت داشته، با قدرت و انضباط خاص امور مربوطه را اداره نموده است. وى در اواخر عمر به انتشار خاطرات زندگانى سیاسى خود پرداخت. گذشته از اینكه این خاطرات لایحه‏ى دفاعیه‏ى زندگانى سیاسى او بود، به افرادى كه در طول حیات خود با آنها مناسباتى نداشته است، انتقام‏گیرى محسوب مى‏گردد. فرخ این خاطرات را در كمال بى‏پروائى و یك جانبه به رشته‏ى تحریر درآورده و در حقیقت تحریف تاریخ است. او در 88 سالگى در تهران درگذشت.