ملیت : ایرانی - قرن : 13 منبع : فرهنگ فارسی معین (جلد پنجم)
(بخش 2) (سید) حسین حایرى بن (سید) رضا حسینى (مجتهد) شیرازى دانشمند آزادیخواه ایرانى (ف. تربت حیدریه 1296 ه.ق.) وى به سبب مسافرت پدرش به كربلا و اقامت در آنجا، تحصیلات ابتدایى را در آن شهر انجام داد و سپس به هندوستان مسافرت كرد و زبانهاى انگلیسى و اردو و علوم جدید را در آن كشور آموخت و بعد به كربلا بازگشت و پس از چندى به ایران آمد و در زمان صدارت میرزا على اصغرخان اتابك به وسیله اعتمادالسلطنه وزیر انطباعات به ناصرالدین شاه معرفى شد و پس از اندكى به لقب صدرالمعالى مفتخر و به مقام سرتیپ اول در وزارت خارجه نایل آمد. در سال 1307 ه.ق. كه ناصرالدین شاه به فرنگ سفر كرد، به امر آن پادشاه هر یك از مترجمان انطباعات كتابى را ترجمه و تألیف كردند تا پس از مراجعت شاه تقدیم وى نمایند. حایرى كه اصل داستان «بوسه عذرا» را در دست داشت و آن با افكار آزادیخواهانهاش كاملا وفق مىداد با تصرفاتى در اصل، ترجمه كرد و «بوسه عذرا و كشف الاسرار» نامید. در زمان محمدعلى میرزا كتاب مزبور به چاپ رسید ولى از انتشار آن جلوگیرى كردند و حایرى نیز زندانى گردید و افراد خانوداه وى از ترس جان ناگزیر شدند كه آثار قلمى او را- كه از جمله آنها تاریخ مفصل افغانستان بود كه وى در دست ترجمه و تألیف داشت- در چاه آب ریزند و از بین برند. پس از برقرارى مجدد مشروطیت حایرى از زندان آزاد شد. وى به ریاست عدلى قاینات منصوب گردید ولى بعدها از اى كار استعفا كرد و چندى نیز از طرف وزارتخانههاى عدلیه، معارف و و اوقاف و فواید عامه سمت نمایندگى در بعضى شهرها (از جمله تربت حیدریه) داشت، و در همین شهر درگذشت و بدانجا مدفون شد.
