ملیت : ایرانی - قرن : 10 منبع : فرهنگ فارسی معین (جلد پنجم)
(جل. 907 ه.ق./ 1052 م.- ف. 930 ه.ق./ 1542 م.) پسر شیخ حیدر از اخلاف شیخ صفىالدین اردبیلى. وى جوانى جاهطلب، رشید و جنگجو بود و در 905 ه.ق.- كه چهارده ساله بود- مریدان پدر را دور خود جمع كرد و زمام امور آذربایجان را به دست گرفت و در مدت 15 سال جنگهاى متوالى و خونین، در سراسر ایران امراى تركنژاد را یكایك برانداخت. این موفقیت توجه ایرانیان را جلب كرد. وى در سال 908 وادر تبریز شد و تاج شاهى به سر نهاد و بىدرنگ به ترویج مذهب شیعه پرداخت و ابتدا آن را مذهب رسمى قرار داد. سپس مبلغان براى انتشار و ترویج آن به اطراف فرستاد، و سپاهى منظم كه افراد آن كلاه سرخ به سر مىگذاشتند و به نام «قزلباش» خوانده مىشدند به وجود آورد. چون مذهب شیعه در ایران رسمیت پیدا كرد، تركان عثمانى بناى تحریك را گذاشتند، و سلطان سلیم اول پادشاه عثمانى كه پدر خود را كشته و جانشین او شده بود در سال 920 با سپاهى بیش از یك صد هزار تن به آذربایجان حمله برد. سپاه شاه اسماعیل در دشت چالدران نزدیك خوى شكست خورد ولى سپاه عثمانى در برابر مقاومت و پایدارى مردم آذربایجان بدون اخذ نتیجه به خاك عثمانى بازگشت. شاه اسماعیل پادشاهى بزررگ و مؤسس خاندان صفوى است. گذشته از شجاعت و جوانمردى وحدت سیاسى ایران را از نظر ترویج مذهب شیعه عملى كرد. در جنگها غالبا پیشقدم بود. وى مى خواست در سراسر كشور نفوذ بیگانگان را براندازد و دولتى مستقل از دیگر دولتهاى اسلامى تشكیل دهد، و بدین وسیله سلاطین عثمانى را كه پیوسته مرزهاى ایران را مورد حمله و هجوم قرار میدادند از كشور ایران براند. دوره حكومت شاه اسماعیل اول كوتاه بود و پس از 24 سال كوشش و زحمت درگذشت كه بزرگتر از همه طهماسب میرزا بود كه به نام شاه طهماسب به سلطنت رسید.
