مشاهیر ایران و جهان - شایگان، علی

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 14 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(1360 -1281 ش)، استاد دانشگاه، حقوقدان و مترجم. در شیراز متولد شد. پس از طى تحصیلات ابتدایى و متوسطه در مدارس شریعت و شعاعیه زادگاهش به تهران آمد، وارد مدرسه‏ى علوم سیاسى شد و بعد از اتمام دوره‏ى آن مدرسه، براى تكمیل تحصیلات در رشته‏ى حقوق به فرانسه رفت و دكترا گرفت. پس از بازگشت به كشور در دانشكده حقوق دانشگاه تهران به تدریس پرداخت و سالیان دراز معاون دانشكده بود و پس از آن به معاونت وزارت فرهنگ و نمایندگى مجلس شوراى ملى رسید. پس از 28 مرداد 1322 ش مدتى زندانى شد و پس از آزادى به امریكا رفت و در آنجا به تدریس اشتغال یافت. دكتر شایگان شعر هم مى‏گفت ولى به ندرت. از آثار وى: «مقدمه‏ى حقوق مدنى ایران»؛ «امیدهاى نو» برتراندراسل، ترجمه.[1] فرزند سیدهاشم مولى رهى شیراز، متولد 1280 است. تحصیلات ابتدائى و متوسطه را در موطن خود انجام داد و به شغل فرهنگى پرداخت. ضمن اشتغال به كار معلمى ، یك دوره‏ى كامل فقه و اصول و حكمت را نزد اساتید روز تلمذ نمود. حوالى سال 1303 به تهران آمد و دوره‏ى مدرسه‏ى عالى حقوق را گذراند. در سال 1307 جزء اولین دسته محصلین دولتى اعزامى به خارج شركت كرد و به اروپا رفت و درجه‏ى دكتراى حقوق از دانشگاه پاریس دریافت نمود. چندى هم در انگلستان به تحصیل حقوق و فلسفه پرداخت. در 1313 به ایران آمد و دانشكده‏ى حقوق كه تازه بنیاد گرفته بود، او را به سمت دانشیارى براى تدریس حقوق مدنى استخدام كرد. پس از چندى از طرف علامه على‏اكبر دهخدا رئیس دانشكده، به معاونت مشارالیه انتخاب گردید. در سال 1317 ولیعهد وقت از دانشكده‏ى حقوق بازدید كرد و شایگان معاون دانشكده نطقى ایراد نمود كه سراپا تملق و مداهنه بود. در همان سال به عضویت سازمان پرورش افكار برگزیده شد. شایگان در كنار شغل استادى، به كار وكالت دادگسترى هم پرداخت و در چند وزارتخانه از جمله وزارت دارائى مشاورى حقوق داشت. در 1324 كه قوام‏السلطنه روى كار آمد و ملك‏الشعراى بهار را به وزارت فرهنگ معرفى كرد، شایگان معاون وزیر فرهنگ شد و در ترمیم كابینه كه دكتر فریدون كشاورز وزارت گرفت، او كماكان معاون بود. در ترمیم سوم كابینه‏ى قوام، به وزارت فرهنگ منصوب گردید و كمتر از یك سال در آن سمت استوار شد ولى كار عمده‏اى نتوانست انجام دهد. چون سایر وزیران از تمام امكانات استفاده كرد. بعد از كنار رفتن از كابینه با دكتر مصدق پیوند دوستى زد و عضو جبهه ملى شد و در جبهه هم مقام دبیرى یافت. در انتخابات دوره‏ى شانزدهم به اتفاق مصدق و چند نفر دیگر از اعضاء جبهه ملى، از تهران وارد مجلس شد. در تمام مدت نقش اقلیت داشت. نطقها و ایرادات وى در مجلس منطقى و مستند و محتواى بیشترى از سایر نمایندگان اقلیت داشت. در دوره‏ى هفدهم هم از تهران به مجلس رفت. داعیه‏ى ریاست مجلس و مقامات دیگر او را پرجوش و خروش كرد. بعد از كنار گذاردن آیت‏الله كاشانى از ریاست مجلس، بین او دكتر عبدالله معظمى كشمكش شروع شد. راى مخفى گرفتند. معظمى 39 راى و شایگان 35 راى آورد، درنتیجه با چندین راى اضافى، معظمى بر كرسى ریاست تكیه زد. شایگان در روز 25 مرداد 1332 از رادیو تهران نطق جالبى ایراد نمود یعنى همان روزى كه شاه از رامسر به بغداد و رم رفته بود و گفت آن متاعى كه بایستى به تهران بیاید، به بغداد رفت و خیلى مطالب تند دیگر و زمینه را كاملا براى ریاست جمهورى خود فراهم مى‏نمود كه كودتاى 28 مرداد به تمام تخثیلات و آرزوهاى او خاتمه داد. یك روز در اختفاء به سر برد. روز دوم در معیت دكتر مصدق و دكتر صدیقى به باشگاه افسران رفتند یا بردند و خود را در اختیار دولت گذاشت. چندى در باشگاه افسران بازداشت بود، بعدا به لشكر 2 زرهى منتقل شد و محاكمه‏اى براى او ترتیب دادند و همزمان با دكتر مصدق، او را هم به دادگاه كشیدند. در محكمه‏ى فوق‏العاده به رهبر جبهه ملى احترام گذاشت و طورى عمل كرد كه همه او را تحسین مى‏كردند و سرانجام حكم محكومیت او براى مدت ده سال صادر شد. دو سال در زندان به سر برد كه مورد عفو واقع شد. پس از آزادى، چندى در تهران مى‏زیست تا اجازه‏ى خروج از كشور گرفت و آمریكا را براى ادامه‏ى زندگى انتخاب كرد. در آنجا ساكت نماند و فعالیت خود را علیه رژیم پهلوى ادامه داد و وجود او پایگاهى براى دانشجویان مقیم آمریكا بود. وفات او در سن 80 سالگى در آمریكا اتفاق افتاد. شایگان مردى دانشمند، حقوقدان، ادیب و در عین حال خودخواه، لجوج، عوام فریب و پرتوقع بود. غالبا در اعلامیه‏هاى انتخاباتى، خود را «سقراط ایران» معرفى مى‏كرد. هنگام تدریس فوق‏العاده قدرت استادى را نشان مى‏داد و كلاسش محل اجتماع شیفتگان علم و دانش بود. مطالب حقوقى را با امثله سیاسى و اجتماعى شیرین‏تر مى‏كرد. وى طبع شعر هم داشت و شعر نیكو و محكم مى‏سرود. معروفترین شعرش «وطن چیست» مى‏باشد كه حتى در كتب درسى هم ثبت شده است. وى در جوانى با خانواده‏ى شیبانى وصلت كرده بود. دختر ذكاءالسلطنه شیبانى همسر او بود. شایگان در بین دوستان و دانشگاهیان، به «شراب شور» شهرت گرفته بود. شاعر، حقوقدان، محقق. تولد: 1281، شیراز. درگذشت: 23 اردیبهشت 1360، آمریكا. سید على شایگان، فرزند حاج سید هاشم، پس از انجام تحصیلات ابتدایى و متوسطه در مدرسه‏هاى شریعت و شعاعیه شیراز، و نیز فراگیرى ادبیات فارسى و زبان عربى در مدارس قدیمه، در مدرسه‏ى علوم سیاسى تهران به تحصیل پرداخت و لیسانس حقوق را گرفت. سپس در سال 1306 با دانشجویان دوره‏ى اول به پاریس رفت و تحصیلات خود را در رشته‏ى حقوق در آنجا به پایان رسانید و در سال 1312 موفق به دریافت دكتراى حقوق شد. پس از بازگشت به ایران در دانشكده‏ى حقوق دانشگاه تهران به تدریس مشغول شد. سال‏ها معاون دانشكده‏ى حقوق بود. بعدها وى كرسى استادى حقوق مدنى را در دانشگاه تهران احراز نمود. سپس به معاونت وزارت فرهنگ رسید و مدتى در كابینه‏ى قوام‏السلطنه به عنوان وزیر فرهنگ بود، همچنین در دوره‏ى هفدهم مجلس شوراى ملى نماینده‏ى تهران شد. وى از بنیان‏گذاران جبهه‏ى ملى به شمار مى‏آمد. پس از 28 مرداد 1332 به زندان افتاد و سرانجام پس از آزادى از زندان به آمریكا رفت و همان جا ساكن شد در ضمن در دانشگاه‏هاى آنجا نیز تدریس مى‏كرد. در سال 1358 براى مدتى كوتاه به ایران آمد سپس به آمریكا مراجعت كرد. در جوانى مدتى به معلمى پرداخت و زمانى كه در شیراز بود در انجمن سالار شركت مى جست. گاهى شعر مى‏گفت. اشعارش حاوى مضامین وطن دوستى و تشویق به تحصیل دانش و به مبارزه با جهل و بى‏سوادى است. فهرست آثار شایگان به شرح زیر است. حقوق مدنى ایران (چند بار تجدید چاپ شده است)؛ ترجمه‏ى كتاب امیدهاى نو در جهانى كه در حال تغییر است (تألیف رتراند راسل، از انگلیسى به فارسى، تهران، 1336.) كتاب خاطرات او تا هنگام فوتش به طبع نرسیده بود. سید على شایگان سرانجام به سال 1360 در آمریكا درگذشت و پیكرش را براى دفن به ایران منتقل نمودند.