مشاهیر ایران و جهان - رفیع، رضا

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 14 منبع : شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران (جلد دوم)

معروف به قائم مقام‏الملك رشتى از رجال متنفذ و سیاستمداران قرن اخیر ایران است. پسر حاج ملامهدى شریعتمدار و او فرزند حاج ملارفیع شریعتمدار رشتى است. در 1266 تولد یافت. پس از رسیدن به سن رشد آغاز تحصیل نمود و مطابق معمول زمان به آموختن صرف و نحو عربى و ادبیات فارسى پرداخت. چندى هم به مطالعه‏ى معارف اسلامى و فقه مشغول بود. زبان روسى را هم به خوبى فراگرفت. در جوانى آخوندى متجدد و نسبتا ثروتمند بود. با رجال و معاریف گیلان حشر و نشر پیدا كرد، با قنسولگرى روس روابط حسنه‏اى یافت، به طورى كه در آن تاریخ همه او را عامل قنسولگرى مى‏دانستند. با مشروطه‏خواهان نزدیكى داشت و آنها را یارى مى‏نمود. پس از چندى به تهران آمد، روابط خود را با روسها حفظ كرد و تقریبا رابط بین سفارت روس و بعضى از رجال و مقامات آن روز بود. در سال 1334 ه.ق به سمت اتاشه افتخارى سفارت تزارى روس انتخاب شد. به همین دلیل با رجال و اعیان تهران ارتباط یافت و یكى از مهره‏هاى سیاسى روز شد. قبل از كودتاى 1299 به همان اندازه كه سید ضیاءالدین پادو و كارگزار سفارت انگلیس بود، قائم مقام هم همین سمت را در سفارت روس داشت و به شدت بین آن دو رقابت به وجود آمده و علیه یكدیگر تحریك مى‏كردند. در 1297 به اشاره‏ى سید ضیاءالدین در خیابان شاه‏آباد قائم‏مقام در میان درشكه هدف گلوله واقع شد. از قضا گلوله به بازویش اصابت نمود و پس از مدتى بهبودى حاصل شد. در كودتاى 1299 كه سید ضیاءالدین زمام امور را به دست گرفت و قدرت اجرائى و نظامى به میرپنج رضاخان تفویض شد، قائم‏مقام بازداشت گردید و به زندان قصر انتقال یافت و در حكومت صد روزه‏ى آقا سید ضیاءالدین در زندان بود. پس از كنار رفتن سید از صدارت، قائم‏مقام از زندان آزاد شد و مورد توجه سردار سپه قرار گرفت و جبرئیل وحى شد. به طورى كه قائم‏مقام در سفر و حضر همراه سردار سپه بود. او نیز تمام قدرت خود را براى پیشرفت سردار سپه به كار مى‏برد. نزدیكى سردار سپه و قائم‏مقام به حدى رسیده بود كه حتى در مانورهاى جنگى هم با سردار سپه مشاركت مى‏كرد. قائم‏مقام در دوره‏ى پنجم به وكالت مجلس رسید و یكى از طرفداران خلع قاجاریه و سلطنت رضاخان بود. اولین نماینده‏اى كه پس از جلوس رضاشاه به تخت سلطنت تغییر لباس داد، همین قائم مقام است كه در مغازه پیرایش واقع در لاله‏زار عبا و عمامه را تبدیل به كت و شلوار و كراوات نمود و ریش انبوه خود را نیز كوتاه كرد. قائم‏مقام در دوره‏ى ششم هم به وكالت رسید و تا موقعى كه رضاشاه سر كار بود، او وكیل مى‏شد. در اواخر سلطنت رضاشاه مورد بى‏مهرى قرار گرفت، از او سلب مصونیت شد و چندى هم در زندان به سر برد ولى مجددا مورد محبت قرار گرفته به شغل اصلى خود بازگشت. در دوران سلطنت محمدرضاشاه همچنان وكیل مجلس مى‏شد و از مشاوران درجه اول شاه و صاحب قدرت بود. در ادوار چهاردهم، پانزدهم، شانزدهم و هفدهم متوالیا به وكالت مجلس رسید. از دوره‏ى پانزدهم سوداى ریاست مجلس در سرش پیدا شد، چند بار ریاست او به راى كشیده شد ولى در مقابل سردار فاخر كه در كار پارلمان بازیگرى ماهر بود شكست خورد. در دوره‏ى هفدهم كه اختلاف شاه و مصدق بالا گرفت، ابتدا به عنوان میانجى درصدد التیام روابط برآمد و چون توفیق نیافت، جانب مصدق را گرفت. بعد از سال 1332 یك بار رفیع به مجلس سنا راه یافت ولى سناتورى او تجدید نشد. او جدا با قانون اصلاحات ارضى مخالف بود وآن را برخلاف شرع مى‏دانست و آشكار و پنهان، شاه را از این عمل برحذر مى‏داشت. در یكى از مراسم رسمى رفیع نسبت به قانون اصلاحات ارضى شاه را مورد نكوهش قرار داد و آن را خلاف شرع دانست این گونه دخالتها در كار شاه كه به قدرت نشسته بود در آن روز گناهى نابخشودنى بود. دستور صادر شد رفیع را به دربار راه ندهند او نیز راه خود را تغییر داد و جانب مردم را گرفت و با سران جبهه ملى رفت و آمد برقرار كرد تا سرانجام در سال 1343 در سن 77 سالگى در تهران درگذشت. قائم‏مقام علاوه بر مقام علمى فوق‏العاده باهوش و فراست و به مبانى مذهبى پایبند بود. به علماء احترام مى‏گذاشت و با آنان حشر و نشر داشت. عنداللزوم از دستگیرى نیازمندان دریغ نمى‏ورزید. قبل از اینكه مغضوب شود، فوق‏العاده در شاه نفوذ داشت. غالبا توصیه اشخاص را مى‏كرد. سالى چند بار مراسم روضه‏خوانى باشكوه در منزل خود واقع در كوچه برلن كه امروز پاساژ عطیمى به جاى آن ساخته شده برپا مى‏نمود. گاهى شاه و درباریان در این مجلس شركت مى‏كردند.