ملیت : ایرانی - قرن : 12 منبع : فرهنگ فارسی معین (جلد پنجم)
پادشاه قاجار (جل. 1209- ف. 1211 ه.ق). وى مؤسس سلسله قاجاریه است كه تا سال 1344 ه.ق. (مطابق با 1304 ه.ش.) در ایران دوام یافت. آغا محمدخان فرزند محمد حسنخان رئیس دسته اشاقه باش از ایلهاى قاجار و ساكن دشت گرگان مشهور به قاجار قویولنو (قوانلو) بود. محمد حسنخان حریف سرسخت كریمخان زند مؤسس دولت زندیه بود كه سرانجام به دست كسان خود كشته شد و فرزندان او به دست كریمخان افتادند كه از جمله آنان آغا محمدخان سالها در شیراز در دربار كریمخان به سر برد. هنگام مرگ كریمخان، آغا محمدخان از شیراز به تهران آمد و با سران رؤساى اشاقه باش طرح حكومتى را در برابر دولت زندیه ریخت، و 15 سال با جانشیان كریم خان جنگ كرد تا سرانجام بر اثر خیانتهاى اطرافیان لطف علىخان زند پادشاه جوان و شجاع زندیه و با كمك وزیر خیانت پیشه حاج ابراهیم كلانتر، بر شیراز و عاقبت بر لطفعلى خان غالب آمد و با كشتن و كور كردن شاهزاده زند در سال 1209 ه.ق. دولت زندیه را منقرض ساخت. پس از خاتمه كار آخرین پادشاه زندیه به قفقازیه رفت و حكام گردنكش محلى را مطیع كرد و در تفلیس براى عبرت دیگران امر به قتل عام و خرابى كلیساها داد و قسمتى از شهر را ویران ساخت، و بعد از بازگشت به تهران این شهر را به پایتختى انتخاب و تاجگزارى كرد (1210 ه.ق.) سپس به خراسان لشكر كشید و شاهرخ حاكم آن ناحیه را كه از پسران نادر بود دستگیر كرد و به قتل رسایند و خیال تصرف بخارا را داشت كه مجبور شد براى سركوبى اغتشاش ناحیه قفقار بدان سامان برود، اما پیش از اینكه با سپاه روسیه وارد نبرد شود، كاترین مرد و جانشین او الكساندر پل اول از حمله به خاك ایران صرف نظر نمود و زبوف و سپاه او را از قفقاریه احضار كرد. آغا محمدخان به تنبیه و سركوبى حكامى كه تبعیت روسیه را پذیرفته بودند پرداخت، ولى در یكى از شبهاى بهار سال 1211 ه.ق. در خوابگاه خود به دست عدهاى از نزدیكان خویش كشته شد و ریشسفیدان و سران لشكر برادرزاده او باباخان را از فارس به تهران آوردند و به نام فتحعلیشاه (ه.م.) به سلطنت برداشتند.
