مشاهیر ایران و جهان - خدایاری

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 14 منبع : شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران (جلد اول)

فرزند سرهنگ نصراللَّه خان، از افسران قزاقخانه و دوستان نزدیك رضاخان پهلوى است. وى در 1252 متولد شد. از نوجوانى داخل قزاقخانه شد و مراحل ترقى را پیمود. در 1299 درجه‏ى میرپنجى داشت كه كودتاى 1299 انجام پذیرفت. پس از چند ماه درجه‏ى امیرلشكرى گرفت و به حكومت نظامى قزوین منصوب گردید. دو سال در آنجا بود. سرهنگ گلزیز مؤلف كتاب باب‏الجثه قزوین درباره‏ى او چنین مى‏نویسد: «سرتیپ خدایارخان كه بعداً سرلشكر شد به حكومت قزوین معین گردید و مدت دو سال در قزوین فرمانروائى كرد، و پول‏هاى بى‏اندازه به اسامى مختلف اندوخت. خدایارخان مردى بداخلاق و خشن، تلخ‏زبان و رشوه‏خوار و منفعت‏پرست و وقیح بود و از جور و ستم باكى نداشت و چون افسر قزاق و داراى صفات مذكور بود، مردم از او نفرت داشتند.» خدایارخان پس از حكومت قزوین در سال 1302 ش در كابینه‏ى رضاخان سردارسپه به وزارت پست و تلگراف منصوب شد و چند ماهى نیز در آن سمت بود تا تغییر شغل داد و سرپرستى اداره كل غله و خالصجات با او شد. و سرانجام رئیس اداره‏ى نظام وظیفه یا نظام اجبارى گردید. در اواخر دوره‏ى رضاشاه، به علت كهولت شغل مهمى به او ارجاع نمى‏شد ولى همیشه در سفر و حضر همراه شاه بود و همه روزه حق ملاقات داشت و جزء عده‏ى معدودى بود كه با شاه تخته‏نرد و آس‏بازى مى‏كرد. او در اواخر عمر از مالكین عمده شده بود. در شهریار غالب آبادى‏ها مربوط به او بود. جاده درست كرد و پلى بر آن سوار نمود. هركسى از آن پل عبور مى‏كرد، اعم از سواره و پیاده، بایستى باج راه بدهد. خدایارخان در جنگ بین‏الملل دوم كه قحطى سراسر كشور را فراگرفته بود، به علت احتكار مقادیر زیادى گندم و جو، تحت تعقیب قرار گرفت. در آن تاریخ وزیر خواروبار فرخ بود. كار منازعه بالا كشید. در مطبوعات یكدیگر را تهدید كردند و سرانجام با دخالت قوام‏السلطنه رئیس‏الوزراء موضوع خاتمه یافت. در سال 1329 درگذشت. خدایارخان از نزدیكان و محارم صمیمى رضاخان بود، از او مطلقاً رودربایستى نداشت، او را به جمع‏آورى مال و منال تشویق مى‏نمود، خود نیز در این راه فوق‏العاده حریص بود. در تغییر سلطنت از عوالم مؤثر به شمار مى‏رفت. انتخابات دوره‏ى پنجم زیر نظر او انجام گرفت. در انتخابات دوره‏ى پنجم به ریاست كمیسیونى انتخاب گردید. آن كمیسیون وظیفه داشت صلاحیت كاندیداها را تأیید كند یعنى در واقع براى وكیل شدن بایستى از خدایارخان اجازه گرفت. از صاحب ترجمه 23 فرزند باقى ماند.