مشاهیر ایران و جهان - خان‏اکبر، کریم

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 14 منبع : شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران (جلد اول)

معروف به میرزا كریم‏خان رشتى، حدود 1255 در رشت متولد شد. پدرش حاج وكیل‏الرعایا از مالكین و اعیان رشت بود. میرزا كریم مطابق معمول زمان تحصیلاتى نمود و از همان اوان كودكى هوش و ذكاوت خاصى بروز داد. به طورى كه در جوانى مغز متفكر خانواده بود. پدر و برادرانش در تمام مسائل، نظر مشورتى او را مى‏گرفتند. در نهضت مشروطیت به آزادیخواهان پیوست و براى استقرار حكومت قانون، اقدامات دامنه‏دارى معمول داشت. در استبداد صغیر، كمیته‏ى انقلابى گیلان را تشكیل داد. با مساعى او یپرم‏خان به رشت آمد. سردار منصور رشتى و سپهدار تنكابنى به كمیته گرویدند تا سرانجام به عمارت حكومت حمله برده، آقا بالاخان سردار حاكم گیلان را به قتل رسانیده، شهر رشت را به تصرف قواى انقلاب درآوردند. تمام نقشه‏هاى این جنبش به دست میرزا كریم خان تهیه و به دست برادرش معزالسلطان به مرحله‏ى اجرا درآمد. پس از فتح تهران، میرزا كریم‏خان همه‏كاره بود ولى به هیچ‏وجه كارى قبول نمى‏كرد. با سفراى روس و انگلیس هر دو ارتباط داشت. در دوران سلطنت احمد شاه با سلیمان محسن اسكندرى و سید محمد صادق طباطبائى، حزب سوسیالیست را درست كردند. این حزب در صحنه‏ى سیاسى ایران وزنه‏ى مهمى بود. در نیمه‏هاى 1302 حزب سوسیالیست با رضاخان سردارسپه عهد و میثاقى تنظیم كردند. عهدنامه این بود كه حزب سوسیالیست، رضاخان را به ریاست وزرائى منصوب نماید و در عوض، رضاخان هم تعهد كرده تمام وزراى خود را از حزب سوسیالیست انتخاب كند. امضاءكنندگان این پیمان‏نامه عبارت بودند از رضاخان، خدایارخان، سلیمان محسن، سید محمدصادق طباطبائى و میرزا كریم‏خان رشتى. پس از گذشت یك ماه، رضاخان از طرف احمدشاه به رئیس‏الوزرائى رسید و او نیز چند پست كابینه را به سوسیالیستها داد. میرزا كریم‏خان ابتداى مشروطیت قریه‏ى لشت و نشاء میرزا محسن خان امین‏الدوله را اجاره كرده بود و پس از 15 سال اجاره‏دارى، مدعى مالكیت آن شد. كار دعوى خیلى بالا كشید و سرانجام با دخالت فرمانفرما حكمیت به سردارسپه داده شد و سردارسپه حكم به محكومیت میرزا كریم‏خان داد و از آن تاریخ روابط آن دو تیره شد. وقتى رضاخان به سلطنت رسید، او را تحت نظر قرار داد، بعد به یزد تبعید نمود. در تمام مدت سلطنت رضاشاه، در یزد تحت نظر مأمورین نظیمه قرار داشت. بعد از استعفاى رضاشاه آزاد شد و به تهران آمد و منزل او محل رفت و آمد بزرگان شد. محمدرضا شاه خود را به او نزدیك كرد، تقریباً در تمام موارد او را مورد شور قرار مى‏داد و هفته‏اى چند روز با هم غذا مى‏خوردند. هركس حاجتى داشت یا داوطلب شغلى بود، به او متوسل مى‏شد. اگر قولى براى انجام آن مى‏داد، حتماً آن حاجت برآورده مى‏شد. میرزا كریم‏خان با قوام‏السلطنه میانه‏اى نداشت. پس از انتصاب قوام به نخست‏وزیرى در 1324 بین آن دو اختلاف بیشتر شد و غالباً شاه از طرف او تحریك مى‏شد. قوام دستور داد طبق ماده‏ى 5 حكومت نظامى او را توقیف كردند. تلاش شاه براى آزادى او به جائى نرسید و قریب یك سال در زندان باقى ماند تا اینكه در 1326 از زندان به خانه‏ى خود منتقل گردید. باز تحت نظر پلیس بود. چند ماهى بیشتر دوام نكرد و در 1326 درگذشت. میرزا كریم‏خان در بین دوستان خود مشهور به «مغز شیطان» بود. گفته مى‏شد موقعى كه استالین از قفقاز به رشت آمده بود و چند ماهى در رشت به بمب‏سازى اشتغال داشت، در منزل میرزا كریم‏خان بوده است.