ملیت : ایرانی - قرن : 14 منبع : شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران (جلد اول)
متولد 1258 ه.ق در نائین، فرزند آقامحمد كه زندگانى خود را از طریق زراعت تأمین مىنمود ولى ذوق و مشربدرویشى داشت و فرزند خود را از كودكى به تحصیل واداشت. نصراللَّه خان مطابق معمول زمان و امكانات موجود در نائین تحصیل كرد و روى همرفته خط و ربط متوسطى یافت. محیط نائین را براى وجود خود مناسب ندید و به تهران آمد. چندى به شغل عریضه و كاغذنویسى اشتغال داشت. سپس وارد دستگاه آصفالدوله گردید. سرانجام در 1285 ه.ق با معاضدت میرزا سعیدخان مؤتمنالملك وزیر امور خارجه، به آن وزارتخانه وارد شد. اولین شغلى كه در وزارت امور خارجه گرفت، معاونت كارگزارى آذربایجان بود. بعد به تهران منتقل شد و نایب سوم وزارت خارجه گردید و لقب مصباحالملك گرفت. تدریجاً نائب دوم و اول وزارت خارجه ارتقاء مقام یافت تا سرانجام در سال آخر سلطنت ناصرالدین شاه، معاون وزیر خارجه شد و به او لقب مشیرالملك داده شد. یك سال بعد وزیر لشكر (دارائى ارتش) گردید و بالاخره در 1317 ه.ق با لقب مشیرالدوله به وزارت امور خارجه منصوب شد. در تمام مدتى كه میرزا علىاصغر خان اتابك صدراعظم بود، مشیرالدوله وزارت امور خارجه را داشت و در صدراعظمى عینالدوله هم شغل خود را حفظ كرد. در 1324 كه فشار مردم براى تأسیس عدالتخانه به اوج رسیده بود، عینالدوله در مقابل افكار عمومى تاب و توان خود را از دست داد و از صدراعظمى كنار رفت و میرزا نصراللَّه خان مشیرالدوله صدراعظم ایران گردید. در دوران صدارت او فرمان مشروطیت صادر شد و انتخابات مجلس اول انجام گرفت. وى به عنوان اولین نخستوزیر مشروطه به مجلس شوراى ملى معرفى شد. پس از مرگ مظفرالدین شاه، مدتى كوتاه در دوران محمدعلى شاه، نخستوزیر بود. ولى اوضاع زمان اجازهى زمامدارى او را نمىداد و لاجرم از كار كنار كشید و پس از مدتى كوتاه درگذشت. مشیرالدوله مردى ثروتمند، زیرك، سرنگهدار، مطیع و مدیر بود. در مدتى كه تصدى وزارت امور خارجه را داشت، به تأسیس مدرسهى عالى علوم سیاسى همت گماشت و همان مدرسه مقدمهاى براى تشكیل دانشكدهى حقوق و علوم سیاسى گردید. او به آداب و سنن مذهبى پاىبند بود و تكالیف شرعى خود را انجام مىداد. در بین مردم وجاهت ملى داشت و مشروطهخواهان را یارى و یاورى نمود. به هنگام تنظیم قانون انتخابات، اصرار داشت به جاى مجلس شوارى ملى، مجلس شوراى اسلامى نوشته شود. دربارهى مرگ وى سخن زیاد رفته است و برخى اعتقاد دارند او را مسموم كردهاند، ولى به حسب قراینى كه در دست است، بایستى بر اثر عارضهى سكته درگذشته باشد. حینالفوت 68 سال داشت. مشیرالدوله اول یا مشیرالدوله بزرگ، میرزا نصراللَّهخان صدراعظم ایران از رجال دوره اخیر عهد قاجار (ف. تهران 1325 ه.ق). وى از اهل نائین بود و به تهران آمد و مورد توجه میرزا علىاصغرخان اتابك شد و به وزارت لشكر رسید. در ابتداى كار وزارت خارجه (1399 ه.ق) و لقب مصباحالملك داشت. در 1308 به مشیرالملك ملقب شد. پس از قتل ناصرالدین شاه محسنخان مشیرالدوله كه وزارت خارجه را داشت و براى معالجه به اروپا رفته بود در پاریس درگذشت. اتابك میرزا نصراللَّهخان را از وزارت لشكر به وزارت خارجه آورد و در سال 1317 وزارت خارجه و لقب مشیرالدوله را بدو دادند و اولین دولت قانونى مشیرالدوله در شعبان 1324 ه.ق تشكیل شد. پس از فوت مظفرالدین شاه وى همچنان منصب صدارت داشت تا محمدعلى شاه اتابك را از اروپا احضار كرد و مشیرالدوله تمارض كرد و از كار كنار رفت (محرم 1325 ه.ق) وى در شعبان همان سال مجدداً به ریاست وزراء رسید، ولى در همین اوان درگذشت.
