مشاهیر ایران و جهان - مصباح‏زاده اوزی، مصطفی

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 14 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(تو 1290 ش)، روزنامه‏نگار، استاد دانشگاه و حقوقدان. در تهران به دنیا آمد. دوره‏ى ابتدایى را در شیراز و دوره‏ى متوسطه را در تهران به پایان برد. در دانشگاه بیروت به تحصیل ادامه داد. سپس درجه‏ى دكتراى خود را در رشته‏ى حقوق و علوم اقتصادى از دانشگاه سوربن فرانسه گرفت. پس از بازگشت به ایران با سمت بازپرسى وارد خدمت دادگسترى شد و بعدها مستشار دادگاههاى استیناف تهران گردید. وى مدیریت كل اداره‏ى تبلیغات و استادى دانشكده‏ى حقوق را نیز به عهده داشت. در 1321 ش روزنامه‏ى «كیهان» را در تهران تأسیس و منتشر كرد، كه ابتدا در سمت سردبیرى و سپس با سمت مدیر مسؤل و صاحب امتیاز مشغول به فعالیت شد.[1] روزنامه‏نگار، استاد دانشگاه و سیاستمدار، در 1288 ش در شیراز تولد یافت. پدرش عبدالرحمن مصباح دیوان اوزى سالها حكومت عباسى و بندرلنگه را داشت، بعد وارد دستگاه قوام‏الملك شیرازى شد و از محترمین فارس بود. مصطفى مصباح زاده بعد از انجام تحصیلات مقدماتى دوره مدرسه عالى حقوق را در تهران تمام كرد و از طرف دولت براى ادامه تحصیل عازم اروپا شد و در رشته حقوق درجه دكترا دریافت نمود. بعد از مراجعت به ایران به دانشیارى و استادى دانشكده حقوق برگزیده شد. مدتى كوتاه قضاوت و وكالت دادگسترى پیشه نمود ولى میله به احراز مقامات بالا داشت. بعد از شهریور 1320 مدتى ریاست انتشارات و تبلیغات با او بود ولى این كار را مطابق میل و سلیقه خود نیافت و آن را رها نمود و به كار روزنامه‏نگارى پرداخت. در 1320 عبدالرحمن فرامرزى از دولت امتیاز روزنامه‏اى به نام كیهان را گرفت و سردبیرى این نشریه را به دكتر مصباح‏زاده سپرد. روزنامه كیهان گرچه یومیه بود ولى در نخستین روزهاى تولد در هفته دو یا سه شماره انتشار مى‏یافت، ولى مندرجات روزنامه از سایر مطبوعات روز بهتر بود، مخصوصا مقالات فرامرزى و تندرویهاى او در انتقاد از هیئت حاكمه خیلى زود روزنامه كیهان را به جامعه معرفى كرد. در آذر ماه 1321 ش كه قوام‏السلطنه حكومت داشت در تهران و شهرستانها به علت كمبود و قحطى نان و مواد غذائى و فقر عمومى و بیماریهاى گوناگون بلواى بزرگى به راه افتاد. سازمانهاى دولتى و مجلس شوراى ملى و مغازه‏ها مورد غارت قرار گرفته حتى مردم خانه قوام‏السلطنه را به آتش كشیدند و دولت هم براى رفع بحران دست به اقداماتى زد، از جمله امتیاز تمام روزنامه‏ها را لغو نمود، مدیران و سردبیران را به زندان افكند و فقط یك نشریه به نام اخبار روز به مدیریت حسینقلى مستعان از طرف دولت انتشار مى‏یافت. بعد از سقوط قوام مدیران جراید دست به اقدام زدند و دولت مجددا امتیاز روزنامه‏ها را به صاحبان آن برگردانید. این بار امتیاز و مسؤولیت انتشار روزنامه كیهان به عهده دكتر مصباح‏زاده قرار گرفت و مدیریت و سردبیرى را عبدالرحمن فرامرزى عهده‏دار شد. مصباح‏زاده با فعالیت زیاد سازمان وسیعى براى كیهان پى‏ریزى كرد و آن را به صورت یومیه انتشار مى‏داد و مقالات فرامرزى هم هر روز بر رونق و نفوذ او مى‏افزود. كیهان در مقابل صدها روزنامه موسمى كه مى‏آمدند و مى‏رفتند باقى ماند و به سرعت و خیلى زود خود را به پایه روزنامه اطلاعات رسانید و بعد به سرعت زیاد از او جلو افتاد و روزنامه اول ایران شد. از لحاظ فنى و چاپ و وسائل لازم، آخرین پدیده‏هاى دنیا در چاپخانه كیهان دیده مى‏شد. در جنب روزنامه كیهان چند نشریه دیگر به زبانهاى فرانسه انگلیسى و فارسى انتشار مى‏یافت كه آنها نیز از كیفیت عالى برخوردار بودند. مصباح‏زاده در انتشار روزنامه نقش تأمین سرمایه داشت و مطالب آن را عده زیادى از نویسندگان تنظیم مى‏نمودند و گاهى اتفاق مى‏افتاد كه مدیر و مؤسس كیهان مانند سایرین كیهان بدست او مى‏رسید. مصباح‏زاده براى اجراى نیت پدر خود كه سالها در تلاش بود تا از بندرعباس وكیل شود در دوره پانزدهم از بندرعباس به وكالت مجلس رسید و فرامرزى سردبیر روزنامه كیهان هم وكالت یافت. بدیهى است در روزنامه اطلاعات هم چنین وضعى وجود داشت: مدیر و سردبیر آن عباس و محمد على مسعودى كه هر دو وكیل بودند در ادوار شانزدهم و هفدهم همچنان وكالت مجلس را براى خود حفظ نموده بودند. در دوره هفدهم مصباح‏زاده از پیروان مصدق بود و در استعفاى دستجمعى وكلاء طرفدار مصدق شركت كرد و همین امر او را سالها از مجلس دور ساخت. در دوره بیست و یكم از شیراز وكیل گردید و میل به ریاست مجلس در او زیاد بود ولى عشق و علاقه‏اش به مؤسسه «كیهان» او را از تعقب كار منصرف نمود. در دوره پنجم در 1346 سناتور شد و سه دوره كرسى سنا را زیرپا داشت. مصباح‏زاده مردى زرنگ، بذال، شریف، دانشمند، ملایم و نیك نفس بود و آنچه بدست مى‏آورد در راه مؤسسه «كیهان» خرج مى‏كرد. یكى از اقدامات جالب توجه او تربیت كادر نویسنده و روزنامه‏نگار است. او دانشگاهى براى این كار پى‏ریزى كرد كه بنام مدرسه عالى ارتباطات موسوم شد كه چندین رشته داشت و بهترین استادان در آنجا تدریس مى كردند.