ملیت : ایرانی - قرن : 14 منبع : شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران (جلد اول)
در یك خانوادهى متوسط در تبریز به سال 1282 تولد یافت. تحصیلات ابتدائى و متوسطه را در ایران انجام داد و از مدرسهى دارالفنون دیپلم گرفت. پس از چندى با هزینهى شخصى به اروپا رفت و در برلن وارد دانشگاه شد. پس از زحمات زیاد در علم فیزكوشیمى (علم واسط میان شیمى و فیزیك) درجهى دكترا دریافت كرد. پس از پایان دكتراى خود در این رشته، یك دورهى تخصصى نیز در شیمى تسلیحات دید. در ریاضیات عالى، فلسفه، روانشناسى، جامعهشناسى و مكتبهاى سیاسى مطالعاتى كرد و از نظر افكار تحت تأثیر عقاید سوسیالیستها و كمونیستها قرار گرفت. هنگام تحصیل در برلن با چند نفر از رفقاى خود روزنامهاى به نام پیكار دائر كرد و از رژیم رضاشاه انتقاد مىنمود. سرانجام دولت آلمان این روزنامه را تعطیل كرد. ارانى پس از مراجعت به ایران در مدرسهى فنى تهران به سمت استادى فیزیك و در وزارت صناعت به عضویت انتخاب شد و ضمناً نشریهاى به نام دنیا منتشر ساخت. دنیا مجلهاى ماركسیستى بود و دو سال انتشار یافت. تدریجاً مصادر امور فهمیدند كه ماهیت این نشریه چیست و چرا منتشر مىشود. به دنبال توقیف آن، ارانى را به اتفاق 52 نفر دیگر كه همه از روشنفكران آن روز و از هم مسلكان وى بودند و به 53 نفر مشهور شدهاند توقیف كردند. همهى متهمین خود را بىتقصیر خواندند و استرحام كردند جز ارانى كه اساس عقاید خود را به صورت علمى و با شهامت در دادگاه تشریح نمود. دادگاه رأى خود را صادر كرد و او را به ده سال زندان محكوم نمود. دو سال در زندان بود و ظاهراً بر اثر ابتلا به بیمارى تیفوس درگذشت. به زبانهاى آلمانى، فرانسه، انگلیسى، و عربى آشنائى داشت. وى در واقع پایهگذار حزب تودهى ایران و نخستین مروج اندیشهى ماركسیستى در ایران به عنوان اندیشهاى علمى است. پسیكولوژى و ماتریالیسم دیالكتیك مهمترین كتابهاى تألیفى اوست. (1318 -1281 ش)، نویسنده و روزنامهنگار. در تبریز متولد شد. تحصیلات خود را در مدارس شرف و دارالفنون گذراند و وارد مدرسه عالى پزشكى تهران شد. پس از مدتى براى ادامهى تحصیل به آلمان رفت و موفق به گذراندن دورهى دكتراى فیزیك و شیمى شد و از دانشكدهى فلسفه نیز گواهینامه لیسانس گرفت. سپس به عنوان استاد ادبیات شرق، در برلین به تدریس پرداخت. در برلین روزنامهى «پیكار» را تأسیس كرد كه در لایپزیك چاپ و مخفیانه در ایران منتشر مىشد. در سال 1309 ش به ایران بازگشت، نخست در وزارت معارف استخدام و به تدریس پرداخت و سپس عنوان رییس تعلیمات یافت. در تهران با انتشار مجلهى «دنیا» و بعضى كتب دیگر به نشر مرام اشتراكى پرداخت. در بین پارهاى از جوانان نفوذ زیادى یافت. وى در سالهاى پس از مراجعت خود از اروپا، در دبیرستانهاى پایتخت فیزیك و شیمى تدریس مىكرد. ارانى در زندان درگذشت. او شعر نیز مىسرود و چندین كتاب تألیف كرد كه برى از آنها عبارتاند از: «اصول علم روح»؛ «اصول علم شیمى»؛ «اصول علم فیزیك»؛ «بشر از نظر مادى»؛ «پسیكولوژى علم الروح»؛ «تئوریهاى علم»؛ «عرفان و اصول مادى»؛ «فرضیهى نسبى»؛ «گلهاى سفید».[1]
