ملیت : ایرانی - قرن : 14 منبع : شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران (جلد دوم)
معروف به «معتمد خاقان» و «قوامالدوله»، از آزادیخواهان دوران مشروطیت و از دوستان نزدیك شیخ خزعل و سیدحسن مدرس بود. در 1290 ه.ق در اصفهان تولد یافت. پدرض حاج محمدحسین صدرالدوله فرزند حاج محمدحسنخان صدر اصفهانى است. حاج صدرالدوله یكى از رجال دربار مظفرالدین میرزا ولیعهد در تبریز است. صدرالدوله در زمان ولیعهدى مظفرالدین میرزا در تبریز شاغل مقامات مهمى بوده . مدتها ریاست تشریفات ولیعهد را بر عهده داشت و زمانى نیز حكومتهاى شهرهاى آذربایجان از جمله خلخال با وى بوده است. در 1313 پس از قتل ناصرالدینشاه به تهران آمد و جزو درباریان موثر و مقرب مظفرالدینشاه بود. صدرى تحصیلات معموله زمان را در اصفهان و تبریز فراگرفت و بنا به پیشنهاد پدر وارد دربار ولیعهد گردید و مدتها جزو پیشخدمتان دربار محسوب مىگردید. در 1314 از مظفرالدین شاه لقب معتمد خاقان گرفت و به ریاست دوایر مختلف دربار رسید. در زمان صدارت عینالدوله، عدهى زیادى از درباریان كه وسیلهى اتابك تقویت مىشدند، بناى مخالفت را علیه صدراعظم گذاردند به طورى كه مبارزه و كارشكنى آنها علیه دولت وقت علنى بود. در راس این عده، معتمد خاقان قرار داشت. عینالدوله دستور داد معتمد خاقان و سایر درباریان را كه علیه وى در حال توطئه بودند احضار و پس از پرخاش و ناسزاگوئى به هر یك یكصد ضربه چوب نواختند معتمد خاقان نیز از این فیض بىبهره نماند و سپس به مازندران تبعید گرددى ولى پس از مدتى عینالدوله او را مورد عفو قرار داده، به شغل سابقش عودت داد. در زمانى كه نداى آزادیخواهى و تقاضاى تشكیل عدالتخانه از هر طرف به گوش مىرسید، در دربار نیز هستهاى به وجود آمد و معتمد خاقان یكى از افراد برجسته و تندروى دربار بود كه مشروطهخواهان را از هر طریق تقویت مىنمود. پس از فوت مظفرالدینشاه و روى كار آمدن محمدعلى میرزا، معتمد خاقان از دربار اخراج گردید. در این موقع فرصتى یافت كه علنا با مشروطه و مشروطهخواهان همكارى و همگامى نماید. در مشروطیت دوم كه با خلع محمدعلى میرزا شروع شد، مجددا وارد كار گردید و پس از صمصامالسلطنه به حكومت اصفهان و یزد رسید و همزمان با خلع سلاح مجاهدین، او نیز در اصفهان درصدد تصفیه ادارات برآمد و چند تن از اتباع خارجى را كه ریاست ادارات از جمله نظمیهى اصفهان را بر عهده داشتند، بركنار نمود ولى به مناسبت همین تصفیه مورد سوءقصد عباس زمانى صاحب منصب معزول شهربانى قرار گرفت. منشى وى مرحوم ابراهیم صدرى در دم جان سپرد و معتمدخاقان به سختى مجروح شد. قاتل به كنسولگرى روس پناه برد و چون مقصر تشخیص داده شد، به روسیه تبعید گردید. در 1289 ش وارد كابینه شد. وزارت تجارت و پست و تلگراف در كابینهى سپهدار تنكابنى به او واگذار گردید. در ترمیم كابینهى سپهدار، به وزارت پست و تلگراف منصوب شد. در 1290 ش پس از فوت میرزا محمدعلى قوامالدوله تفرشى، از طرف سلطان احمدشاه لقب قوامالدوله گرفت و به حكومت تهران منصوب شد و دختر ظهیرالدوله همسر قوامالدوله مرحوم را نیز به زوجیت انتخاب نمود. در انتخابات دورهى سوم از طرف مردم نجفآباد نمایندهى مجلس شد ولى عمر این دور كوتاه بود و با آغاز جنگ بینالمل اول و مهاجرت عدهى زیادى از نمایندگان، مجلس عملا تعطیل شد. قوامالدوله در 1292 ش به حكومت لرستان و بروجرد رفت و در 1295 در كابینهى وثوقالدوله، وزیر فوائد عامه و تجارت شد و در انتخابات دورهى چهارم و پنجم، از خرمشهر نمایندهى مجلس و مدتى نیز نمایندهى شیخ خزعل در تهران بود. در 17 مرداد 1304 در كابینهى سردارسپه به توصیهى سیدحسن مدرس، به وزارت كشور رسید و تا آذر 1304 در این سمت باقى ماند. قوامالدوله با شیخ خزعل نیز نزدیكى داشت و تقریبا نمایندهى او در تهران بود و روابط ولیعهد محمد حسن میرزا و مدرس به وسیلهى او با خزعل پیوند یافت. از شكرالله صدرى یك دختر باقى ماند.
