مشاهیر ایران و جهان - اویسی، فضل‏اللَّه

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 14 منبع : مردان موسیقی سنتی و نوین ایران (جلد پنجم)

در یكى از محله‏هاى تهران قدیم، معروف به گارماشین دودى (پاماشین) یا به بیان روشن‏تر «چاله میدان» كوى یاورخان كه از فرعى‏هاى كوچه حاج علیرضا یخچالى بود ساعت 12 ظهر سه شنبه ماه شعبان 28 حوت «اسفندماه» سال 1302 خورشیدى فضل‏اللَّه اویسى دیده به جهان گشود. هنوز به هفت سالگى نرسیده كه خداوند كریم لطف و محبت خود را شامل او كرد و عشق به موسیقى شعله دلنواز خود را به جانش افكند. گرامافون كوكى تازه در آن زمان به ایران رسیده بود و میان اهل دل و ذوق غوغایى به پا كرده بود، چرا كه خوانندگان معروف آن ایام چون: اقبال‏السطان آذر، حسین طاهرزاده، قمرالملوك وزیرى، ایران‏الدوله، حسن قصاب، روح‏انگیز، جلال تاج‏اصفهانى، رضاقلى ظلى، جناب دماوندى، و دیگران كه دیروز فقط عده‏یى از خواص با هزینه‏اى شیرین و نسبتا سنگین از آواى دلنشینان بهره مى‏جستند، اكنون بى‏منتى به خانه مردم راه یافته و تصنیف‏ها و آهنگ‏هاى جانبخش آنها كه در صفحات متعدد ضبط شده بود، قبله‏گاه جان مشتاقان بود. هنگامى كه شادروان حسین اویسى پدر فضل‏اللَّه گرامافون را با صفحات هنرمندان مشهور روز به خانه آورد. نقطه عطفى در زندگى او آغاز شد و وى هر وقت امكانات به او اجازه مى‏داد در ساعات تنهایى با این جعبه جادویى خلوت مى‏كرد و سراپا به صدایى كه از درون آن هنگام گذرادن صفحات بیرون مى‏آمد گوش فرا مى‏داد و در دنیایى ماوارى جهان خاكى بر امواج ارتعاشات موسیقى مى‏گشت و به دنبال آن به خلوت زیرزمین خانه مى‏شتافت و خود به تمرین شنیده‏هایى كه از گرامافون به گوش‏هایش رسیده بود، مى‏پرداخت و بدین ترتیب به جهان پهناور موسیقى پا نهاد و كشانیده شد چه بسا كه مرحوم مادرش ناخودآگاه نخستین الهام‏بخش او دراین زمینه بوده است زیرا كه وقتى با آواى روحنواز خود پاى گهواره خواهر شیرخوارش ترانه‏هاى خوانندگان آن روز را به صورت «لالایى» زمزمه میكرد، تار و پود وجودش را به ارتعاش در مى‏آورد. در این مورد فضل‏اللَّه اویسى مى‏گوید: «به یاد مى‏آورم كه كوچه پس كوچه‏هاى آن روزى منازل مجاور، بهترین محل تمرین آواز براى من بود و شب‏ها هر وقت پدرم مرا براى خرید مى‏فرستاد، با خواندن اشعارى، صداى آوازم در كوچه‏هاى تنگ و تاریك تهران آن روزى مى‏پیچید. همین كه به سن بلوغ رسیدم به محضر استادان فن آن زمان راه یافتم و نخستین استادم حسین تعزیه‏خوان بود. او كه مردى مسلط بر تمام رموز و ردیف‏ها و گوشه‏هاى موسیقى ایرانى بود مرا با این هنر آشنا ساخت. سپس چندى بعد به سراغ حسن‏خان لحنى معروف به حسن قصاب رفتم». فضل‏اللَّه اویسى در طلب معشوق خویش رنجها دید و به اصطلاح معروف شب‏ها و روزها و ماهها و سالها دود چراغ خورد تا خداى موسیقى او را به بندگى پذیرفت. در اینجا توضیح این نكته به عنوان یكى از ضروریات واجب است براى نسل جوان و آن اینكه در آن روزگاران، خوانندگان از فرصت‏هاى به دست آمده حداكثر استفاده را مى‏كردند، یكى از آن فرصت‏هاى مناسب، سى روز مبارك رمضان بود كه خوانندگان جهت درك فیض و همچنین تمرین آواز، سحرها به پشت‏بام‏ها یا گلدسته و مناره‏ها مى‏رفتند و به درگاه خداوند منان به مناجات مى‏پرداختند. وى نیز از این قاعده مستثنى نبود و او هم چون دیگر خوانندگان اغتنام فرصت كرده، در شب‏هاى ماه رمضان هر سحر به بام خانه مى‏رفت و دستگاه كاملى را به مدت یك ساعت با اشعار پرشور و دلنشین از شعراى نامدار به خصوص خواجه عبداللَّه انصارى اختصاص مى‏داد و ضمنا همسایگان را نیز براى تهیه و خوردن سحرى با صداى ملكوتیش بیدار مى‏كرد. اگر شبى به طور تصادفى وقفه‏اى به جهاتى در مناجات براى وى پیش مى‏آمد و مناجات آن شب تعطیل مى‏شد، فرداى آن شب همسایگان با اخلاص و نكته‏سنج اظهار تأسف مى‏كردند كه شب گذشته چون از مناجات خبرى نبود، بنابراین آنها از خواب بیدار نشده‏اند و به همین دلیل از خوردن سحرى كه تنها عامل توانمندى یك روزه‏دار مى‏باشد، محروم مانده‏اند. مراد از تذكار مطالب فوق این بود تداعى شود اویسى جهت دستیابى و نیل به اهدافش به هر چیزى دست مى‏یازید و این اشارات بیانگر این معنا است كه او از هیچگونه تلاش و كوشش مضایقه نمى‏كرد و در این راه نیز مكتب استادان چندى را درك كرد من جمله: حسین طاهرزاده، قمرالملوك وزیرى، حسن سنجرانى، ابراهیم‏خان منصورى، اركستر ابراهیم سرخوش، اركستر قاسم نیكپو و اركستر شاپور نیاكان و... فضل‏اللَّه اویسى دیگر عضو پیوسته و دائم محفل استادان و هنرمندان موسیقى شده بود و با آنها حشر و نشر مداوم پیدا كرده بود و هم‏اكنون خاطرات به یاد ماندنى و تابناك آن روزگاران است كه مذاق جانش را شیرین مى‏كند، خاطراتى كه با استادان و هنرمندان هنر موسیقى ایران نظیر: على تجویدى، حسین یاحقى، مهدى خالدى، محمدحسین محمودى، اكبر محسنى، نصرت‏اللَّه سپهرى، اصغر زارع، عباس شاپورى، محسن چراغچى، حسین روانبخش، سید اكبر امینى، احمد فرخزاد، حشمت جودكى، شاپور نیاكان، ابراهیم‏خان منصورى، «ویولن»، موسى‏خان معروفى، على‏اكبر شهنازى، حبیب‏اللَّه صالحى، اكبر جدیكار، عباس داوچى، قاسم غراب «فاریا» اصغر كردبچه، فرخ حدادى، نصراللَّه دلارامجو، محمدعلى مانى، اكبر فروردین، شهبازى «تار»، رضا گلشن‏راد، محمد شیرخدایى، مرتضى گرگین‏زاده، حسین وكیلى، جواد فكرى «قره‏نى»، فضل‏اللَّه یاریارى، صبا اصفهانى، شاطر اصفهانى «نى»، اكبر تجویدى، حسن ناصرخانى، اصغر بیكزاده، «فلوت»، بهرام بدخش، منصور صارمى، ابراهیم سلمكى «سنتور»، پرویز فرصت «عود»، آرامى «كمانچه»، حسین كهندانى، مصطفى غراب «آواز و ضرب»، حسین خرسندى ، جهانگیر ملك، حسین همدانیان، دلشاد، نصراللَّه معمارپور «ضرب»، محمد رسایى، جلال تاج‏اصفهانى، داریوش رفیعى، حسن یكرنگى، على مستوفى، عباس نوروزى معروف به (سبزى كار)، احمد ابراهیمى، على درویش، محمد صدیق، محمد خاتمى، حسین مدنى، حبیب وزیرى، امیر عسگرى، على نوایى معروف به (عندلیب)، ستار روشن، احمد كوكبى، رضا شاهمرادى، منوچهر شفیعى، محسن انصاف‏گر معروف به (برنجى)، رضا مهدیه «آواز». فضل‏اللَّه اویسى اندیشمند جستجوگر را جز هنر موسیقى فضیلت‏هاى دیگرى هم هست. در ورزش، رشته كشتى، زیبایى اندام، آكروبات، صنایع ظریفه و شعر و شاعرى هم مورد قبول اهل فن است. كتابهاى پرمغز «گلبانگ اویسى» و «هفت شهر عشق»، «نفایس اویسى» از آثار نایاب اوست و كتاب سنگین دیگرى را تحت عنوان «گنج بى‏رنج»، (ارمغان اویسى) زیر چاپ دارد كه حاصل چهل و چند سال تجربه و مطالعه او است كتابى كه تا امروز مشابه آن در ایران انتشار نیافته و جلوه‏اى از عمق فكرى و احاطه ادبى وى مى‏باشد و مى‏تواند به صورت كتابى مرجع مورد استفاده خاص و عام قرار گیرد. اینك یكى از سروده‏هاى وى: سپر ستمگران هرگز نشد كه عقده ز دل، واكند كسى دردى ز لطف و مهر، مداوا كند كسى قطع نظر، ز مردم دنیا، بود ضرور آرامش ار بدهر تمنا كند كسى لاف گره‏گشایى مردم، شنیده‏ام لیكن ندیده‏ام گرهى واكند كسى نامى ز مردمى به جهان مانده است و بس لب را بدین فسانه، چرا واكند كسى بیگانه است آنكه تو پندارى آشناست با دیو و دد، كه دیده كه سودا كند كسى جز اهل معرفت، مده ره در حریم خویش تا غیرتت ز حیله تماشا كند كسى مكر و فسون و حیله شده شیوه‏اى رواج دیگر نه جاى شبهه كه حاشا كند كسى هر كس ستم، به نسبت قارون همى كند یكدم مروتى شده آیا كند كسى قارون هلاك گشت زافزونى زرش دیگر طمع چه دولت دنیا كند كسى نام وفا بود سپر این ستمگران جز ایزد این جماعت و رسوا كند كسى خوردى بسى فریب اویسى ز ناكسان این نكته را چگونه هویدا كند كسى پوشیده‏دار نزد خلایق شكیب خویش این راز سر به مهر، نه افشا كند كسى