امّا جوان‏ها حداقل اين عمل را بی ‏عيب به جا بياوريد، و شما بزرگ‏ترها هم چنين كنيد. ما اگر در گذشته اين‏ها را با عيب بنا كرديم و نقاشى نموديم، اين چند روزه، يا چند ماهه، يا چند هفته، يا چند سال كه از عمرمان مانده و هنوز ملك ‏الموت نيامده است، بياييم چهار تا نماز كاملى نقاشى كنيم كه امام صادق و پيغمبر مى ‏فرمايد، اگر اين چهار تا را به جا بياوريد، يقيناً قبول مى‏ كنند و به شما مى ‏گويند، محض بركت اين چهار تا نماز، از عيب كلّ نمازهاى گذشته شما، چشم مى‏ پوشيم و آن‏ها را هم قبول مى ‏كنيم:

طفيل هستى و عشقند، آدم و پرى‏              ارادتى بنما تا سعادتى ببرى[1]‏

... شما در قرآن مجيد كلمه مبارك، نورانى و پرمعناى حمد را از اول قرآن كه سوره حمد است، «الْحَمْدُ لِلّهِ‏»، تا جزء آخر قرآن مجيد، مى ‏بينيد و كراراً هم در قرآن مى ‏بينيد كه خداوند ما را به صورت مكرّر امر به حمد كرده است: «فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ.»  [2]‏ اين حالا يك نمونه.

ولى در قرآن مجيد زياد مى ‏بينيد كه امر به حمد می ‏كند. حال اين پرسش مطرح مى ‏شود كه حمد يعنى چه؟

حمد؛ یعنى جلال، جمال، زيبايى، صفات، آراستگى‏ها و كمالات خدا را اظهار كن و سپاسگزارى كن، ولى اين حمد را كامل بياور.

اين سؤال مطرح مى ‏شود كه حمد كامل چيست؟

من اگر كنار هر نعمتى، يا كنار هر وصف جميلى، يا كنار هر كمالى از پروردگار، چه كمال خودش و چه جلوه ‏هاى كمالش، بنشينم و بگويم: «الْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ‏»، كافى است يا نه؟

اساتيد فن، قرآن ‏شناسان، اهل ذكر، ائمه طاهرين، اهل عقل، اهل حكمت، اهل عرفان، حمد كامل را چگونه تصوير مى ‏كنند؟

آن‏ها مى ‏گويند شما حمدت در صورتى كامل مى ‏شود كه در سه مرتبه اين حمد را بياورى‏: «مرتبه قولى و مرتبه فعلى و مرتبه حالى.» امّا مرتبه قولى فقط كار زبان است. آن هم اين است كه خدا را آن‏ چنان‏كه خودش خويش را حمد كرده؛ آن ‏چنان‏كه انبيا او را ستودند، آن‏ چنان‏كه ائمه او را ستودند، بستايد،

مثل: حمد امام حسين علیه السلام در شب عاشورا: «وَ احْمَدُهُ عَلَى‏ السَّرَاءِ وَ الضَّرَّاءِ.[3]»» من چه در يك باغ پرميوه، كنار چشمه و رود باشم، خدا را حمد مى‏ كنم، و چه امشب هم كه عاشورا است و گرفتار سى هزار گرگ هستم و فردا قطعه قطعه مى‏ شوم و زن و بچه ‏ام را به اسارت مى‏ گيرند، عين اين كه وسط چنان باغى هستم، خدا را حمد مى ‏كنم. ببينيد امام حسين علیه السلام چگونه دارد حمد را نقاشى مى ‏كند؟

به خدا نمى ‏گويد كه اگر ما را در باغ ببرى و به ما چلوكباب بدهى، الحمدلله، و امّا اگر گرفتار اين گرگ‏ها بكنى، چه الحمد للهى؟ بلكه مى ‏گويد: «وَ احْمَدُهُ عَلَى السَّرَاءِ وَ الضَّرَّاء[4].»  من نه كارى به خوشى دارم و نه به ناخوشى. من عاشق وجود مقدس او هستم كه ولى نعمت من است.

در حمد قولى، چه بگويم احْمَدُ، يا بگويم: الْحَمْدُ لِلهِ رَبِّ الْعَالِمِينَ، يا بگويم: الْحَمْدُ لِلهِ عَلَى كُلِّهَا، يا بگويم: الْحَمْدُ لِلهِ عَلَى كُلِّ النِّعْمَهِ يا بگويم: «الْحَمْدُلِلَّهِ الَّذِى أَذْهَبَ عَنَّا الْحَزَنَ إِنَّ رَبَّنَا لَغَفُورٌ شَكُورٌ[5]»، و اين طور كه خودش خويش را حمد كرده است، او را حمد كنم. اين يك مرتبه حمد است، ولى حمد در اين مرتبه، كامل نشده است.

مرتبه دوم حمد، مرتبه حمد فعلى است. حمد فعلى؛ يعنى چه؟

يعنى اين كه چشم، گوش، زبان، دست، شكم، شهوت و پا را هم در راه حمد بكشانم، و راه حمد آن‏ها، اين است كه چشم و بقيه اعضا را از همه گناهان نگه بدارم و به همه خيرها بكشانم. اين، حمد فعلى است.

امّا حمد حالى، اين است كه باطنم را از همه رذايل اخلاقى بتكانم. اين، حمد حالى است.

حالا وقتى مى‏ گويم: الحمدلله، تمام اعضايم هم عملًا در حمد است. باطنم هم عملًا در حمد است، و من مستحق رحمت خاصه پروردگار مهربان عالم مى ‏شوم. اين راهنمايى‏ هاى قرآن است. 

هر چند اين دفتر با هزار سال سخن گفتن هم تمام نمى‏ شود و در قرآن و در روايات، براى انسان‏سازى مطالب فراوانى است.

پی نوشت ها: 

منبع: حسین انصاريان، نماز الهى وشيطانى، انتشارات دارالعرفان‏، قم‏، 1389، چاپ اول‏، صص 24-28