خوش آمدید

سخنی درباره زینب و ام کلثوم
سخنان مورخان دیگر به جز شیخ مفید، اقتضا دارد که زینب و ام کلثوم چهار تن بوده اند .دو تن صغرا و دو تن کبرا.مسعودی به این نکته صریحا اشاره کرده و ام کلثوم کبرا و زینب کبرا را در شمار فرزندان آن حضرت (ع) از فاطمه دانسته و ام کلثوم صغرا را از مادر دیگری ذکر کرده است.

اما چنان که ملاحظه شد، شیخ مفید، از فرزندی به نام ام کلثوم صغرا یادی به میان نیاورده است و زینب کبرا و زینب صغرا مکنی به ام کلثوم را از اولاد فاطمه بر شمرده و زینب صغرا را زاده مادری غیر از حضرت فاطمه می داند و بر او کنیه ام کلثوم اطلاق نکرده است و حال آنکه در پیش گفته شد که مادر زینب صغرا ام ولد (کنیز) بوده است.

شک نیست که علی (ع) دو دختر داشته است که هر دو را ما به نام ام کلثوم می شناسیم.یکی از آنان همسر عمر بوده که در مدینه از دنیا رفته و دیگری همان کسی است که در واقعه طف حضور داشته.نام این دو تن را مورخان ذکر کرده اند.اولین آن دو پیش از ماجرای طف مرده است.در این صورت چندان دور نیست که ام کلثومی که در واقعه طف حضور داشته و آن کسی که در کوفه سخنرانی کرده همان زینب صغرایی باشد که شیخ مفید از او یاد کرده است.زینب صغرا و زینب کبرا هر دو از خواهران امام حسین (ع) بوده اند.و هرگز نه آن دو از حسین (ع) جدا شدند و نه حسین آنها را ترک کرد.بنابراین اگر زینب کبرا، همان کسی است که همسر عبد الله بن جعفر بوده و امام (ع) را ترک نگفته و همسرش نیز در قید حیات بوده است، پس درست تر و اولی تر آن است که بگوییم زینب صغرا نیز امام را ترک نکرده است.این زینب از نظر فضل و دانش در چنان جایگاهی قرار دارد که نامش پس از نام زینب کبرا ذکر می شود.اما قبری که در دهستان راویة در نزدیک دمشق وجود دارد، منسوب به زینب صغرا مکنی به ام کلثوم است .چنان که من خود نیز آن را بر سنگی که بر قبر این زن بود مشاهده کردم و نیز ابن جبیر بدان اشارت کرده است.اگر چنین باشد این زینب خواهر امام حسین (ع) است.اما چگونه او به شام رفته و در آنجا وفات یافته و دفن شده، خداوند بر صحت این قول داناتر است! در تاریخ و آثار باقی مانده در نزد ما، هیچ گونه اشاره ای بر این واقعه دیده نمی شود.

ابن عساکر در تاریخ دمشق می نویسد: قبری که در دهستان راویه وجود دارد، از آن زنی است به نام ام کلثوم و این زن را نباید با دختر پیغمبر (ص) اشتباه گرفت.چرا که وی در مدینه از دنیا رفته است.همچنین نمی توان این قبر را از آن ام کلثوم، دختر علی و فاطمه (س) و همسر عمر دانست.زیرا وی در مدینه وفات یافته و در قبرستان بقیع به خاک سپرده شده است .این قبر در واقع از آن زنی از اهل بیت است که وی را بدین نام می خوانده اند و در حفظ نسب وی تلاشی صورت نگرفته است.

ظاهر عبارت ابن عساکر نشان می دهد که وی تنها یکی از اولاد علی (ع) را به نام ام کلثوم شناخته است و این نظریه با آنچه از جانب مورخان و نسب شناسان اظهار شده سازگار نیست .و مخالف دلیلی است که گفته شده ام کلثومی که در واقعه طف حضور داشته، همسر عمر نبوده است.چرا که دانسته شد وی قبل از واقعه طف از دنیا رحلت کرده است.

یاقوت در معجم البلدان به ذکر این نکته بسنده کرده است که در «راویه قبر ام کلثوم است .» و بر این قول، چیز دیگری نیفزوده است.نهایتا آنکه وجود قبری برای زینب کبرا در منطقه راویه، از جمله نکاتی است که دلیل قطعی بر عدم آن وجود دارد.ما این مطلب را در این کتاب در شرح زندگی زینب، بیان کرده ایم.

نسل علی (ع) و همسرانش در فرزندان امام حسن (ع) و امام حسین (ع) و محمد بن حنفیه و عباس و عمر ادامه یافت.خداوند نیز در استجابت دعای پیامبر که در شب زفاف علی و فاطمه گفت : «بارالها! از این دو، فرزندان بسیار و پاکیزه به وجود آور!» نسل علی و فاطمه را افزونی بخشید.جاحظ گوید: علی بن ابیطالب (رض) فرمود: دنباله اقتدار و نیرومندی تعداد افزون تر و بیشتر اولاد است.و مردم بالعیان دیدند که فرزندان آن بزرگوار چگونه در شمشیر زنی چیره اند و در تعداد ذریه و نیز در شرافت نژاد از دیگران بیش تر و پیش ترند.

پی نوشت ها:

1 طبقات ابن سعد، ج 3، ص 13، ترجمه دکتر محمود مهدوی.

2 انساب الاشراف، بلاذری، ج 2، ص .136