به تصريح برخي روايتهاي مربوط به غدير نزد اهل سنت، آيه اكمال دين، در روز غدير در جحفه، پس از آنكه پيامبر فرمان خدا را درباره علي(ع) به مسلمانان رساند، در شأن اميرمؤمنان، علي(ع) نازل شد و برخي بزرگان اهل سنت اين شأن نزول را براي آن تأييد كردهاند. در ادامه، به پارهاي از اين سخنان اشاره ميكنيم:
ديدگاه اهل سنت درباره غدير
به تصريح برخي روايتهاي مربوط به غدير نزد اهل سنت، آيه اكمال دين، در روز غدير در جحفه، پس از آنكه پيامبر فرمان خدا را درباره علي(ع) به مسلمانان رساند، در شأن اميرمؤمنان، علي(ع) نازل شد و برخي بزرگان اهل سنت اين شأن نزول را براي آن تأييد كردهاند. در ادامه، به پارهاي از اين سخنان اشاره ميكنيم:
الف) حافظ ابوجعفر محمد بن جرير طبري، (م 310 هـ . ق) در كتاب خود به نام الولايه، از زيد بن ارقم نقل كرده است كه نزول اين آيه، روز غديرخم و در شأن اميرمؤمنان، علي(ع) بوده است. طبري تصريح ميكند كه پيامبر، علي(ع) را با خود به منبر برد و دستش را بلند كرد، بهگونهاي كه سفيدي زير بازوان هر دو پيدا شد. آنگاه آنچه خدا درباره علي(ع) امر كرده بود، براي امت بيان فرمود.
ب) حافظ ابونعيم اصفهاني (م 430 هـ . ق) در كتابش به نام ما نزل من القرآن في علي، از ابوسعيد خدري روايت كرده است كه پيامبر در روز غديرخم، مردم را سوي علي(ع) فراخواند و فرمود خارهاي زير درختان را بكنند و اين روز، پنجشنبه بود. پس علي(ع) را خواست. آنگاه بازوان او را گرفت و بالا برد تا جايي كه مردم سفيدي زير بغل رسول خدا(ص) را ميديدند و مردم هنوز پراكنده نشده بودند كه اين آيه نازل شد: «اَلْيَومَ اَكْمَلْتُ لَكُمْ دينَكُمْ.»
ج) حافظ ابوبكر خطيب بغدادي (م 463 هـ . ق) در تاريخ خود1 از قول ابوهريره روايت ميكند كه پيامبر فرمود: «مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ فَعَلي مَوْلاهُ.» سپس عمر بن خطاب چنين گفت: «بَخٍّ بَخٍّ يابن ابي‌طالبٍ اَصْبَحْتَ مَوْلاي وَ مَوْلي كُلِّ مُسلِمٍ.» آنگاه خدا اين آيه را نازل فرمود: «اَلْيَومَ اَكْمَلْتُ لَكُمْ دينَكُمْ....»
د) حافظ ابوالقاسم حاكم حسكاني، با واسطه از ابوسعيد خدري چنين نقل ميكند: هنگامي كه آيه «اَلْيَومَ اَكْمَلْتُ لَكُمْ دينَكُمْ» نازل شد، رسول خدا(ص) فرمود: «خداوند بلندمرتبه است بر اكمال دين و اتمام نعمت. پروردگار خشنود شد به رسالت من و ولايت علي بن ابي‌طالب(ع) پس از من».2
هـ) ابوحامد سعدالدين صالحاني از شهابالدين احمد در كتاب توضيح الدلايل علي ترجيح الفضايل نوشته مجاهد نقل ميكند كه گفت: آيه «اَلْيَوْمَ اَكْمَلْتُ لَكُمْ دينَكُمْ» در روز غديرخم نازل شد و رسول خدا(ص) فرمود: «الله اكبر بر اكمال دين و اتمام نعمت. پروردگار به رسالت من و ولايت علي(ع) راضي شد».3
حافظ بن مردويه اصفهاني (م 1410 هـ . ق)؛ حافظ ابوسعيد سجستاني (م 477 هـ . ق)؛ ابوالحسن بن مغازلي شافعي (م 483 هـ.ق)؛ حافظ ابوالقاسم بن عساكر شافعي دمشقي (م 517 هـ . ق)؛ اخطب الخطباء خوارزمي (م 568 هـ . ق)؛ ابوالفتح نطنزي در كتابش الخصايص العلويه؛ ابومظفر سبط بن جوزي حنفي بغدادي (م 654 هـ . ق) و شيخالاسلام حمويني حنفي (م 722 هـ . ق) در اثرش با نام فرائد السمطين بر چنين سخني تصريح و تأكيد كردهاند.4
سخن اين دسته از برادران اهل سنت با ديدگاه اهل بيت(ع) موافق است. به اعتقاد اهل بيت(ع) اين آيه روز پنجشنبه هجدهم ذي‌حجه، در جحفه، هنگام بازگشت پيامبر از حجة‌الوداع بر حضرت نازل شد. در اين هنگام، پيامبر به فرمان خداي تعالي همه مسلمانان را در غديرخم متوقف ساخت و براي آنان سخن گفت و علي(ع) را به جانشيني خود و پيشوايي مسلمانان پس از خويش نصب كرد و فرمود:
اي مردم! با خدا بيعت كنيد و با من و با اميرالمؤمنين علي(ع) و حسن(ع) و حسين(ع) و امامان، از نسل ايشان در دنيا و آخرت بيعت كنيد كه امامت در نسل ايشان باقي است. پس بيعت كنيد. خداوند بيعتشكنان را هلاك و وفاداران را شامل رحمت خويش ميكند و هركس بيعت را بشكند، به زيان خود شكسته است و هركس به پيمان خود با خدا وفا كند، خداوند به او پاداشي بزرگ ميبخشد.
اي مردم! آنچه به شما گفتم، تكرار كنيد و به علي(ع) به عنوان اميرالمؤمنين سلام كنيد و بگوييد: «شنيديم و اطاعت كرديم. پروردگارا! بخشش تو را ميخواهيم و بازگشت به سوي توست» و بگوييد: «حمد و سپاس! خداي را كه ما را به اين [راه] هدايت كرد و اگر خداوند هدايت نميكرد، هدايت نميشديم.» اي مردم! فضايل علي بن ابي‌طالب(ع) كه خداوند آنها را در قرآن نازل كرده، بيش از آن است كه همه را در يك مجلس بشمارم. پس هركس درباره آنها به شما خبر داد و معرفت آن را داشت، او را تصديق كنيد. اي مردم! هركس از خدا و رسولش و علي(ع) و اماماني كه گفتم اطاعت كند، به رستگاري بزرگ دست يافته است.5
روي هم رفته آنچه همه مسلمانان به آن اتفاق نظر دارند، اين است كه روز نزول آيه اكمال دين، روز غدير است كه عيد بزرگ الهي و به فرموده اهل بيت(ع) ، بزرگترين عيد مسلمانان است. دليل آن نيز روشن است؛ زيرا عيد هفتگي مسلمانان با نماز جمعه ارتباط دارد، عيد فطر با روزه و عيد قربان با حج، ولي عيد غدير با اتمام نعمت اسلام در همه شئون آن، ارتباط مستقيم دارد، كه نماز جمعه و روزه و حج بخشي از آن است.
تكميلِ دين از او شد و نعمت از او تمام
غدير بر همه، يارب خجسته باد6
1. خطيب بغدادي، تاريخ بغداد، ج 8، ص 290.
2. الغدير، ج 1، ص 233.
3. همان.
4. همان.
5. ترجمه قسمت پاياني خطبه غدير.
6. ديوان حبيب چايچيان (حسان).
