» محرمات الهي
اِعلَم اَنَّهُ لا وَرَعَ اَنفَعُ مِن تَجَنُّبِ مَحارِمِ اللهِ وَ الكَفِّ عَن اَذَي المُؤمِنِ
هيچ خويشتنداريي سودمندتر از دوري از حرام و پرهيز از آزار مومنان نيست.
(فقه الرضا/ ص356)

» قرآن
القُرآنُ كَلامُ اللهِ لا تَتَجاوَزُوهُ وَ لا تَطلَُبوا الهُدي فِي غَيرِهِ فَتَضِلُّوا
قرآن سخن خداست از مرز آن مگذريد و هدايت و سعادت را در غير آن نجوييد كه گمراه خواهيد شد.
(روضه الواعظين/ ج1/ص38)

» صلوات كفاره گناه
مَن لَم يَقدِر عَلي ما يُكفِّر بِهِ ذُنوبَهُ فَليَكثِر مِنَ الصّلاهِ علي مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ فَاِنَّها تَهدِمُ الذُّنوبَ هَدما
هركس نمي‌تواند كفاره‌ي گناهانش را بپردازد، بر محمد و آل محمد بسيار صلوات فرستد زيرا صلوات گناهانش را كاملاً از بين مي‌برد.
(عيون اخبارالرضا(ع)/ج1/ص294)

» استعانت از امام
إذا نَزَلَت بِكُم شَديدهُ فاستَعينوا بِنا
هرگاه براي شما پيشامد سختي روي داد از ما كمك و ياري بجوئيد.
(مستدرك الوسائل/ج5/ص229)

» گناهان كوچك و بزرگ
الصّغائرُ مِنَ الذُّنوبِ طُرُقُ اِلي الكَبائرِ مَن لَم يَخَفَ اللهَ في القليلِ لَم يَخَفهُ فِي الكَثيرِ
گناهان كوچك، زمينه گناهان بزرگ است. هركه در گناه كوچك از خدا نترسد در گناه بزرگ هم از خدا نخواهد ترسيد.
(عيون اخبارالرضا(ع)/ج2/ص180)

» حرص و حسد
اِيّاكُم وَالحِرصَ وَ الحَسَدَ فَإنَّهُما اَهلَكا الامَمَ السّالِفَهَ
از حرص و حسد بپرهيزيد زيرا اين دو امتهاي گذشته را نابود كرده است.
(بحارالانوار/ 75/346)

» ادب
اَلادَبُ كُلفَهُ فَمَن تَكَلَّفَ الاَدَبَ قَدَرَ عَلَيهِ
ادب نتيجه تحمل سختي است، هركه سختي را تحمل كند به ادب دست يابد.
(اصول كافي/ ص24)

» راه نگهداشتن نعمتها
يا اَيُّها النّاسُ اِتَّقوا اللّهَ فِي نِعَمِ اللهِ عَلَيكُم فَلا تُنفِروها عَنكُم بِمَعاصيهِ
اي مردم تقوا را درباره نعمتهاي الهي رعايت كنيد و نعمتها را با گناه و معصيت از خود مرانيد.
(عيون اخبار الرضا(ع)/ج2/ص169)

» قناعت
القَناعهُ تَجتَمِعُ اِلي صيانَهِ النَّفسِ وَ عِزِّ القَدرِ
قناعت همنشين كرامت و سربلندي است.
(بحارالانوار/ج75/ص349)

» خودرأيي
خاطَرَ بِنَفسِهِ مَنِ استَغني بِرَأيِهِ
آنكه خودراي باشد خود را به هلاكت افكنده است.
(عيون اخبارالرضا(ع)/ج2/ص54)

» كليد فقر
اَلمَسألَهُ مِفتاحُ البُؤسِ
دست نياز به سوي ديگران بردن كليد فقر و تنگدستي است.
(بحارالانوار/ج93/ص157)

» روزي
لا تَستَقِلُّوا قَليلَ الرِّزقِ فَتُحرَموا كَثيرَهُ
روزي كم را اندك نشماريد كه از روزي فراوان محروم مي‌شويد.
(بحارالانوار/75/347)

» طالب معاش
لَيسَ لِلنّاسِ بُدُّ مِن طَلَبِ مَعاشِهِم فَلا تَدَعِ الطَّلَبَ
انسان براي معيشت چاره‌اي جز تلاش ندارد پس سعي و تلاش را رها مكن.
(وسائل الشيعه/ج12/ص18)

» تدبير در امور
التَّدبيرُ قَبلَ العَمَلِ يُؤمِنُكَ مِنَ النَّدَمِ
تدبير قبل از عمل، تورا از پشيماني در امان مي‌دارد.
(عيون اخبارالرضا(ع)/ج2/ص54)

» مرگ
إنَّ ذِكرَ المَوتِ أفضَلُ العِبادَهِ
همانا ياد مرگ برترين عبادت است.
(بحارالانوار/ ج75/ص347)

» اخلاق
إيّاكُم وَ سوءَ الخُلقِ فَإِنَّ سَيِّئَ الخُلقِ فِي النّارِ لا مَحالَهَ
از بد اخلاقي بپرهيزيد زيرا بداخلاق بدون ترديد در آتش است.
(عيون اخبارالرضا(ع)/ ج1/ص34)

» اجتماعي
إيّاكُم وَ مُشاجَرَهَ النّاسِ فَإنَّها تُظهِرُ العِزَّه وَ تُدفِنُ العِزَّهَ
از مشاجره با مردم بپرهيزيد زيرا مشاجره عيوب نهفته را آشكار مي‌سازد و عزت را از بين مي‌برد.
(مسند الامام الرضا(ع)/ج1/274)

» اجتماعي
مَن رَضِيَ شَيئاً كانَ كَمَن أَتاهُ
هركه از كاري راضي باشد مثل كسي است كه آنرا انجام داده است.
(عيون اخبارالرضا(ع)/ج1/ص273)

» علم و دانش
اَلعِلمُ خَزائِنُ وَ مَفاتيحُهُ السُّؤالُ
دانش گنجينه‌اي است دربسته و كليد آن پرسش است.
(عيون اخبارالرضا(ع)/ج2/ص28)

» علامت دينداري
مِن عَلاماتِ الفِقهِ الحِلمُ وَ العِلمُ وَ الصَّمتُ
همانا از نشانه‌هاي دين‌شناسي، بردباري، دانش و سكوت است.
(الكافي/ج2/ص113)

» عبادت
لَيسَت اَلعِبادَهُ كَثرَهُ الصّيامِ وَالصَّلاهِ وَإنَّما العِبادَهُ كَثرَهُ التَّفَكُّرِ فِي أمرِ اللهِ
عبادت، بسياري روزه و نماز نيست و همانا عبادت، بسيار انديشيدن در امر خداست.
(تحف العقول/ ص442)

» سكوت
إنَّ الصَّمتَ بابُ مِن أبوابِ الحِكمَهِ
سكوت دري از درهاي رحمت است.
(الكافي/ج2/ص113)

 
امام رضا(ع) مي‌فرمايند: "لا يتم عقل امرء مسلم حتي تکون فيه عشر خصال: الخير منه مأمول و الشر منه مأمون يستکثر قليل الخير من غيره و يستقل کثير الخير من نفسه لا يسأم من طلب الحوائج اليه و لا يمل من طلب العلم طول دهره الفقر في الله احب اليه من الغني و الذل في الله احب اليه من العز في عدوه و الخمول اشهي اليه من الشهرة ثم قال عليه‏السلام: العاشرة و ما العاشرة، قيل له: ما هي؟ قال عليه‏السلام: لا يري احدا الا قال هو خير مني و اتقي انما الناس رجلان: رجل خير منه و اتقي و رجل شر منه و ادني، فاذا لقي الذي هو شر منه و ادني قال: لعل خير هذا باطن و هو خير له و خيري ظاهر و هو شر لي و اذا رأي الذي هو خير منه و اتقي تواضع له ليلحق به فاذا فعل ذلک فقد علا مجده و طاب خيره و حسن ذکره و ساد اهل زمانه. "
عقل و خرد هيچ فرد مسلماني به سر حد کمال نرسد مگر اين که ده خصلت در او جمع آيد: به خير و خوبي‏هايش اميدوار باشند و از شر و بدي‏هايش در امان، خوبي اندک ديگران را بسيار شمارد و نيکي بسيار خود را اندک داند، از درخواست نيازمندان ناراحت نشود در تمام دوران زندگي از دانش‏اندوزي خسته نگردد، فقر و ناداري را در راه الله از ثروتمندي دوست‏تر دارد، ذلت و خواري را در پيروي احکام الهي بر عزت با دشمنان الله ترجيح دهد، گمنامي را از شهرت بيشتر خواهد. و فرمود: دهمين خصلت چقدر با اهميت است سئوال شد: کدام است آن؟ فرمود: هيچ کس را نبيند مگر اين که گويد: او از من بهتر و باتقواتر است، زيرا که مردم دو گروه‏اند: فردي که از او بهتر و پرهيزگارتر است و فردي که بدتر و پست‏تر است. چون کسي را که از او بدتر و پست‏تر است ببيند گويد: ممکن است خوبي اين شخص پنهان باشد و اين برايش بهتر است، ولي خوبي من آشکار است و آن موجب بدي و شر است براي من و چون شخصي را که از او بهتر و پرهيزگارتر است مشاهده کند برايش فروتني نمايد تا به او نزديک شود. هرگاه چنين خوي و خصلت‏هائي داشته باشد به عاليترين درجه از بزرگواري رسيده، نيکي‏هايش بي‏شائبه، نامش نيک، و بر همگان سروري و آقائي يابد.

 
منبع: عيون اخبار الرضا(علیه السلام)

امام رضا(ع): مَنزلة الفَقيه في هذا الوقت، کمنزلَةِ الأنبياء في بني اسرائيل.1
منزلت و جايگاه «فقيه»در اين زمانه همچون منزلت پيامبران در بنياسرائيل است.

» شناخت زمان
امام رضا(ع): قال ابوجعفر(ع): في حکمةِ الِ داوُد: يَنبغِي للمسلم أن يکونَ مالِکاً لِنَفسِه، مُقبِلاً علي شأنِه، عارفاً باَهلِ زَمانِه.2
امام محمد باقر(ع) فرمود: در حکمت (دستورالعملهاي حکيمانهء) خاندان داود (پيامبر) چنين رسيده است: سزاوار است که انسان خداشناس خويشتندار باشد، و به حال و کار خويش اهتمام ورزد (مراقب خود باشد و وظايف خويش را به خوبي انجام دهد)، و مردمان زمانهء خود را بشناسد(و با آنان به مقتضاي شناخت و تناسب رفتار کند).

» نشر مکتب انساني امام
امام رضا(ع): رَحِمَ اللّه عَبداً اَحيي اَمرَنا. فقلتُ له: . کيف يُحيِي اَمرکم؟ قال: يَتَعَلَّم عُلومَنا و يُعَاِّمها الناس، فِانّ الناسَ لو عَلِموا محاسِنَ کلامِنا لاتَّبعُونا.3
خدا بيامرزد کسي را که امر ما را زنده کند. گفتم: چگونه امر شما را زنده ميکند؟ فرمود: علوم ما را ميآموزد و به مردمان تعليم ميدهد. همانا اگر مردم تعاليم زيباي ما را دريابند از ما پيروي کنند(نه از غير ما).

» قانونگرايي و محدوديت پذيري
امام رضا(ع): ... اِذا فَعَل الناسُ هذهِ الاشياء (المَنهِيات)، وارتکَبَ کلُّ انسانٍ ما يَشتَهي و يَهواه، من غيرِ مُراقَبةٍ لأحدٍ،کان في ذلک فسادُ الخلقِ اَجمعينَ...4
زماني که مردمان به کارهاي ممنوع دست زدند، و هرکس هرچه دلش خواست عمل کرد، بدون آنکه کسي نظارت کند، (در اين صورت) مردم همگي به فساد و تباهي دچار ميگردند.

» به عمل کار برآيد
امام رضا(ع): ... اَنّه ليس بين اللّه و بين اَحدٍ قَرابةٌ، ولا يَنال اَحدٌ وِلايةَ اللّه اِلّا بالطاعَة. و لقد قال رسول اللّه (ص) لبني عبدالمطلب: «اِيتُوني باَعمالِکم لا بأحسابِکُم و اَنسابِکم. قال اللّه تعالي: * فاذا نُفِخَ في الصور فلا اَنسابَ بينهم يومَئذٍ و لا يَتَسائلون. فمن ثَقُلت مَوازِينُه فاولئک هم المُفلحون. و مَن خَفَّت مَوازينُه فاولئک الذّين خَسِروا اَنفُسَهم في جَهنَّم خالدون5*. 6
ميان خدا و هيچ کس خويشاوندي نيست، و دوستي خدا جز به طاعت(و عمل ) حاصل نميآيد. پيامبر(ص) به فرزندان عبدالمطلب گفت: اعمال خود را نزد من بياوزيد، نه حسبها و نسبهايتان را. خداي بزرگ گفته است:« فاذا نَفِخ في الصور...» چون در صور دميده شود، ديگر در آن روز نسبي (وتفاخري به نياکان يا اميد کمکي از منسوبان) در کار نيست، و از حال يکديگر نخواهند پرسيد. که در آن روز کساني که کفّهء اعما ل(نيک) آنان سنگين باشد رستگارند. و کساني که کفّهء اعمال (نيک) آنان سبک باشد خود زيان کردهاند و در جهنم جاودان خواهند ماند».

» اندازه داري در زندگي
امام رضا(ع): لا يَستکملُ عبدٌ حقيقَةَ الاِيمان حتي تکونَ فيه خصالٌ ثَلاثٌ: التَفقُّه في الدينِ، و حسنُ التقدير في المعيشَة، و الصبرُ علي الرزايا.7
تا سه خصلت در آدمي نباشد، حقيقت ايمان او کمال نيابد: «ژرف شناختن دين، واندازه داشتن در زندگي، و شکيبايي در مصيبتها».

» ارزش حياتي آب
امام رضا(ع)ـ سُئِل الرضا(ع)، عَن طَعمِ الخُبزِ و الماء، فقال: طَعمُ الماء طعمُ الحَياةِ، و طعمُ الخُبزِ طعمُ العيش.8
از مزهء نان و آب از امام سؤال شد. امام فرمود: مزهءآب، مزهء زندگي است و مزهءنان مزهء زيستن.

» ميانه روي در خوراک
امام رضا(ع): لَو اَنّ الناس قَصَدوا في المطعَم لَاستقامَت اَبدانُهم.9
اگر مردمان حد ميانه را در خوراک رعايت ميکردند بدنهاشان پايدار ميماند.

» راز وجوب روزه
امام رضا(ع) ... و علة الصوم، لِعرفانِ مَسِّ الجُوعِ العَطَش... لِيَعلم شِدَّة مَبلغ ذلک من أهلِ الفقرِ والمَسکنة في الدنيا و الآخرة.10
... علت روزه شناخت حسي و ملموس گرسنگي و تشنگي است ... تا ميزان دشواري فشار گرسنگي و تشنگي را دربينوايان و بيچارگان در اين زندگي و پس از اين خوب بفهمد.

» حکمت نماز جمعه
امام رضا(ع) ... لِانَّ الجمعةَ مشهدٌ عامٌ، فارادَ اَن يکونَ لِلامام (للأميرـ خ ل) سَببٌ اِلي موعِظَتِهم و ترغِيبِهم في الطاعة و ترهيبهم من المَعصيةِ، و توقِيفِهم علي ما ارادوا من مَصلَحةِ دِينهم و دُنياهُم، و يُخبِر هم بما ورد عليهم من الآفات، و من الاَهوالِ الّتي لهم فيها المضَرَّةُ و المنفعة.11
... زيرا نماز جمعه محل اجتماع همگان است، و خدا خواسته است تا امام وسيله و فرصتي دراختيار داشته باشد، براي اندرز دادن به مردم، وبرانگيختن آنان به اطاعت، و بيم دادن از معصيت، و وادار کردن ايشان به رعايت مصلحت ديني و دنيايي خويش، و آگاه ساختن از آفات و زيانهايي که بر آنان وارد شده است، و از حوادثي که نفع و زياني در آنها دارند.

» راز وجوب حج
امام رضا(ع): اِنّما اُمِروا بالحجّ لِعلةِ الوِفادَةِ الي اللّه ـ عزّوجلّ ـ ... والخروج من کلّ مااقتَرفَ العبد، تائباً ممّا مَضي، مَستأنِفاً لما يَستَقبِل مع ما فيه من... قضاء حوائج اَهلِ الاَطرافِ... مع ما فيه من التفقّه و نقل اَخبارِ الائمه(ع) الي کلّ صَقعٍ و ناحِية...12.
از آن جهت مردمان به حج مکلف شدند تا به جانب خداي بزرگ روآورند، و خواستار افزوني نعمت شوند، و از گناهان بيرون آيند، و از گذشتهء خويش توبه کنند، و در آينده دينداري و تعهّد پيشه سازند، با آنچه در حج است از... برآوردن نيازهاي مردمان سرزمينها... همچنين در حج براي مردم آگاهي (و ژرف شناسي) ديني حاصل ميشود، و اخبار امامان(ع) بازگو ميگردد، و به هر ناحيه و کشوري ميرسد.

» الگوي مصرف
امام رضا(ع): ... اِستَأذنتُ الرضا(ع) في النَّفَقةِ علي العيال؟ فقال: بين المکروهين. فقلتُ: جُعِلتُ فداک لا واللّه ما أعرفُ المَکروهَين.
فقال له: اَما تعرِف اَنّ اللّه ـ عزّوجَلّ ـ کَرِه الاسراف و کَرِه الاقتار فقال:*والّذين اِذا اَنفَقوا لم يُسرِفوا و لم يَقتُروا و کان بين ذلک قواما13*14.
... از امام رضا(ع) دربارهء چگونگي تأمين مخارج خانواده جويا شدم، فرمود: (مخارج خانواه) حد وسط است ميان دو روش ناپسند. گفتم فدايت شوم، به خدا سوگند نميدانم اين دو روش چيست؟ فرمود: رحمت الهي برتو باد، آيا نميداني که خداوند بزرگ اسراف (زيادهروي) و اقتار(سختگيري) را ناخوشايند دارد، و در قرآن فرموده است:« آنان که هرگاه چيزي ببخشند نه زيادهروي کنند و نه خِسّت ورزند، و ميانگين اين دو را درحد قوامي(مايهء پايداري و بقاي زندگي)ببخشند».

» شرايط ايمان به پيامبر(ص)
امام رضا(ع)، از پيامبر(ص): قيل يا نبيَّ اللّه! اَفي المال حقٌ سِوَي الزَّکاةِ؟ قال: نعم، برُّ الرَّحمِ اِذا اَدبَرت، وصلةُ الجارِ المُسلم؛ فما آمنَ بي مَن باتَ شَبعان و جارُه المُسلمُ جائع. ثم قال: مازال جبرئيلُ يُوصِيني بالجارِ حتي ظَنَنتُ اَنّه سَيُورِّثُه15.
پرسيدند: اي پيامبر خداآيا درمال جز زکات حقي هست؟
گفت: آري، نيکي کردن به خويشاوندي که از تو روگردان شود، و رسيدگي به همسايهء مسلمان. هرکس سير بخوابد در حالي که همسايهاش گرسنه است، به من ايمان نياورده است؛ آنگاه گفت: جبرئيل چندان دربارهء همسايه به من سفارش کرد که گمان کردم (از همسايه ) ارث ميبرد.

» کرامت انساني
امام رضا(ع) ـ زکريا بن آدم: سَألتُ الرضا(ع) عن رَجلٍ من اَهلِ الذمَّة اَصابَهم جُوعٌ، فَاتي رَجلٌ بوَلدٍ له، فقال: هذا لکَ اَطعِمهُ و هو لکَ عبدٌ. قال(ع): لا يُبتاعُ حُرٌّ، فاِنّه لا يَصلح لکَ و لا مِن اَهلِ الذمَّة16.
زکريا (از شاگردان امام) ميگويد: از امام رضا(ع) پرسيدم که مردي از اهل ذمّه (غير مسلمانان مقيم در کشورهاي اسلامي) که به فقر و گرسنگي دچار شده بود فرزندش را آورد و گفت: فرزندم مال تو، او را خوراک بده و او بردهء تو باشد. امام فرمود: (انسان) آزاده خريد و فروش نميشود. اين کار شايسته تو نيست، از ذمّيان نيز روا نميباشد.

» در کنار خدمتگزاران
امام رضا(ع) ـ ياسرُ الخادم! قال: ... فقال لي بعدَ ما صَلَّي الظُّهرَ: يا ياسِر ما اَکَل النّاسُ شيئاً؟ قلتُ: يا سيدي من يأکل ههنا مع ما اَنتَ فيه. فانتَصَب(ع) ثمّ قال: هاتُوا المائدة، و لَم يَدَع مِن حَشَمِه أحداً اِلّا اَقعَده مَعه علي المائدةِ، يَتفقَّد واحداً واحداً... فلمّا فَرغُوا من الاَکلِ اُغمِي عَليه...17.
ياسر ميگويد: (در روزي که امام رضا(ع) به «دست خليفة تبهکار عباسي» مسموم شده بود، و درهمان روز و در اثر همان سم به شهادت رسيد)، پس از اينکه نماز ظهر را گزارد به من گفت: اي ياسر! مردم (اهل خانه و کارکنان و خدمتگزاران)، چيزي خوردند؟
گفتم: آقاي من! که ميتواند غذا بخورد با اينکه شما در چنين حالي هستيد؟ (حال مسموميت شديد و واپسين لحظات زندگي)، دراين هنگام امام(ع) راست نشست سپس فرمود: سفره را بياوريد، و همگان را بر سر سفره فراخواند وکسي را فرو گذار نکرد، و يکايک را مورد محبت و مهر خويش قرار داد... هنگاميکه همه غذا خوردند امام بيهوش افتاد...

» انگيزه‌هاي ثروت اندوزي
امام رضا(ع): لا يَجتمعُ المالُ إلّا بِخصالٍ خَمسٍ: بِبُخلٍ شديد، و اَملٍ طويل، وحِرصٍ غالِبٍ، و قطيعة الرَّحِم، و ايثارِ الدنيا علي الآخِرَة18.
مال جمع نميشود مگر در ساية پنج خصلت:
1. بخل زياد.
2. آرزوهاي دراز.
3. آزمندي چيره (بر انسان).
4. ترک صلة رحم(و رسيدگي به بستگان تنگدست).
5. دنيا دوستي و فراموش کردن آخرت.
در انتظار ظهور منجي
امام رضا(ع): اللّهم... اَلبِسه دِرعَک الحَصِينَة، و حُفَّه بملائِکتِک حُفّاً. اللّهم و بَلِّغهُ اَفضَل ما بَلَّغتَ القائمين بِقِسطک مِن اَتباع النَّبيّين. اللّهمَّ اشعَب به الصَّدع، و ارتَق به الفَتق، واَمِت به الجَورَ، و اَظهِر به العدل، و زَيِّن بطولِ بَقائه الارض. اللّهم اجعلهُ القائم المنتَظَر، والامامُ الذي به تَنتَصِر، و اَيِّده بنَصرٍ عزيز، و فتحٍ قريب، وَ ورِّثه مَشارق الارض و مَغاربها... و اَحيِ به سُنَّة نَبيّک صلواتک عليه وآله، حتي لا يُستَخفي بشيءٍ من الحقّ مَخافةَ اَحدٍ من الخلق... و جَدِّد به مامُحِي من دِينک... حتي تُنيرَ بَعدلِه ظُلمَ الجور، وتُطفِئ به نيرانَ الکفر، و تُظهِر به مَعاقِدَ الحقِّ، و مَجهولَ العدل...19.
خداوندا! زره گسست ناپذيرت را بر اندامش بپوشان، و فرشتگانت را پيرامون او گرد آور. خداوندا! او را به بهترين آرزوهايي برسان، که پيرامون پيامبرانت را ـ که برپا دارندگان عدالت(جهاني) بودند ـ بدانها رساندي، پروردگارا شکستگيها (و رخنهها) را به دست او پيوسته دار، و شکافها را به وسيلهء او به هم آر، و بيداد را به دست او بميران، و عدالت را با او آشکار ساز، و با عمر طولاني او زمين را بياراي.
خداوندا! او(منجي آخرالزمان) را قائم منتظر قرار ده، آن پيشوايي که به دست او(مظلومان را) ياري خواهي رساند، و او را با ياري رساني استوار، و پيروزي نزديک مدد رسان، و شرق و غرب جهان را دراختيار او قرار ده، و راه روشن پيامبرت را به دست او زنده کن، تا ذرهاي از حق از بيم احدي از مردمان، پوشيده نماند... و به آنچه از دينت محو شده ديگر باره زندگي بخش... تا درپرتو عدالت او، تاريکيهاي بيداد روشن گردد، و زبانههاي آتش کفر و بي ديني خاموش شود، و پايگاههاي حق و عدالت ناشناخته، به دست (باکفايت) او آشکار گردد...
----------------------------------------
پي نوشت:
1. عوائد (نراقي) /186.
2. اصول کافي 2/224.
3. معاني الأخبار 1/174.
4. عيون أخبار الرضا(ع) 2 /99.
5. سوره مؤمنون 23/103 ـ 101.
6. عيون أخبار الرضا(ع) 2/235؛ الحياة 1/487.
7. تحف العقول /329.
8. الحياة 3/228.
9. بحار الأنوار 66/334.
10. عيون أخبار الرضا(ع) 2/91.
11. علل الشرايع /265؛ بحارالأنوار 6/73 ـ 74.
12. وسائل الشيه 8/7.
13. سورهء فرقان 25/67.
14. الحياة 4/205.
15. وسائل الشيعه 6/32؛ الحياة 1/425.
16. تهذيب7/77؛ استبصار3/83؛ مسند الامام الرضا(ع) 2/304.
17. عيون اخبا رالرضا (ع) 2/241.
18. عيون اخبا رالرضا(ع) 1/276؛ خصال 1/283.
19. الصحيفة الرضوية الجامعه /74.

1- طوسي به اسنادش از ابن بنت الياس، از حضرت رضا(ع‌) نقل كرده است كه فرمود: حج و عمره فقر و گناهان را از بين مي‌برند همان گونه كه دم آهنگري ناخالصي آهن را از بين مي‌برد1.       

2- كليني از جمعي از اصحاب ما، از سهل بن زياد و محمد بن يحيي، از احمد بن‌ محمد، جملگي از احمد بن محمد بن ابي نصر، روايت كرده اند كه گفت: از حضرت‌ ابوالحسن‌(ع‌) سؤال كردم: اگر شخص محرم پايش بشكند چه وضعيتي پيدا مي‌كند و چه‌ وظيفه‌اي دارد؟ فرمود: از احرام خارج مي شود، عرض كردم: حتي نسبت به زن، جامه و بوي خوش؟ فرمود: آري، از همه آنچه بر محرم حرام است، و فرمود: آيا نشنيده‌اي‌ اين سخن ابي عبدالله (ع‌) را كه (وقتي مي‌خواست حج بگذارد دعا مي‌كرد و مي‌گفت: پروردگارا) هر جا كه تقدير كرده باشي محبوسم كني همان جا از احرام خارجم گردان‌. عرض‌ كردم: خداوند شما را به سلامت دارد، درباره حج (چنين كسي‌) چه مي‌فرماييد؟ فرمود: بايد سال بعد حجّ گذارد. عرض كردم: بفرماييد كه آيا محصور (شخصي كه به واسطه‌ بيماري از ادامه اعمال حج ناتوان است‌) و مصدود (كسي كه دشمن مانع ادامه حج او شود) هر دو (از لحاظ وجوب گزاردن حج در سال آينده‌) يكسان هستند؟ فرمود: نه، عرض كردم: بفرماييد كه آيا پيامبر(ص‌) وقتي مشركان مانع ايشان شدند عمره‌اش را قضا كرد؟ فرمود: نه، اما بعدا عمره (ديگري‌) به جا آورد2.

3- كليني از جمعي از اصحاب ما، از احمد بن محمد، از احمد بن محمد بن ابي نصر، از محمد بن عبدالله روايت كرده است كه گفت: از ابوالحسن الرضا(ع‌) پرسيدم: مردي‌ مرده است و وصيت كرده كه از طرف او حج به جا آورده شود، اين حج از كجا بايد انجام گيرد؟ فرمود: بستگي به اندازه پول او دارد. اگر پولش مي‌رسد بايد از محل‌ سكونتش حج گزارده شود، اگر نمي‌رسد از كوفه، و اگر از كوفه هم نمي‌رسد از مدينه‌3.

پاورقي:
1- تهذيب 5 / 22.
2- فروع كافى 4 / 369.
3- فروع كافى 4 / 308.

1- كليني از احمد بن محمد، از ابراهيم بن ابي محمود روايت كرده است كه گفت: به‌ حضرت رضا(ع‌) عرض كردم: اگر به فرش و لحاف كه ضخيم و پر پشت است ادرار برسد چه بايد كرد؟ فرمود: همان رويه آن كه پيداست شسته شود كافي است1.

2- كليني از حسين بن محمد، از احمد بن محمد، از احمد بن اسحاق، از سعدان بن‌ عبدالرحمان روايت كرده است كه گفت: طي نامه‌اي به ابوالحسن‌(ع‌) (حضرت رضا) درباره حكم خواجه‌اي سؤال كردم كه به زحمت مي‌تواند ادرار خود را نگه دارد و پياپي رطوبت مي‌بيند، حضرت فرمود: وضو مي‌گيرد و سپس يك بار در روز آب بر (عورت‌) خود مي‌ريزد2.

3- صدوق گويد: از حضرت رضا(ع‌) سؤال شد: اگر مردي كه پاشنه پاهايش تَرَك خورده به حمام رود و روي ادرار و نوره پا بگذارد و از كثافاتي كه لگد كرده و اثر سياه‌ دارد داخل ترك پاهايش شود با آن كه پاهايش را شسته است، با آن اثر و رنگ و پاهايش چه‌ كند؟ آيا شستن (همان ظاهر) كفايت مي‌كند، يا بايد تركها را كاملا تميز كند؟ همين طورشخصي كه استنجا كرده و بوي آن لاي انگشتانش باقي است ولي چيزي پيدا نيست چه‌ كند؟ حضرت فرمود: اشكالي ندارد و اعتنا به بو نكند و همچنين است در تركيدگي پاها و زير ناخنها.
و اشكالي ندارد كه از آرد و جو و گندم و يا سبوس آن در حمام (براي نظافت يا معالجه‌) استفاده كند، زيرا در آنچه براي بدن مفيد است اسراف نيست، بلكه اسراف در موردي است كه به تلف شدن مال بينجامد يا به بدن ضرر برساند.
و هر گاه خون به لباس رسيد نماز خواندن در آن لباس مانعي ندارد به شرط آن كه‌ مقدار خون به اندازه يك درهم وافي باشد، و درهم وافي مقداري است كه وزن آن برابر يك و يك سوم درهم باشد، اگر كمتر از يك درهم وافي باشد شستن آن (لباس نجس‌) واجب است ولي نماز خواندن با آن جامه اشكالي ندارد، و هر گاه خون كمتر از يك نخود باشد اشكالي ندارد كه (براي نماز) شسته نشود مگر آن كه خون حيض باشد كه در اين صورت شستن لباس از خون واجب است، همچنين است آلودگي لباس به ادرار يا مَنِي، خواه كم باشد يا زياد، و نمازي كه با لباس آلوده به اينها خوانده شده باشد بايد اعاده گردد، چه شخص از آن آگاه بوده يا نبوده است‌3.

4- طوسي به اسناد خود از احمد، از ابراهيم بن ابي محمود روايت كرده است كه گفت: به حضرت  رضا(ع‌) عرض كردم: كنيزي مسيحي داري كه خدمتت مي‌كند و مي‌داني‌ كه او مسيحي است و اهل وضو گرفتن و غسل جنابت نيست حكمش چيست؟ فرمود: اشكالي ندارد، همين قدر كه دستهايش را بشويد كافي است‌4.

5- كليني از جمعي از اصحاب ما، از احمد بن محمد بن عيسي، از محمد بن اسماعيل‌ روايت كرده است كه گفت: از حضرت رضا(ع‌) پرسيدم: مردي با زني نزديكي مي‌كند اما دخولي صورت نمي‌گيرد و هيچ يك از آنها انزال نمي‌شوند، چه وقت غسل واجب‌ است؟ فرمود: هر گاه ختنه‌گاه آنان به هم برسد غسل واجب مي‌شود، عرض كردم: منظور از به هم رسيدن ختنه گاه ها ناپديد شدن حشفه است؟ فرمود: آري‌5.

6- كليني از محمد بن يحيي، از محمد بن حسين و محمد بن اسماعيل، از فضل بن‌ شاذان، از صفوان بن يحيي، از عبدالرحمن بن حجاج روايت كرده است كه گفت: از حضرت ابوالحسن الرضا(ع‌) درباره شخصي كه عضوي از بدنش شكسته و روي آن‌ جبيره است و يا در بدنش جراحتي دارد سؤال كردم كه در هنگام گرفتن وضو و غسل‌ جنابت و غسل جمعه چه بايد بكند؟ فرمود: قسمتهايي از آن را كه رويش جبيره نيست‌ بشويد و جاهايي را كه نمي‌تواند بشويد رها كند، لازم نيست جبيره را بكند و يا جراحتش را دستكاري كند6.

7- طوسي گويد: شيخ - أيده الله تعالي- از قول احمد بن محمد، از پدرش، از سعد بن‌ عبدالله، از محمد بن حسين و محمد بن عيسي و موسي بن عمر بن يزيد صيقل، از احمد بن‌ محمد بن ابي نصر برايم روايت كرد كه حضرت ابوالحسن الرضا(ع‌) درباره مردي كه‌ جنب مي‌شود و در بدنش دمل يا جراحتي دارد يا از استعمال آب بر جانش مي‌ترسد، فرمود: لازم نيست غسل كند، تيمم كافي است‌7.

8- طوسي به اسناد خود از حسين بن عبيدالله، از احمد بن محمد بن يحيي، از پدرش، از محمد بن علي بن محبوب، از احمد بن محمد، از ابوهمام، از ابوالحسن الرضا(ع‌) روايت‌ كرده است كه آن حضرت درباره وضوي واجب در كتاب خدا فرمود: دست كشيدن‌ كفايت مي‌كند، شستن در وضو براي نظافت است8.

پاورقي:
1- فروع كافى 3 / 55.
 2- فروع كافى 3 / 20.
 3- من لايحضره الفقيه 1/ 71 - 72.
 4- تهذيب 1 / 399.
 5- فروع كافى 3 / 46.
 6- فروع كافى 3 / 32 .
 7- تهذيب 1 / 196.
 8- استبصار 1 / 64.

1- طوسي به اسنادش از علي بن حسن، از حسن بن علي بن يوسف، از صفوان بن يحيي، از   عبدالله بن مغيره، از حضرت ابوالحسن(ع) روايت كرده است كه‌ فرمود: مردي خدمت پدرم جعفر(ع) آمد، پدرم فرمود: آيا همسر داري؟ عرض‌ كرد: خير، فرمود: من دوست ندارم كه دنيا و هر چه در آن است مال من باشد ولي يك شب را بدون همسر بگذرانم، پدرم سپس فرمود: دو ركعت نمازي كه يك مرد متأهل مي‌خواند فضيلتش بيشتر از مرد مجردي است كه شبهايش را به عبادت و روزهايش را به روزه گرفتن سپري كند1.

2- حميري از بزنطي روايت كرده است كه گفت: از حضرت رضا(ع) ‌پرسيدم: مردي پس از همبستر شدن با همسرش او را در حضور دو شاهد عادل طلاق‌ مي‌دهد (آيا اين طلاق صحيح است؟) حضرت فرمود: اين طلاق درست نيست، عرض‌ كردم: پس طلاق سنّت چگونه است؟ فرمود: پس از آن كه از عادت ماهانه‌اش پاك شد پيش از آن كه با وي همبستر شود بايد در حضور دو شاهد عادل طلاقش دهد، اگر خلاف اين عمل كرد بايد به كتاب خداوند عزّوجلّ باز گردد (و مطابق قرآن طلاق‌ دهد)، عرض كردم: اگر در حال پاكي و بدون آن كه با وي نزديكي كند در حضور يك شاهد مرد و دو زن طلاق دهد چگونه است؟ فرمود: شهادت زنان در طلاق جايز نيست‌، عرض كردم: اگر دو مرد ناصبي را شاهد طلاق بگيرد، آيا طلاق صحيح است؟ فرمود: هر كس كه مسلمان به دنيا آمده باشد و به صلاح و درستي در جامعه معروف باشد، شهادتش جايز و پذيرفته است‌.
و از مردي سؤال كردم كه زنش را در حال پاكي از حيض در حضور دو شاهد طلاق مي دهد سپس رجوع مي كند و قبل از نزديكي با زن و پاكي او از حيض در حال پاكي و در حضور دو شاهد او را طلاق مي دهد، آيا اين طلاق دومش صحيح است در حالي كه نزديكي صورت نگرفته است؟ فرمود: بله2.

-------------------------

پاورقي:
1- تهذيب 7 / 405.
2- قرب الاسناد 365 - 366.

ای سرو بلند باغ ایمان ...  وی قمری شاخسار احسان

دستی که ز خویش وانهادی ...  جانی که به راه دوست دادی

آن ٬ شاخ درخت باوفایی ست... وین میوه باغ کبریایی ست

ای خوبترین به گاه هستی ...  ای شهره به شرم و شور بختی

رفتی که به تشنگان دهی آب ... خود گشتی از آب عشق سیراب

آبی ز فرات ٬تا لب آورد ...  آه از دل آتشین بر آورد

آن آب ز کف غمین رفت٬فرو ریخت ... وزآب دو دیده ٬ با وی آمیخت

بر خاست ز بار غم خمیده ... جان بر لبش از عطش رسیده

بر اسب نشست و بود بیتاب ... دل در گرو رساندن آب

نا گاه یکی دو روبه خُرد  .... دیدند که شیر آب میبرد

آن آتش حق خمید بر آب .... وز دغدغه و تلاش بی تاب

~.~.~.~.~.~.~.~.~.~.

دستان خدا زتن جدا شد ....  وان قامت حیدری دو تا شد

بگرفت به ناگزیر ٬ چون جان....   آن مشک ز دوش خود به دندان

وانگاه به روی مشک خم شد ....   وز قامت او دو نیزه کم شد

جان در بدنش نبود و می تاخت ....  با زخم هزار  نیزه می ساخت

از خون تن او به گل نشسته ..... صد خار بر آن ز تیر بسته

دلشاد که گر ز دست شد ٬ دست  ....   آبیش برای کودکان هست

چون عمر گل این نشاط کوتاه     .....    تیر آمد مشک بردرید ٬ آه !

این لحظه چه گویم او چها کرد  .....    تنها نگهی به خیمه ها کرد

~.~.~.~.~.~.~.~.~.~.

ای مرگ کنون مرا ببر گیر   ....  از دست شدم ٬ کنون ز سر گیر

می گفت و بر آب و خون ٬ نگاهش .....  وز سینه تفته بر لب آهش

خونابه و آب بر می آمیخت  ..... وز مشک و بدن به خاک می ریخت

~.~.~.~.~.~.~.~.~.~.

چون سوی زمین خمیده آن ماه     ....   عرش و ملکوت بود همراه

تنها نه فتاده بو فضایل      ......   شد کفه ی کاینات مایل

هم برج زمانه  بی قمر شد  ....   هم خصلت عشق بی پدر شد

حق ساقی خویش را فرا خواند .... برکام زمانه تشنگی ماند

در حسرت آن کفی که برداشت ....  از آب فرو فکند و بگذاشت

کف بر لب رود و در تکاپو ست  .... هر آب رونده در پی اوست

هر موج به یاد آن کف و چنگ  .....   کوبد سر خویش را به هر سنگ

چون مه شب چهارده ٬ بر آید  ....    دریا به گمان فرا تر آید

ای بحر ٬ بهل خیال باطل   ....     این ماه کجا و بو فضایل   !؟

گیرم دو سه گام بر تر آیی  ....  کو حد حریم کبریایی    ؟؟!

سید
علی
موسوی
گرمارودی