تا چندی قبل حتی دلیل اکثر عمل‌های سزارین با همه عوارضشان و خطراتی که برای جنین به همراه داشت، ترس مادران از درد زایمان بود، به همین دلیل پزشکان به دنبال روشی برای کاهش این درد بودند. بی‌حسی اپیدورال یکی از این روشهاست.
قدیم تا مادر‌ها می‌خواستند سختی‌های بزرگ کردن بچه را به روی کسی بیاورند از‌‌ همان اول شروع می‌کردند، از‌‌ همان دردی که هنگام زایمان کشیدند،‌‌ همان درد وحشتناک زایمان که هیچ دردی مثلش نیست، یعنی اصلا هنوز هم اینطور است که وقتی می‌خواهند شدید بودن دردی را مثال بزنند آن را با درد زایمان مقایسه می‌کنند، شاید به خاطر همه این به رو آوردن‌ها و به رخ کشیدن‌هاست که این روز‌ها مادران پا به ماه از تحمل درد زایمان هراس دارند و از پزشکشان می‌خواهند که به هر روشی شده این درد را برایشان کمتر کند. تا چندی قبل حتی دلیل اکثر عمل‌های سزارین با همه عوارضشان و خطراتی که برای جنین به همراه داشت، ترس مادران از درد زایمان بود، به همین دلیل پزشکان به دنبال روشی برای کاهش این درد بودند. بی‌حسی اپیدورال یکی از این روشهاست.
 
قطع موقت خطوط پیام
درد تمام نقاط بدن از طریق سلولهای عصبی به نخاع و از طریق نخاع به مغز منتقل می‌شود تا درد در آنجا درک شود. در روش بی‌حسی اپیدورال، به وسیله مواد بیهوشی یا داروهای بی‌حس کننده که این سلولهای عصبی را به طور موضعی و در‌‌ همان ایستگاه اولشان در نخاع بلوک می‌کنند به طور موقت پیام‌های درد به مغز منتقل نمیشود. تفاوت اصلی بی‌حسی اپیدورال با بیهوشی عمومی این است که در این روش لازم نیست برای از بین بردن درد فرد را به طور کامل تحت تاثیر داروهای بیهوشی قرار داد و مادر حین زایمان کاملا هوشیار است. از سوی دیگر داروهای بیهوشی در جریان خون مادر قرار نمی‌گیرد و به بدن جنین وارد نمی‌شود و به او آسیب نمی‌رساند، اتفاقی که در بیهوشی‌های عمومی در سزارین‌های طول کشیده ممکن است رخ بدهد. اپیدورال، قسمت پایینی نخاع و تمام حس اندامهای تحتانی را سرکوب می‌کند.

 بعد از عمل
بعد از انجام اپیدورال برای مادر سوند ادراری هم تعبیه می‌شود چون در اثر این بیحسی فرد کنترلی بر مثانه‌اش ندارد. تاثیر اپیدورال بر بدن مادر در تمام مراحل زایمان توسط پزشک کنترل می‌شود و اگر مادر نتواند برای زور زدن زایمان از انقباضات رحم استفاده کند می‌توان با دادن داروهای خاص عمق بیحسی را کم کرد و دوباره حس را به رحم برگرداند. به طور کلی این روش بی‌حسی یکی از کم خطر‌ترین روشهای بیهوشی برای مادر و جنین است و به راحتی توسط پزشک در تمام مراحل درمان قابل کنترل است. بعد از زایمان به تدریج اثر بی‌حسی اپیدورال طی یک تا 2 ساعت برطرف می‌شود، مادر ممکن است تا مدتی احساس لختی در اندام تحتانی‌اش بکند و انگشتانش یا تمام پایش بی‌حس باشد، احساس سرما و لرز، احساس گز گز و بی‌حسی در یک سمت بدن و احساس درد در محل تزریق اپیدورال از عوارض شایع این روش بی‌حسی است. در موارد خاص ممکن است فرد به دلیل نشت مایع نخاعی بعد از بر طرف شدن بی‌حسی دچار سردرد شود که این سردرد با دراز کشیدن و بعد از یک روز خود به خود از بین می‌رود. طبیعی است که بعد از برطرف شدن اثر دارو، در محل زایمان و زخم‌ها و برش‌های آن درد وجود داشته باشد.

 چطور اتفاق می‌افتد؟
برای انجام اپیدورال داروهای بیهوشی یا مسکن‌های قوی خاصی را از طریق یک سوزن مخصوص به فضای اپیدورال -محیط بین لیگامان بین ستون مهره و خود نخاع در کانال نخاعی- وارد می‌کنند. این دارو‌ها اغلب ترکیبی از چند داروی مسکن و بیهوشی هستند و اغلب ۱۵ دقیقه طول می‌کشد تا اثر دارو‌ها کامل شود. در بعضی از روشهای اپیدورال، ماده بی‌حسی به حدی داده می‌شود که فرد حتی اسپاسم‌های شدید رحم را که دردهای زایمان را ایجاد می‌کند، حس نمی‌کند. معمولا انجام بیحسی اپیدورال بعد از شروع زایمان فعال (مرحله نهایی زایمان) و هنگامی که دهانه رحم به اندازه ۴ تا ۵ سانتیمتر باز شده باشد، انجام می‌شود. انجام بیحسی اپیدورال باید توسط متخصص بیهوشی انجام شود و برای جلوگیری از عفونت تمام اقدامات استریل اتاق عمل هم برای این روش بیحسی انجام می‌شود. موقعیت خاص مادر باردار برای دسترسی به فضای نخاعی باید توسط متخصص زنان هم کنترل شود. از مادر خواسته می‌شود تا به پهلو بخوابد یا اگر برایش امکان داشت بنشیند و کمی به سمت جلو خم شود تا بین مهر‌هها فضای مناسب برای دسترسی به فضای نخاعی فراهم باشد. برخلاف تصور، وارد کردن سوزن به فضای نخاعی درد چندانی ندارد چون ابتدا مسیر این سوزن را هم به وسیله بی‌حسی‌های موضعی کوچک‌تر بی‌حس می‌کنند.

چه مواقعی نباید از بیحسی اپیدورال استفاده کرد
اگر مادر از داروهای رقیق کننده خون استفاده می‌کند یا میزان پلاکت پایینی دارد یا سابقه خونریزی و شوک داشته، نباید از این روش استفاده شود. بیهوشی اپیدورال به خاطر احتمال انتقال باکتری‌ها به فضای داخلی کانال نخاعی در مادرانی که دچار عفونت‌هایی در کمرشان هستند یا مشکلات پوستی خاصی در آن منطقه دارند یا عفونت خونی دارند هم نباید استفاده شود. در افرادی که زایمان به سرعت دارد انجام می‌شود و فرصت کافی برای اثر دارو وجود ندارد هم نباید از اپیدورال استفاده کرد.
به غیر از بیحسی اپیدورال روشهای بیحسی دیگری هم برای کاهش دردهای زایمان وجود دارد که اغلب مکانیسمی شبیه همین دارند. بلوک پودندال، بلوک خاجی و بلوک نخاعی تحتانی، همه روشهایی برای تزریق ماده بیحسی به مسیرهای عصبی در نقاط مختلف کانال زایمانی یا اطراف لگن هستند که با بی‌حس کردن موقت اعصاب آن مناطق درد زایمان را کمی کاهش می‌دهند، اما تاثیر هیچکدام از این روش‌ها به اندازه بیحسی اپیدورال نیست.
برای برخی از مادر‌ان که دوست ندارند از هیچکدام از این روشهای بیحسی استفاده کنند، می‌توان از تزریق عضلانی بعضی داروهای ضد درد خفیف مانند دمورل و بیهوش کننده‌های ضعیفی مانند فنرگان یا داروهای ضد اضطراب استفاده کرد. این دارو‌ها مادر را فقط کمی به طور عمومی بی‌حس می‌کنند تا به خاطر درد دچار استرس نشوند.

اپیدورال در سزارین
روش اصلی انجام بیهوشی در جراحی‌های سزارین مانند همه روشهای جراحی دیگر، بیهوشی عمومی است، نکته متفاوت در سزارین با روشهای جراحی دیگر این است که پزشک در دقایق اولیه آن استرس زیادی دارد، چون باید به سرعت به رحم دسترسی پیدا کند و جنین را از رحم خارج کند، در غیر اینصورت ممکن است ورود داروهای بیهوشی از طریق خون مادر به جنین باعث شل شدن بچه و بیهوشی و حتی خفگی جنین شود. وارد شدن این دارو‌ها به بدن جنین می‌تواند آسیبهای مغزی خاصی را نیز برای نوزاد به وجود بیاورد که اثرات آن ممکن است تا سال‌ها بعد خود را نشان ندهند، به غیر از همه این‌ها، خود بیهوشی عمومی هم مانند همه جراحی‌های دیگر خطرات خاص خود را برای مادر به همراه دارد از جمله عفونت‌های ریوی، آسیبهای مغزی در اثر ماده بیهوشی و دردهای شدید بعد از عمل جراحی که معمولا با برطرف شدن بیهوشی به وجود می‌آیند.
به دلیل همه خطرات فوق، پزشکان از روشهای بیحسی موضعی اپیدورال یا نخاعی هم برای انجام سزارین استفاده می‌کنند. در روش بیحسی نخاعی که ساده‌تر و سریع‌تر است، ماده بیهوشی به خود فضای نخاعی تزریق می‌شود، اما روش اپیدورال برای این عمل جراحی کمی بیشتر طول می‌کشد و دقت بیشتری را می‌طلبد. نکته مثبت این روش بیحسی، هوشیار بودن مادر حین انجام جراحی است. اگرچه مادر نمی‌تواند محل انجام عمل را ببیند اما به سرعت و بعد از خارج کردن جنین از رحمش می‌تواند نوزاد را در آغوش بگیرد و این از نظر روحی و ارتباط عاطفی مادر و نوزاد بسیار حائز اهمیت است. سزارین معمولا وقت زیادی نمی‌گیرد و روشهای بی‌حسی موضعی، زمان مناسبی در اختیار پزشک قرار می‌دهند تا بدون استرس از آسیب‌های احتمالی به جنین، کار خود را انجام دهند.
با توجه به نکات فوق معمولا توصیه می‌شود بیهوشی عمومی فقط در مادرانی که امکان انجام روش بیهوشی موضعی وجود ندارد، انجام شود. انتخاب روش مناسب بیهوشی هم باید با مشورت متخصص زنان و پزشک متخصص بیهوشی و با توجه به شرایط مادر انجام شود.