محور : اقتصاد
ضيايي بيگدلي محمدتقي*
* دانشکده امور اقتصادی - پژوهشکده امور اقتصادی
بررسي تاريخي حکايت بر آن دارد که انسانها براي مقابله و مواجهه با حوادث روزگار از همان روزهاي نخستين زندگي نياز به انباشتن نيروهاي جمعي خود جهت برطرف کردن احتياجات خويش و چيره شدن بر مشکلات محيط و نيروهاي طبيعي احساس کرده اند. از طرفي چون انسانها قادر نبوده اند که به تنهايي تمام نيازمنديهاي خويش را خود برطرف سازند، طبعا در مقابل عرضه خدماتي مشابه از ديگران طلب کمک و ياري نموده اند و همين امر باعث شده است که فعاليتهاي جمعي از همان زمان در قالبي منطقي و عقلايي براي برطرف کردن نيازهاي جمعي ترکيب شده و گروههاي اجتماعي شکل بگيرد.
به طور کلي تاسيس گروههاي اجتماعي نه تنها در اجتماعات اوليه بلکه در دنياي صنعتي و پيشرفته عصر حاضر نيز کاربرد وسيع و گسترده اي دارد و تشکيل منطقي و اصولي آنها سبب بقا، حيات و استمرار زيست نسلهاي حاضر و آتي خواهد بود. با توجه به اين که شناخت اين گروههاي اجتماعي و موفقيت آنها اهميت ويژه اي براي مديران و سازمانهاي دولتي بويژه تصميم گيريهاي جمعي دارد، لذا در اين مقاله بر آن شديم تا چارچوبهاي نظري از تئوري هاي شکل گيري و فعاليتهاي گروه ترسيم نماييم...
:: متن کامل مقاله به صورت Pdf ::
منبع : دو فصلنامه پژوهشنامه اقتصادي - سال1379
محور : اقتصاد
پژويان جمشيد,استادي حسين
نظام مندکردن مجدد تئوري رفتار مصرف کننده مبتني بر تابع توليد خانوار، و ظرفيت اين رهيافت نوين در ايجاد دامنه گسترده اي از فرضيه هاي محکم و قابل قبول؛ ابزارهاي مناسبي را براي درک انواع متعدد رفتار انساني در اختيار دانشمندان علوم اقتصادي و اجتماعي قرار مي دهد. زيرا آنچه قبلا خارج از قلمرو مطالعه اقتصاد استاندارد تلقي مي شد، امروزه قابل بررسي به نظر مي رسد.
در اين پژوهش با ارائه يک مدل نظري مبتني بر «نظريه تابع توليد خانوار»؛ توابع تقاضا و کشش هاي تقاضا براي کالاهاي خانگي، فراغت شوهر و فراغت زن؛ کشش هاي درآمدي؛ کشش هاي جانشيني جزئي «آلن ازاوا» و کشش هاي عرضه وقت بازاري زن و شوهر نسبت به نرخ هاي دستمزد بازاري؛ با استفاده از داده هاي آماري مقطعي سال 1375؛ از يک نمونه تصادفي با حجم 244 خانوار، در شهر اصفهان برآورد گرديده است.
:: متن کامل مقاله به صورت Pdf ::
منبع : دو فصلنامه پژوهشنامه اقتصادي - سال1379
محور : اقتصاد
ابوالقاسم عليدوست
چكيده
از جمله قواعدي كه در استنباط احكام معاملات و ابزارهاي مالي مورد استناد قرار مي‌گيرد قاعدة فقهي، «نفي بيع غرري» به صورت خاص، يا «نفي غرر» به شكل عام است. مستند اين قاعده، حديث معروف نبوي9 است كه در آن آمده است: «نهي النبي عن بيع الغرر»، و مشهور فقيهان شيعه و اهل سنت به اين حديث عمل، و در موارد ذيل از آن استفاده كرده‌اند.
1. اشتراط قدرت بر تحويل عوضين معامله؛
2. اشتراط علم بر مقدار و كيفيت عوضين؛
3. اشتراط علم بر امور مربوط به معامله چون زمان تحويل، زمان خيار و ... .
در اين مقاله با بررسي سند و دلالت حديث نبوي9 و قاعدة نفي غرر، فتاواي مشهور در مسائل سه گانه پيشين نقد و بررسي، و نشان داده مي‌شود كه گر چه حديث و قاعده از حيث سند قابل اعتماد است، از جهت دلالت و فتاواي مشهور مي‌توان در آنها مناقشه كرد.
>>>
ادامه مطلب
محور : اقتصاد
دكتر عبيدا عصمت‌پاشا
ترجمه: علي صالح‌آبادي1
چكيده
اين مقاله به بررسي ابزارهاي مالي مشتقه مي‌پردازد و آراي عالمان اسلامي (اهل سنت) را دربارة اين ابزار بررسي مي‌كند. اعتبار و قابل قبول بودن اين ابزارها از ديدگاه‌هاي گوناگون بررسي شده است. در اين موارد، اتفاق‌نظر كاملي بين عالمان وجود ندارد. عمدة كار انديشه‌وران اسلامي در حوزه حقوقي مسأله بوده است. آنان ابزار مشتقه را صرفاً از ديدگاه «قرارداد»، بررسي و تجزيه و تحليل مي‌كنند و كم‌تر به اين نكته مي‌پردازند كه چرا ابزارهاي مشتقه، همچون قراردادهاي آتي و حق اختيار معامله در دنياي تجارت مدرن امروزه ضرورت دارد. اين مقاله به تجزيه و تحليل قراردادهاي آتي خاص و يك‌سان و حق اختيار معامله مي‌پردازد كه علت پديد آمدن اين ابزارها چه بود و منافع وجود چنين ابزارهايي چيست و چرا اين ابزارها مورد نياز است، و در پايان، ديدگاه عالمان اسلامي دربارة ابزار مشتقه ارائه مي‌شود.
واژگان كليدي: ابزار مالي مشتقه، بازار آني، بازار آتي، بازار ثانويه، قرارداد آتي خاص، قرارداد آتي يك‌سان، حق اختيار معامله، وجه التزام، دارايي اساسي پشتوانه قرارداد، حق شرط.
>>>
ادامه مطلب
محور : اقتصاد
توماس مایر، مترجم: جعفر خیرخواهان
بسیاری از پیشرفت‌های علمی به این خاطر رخ داده است که اندیشه‌ها دقیق‌تر بیان شده‌اند. برای مثال در جهان پیش از نیوتن، همه اشیاء به سمت پایین کشیده می‌شوند، اما نیوتن برای اینکه نیروی جاذبه را درک کند مجبور شد خود را از این تفکر که جاذبه باعث سقوط اشیاء به «پایین» می‌شود رها سازد.
یک حجم بزرگ دارای نیروی کششی در همه جهت است. به همین ترتیب، علم اقتصاد با گرفتن برخی کلمات از زندگی روزمره و معنای بسیار دقیق بخشیدن به آنها در بستر اقتصادی به وجود آمده است. اندیشه‌هایی که در این بخش بحث می‌کنیم نه تنها ما را در مسیری قرار می‌دهد تا مثل اقتصاددان‌ها بیندیشیم بلکه کمک خواهد کرد تا بسیاری از نابخردی‌ها را تشخیص دهیم.
>>>
ادامه مطلب
محور : شهيد آيت‌ا... سيد محمدباقر صدر و اقتصاد
دكتر محمود حكمت‌نيا1
چكيده
نظرية «منطقة‌الفراغ» را شهيد سيد محمدباقر صدر مطرح كرده است. وي در اين نظريه مي‌كوشد، حوزه‌اي معين از روابط متغير و متحول را تعريف كند كه ولي‌امر مي‌تواند با توجه به اصول و ضوابطي در آن قانونگذاري كند.
نوشته حاضر مي‌كوشد ابتدا با بيان ماهيت، مميزات و ويژگي‌هاي اين نظريه را شمرده، جايگاه آن را در ساختار فقه بيابد.
در ادامه نوشتار به اثبات نظريه اشاره خواهد شد و اين نكته بررسي مي‌شود كه با فرض پذيرش منطقة متحول، هنگامي مي‌توان به اين نظريه پايبند بود كه يگانه شيوة قانونگذاري، واگذاري آن به «ولي‌امر» باشد يا دست‌كم شارع از ميان روش‌هاي گوناگون، آن را برگزيده باشد.
>>>
ادامه مطلب
محور : اقتصاد
....
5 . قيمت گذارى
براساس رواياتى كه كلينى در باب «اسعار» آورده ، 1 قيمت پايين كالا ، از نشانه هاى رضاى الهى و قيمت زياد كالا ، از نشانه هاى غضب خداوند است . قيمت ، تحت نظر ملائكه تدبير مى شود . از مجموع روايات ، به دست مى آيد كه تعيين قيمت ، بر عهده كسى نيست ؛ بلكه به صورت طبيعى تحقّق مى يابد . رواياتى كه دلالت دارند پيامبر صلى الله عليه و آله ، از قيمت گذارى در مورد كالاهاى احتكار شده ، خوددارى كرد ، در الكافى نيامده است . اين روايات ، فقط در كتاب من لا يحضره الفقيه و تهذيب الأحكام و التوحيد آمده است . 2 روايتى دالّ بر جواز قيمت گذارى از سوى دولت ، وارد نشده است . بنا بر اين ، كلينى و صدوق ، قيمت گذارى را جايز نمى دانستند .
>>>
ادامه مطلب
محور : اقتصاد
....
1 . كسب مال و توليد ثروت
اوّلين مسئله در مورد مباحث اقتصادى ، ديدگاه فرد نسبت به مسائلى چون : كار ، تلاش ، كسب مال ، بهره گيرى از نعمت هاى دنيا و داشتن زندگى مرفّه و جامعه
توسعه يافته است . اگر زندگى مرفّه در چشم انسان ، امرى مثبت و تلاش براى به دست آوردن آن ، مطلوب باشد ، وضعيت زندگى او به گونه اى رقم مى خورد كه براى دستيابى به آن خواسته ها ، بايد تمام تلاش خود را به كار گيرد و در اين راه ، شيوه هاى ممكن و قانونى و گاه غير قانونى را تجربه كند . در مقابل ، اگر در نظر انسان ، رفاه زندگى ، امرى مطلوب نباشد و جز در حدّ ضروريات ، صرف اوقات براى كسب آن را با ارزش نداند ، براى به دست آوردن رفاه بيشتر ، تلاش نخواهد كرد و به كمترين ها ، اكتفا مى كند . گاه در حدّ ضرورت تلاش مى كند و گاه براى كسب درآمد جهت تأمين ضروريات ، به ديگران اتّكا مى كند و عملاً چون امور ديگر مثل : عبادت و تقرّب به خدا را اصل قرار مى دهد و كسب روزى را منافى آن مى داند ، براى درآمد از اين ، ارزشى قائل نيست و نيازى نمى بيند كه براى آن ، وقت بگذارد . اگر زندگى او تأمين شود ، اوقات خود را صرف امورى خواهد كرد كه در نظرش بار ارزشى مثبت دارند . اين دو ديدگاه ـ با طيف گسترده هر كدام ـ از گذشته در نزد انسان ها وجود داشته اند . رويارويى دنيا و دين يا دنيا و معنويت و يا دنيا و علم و مشابه آن ، از امورى هستند كه در جوامع گوناگون از دوره هاى پيشين ، به صورت هاى مختلف ، خود را نشان داده اند . ديدگاه هاى سقراط ، كنفوسيوس ، آيين مسيحيت و تصوّف ، تقدّم سعادت معنوى را اعلام كرده اند . در عصر يونان و چين باستان ، مال اندوزى در حدّ گسترده ، مطلوبيت ذاتى نداشت و به جاى آن ، قناعت و اكتفا به مقدار محدود و صرف وقت براى امور علمى و معنوى ، مورد تأكيد بود . قرون وسطى كه با افكار و برداشت هاى اصحاب كليسا از دين مسيحيت مشوب شده بود ، از بارزترين اين عرصه است . 1 تصوّف شرق نيز به اين صورت ، از سوى جمع زيادى تفسير مى شد .
>>>
ادامه مطلب
محور : اقتصاد
ديدگاه هاى اقتصادى كلينى در «الكافى» و مقايسه اجمالى آن با ديدگاه شيخ صدوق در «كتاب من لا يحضره الفقيه»
مجيد رضايى
چكيده
در پژوهش حاضر ، سعى بر آن بوده است كه با توجّه به ابواب اقتصادى روايات موجود در دو مجموعه معتبر روايى شيعه يعنى الكافى مرحوم كلينى رحمه الله و كتاب من لا يحضره الفقيه شيخ صدوق رحمه الله ، ديدگاه هاى اقتصادى اين دو محدّث بزرگ شيعى ، با هم مقايسه شوند . از اين رو ، با آوردن ابواب مربوط به معاملات مندرج در كتاب الكافى (مانند : بيع ، مكاسب محرمه ، آداب تجارت و معامله ، رهن ، قرض ، احياى موات ، اجاره ، مزارعه ، صلح ، كسب روزى) و ابواب مربوط به معاملات در كتاب من لا يحضره الفقيه (مانند : احكام زكات ، خمس ، خراج ، صدقه ، قرض ، صله امام ، شُفعه ، حواله ، صلح ، باب معايش ، مكاسب و صناعات) سعى كرده است نوع طرح مباحث اقتصادى در اين دو مجموعه روايى را با هم مقايسه كند و تفاوت ديدگاه هاى اقتصادى كلينى و صدوق را بررسى نمايد . از مقايسه اين دو كتاب به اين نتيجه مى رسيم كه مرحوم كلينى در الكافى به صورتى جزئى تر ، مباحث اقتصادى را در روايات معصومان عليهم السلام باب بندى نموده و كتاب من لا يحضره الفقيه صدوق و كتاب تهذيب الأحكام شيخ طوسى ، از اين جهت ، در رتبه هاى بعدى قرار دارند .
نگاه به ابواب اقتصادى اين دو كتاب ، نشان دهنده نوع نگاه اقتصادى كلينى و صدوق رحمه اللهبه مسئله كسب مال و توليد ثروت در اسلام و ديدگاه آنان به مسائل ديگرى مانند : احتكار ، ربا ، قيمت گذارى كالا ، نقش دولت و امامت در مسائل اقتصادى و تأمين منابع مالى (مانند : خمس و زكات) است كه به طور مختصر ، به آنها اشاره شده است . كليدواژه ها : شيخ كلينى ، شيخ صدوق ، الكافى ، كتاب من لا يحضره الفقيه ، ابواب اقتصادى ، احاديث اقتصادى .
مقدّمه
كتاب شريف الكافى ، بدون ترديد ، مهم ترين كتاب حديثى شيعه اماميه است . تاريخ تأليف ، گستردگى ابواب آن ، تنظيم كتاب ها و اسناد آن ، و ويژگى هاى مؤلّف آن ، از جمله مختصّات آن است . الكافى ، از اصول با ارزش تنظيم شده و نخستين كتاب از كتب اربعه شيعه و شامل شانزده هزار حديث در 35 كتاب و حدود دو هزار و 224 باب است كه در مباحث اصول دين ، فروع دين و امور تاريخى ، تنظيم شده است . كتاب الكافى ، در پاسخ درخواست تأليف كتاب جامع متون علم دين براى متعلّم و طالب حق ـ كه مشتمل بر آثار صحيح از ائمّه هدى باشد ـ ، تدوين يافته است . طبق نظر مؤلّف ، مجموعه احاديث آن ، آثار صحيحه منقول از اولياى دين است كه بر اساس آن ، اعتقاد و عمل شكل مى گيرد . 1 ناگفته معلوم است كه محدّثان اسلامى ، اعتقادات و باورهاى خود را با آنچه نقل مى كنند ، هماهنگ مى سازند و نظرگاه فقهى و اصولى خود را با نقل احاديثْ منتقل مى سازند .
>>>
ادامه مطلب
محور : اقتصاد
احمدعلي يوسفي
چكيده
از ويژگي‌هاي بارز اقتصاد قرن اخير، به ويژه در كشورهاي در حال توسعه، وجود نرخ تورم‌هاي دورقمي در مقاطع زماني بلندمدت است و اين، موجب پايين‌آمدن ارزش پول و پديدار شدن مشكلات حقوقي و اقتصادي پيچيده‌اي در معاملات مدت‌دار و بدهي‌هاي معوقه مي‌شود.
وجود مثال‌هاي بسيار مشكلاتي از اين قبيل، باعث شده تا حقوقدانان دنيا، به ويژه فقيهان و حقوقدانان مسلمان در پي يافتن راه‌حل منطقي و مناسب باشند و اين، موجب پيدا شدن نظريه‌هاي گوناگون در اين عرصه شده است.
گروه اول، جبران كاهش ارزش پول را مطلقاً از مصاديق ربا ندانسته، به لزوم جبران قائل شده‌اند.
گروه دوم، جبران كاهش ارزش پول را مطلقاً از مصاديق ربا و حرام مي‌دانند.
گروه سوم، بين موارد شديد و خفيف تورم و موارد غصب و غيرغصب و... تفصيل داده‌اند.
گروه چهارم كه در تشخيص حكم ترديد داشته‌اند، به مصالحه حكم كرده‌اند،
و سرانجام گروه پنجم براي جبران ضرر و زيان وارد بر طلبكار، راه‌كارهايي را ارائه كرده‌اند.
نويسنده، با بررسي ديدگاه‌هاي پيشگفته، درصدد اثبات فرضيه‌هاي ذيل برمي‌آيد.
الف. در تورم‌هاي شديد كه عرف عام (مردم) در قراردادهاي مدت‌دار واكنش قابل ملاحظه‌اي نشان مي‌دهند، جبران كاهش ارزش پول از مصاديق ربا به شمار نمي‌رود و لازم است.
ب. در تورم‌هاي خفيف كه عرف عام واكنش قابل ملاحظه‌اي نشان نمي‌دهند، جبران كاهش ارزش پول از مصاديق ربا و حرام است.
ج. در تورم‌هاي متوسط كه واكنش عرف عام تشخيص داده نمي‌شود، جبران كاهش ارزش پول جايز نيست و طريق احتياط، مصالحه است.
>>>
ادامه مطلب
محور : اقتصاد
پیتر جی. بوئتکه، مترجم: فرهنگ نبیی
«هفته بعد در مورد کار استاد صحبت خواهیم کرد.» این جمله‌ای بود که دکتر‌هانس سنهولز در پایان سمینارش در سومین سال تحصیل من در سیتی کالج گرو گفت.
من نسخه‌ای از کتاب «کنش انسانی» را از سال اول دانشگاه داشتم، ولی این کتاب به قدری برای من خسته‌کننده بود که هرگز آن را نخوانده بودم. من ترجیح می‌دادم کتاب «اقتصاد در یک درس» هنری هازلیت، «برنامه ریزی برای آزادی» میزس یا «عصر تورم» خود سنهولز را بخوانم. ولی آن کتاب‌ها را به دقت خوانده بودم و در آن زمان طی دوره‌ای یک ساله که در کلاس‌های تاریخ اندیشه اقتصادی شرکت کرده بودم کتاب‌هایی چون «ثروت ملل» آدام اسمیت، «رساله‌ای در اقتصاد سیاسی» جی. بی. سی و «اصول اقتصاد سیاسی» جان استوارت میل را نیز همراه با «سوسیالیسم» میزس و «راه بندگی» اف. ای. هایک مطالعه کرده بودم.
از آنجایی که من دانشجویی جدی در اقتصاد بازار آزاد بودم، سنهولز از من دعوت کرد تا در سمیناری که برای دانشجویان تحصیلات عالی برای خواندن متون کلاسیک تشکیل می‌شد شرکت کنم. آن سال ما «اصول اقتصاد» کارل منگر و «سرمایه و بهره» بوهم-باورک را خواندیم. به دستور سنهولز من نسخه «کنش انسانی» خودم را هر شب بر می‌داشتم و به کتابخانه می‌رفتم تا اینکه کتاب را از اول تا آخر به دقت خواندم. به لطف ذهن یک دانشجوی دوره لیسانس و به دلیل سرعتی که با آن سعی در درک مطالب داشتم، حجمی از آن کتاب را که سرسری از آن گذشتم بیشتر از حجمی بود که دریافتم.
ولی با این حال آنچه دریافتم زندگی من را تغییر داد.
بر اساس این تجربه بود که من تصمیم گرفتم یک اقتصاددان شوم – نه اینکه فقط طرفدار بازار آزاد باشم. یک سال بعد از آن من برای رشته حقوق اقدام کردم و پذیرفته شدم، ولی تصمیم گرفتم آن را به تعویق بیندازم و به جای آن به تحصیلات عالی در رشته اقتصاد بپردازم. خواندن اقتصاد آن گونه که میزس در کتاب «کنش انسانی» شرح داده بود، متناسب‌ترین راه به نظر می‌آمد.
>>>
ادامه مطلب
محور : اقتصاد
مقدمه
انسان در زندگی مادی خود نیاز هایی دارد که برای ادامه حیات ناگزیر است آنها را بر آورده کند . ومنبع رفع این نیازها امکاناتی
است که طبیعت در اختیار انسان گذاشته است. در این تصویر ساده اززندگی انسان با دو مفهوم نیازها وامکانات آشنا می شویم .
نیازها انسان
انسان در زندگی مادی خود نیازهایی دارد که برای ادامه حیات ناگزیر است آن ها را بر آورده کند نیازهای مادی انسان محرک انسان برای فعالیت ها وتلاش اقتصادی است ، ب] عبارت دیگر انسان به دنبال احساس نیاز دست به فعالیت هایی می زند که او را به مقصد می رساند .
گاهی تصور می شود که با گذشت زمان وتلاش وفعالیت انسان تمام نیاز های انسان بر طرف می شود واو دیگر محرکی برای فعالیت اقتصادی خود نخواهد داشت .آیا واقعا چنین است . نظر شما در این مورد چیست ؟
با بر آورده شدن هر نیاز بشری نیاز های جدید نیذز مطرح می شود وبا ارضاء هرنیازنیاز های جدید در بشرظهور پیدا می کند.
وبا بر آورده شدن هر نیاز احساس رضایت به فرد دست می دهد .
>>>
ادامه مطلب
محور: اقتصاد
شواهد تاریخی نشان می‌دهد اقتصاد ایران چند دههای است که تحت لقای نفت به حیات خود ادامه می‌دهد! با این حال، گرچه دولتها خیلی سعی میکردند که اقتصاد ایران را تا حدودی غیرنفتی نشان دهند، اما واقعیت چیز دیگری است.
دکتر محسن صمدی؛ واردات بیرویه و صادرات وابسته بر نفت، اکنون مهمترین چالش اقتصاد کشور ماست. در واقع دو مشکل فوق، برخلاف تفاوت ظاهری، به منزلهی دو روی یک سکهاند و هردو با هم، نشانههایی از نبود سلامت در اقتصاد کشور را یادآوری میکنند. چرا چنین است و چه عواملی باعث می‌شود که برخلاف تلاش مسؤولین نتوانیم به راحتی از این چرخهی معیوب رهایی یابیم؟ در این نوشتار سعی می‌کنیم پاسخ سؤال را با مروری کوتاه بر تاریخچهی صادرات نفتی در اقتصاد کشورمان بررسی کنیم.
>>>
ادامه مطلب
محور : اقتصاد
سيدعبدالحميد ثابت
مقدمه
امروزه مباحث اقتصادي، گسترش چشمگيري يافته است و در هر بحث اقتصادي مفاهيم و موضوعات بسياري مطرح مي‌گردد كه آشنايي با آنها شرط نخست در فهم مباحث است. از جمله اين مفاهيم مي‌توان به تنزيل اشاره نمود كه امروزه جايگاه خاصي يافته و ازجهت علمي و كاربردي، مورد توجه ويژه قرار گرفته است. اين مقاله تلاشي است هر چند مختصر در جهت تشريح اجمالي آن كه اميد است مورد توجه صاحب‌نظران به‌ويژه محققين رشته اقتصاد قرار گيرد و با بحث و تبادل‌نظر و ارائه ديدگاه‌ها، در ارتقاي علم و دانش و پيشرفت و تعالي كشور گام‌هايي برداشته شود.
>>>
ادامه مطلب
