بنام خدا

 آیا مسئله‌ی امر به معروف و نهی از منکر با آزادی مغایرت ندارد؟

نقش امر‌به‌معروف و نهي از منکر در ساماندهي آزادي

لزوم ساماندهي آزادي و تحديد آن به حدود قانون و هنجارهاي اجتماعي، مسئله‌اي خردمندانه است که هر انديشمند آگاه به مسائل اجتماعي به ضرورت ساماندهي و نطام‌مند شدن آزادي در چارچوب قانون، اخلاق، مصالح و هنجارهاي اجتماعي اذعان مي‌کند. آزادي مطلق و لجام‌گسيخته در جوامع لائيک نيز مورد پذيرش اهل خرد نيست؛ زيرا به هرج‌و‌مرج و بي‌نظمي مي‌انجامد.

اين ضرورت حتي در نگاه برخي رهبران ليبراليسم مانند منتسکيو نيز انعکاس يافته و از ديد وي نيز آزادي به صورت مطلق تفسير نشده است؛ بلکه در دايرة قانون محصور، و آزادي به «انجام هر چيزي که قانون اجازه دهد» تعريف شده است. در اعلاميه حقوق بشر (Huomanrihts) فرانسه (مصوب 1789) نيز آزادي به معني توانايي بر انجام کاري تفسير شده است که به ديگران زيان نرساند (عميد زنجاني، 1388، ص 187-188).

بنام خدا

 آیا مسئله‌ی امر به معروف و نهی از منکر با آزادی مغایرت ندارد؟

انواع آزادي

آزادي از جنبه‌هاي مختلف تفکيک‌هاي متفاوتي پيدا کرده است؛ «آزادي را گاه به حقوقي و آزادي فلسفي تقسيم کرده‌اند، و گاه به بيروني و دروني، و يا آزادي «از» و آزادي «در» و يا آزادي و آزادگي» (سروش، 1371، ص 14).

اما آنچه در اين بحث اهميت دارد، توجه به دو امر است؛ نخست تقسيم آزادي به دو نوع عمده و مهم «آزادي مثبت و مفيد» و «آزادي منفي و مضر»، که در اين نگاه بر نفي نوعي سطحي‌نگري نسبت به پديده آزادي و مثبت انگاري‌هاي مطلق نسبت به همه انواع و مصاديق آزادي تأکيد مي‌شود. بر اساس اين تقسيم‌بندي، از ابتدا اين باور و فرهنگ مورد حمايت قرار مي‌گيرد که پيش از هر نوع حمايت‌گري و يا ابراز دشمني با آزادي، بايد بررسي شود با کدام نوع از آزادي مواجه هستيم؛ آزادي مثبت و مفيد؟ و يا آزادي منفي و ناپسند؟

بنام خدا

 آیا مسئله‌ی امر به معروف و نهی از منکر با آزادی مغایرت ندارد؟

سرشت آزادي

پديده آزادي را مي‌توان در نگاه فلسفي همسو با مقوله‌هاي اراده و اختيار تکويني بشر تفسير، و به لحاظ کاربرد، هم‌تراز با خردمندي آدمي بدان بها داد؛ زيرا کمال حقيقي انسان تنها از رهگذر آزادي در انتخاب، گزينش آزاد، و انجام افعال اختياري قابل دستيابي است. تحقق هر فعل اختياري، مستلزم آزادي تکويني است.

بي‌شک بهره‌مندي انسان از آزادي، همانند ديگر استعدادهاي طبيعي و انساني، جزو موهبت‌هاي بزرگ خداداي براي بشر به‌شمار مي‌آيد که آثار و پيامدهاي طبيعي و حقوقي براي انسان دارد. آزادي در اسلام مبناي تکليف، و تکليف براي موجود آزاد است.

بنام خدا

آیا مسئله‌ی امر به معروف و نهی از منکر با آزادی مغایرت ندارد؟

معروف از ريشه «عرف» به امور عقل‌پسند و عمل نيك و کار خوب و پسنديده گفته مي‌شود كه مشتمل بر صفت راجحه باشد، که از منظر شرع نيز مطلوب و پسنديده در پيشگاه خداوند باشد و يا شرع در آن زمينه ديدگاه مخالف نداشته باشد (طريحى، 1416ق، ج 5، ص 93؛ مصباح، 1389، ص 13). بنابراين، معروف هم شامل واجبات عقلي محض مانند اعتقاد به توحيد، و هم شامل واجبات شرعي فرعي و جزئي مي‌شود (مشكينى، بي‌تا، ص 89).

بنام خدا

آیا مسئله‌ی امر به معروف و نهی از منکر با آزادی مغایرت ندارد؟

توصيه و تأکيد اسلام بر انجام امر‌به‌معروف و نهي‌از‌منکر، موجب انگيزش حس مسئوليت عمومي افراد در جامعه، و باعث اعمال نظارت و کنترل همگاني بر رفتار و کردار فردي و اجتماعي اطرافيان و شهروندان مي‌شود. در اين‌صورت، اين دغدغه و شبهه نيز در اذهان پديد مي‌آيد که سرنوشت حق آزادي افراد چه خواهد شد؟ آيا عمل به مفاد اين نوع احکام فقهي، باعث تضييق در قلمرو آزادي افراد در جامعه و بخصوص آسيب به «آزادي‌هاي عمومي؛ نخواهد شد؟