خوش آمدید

در وفات محمد علوی

خواستم زد به نظم یک دو نفس

باز گفتم که در جهان پس از او

زشت باشد که شعر گوید کس

دریغا جوانی و آن روزگار

که از رنج پیری تن آگه نبود

نشاط من از عیش کمتر نشد

امید من از عمر کوته نبود

ز سستی مرا آن پدید آمده است

در این مه که هرگز در آن مه نبود

سبک خشک شد چشمهٔ بخت من

مگر آب آن چشمه را زه نبود

در آن چاهم افکند گردون دون

که از ژرفی آن چاه را ته نبود

بهشتم همی عرضه کرد و مرا

حقیقت که دوزخ جز آن چه نبود

بسا شب که در حبس بر من گذشت

که بینای آن شب جز اکمه نبود

سیاهی سیاه و درازی دراز

که آن را امید سحرگه نبود

یکی بودم و داند ایزد همی

که بر من موکل کم از ده نبود

به گوش اندرم جز کس و بس نشد

به لفظ اندرم جز اه و وه نبود

بدم ناامید و زبان مرا

همه گفته جز حسبی‌الله نبود

به شاه ار مرا دشمن اندر سپرد

نکو دید خود را و ابله نبود

که او آب و باد مرا در جهان

همه ساله جز خاک و جز که نبود

موجه شمرد او حدیث مرا

به ایزد که هرگز موجه نبود

چو شطرنج بازان دغایی بکرد

مرا گفت هین شه کن و شه نبود

گر این قصه او ساخت معلوم شد

که جز قصه شیر و روبه نبود

اگر من منزه نبودم ز عیب

کس از عیب هرگز منزه نبود

گرم نعمتی بود کاکنون نماند

کنون دانشی هست کانگه نبود

چو من دستگه داشتم هیچ وقت

زبان مرا عادت نه نبود

به هر گفته از پر هنر عاقلان

جوابم جز احسنت و جز خه نبود

تنم شد مرفه ز رنج عمل

که آنگه ز دشمن مرفه نبود

در این مدت آسایشی یافتم

که گه بودم آسایش و گه نبود

جدا گشتم از درگه پادشاه

بدان درگهم بیش از این ره نبود

گرفتم کنون درگه ایزدی

کزین به مرا هیچ درگه نبود

کدام رنج که آن مر مرا نگشت نصیب

کدام غم که بدان مر مرا نبود نوید

اگر غم دل من جمله عمر می بودی

به گیتی اندر بی‌شک بماندمی جاوید

همی بپیچم از رنج دل چو شوشهٔ زر

همی بلرزم بر خویشتن چو شاخک بید

امید نیست مرا کز کسی امید بود

امید منقطع و منفطع امید امید

نگر چگونه بود حال من که در شب و روز

چرا غم از مهتاب است و آتش از خورشید

سپید گشت به من روی روزگار و کنون

همی سیاه کند روزگارم اینت سپید!

پنجاه و هفت رفت ز تاریخ عمر من

شد سودمند مدت و نا سودمند ماند

وامروز بر یقین و گمانم ز عمر خویش

دانم که چند رفت و ندانم که چند ماند

فهرست حال من همه با رنج و بند بود

از حبس ماند عبرت و از بند پند ماند

از قصد بدسگالان و ز غمز حاسدان

جان در بلا فتاد و تن اندر گزند ماند

چوگان بنه که گوی تو اندر چه اوفتاد

خیره مطپ که کرهٔ تو در کمند ماند

لیکن به شکر کوش که از طبع پاک تو

چندین هزار بیت بدیع بلند ماند

بر تو سیدحسن دلم گرید

که چو تو هیچ غمگسار نداشت

تن من زار بر تو می‌نالد

که تنم هیچ چون تو یار نداشت

زان ترا خاک در کنار گرفت

که چو تو شاه در کنار نداشت

زان اجل اختیار جان تو کرد

که به از جانت اختیار نداشت

زان بکشتت قضا که بر سر تو

دست جد تو ذوالفقار نداشت

هم به مرگی فگار باد تنی

که دلش مرگ تو فگار نداشت

ای غریبی کجا مصیبت تو

هیچ دانا غریب وار نداشت

ای عزیزی که در همه احوال

جان من دوستیت خوار نداشت

تیغ مردانگیت زنگ نزد

گل آزادگیت خار نداشت

آب مهر ترا خلاب نبود

آتش خشم تو شرار نداشت

به خطا خاطرت کژی نگرفت

از جفا خاطرت غبار نداشت

هیچ میدان فضل و مرکب عمل

در کفایت چو تو سوار نداشت

من شناسم که چرخ خاک نگار

چون سخن‌های تو نگار نداشت

نگرفتت عیار اثیر فلک

که مگر بوتهٔ عیار نداشت

سی نشد زاد تو، فلک ویحک

سال زاد ترا شمار نداشت

این قدر داد چون تویی را عمر

شرم بادش که شرم و عار نداشت

بارهٔ عمر تو بجست ایراک

چون که در تک شد او قرار نداشت

چون بناگوش تو عذار ندید

که ز مشک سیه عذار نداشت

بد نیارست کرد با تو فلک

تا مرا اندر این حصار نداشت

تن تو چون جدا شد از تن من

عاجز آمد که دستیار نداشت

دلم از مرگت اعتبار گرفت

که از این محنت اعتبار نداشت

هیچ روزی به شب نشد که مرا

نامهٔ تو در انتظار نداشت

گوشم اول که این خبر بشنود

به روانت که استوار نداشت

زار مسعود از آن همی گرید

که به حق ماتم تو زار نداشت

ماتم روزگار داشته‌ام

که دگر چون تو روزگار نداشت

بارهٔ دولتت ز زین برمید

بختی بخت تو مهار نداشت

همچنین است عادت گردون

هرچه من گفتمش به کار نداشت

دل بدان خوش کنم که هیچ کسی

در جهان عمر پایدار نداشت

آگاه نیست آدمی از گشت روزگار

شادان همی نشیند و غافل همی رود

دل بستهٔ هواست گزیند ره هوا

تن بندهٔ دل آمد و با دل همی رود

هر باطلی که بیند گوید که هست حق

حقی که رفت گوید باطل همی رود

ماند بدانکه باشد بر کشتیی روان

پندارد اوست ساکن و ساحل همی رود

گرمابه سه داشتم به لوهور

وین نزد همه کسی عیان است

امروز سه سال شد که مویم

مانندهٔ موی کافران است

بر تارک و گوش و گردن من

گویی نمدتر گران است

از رنج دل اندکی بگفتم

باقی همه در دلم نهان است

پاداشن من درین غم و رنج

بر ایزد پاک غیبدان است

ناگه خروس روزی در باغ جست

در زیر شاخ گل شد و ساکن نشست

آن برگ گل که دارد بر سر بکند

اندر دو ساق پایش دو خار جست

آن از پی جمالی بر سر بداشت

و آن از پی سلاحی برپای بست

شاعران بینوا خوانند شعر با نوا

وز نوای شعرشان افزون نمی‌گردد نوا

طوطی‌اند و گفت نتوانند جز آموخته

عندلیبم من که هر ساعت دگر سازم نوا

اندر آن معنی که گویم بدهم انصاف سخن

پادشاهم بر سخن، ظالم نشاید پادشا

باطلی گر حق کنم عالم مرا گردد مقر

ور حقی باطل کنم منکر نگردد کس مرا

گوهر ار در زیر پای آرم کنم سنگ سیاه

خاک اگر در دست گیرم سازم از وی کیمیا

گر هجا گویم رمد از پیش من دیو سپید

ور غزل خوانم مرا منقاد گردد اژدها

کس مرا نشناسد و بیگانه رویم نزد خلق

زانکه در گیتی ز بی‌جنسی ندارم آشنا

جداگانه سوزم ز هر اختری

مگر هست هر اختری، اخگری

یکی سنگ سختم که بگشاد چرخ

ز چشم من آبی ز دل آذری

همه کار بازیچه گشته است از آنک

سپهر است مانند بازیگری

گهی عارضی سازد از سوسنی

گهی دیده‌ای سازد از عبهری

گهی زیر سیمین ستامی شود

گهی باز در آبگون چادری

ز زاغی گهی دیده‌بانی کند

گه از بلبلی باز خنیاگری

گه از باد پویان کند مانی یی

گه از ابر گریان کند آزری

به هر خار چندان همی گل دهد

کجا یک شکوفه است بر عرعری

من از جور این کوژپشت کبود

همی بشکنم هر زمان دفتری

چو تاریخ تیمار خواهد نوشت

جهان از دل من کند مسطری

همانا که جنس غمم کاندرو

به تشدید محنت شدم مضمری

ز من صرف گردد همه رنج‌ها

منم رنج‌ها را مگر مصدری

دلم گر ز اندوه بحری شده است

چرا ماندم از اشک در فرغری؟

بلای مرا دختر روزگار

بزاید همی هر زمان مادری

نخورده یکی ساغر از غم تمام

دمادم فراز آردم ساغری

حوادث ز من نگسلد ز آن که هست

یکی را سر اندر دم دیگری

مرا چرخ صد شربت تلخ داد

که ننهادم اندر دهان شکری

ز خارم اگر بالشی می‌نهد

بسا شب که کردم ز گل بستری

تن ار شد سپر پیش تیر بلا

پس او را زبانی است چون خنجری

زمانه ندارد به از من پسر

نهانم چه دارد چو بد دختری؟

از آن می بترسم که موی سپید

کنون بر سر من کند معجری

ز خون جگر وز طپانچه مراست

چو لاله رخی چون بنفشه بری

نه رنج مرا در طبیعت بنی است

نه کار مرا در جبلت سری

نه نیکی ز افعال من نه بدی

نه شاخی درخت مرا نه بری

تنم را نه رنگی و نه جنبشی

بود در وجود این چنین پیکری؟

اگر بی‌عرض جوهری کس ندید

مرا گو ببین بی‌عرض جوهری

به حرص سرویی که سود آیدم

زیان کرده‌ام گوش همچون خری

در آن تنگ زندانم ای دوستان

که هستم شب و روز چون چنبری

که را باشد اندر جهان خانه‌ای

ز سنگیش بامی ز خشتی دری

درو روزنی هست چندان کز او

یکی نیمه بینم ز هر اختری

وز این تنگ منفذ همی بنگرم

به روی فلک راست چون اعوری

شگفت آن که با این همه مانده‌ام

تواند چنین زیست جاناوری؟

ز حال من ای سرکشان آگهید

بسازید بر پاکیم محضری

چرا می‌گذارد برین کوهسار

چنان پادشاهی چنین گوهری؟

ملک بوالمظفر که زیر فلک

چنو شهریاری ندید افسری

سرافراز شاهی که اقبال او

دگرگونه زد ملک را زیوری

زمانه مثالی فلک همتی

زمین کدخدایی جهان داوری

سپهری که با همت او سپهر

نماید چنان کز ثریا ثری

جهانی که در ذات او از هنر

بجوشد ز هر گوشه‌ای لشکری

در اطراف شاهیش عادی نخاست

که نه هیبتش زد بر او صرصری

سر گرز او چون برآورد سر

نیارد سر از خط کشیدن سری

یکی غنچهٔ گل بود پیش او

گر از سنگ خارا بود مغفری

همی گوید اندر کفش ذوالفقار

جهان را ز سر تازه شد حیدری

در آفاق با زور و تدبیر او

کجا ماند از حصن‌ها خیبری

از آن تا نماند ز دشمنش نسل

نبینیش دشمن مگر ابتری

ثواب و عقابش چو شد بامداد

کند صحن میدان او محشری

چو فرخنده بزمش بهشتی شود

شود در سخا دست او کوثری

ز خوبان چو ایوان بهاری کند

ز خلعت شود بزم او ششتری

چو عنبر دهد بوی خوش خلق او

که بفروزدش خشم چون مجمری

مکن بس شگفتی ز خلقش از آنک

تهی نیست دریایی از عنبری

نخوانم همی آفتابش از آنک

جهان نیستش نقطهٔ خاوری

نه از هند رایی است هر بنده‌ای؟

نه از ترک خانی است هر چاکری؟

شها شهریارا کیا خسروا

که برتر نباشد ز تو برتری

درین بند با بنده آن می‌کنند

که هرگز نکردند با کافری

تو خورشید رایی و از دور من

به امید مانده چو نیلوفری

بپرور به حق بنده را کز ملوک

به گیتی چو تو نیست حق پروری

چو اسبان تازی شکالم منه

به تلبیس و تزویر هر استری

نه چون بنده یک شاه را مادحی

نه چون سامری در جهان زرگری

شه نامجویی و از نام تو

مبیناد خالی جهان منبری

بود هفت کشور به فرمان تو

غلامیت سالار هر کشوری