خوش آمدید

حل معمای حکمتش نتواند

آنکه کند حل صدهزار معمّا

فهم شناساییش‌ چگونه کند کس

مشت نشاید زدن به صخرهٔ صمّا

در سخن گفتن چو ماه و آفتاب

رهنمای خلق هر صبح و مسا

مدح او در گوش نادان ناگوار

چون شمیم گل به مغز خنفسا

در شب تاریک شمع ما بود پروانه‌سوز

لیک چون شد روز سوزد پا و سر بیگانه را

شمع را هم نور و هم نارست سوزد لاجرم

نار او بیگانه را و نور او پروانه را

باش تا از ابلهی دستی بدارد پیش شمع

آنکه گوید می‌نسوزد شمع جز یروانه را

شمع‌راجز پرتوی کزعشق‌آن‌*‌ٻروانه‌سوخت

پرتوی دیگر بود کآتش زند بیگانه را

چون به عشق مجاز نیست نیاز

به دوگیتی هواپرستان را

ظلم باشد که سر فرود آید

به دوگیتی خداپرستان را

حکایتیست مرا از که از کسی که بود او

چه کار داری برگو بکن سوال بفرما

ز اسم گویمش آری ز رسم نیز بدیده

که‌ باشد او علی عسکر کنون ز شغلش‌ بسرا

حجابم آ‌ید غربیله خوب نیست بیان کن

برد لحاف برای که هرکه زر دهد او را

سحرگه ترک فلک تنگ بست خفتان را

ز خیل زنگی خال نمود میدان را

دو چشم من به ره مهر آسمان که ز راه

نمود ماه زمین چهرهٔ درخشان را

بتم درآمد و چون یک چمن بنفشهٔ تر

فشانده از دو طرف زلف عنبرافشان را

خطی به‌‌ گرد لبش دیدم ارچه در همه عمر

ندیده بودم در شوره‌زار ریحان را

عرق نشسته به رویش چنانکه گفتی ابر

فشانده بر رخ گل قطرهای باران را

نموده چهره و تاراج کرده طاقت را

گشوده طرهّ و بر باد داده ایمان را

درست خاطر مجموع من پریشان شد

از آنکه دیدم آن زلفک پریشان را

دو زلف او چو دو زنگی غلام گشتی گیر

که بهر کُشتی بالا زنند دامان را

همی معاینه دیدم ز زلف و چهرهٔ او

که جبرئیل هم‌آغوش گشته شیطان را

به مغزم اندر از بوی زلف و کاکل او

گشوده گفتی عطار مشک دکان را

دو چشم او به زبانی که عشق داند و بس

سرود با دل من رازهای پنهان را

درون دیدهٔ من عکس روی و قامت او

به سحر تعبیه کردند باغ و بستان را

دو مژه‌اش همه بارید بر دو چشمم تیر

ندیده بودم اینگونه تیرباران را

زمان زمان به دلم مار شوق می‌زد نیش

که یک دهن بمکم آ‌ن دو لعل خندان را

نفس نفس ز جنون نفسم آرزو می کرد

که یک‌دو بوسه زنم آن دو چشم فتان را

من ایستاده در اندیشه تا چه چاره کنم

دل غریب و تن زار و چشم حیران را

نه حالتی که کنم منع بیقراری دل

نه حیلتی که کشم درکنار جانان را

به چاک پیرهنش نرم نرم بردم دست

که رفته رفته به چنگ آورم زنخدان را

ز بهر آنکه مگر سینه‌اش نظاره کنم

به نوک ناخن کاویدم آن گریبان را

به زیر چشم سرین سپید او دیدم

چنانکه بیند درویش گنج سلطان را

سخن صریح بگویم دلم همی می‌خواست

که جان فداکنم و بوسم آن دو مرجان را

ولی دریغ که سیمین‌رخان غلام زرند

رواج نیست به بازار حسنشان جان را

غرض غلام من آمد بشیروار ز راه

پی اشاره بهم زد ز دور مژگان را

چه گفت گفت که قاآنیا بشارت ده

که روزگار وفاکرد عهد و پیمان را

بگفمتش چه بشارت چه روی داده چه شد

مگر مدار دگرگونه گشت دوران را

بگفت آری برخیز روز تهنیت است

به شوق شعر برانگیز طبع کسلان را

به انتظار چنین روز شد سه سال که تو

به جان خریدی چندین هزار خسران را

امیر دیوان شد مرزبان خطهٔ فارس

به مدحش ازگهر آکنده ساز دیوان را

چو این شنیدم از شوق و وجد برجستم

چنانکه تارک من سود سقف ایوان را

همی چه گفتم گفتم سپاس یزدان را

که داد فر ایالت امیر دیوان را

به حکم شاه برانگیخت بر ایالت فارس

جناب میر اجل میرزا نبی خان را

بزرگوار امیری که باکفایت او

به آبگینه توان خردکرد سندان را

هژبر زهره دلیری که با حمایت او

به دشت بشکرد آهو پلنگ غژمان را

قضاست حکمش از آن نظم داده گیتی را

فناست تیغش از آن تیزکرده دندان را

سنان او همه ماران فتنه خورد مگر

خلیفه است عصای کلیم عمران را

به بادپا چو نشیند به رزم پنداری

عنان باد به چنگست مر سلیمان را

بدان رسیده که با رای گیتی‌ افروزش‌

به مهر و مه نبود احتیاج گیهان را

ز بسکه درّ و گهر ریخت جود او بر خاک

ز خاک ره نشناسد در عمان را

کند چو با کف زربخش جا به کوههٔ رخش

به کوه جودی بینند ابر نیسان را

زهی وجود توکادراک آدمی زین بیش

شناخت می‌نتواند عطای یزدان را

ز بهر آنکه شود چون تو طینتی موجود

خدای از دو جهان برگزید انسان را

ببوی آنکه شود میخ نعل توسن تو

فلک چو تاج به سر برنهاد کیوان را

نخست جود ترا آفرید بارخدای

قوای غاذیه زان پس بداد حیوان را

به عون لنگر حزم تو ناخدا در بحر

فرو نشاند در روز باد طوفان را

کجا سحاب سخای تو ژاله انگیزد

محیط‌وار به موج آورد بیابان را

چو روزنامهٔ خلقت نگاشت کلک قضا

به‌نام نیک تو زینت فزود عنوان را

خدیو را چو تو فرمانبری بود زانرو

غلام خویش نماید خطاب خاقان را

سپهرگردان در چنبر اطاعت تست

چنانکه گوی مطیعست خمّ چوگان را

بزرگوار امیرا رسیده وقت که من

غلام خود شمرم آفتاب تابان را

ز همت تو چنان نام من بلند شود

که برفشانم بر نُه سپهر دامان را

به موکب تو جنیبت کشان به فارس روم

لجام زر فکنم بر به فرق یکران را

ز گلرخان پریچهره محفلی سازم

که کس نبیند ازین پس بهشت رضوان را

گهی بچینم از روی این شقایق را

گهی ببویم از بوی آن ضمیران را

گهی ببینم صد ره به یک نظر این را

گهی ببوسم صد جا به ‌یک نفس آن را

ز وصل خوبان در هر چهار فصل جهان

شبان و روزان بستان کنم شبستان را

چنان به مدح تو هر دم نوایی آغازم

که غیرت آید بر من هزاردستان را

زگوهری که به مدح تو پرورد خِرَدم

گواژه رانم پروردهای عمان را

هماره تا ز بت ساده و بط باده

سماع و وجد بود خاطر سخندان را

بقای عمر تو تا آن زمان که بارخدای

بهم نوردد طومار دور دوران را

ای پسر درکار دنیا تا توانی دل مبند

کز پی هر سود او چندین زیان آید تو را

چند گویی شب بهل کز می دماغی تر کنم

صبحدم ترسم خماری ناگهان آید تو را

ای ترک من ای بهار جان‌افزا

برقع بکش از رخ بهشت ‌آسا

کز باغ بهشت نوبهار اینک

هموار فرو چمید زی دنیا

عید عجمی به فرّ فروردین

در سبزه گرفت ساحت غبرا

بست ابر سپید کله بر گردون

زد لالهٔ سرخ خیمه بر صحرا

دامان چمن از آن پُر از لؤلؤ

سامان زمین ازین پر از دیبا

از لولو آن چمن یکی مخزن

از دیبهٔ این زمین بتی زیبا

آن داده نشان ز مخزن قارون

این برده سبق ز دفتر مانا

اندر دمن از شقیق و آذریون

و ندر چمن از بنفشه و مینا

آورده برون بهار لعبتگر

از پرده هزار لعبت زیبا

نوشاد و حصار گشت پنداری

باغ از گل و سرو و سنبل بویا

یانی ز بدیع نقش دیگرگون

بگرفت طراز خلخ و یغما

از کشی ایدو‌ن چو ترک‌ یغمایی

هوش‌ از سر بخردان‌ کند یغما

هر صبح آرد صبا به پنهانی

بس نغز صور ز هر کران پیدا

یا نی گویی که صحف انگلیون

در باغ همی پراکند عمدا

بازار ختن شدست پنداری

دشت و دمن از شواهد رعنا

بس نزهت و خرّمی به لالستان

ماندست شگفت خاطر دانا

از جنبش باد طرهٔ سنبل

چون زلف تو حلقه‌زا و چین ‌آرا

وز گریهٔ ابر سبزه تو بر تو

چون خط تو خوش دمیده در پیدا

از خواب گران چو چشم بیمارت

بیدار شدست نرگس شهلا

از بس‌ که نشید مرغ گردون پوی

از بس که نسیم باغ عنبرسا

نک غلغله‌زا بود هوا یکسر

هان لخلخه‌سا بود زمین یکجا

ای ترک من ای بهار مشتاقان

بردار نقاب از رخ رخشا

تو عید منی و نوبهار من

کز وصل تو پیرم و شوم برنا

پیش آی و درین بهار و فروردین

پروردهٔ خم بریز در مینا

از بلبله سرخ می بکش بکشد

بلبل چو به شاخ سرخ گل آوا

یاقوت روان بریز در ساغر

ها قوت روان بگیر از صهبا

چون کشتی ابر دُرفشان آید

بر ساحل این کبودگون دریا

کشتی کشتی گسارد باید می

اینست حکیم وقت را فتوی

خاصه که به فصلی اینچنین خرّم

ویژه که ز دست چون تو مه‌سیما

گل شادی آر و فصل اندوه بر

می عشرت‌بخش و تو روان‌بخشا

چند از غمت ای بت بهشتی رو

در تاب بود دلم جحیم‌آسا

زان سلسله‌ات که هست پر حلقه

چون زلزله‌ام همیشه پر غوغا

پیش آی و به عنف بوسه می‌در ده

پاکوب و به جهد باده می‌پیما

از بوسه و باده می‌مکن ضنّت

کاین هر دو من و تراست مستی‌زا

بستان و بده مر این دو را چندان

بی‌چون و چرا ولیکن و امّا

کز نشوه و سکر باده و بوسه

بیخود افتیم هر دو تن از پا

ما فتنهٔ کشوریم و خفته به

فتنه در عهد خسرو والا

تو فتنه به روی دلفریبستی

من فتنه به نظم دلکش شیوا

امروز به چاره کوش کار ارنه

در نزد ملک تبه شود فردا

فرمانده ملک جم فریدون شه

کافریدون و جمش کمین لالا

شاهی که به فر و فال دارایی

در هر دو جهان نیابیش همتا

بر پاکی طینتش هنر واله

بر پرچم رایتش ظفر شیدا

برقیست حسام او مخالف‌سوز

بادیست سمند او جهان‌پیما

چون از بر رخش فتنهٔ گیتی

چون در صف بار رحمت دنیا

دستش ابرست دُر گه ریزش

تیغش مرگست در صف هیجا

تارست سهیل و رای او روشن

دونست سپهر و قدر او بالا

حزمش ببرد ز نیشتر حدت

عزمش بدر آرد آتش از خارا

سر هشته روان به طاعتش گردون

بربسته میان به خدمتش جوزا

بر راحت هرکه دردهد فرمان

در ذلت هرکه برکشد طغرا

نه در ید اوست چرخ را قدرت

نه در رد اوست دهر را یارا

فوجش موجی بود مخالف کش

خیلش سیلی بود عدوفرسا

قدرش بدری که شوکتش پرتو

چهرش‌ مهری که دولتش حربا

تیرش شیری که ناخنش فتنه

تیغش میغی که قطره‌اش غوغا

م‌یتی مصرس و دشمنش فرعون

او موسی وقت و رمحش اژدرها

ای شاه فلک فخیم که قاآنی

در پای تو سوده فرق فرقدسا

آری به ره تو هرکه ساید سر

بر تارک نه فلک گذارد پا

عید آمد و شد جهان فرسوده

در پیری همچو دولتت برنا

بر جای سخن کنون نثارت را

پروین و سهیل دارم و شعرا

ارجو که ز پرتو قبول تو

چون مهر فلک شودجهان‌آرا

تا جِرم قمر همی ستاند نور

از هور فراز گنبد مینا

در سایهٔ ظل حق بود فرت

تابنده به بر و بحر چون بیضا

الا ای نیوشندهٔ هوشیار

یکی نغز گفت آرمت گوش دار

به گیتی بسی رفت گفت و شنید

که تا آفرینش چسان شد پدید

به اندازهٔ وهم خود هر کسی

سخن‌های بیهوده راند بسی

چو مرد از خرد ره نداند برون

خرد را شمارد همی رهنمون

گرش از خرد راه بیرون بدی

شناساییش لختی افزون بدی

نبینی مگرکودک شیرخوار

که بادام و جوزش نهی در کنار

ابا پوست بگذاردش در دهان

نداندکه مغزش بود در میان

همی خاید آن جوز و بادام را

به ناکام رنجه کندکام را

ولیکن پس از یک دو سال دگر

که لختی شود دانشش بیشتر

چو بادام و جوزش نهی در کنار

شود مغز را زان میان خواستار

بیندازد آن پوست را از برون

که تا مغز پیدا شود از درون

تو آن طفلی و وهم تو کام تو

زمین و زمان جوز و بادام تو

نبینی در آن بودنی‌های نغز

همی پوست خایی ابر جای مغز

مگر فیض عشقت شود رهنمون

که تا مغز از پوست آری برون

کس این مغز را باز داند ز پوست

که با خویش دشمن شود بهر دوست

کسی پا گذارد درین دایره

کش از عشق در جان فتد نایره

کسی راز این پرده داند درست

که بی‌پرده جان برفشاند نخست

تنی گردد آگه ز سرّ خدای

که از جان و دل سر نماید فدای

نیندیشد از تیغ و تیر و کمان

نپرهیزد از زخم گرز و سنان

ننالد گر از زخم تیر درشت

شود تنش بر گونهٔ خارپشت

نپرسد گرش تیر و خنجر زنند

نترسد گرش پتک بر سر زنند

و گر خیمه سوزندش و بارگاه

نگردد ز سوز درون دادخواه

پسر را اگرکشته بیند به پیش

غم دل نهان دارد از جان خویش

وگر خسته بیند برادر به تیغ

ببندد زبان از فسوس و دریغ

و گر دختران بسته بیند به بند

و یا خواهران را سر اندر کمند

نگوید به جز شکر پروردگار

نموید بر آن بستگان زار زار

و گر تیر بارند بر پیکرش

همان شور یزدان بود بر سرش

و گر اسب تازند بر پیکرش

بجنبد ز شادی دل اندر برش

چنین درد در خورد هر مرد نیست

کسی حز حسین اهل این درد نیست

ندیدی که در عرصهٔ کربلا

چسان بود صابر به چندین بلا

لب تشنه جان داد نزد فرات

چو اسکندر از شوق آب حیات

ز یکسو تنش گشته آماج تیر

ز یکسو زن و خواهرانش اسیر

زنان سیه‌پوش از خیمه گاه

سیه کرده آفاق از دود آه

ز یکسو بهشتی رخان دستگیر

درون دوزخ و آهشان زمهریر

سکینه به زنجیر و زینب به بند

رقیه بُغلّ عابدین در کمند

چو برک گل از غم خراشیده روی

چو اوراق سنبل پریشیده موی

رخ از خون چو تاج خروسان شده

نگارین چو کفّ عروسان شده

یکی را رخ از زخم سیلی فکار

یکی را کف از خون دل پرنگار

یکی را دو رخ نیلی از ضرب مشت

یکی را سر نیزه بالای پشت

یکی ژاله پاشید بر لاله برگ

یکی خسته عناب را از تگرگ

یکی بر رخ از زلف بگشوده تاب

چو دود پراکنده بر آفتاب

ولی این همه زجر بی‌اجر نیست

که زخمی که جانان زند زجر نیست

مگر دیده باشی به عشق مجاز

که معشوق با عاشق آید به راز

بخندد همی عاشق از زخم یار

کزین زخم زخمی قوی‌تر بیار

وگر جز به عاشق نماید ستم

دو چشمش شود خیره و دل دژم

به معشوق زیبا درشتی کند

بدان خوبرو ساز زشتی کند

پس ایدون ز آیین عشق مجاز

ز عشق حقیقی توان جست راز

که مشتاق یزدان بلاجو بود

خوشست از بلا چون بلازو بود

بلا هست تخم و ولا هست بر

به اندازهٔ تخم خیزد ثمر

هر آنکس که افزون بلاکش بود

فزون‌تر دلش در بلا خوش بود

بلاکش زرست و بلا آتشست

زر پاک بی‌غش در آتش خوشست

حیات روان در هلاک تنست

از آن رو که جان را بدن دشمنست

نفرساید ار دانه در زیر خاک

نیارد در آخر ثمرهای پاک

همان روشنست این سخن نزد جمع

که از سوز دل سرفرازست شمع

همان آهنست آنکه انجام کار

به چنگال حیدر شود ذوالفقار

ولیکن از آن پس که آهنگران

زنندش‌ا به سر بتکهای گران

اگر خون نگردد غذا در جگر

ز ادراک در مغز نبود اثر

نه آن نطفه است آدمی را نخست

که باید ز رجس تن خویش شست

کز اول شود خون به زهدان مام

از آن پس بنه ماه ماهی تمام

نه سنگست کاخر به چندین گداز

شود روشن آیینهٔ دلنواز

ولی نیست او را بلا سودمند

که طینت بود زشت و نادلپسند

نه هر دانه‌ای میوهٔ تر دهد

نه هر نی به بنگاله شکّر دهد

نه هر قطره‌ای در صدف دُر شود

نه هرگز ریاحی بود حر شود

نه هر زن بود در سعادت بتول

نه هر مردی اندر شرافت رسول

نه هر کس که شد کشته در کربلا

بود در قیامت ز اهل ولا

بسی بد حسین نام در کوفیان

که شد کشته و شد به دوزخ روان

نه هرکس که او را بود نام نیک

بود در قیامت سرانجام نیک

بانوی شه قبلهٔ اهل حرم

گلبن رضوان گل باغ ارم

مهرفلک شیفتهٔ چهر او

زهره و مه مشتری مهر او

زلفش گردون و رخش آفتا‌ب

موی همه چین و به چین مشک ناب

راهزن زهره دو هاروت او

لعل جگر خون ز دو یاقوت او

آینهٔ حسن عروسان بکر

پرده‌نشین‌تر ز عروسان فکر

پردگیان فلکی برده‌اش‌

پرده‌نشینان همه پرورده‌اش

لعلش در پرده ره جان زده

پردهٔ یاقوت به مرجان زده

در طرب قدش در بوستان

پردهٔ قمری زده سرو روان

خواجهٔ خاتون ختنی روی او

ترک فلک خال دو هندوی او

تابستان چون به شمیران چمید

درکنف خسرو ایران خزید

روزی از بس که هواگم شد

روهینا موم صفت نرم شد

خاطرش‌ از گرما بیتاب گشت

زآتش خورشید گلش آب گشت

از پی راحت سوی سرداب شد

آهوی چشمش به شکر خواب شد

مطبخی از بهر طعام سِرِه

داشت قضا را بره‌ای نادره

آهوی چین شیفتهٔ چشم او

نرم‌تر از موی بتان پشم او

دنبهٔ او چون کفل گور نر

بلکه به نسبت قدری چرب‌تر

تالی مشک ختنی پشک او

مغز جهان عطسه زن از مشک او

بی‌خبر از مطبخی آن شیر مست

رسته شد از بند و به سرداب جست

بره به خلوتگه خورشید شد

ثور به سر منزل ناهید شد

خورشید آرد به سوی بره‌رو‌ی

لیک ندیدم بره خورشید جوی

لاجرم آن برّهٔ آهو خرام

کرد چو در بنگه آهو مقام

چون بره کز گرگ فتد در گریز

هر طرفی آمد در جست و خیز

آهوی بزم ملک شیرگیر

آنکه کند شیران ز آهو اسیر

کرد بدو رو که دلیرت که کرد

راست بگو ای بره شیرت که کرد

تا که ترا گفت که شیدا شوی

در برگی گرگ زلیخا شوی

عادت گرگان بهل ای شیر مست

تا نرسد بر تو ز شیران شکست

غفلت خرگوشیت از سر بهل

همچو پلنگان چه شوی شیر دل

شیر نیی بگذر ازین فکر خام

کاهوی وامانده در آری به دام

شیر شود صید دو آهوی من

روبهکا خیره میا سوی من

شیر زنم ای برهٔ شیر مست

شیرزنان را که کند زیر دست

آن برهٔ نازک نغز سره

مات شد از آن سخنان یکسره

بار دگر از دو لب نوشخند

خواست که سازد بره را گرگ بند

گفت که ای انسی وحشی خرام

چشم تو آورده ددان را به دام

چند در این خانه چرا می‌کنی

جلوه درین طرفه سرا می‌کنی

بهر من این خانه خریدست شاه

تا نبرد کس سوی این خانه راه

فارغ از اندوه شد آمد شوم

روز و شب آسوده درا و بغنوم

خانه گر از تست من اینجا که‌ام

خفته به سرداب ز بهر چه‌ام

ور ز من این خانه تو پس کیستی

جلوه‌کنان هر طرف از چیستی

بره کش از هوش تهی بود مغز

گوش فرا ده بدان گفت نغز

آن سخنان را چو ز خاتون شنود

یک‌ دو سه عسطه زد و برجست زود

همچو کسی کز پی تقلید کس

بجهد و خنبک زند از پیش و پس

جُست ز هر سوی و همی زد عطاس

مهره در افکند تو گفتی به طاس‌

بانوی شه آهوک سیمبر

خیره شدش چشم پلنگی به سر

گفتش کای برّه ز بس ریمنی

مانا کز تخمهٔ اهریمنی

روبهکا بس کن ازین مکر و بند

شیر ژیان را چه کنی ریشخند

خرس نیی خرسک بازی چرا

خصم نیی دوست گدازی چرا

این همه تقلید چو عنتر چه بود

عطسه‌ئی مغز مکرّر چه بود

تا که ترا گفت که موذی نیی

بره نیی لاشک بوزینه‌ای

عطسه‌زنان چند ز جا می‌جهی

گه به زمین گه به هوا می‌جهی

بس کن ازین گرگ دلی‌ ای بره

چند به خورشید کنی مسخره

تا کی چون موش نمایی دغل

گربهٔ حیلت بفکن از بغل

بار خدایی که ترا برّه کرد

گرگ صفت از چه ترا غرّه کرد

الغرض از شومی‌ات ای شوم بخت

من کشم این لحظه ازین خانه رخت

این تو و این خانه و این جایگاه

این من و از کید تو جستن پناه

سگ بسرایی چو نماید قرار

نیست در آن خانه ملک را گذار

طوطی همدم نشود با غراب

شب چو درآید برود آفتاب

گیرم این خانه بهشتی بود

چون تو کنی جای کنشتی بود

گر تو درین خانه نمایی مقر

گرچه بهشتست نماید سقر

جنت از آن گشته مهذّب بسی

زانکه در او نیست معذّب کسی

هرکه به مردم برساند گزند

گرگش‌ دان گرچه بود گوسفند

ای دل از معنی هر قصه‌ای

کوش که باری ببری حصه‌ای

قصدم ازین قصه نبد یکسره

صحبت بانو و سرا و بره

بانو روحست و سرا روزگار

بره همان سیرت ناسازگار

جا چو کند سیرت بد در بدن

روح گریزد به ضرورت ز تن

کوش که از سیرت بد وارهی

تا به سرای ابدی پا نهی

هرکه به جان سیرت بد ترک کرد

صحبت نیکان جهان درک کرد