خوش آمدید

بر یاد صبوحی به رسم مستان

از خانه سحرگه شدم به بستان

دل ساغر و خون باده غصه ساقی

مطرب غم و نی سینه نغمه افغان

آشفته دلم از هوای دلبر

آسیمه‌سرم از جفای دوران

برگل نگرستم بسی‌ گرستم

کز ماه رخ دوست‌ کرد دستان

وز سیب صد آسیب شد نصیبم

کم منهی ‌گشت از آن زنخدان

گه زیر گلی ‌گه به پای سروی

از ضعف چو مستان فتان و خیزان

گه سوسن‌وار از مقال خاموش

گه نرگس‌وار از خیال حیران

گاه از پی تسکین جان مسکین

سرکرده فغان چون هزاردستان

گه داغ نهادم چو لاله بر دل

گه چاک زدم همچو گل‌ گریبان

گاهم به دل اندر خیال شیراز

گاهم به سر اندر هوای ‌کرمان

ناگه به نسیم صبا گذشتم

چون تشنه به دریا‌ گرسنه بر خوان

چون خنگ ملک گشته‌‌ گرم جنبش

چون عزم شه آورده رای جولان

افشاندم از دیده اشک شادی

چون خارش آویختم به دامان

گفتم ای درمان رنج فرقت

گفتم ای داروی درد هجران

اهلا لک سهلا از چه داری

جان و تن ما را اسیر احزان

لحتی بگذر رسم ‌کینه بگذار

برخی بنشین‌گرد فتنه بنشان

ای قاصد یار ای برید دلبر

ای پیک‌نگار ای رسول جانان

ای خاطر بلبل ز تو مشوش

ای طرهٔ سنبل ز تو پریشان

ای حامل بوی قمیص یوسف

وی مایهٔ عیش رسول‌ کنعان

از نکهت تو بزم عید خرم

از هیبت تو قوم عاد پژمان

برکتف توگاهی بساط حیدر

بر سفت تو گه مسند سلیمان

پایت نخراشد ز خار صحرا

کامت نشود تر ز موج عمّان

پبدایی و پنهان چو جرم خورشید

پنهانی و پیدا چو نور یزدان

آدم ز تو گاهی رهین هستی

مریم ز تو گاهی قرین بهتان

گر زآنکه پری نیستی چرایی

همچون پری از چشم خلق پنهان

زخم تن عشاق را تو مرهم

درد دل مشتاق را تو درمان

مشکین تو کنی راغ را به خرداد

زرین توکنی باغ را در آبان

دیریست ‌که مهرت مراست در دل

عمریست که شوقت مراست در جان

ایرا که نشد مشکلی دچارم

الٌا که به عون تو گشت آسان

ایدون چه شود کز طریق یاری

ای محرم هر کاخ و هر شبستان

از ری‌ که مهین پای تخت خسرو

از ری‌ که بهین‌دار ملک خاقان

ژولیده تنم را ز بسکه لاغر

بیرون شود از چشمهای‌کتان

ز‌ان نامی و بس چون وجود عاشق

زو ذکری و بس چون عهود جانان

چون مشت غباری بری دمانش

با خویش به دارالامان کرمان

لیکن به طریقی‌ که در ره از وی

گردی ننشیند به هیچ دامان

لختی بنپایی به هیچ منزل

آنی بنمانی به هیچ سامان

آسوده نخسبی چو بخت دانا

فرسوده نگردی چو فکر نادان

گر صخرهٔ صمّا فرازت آید

زو درگذری چون خدنگ سلطان

ور خار مغیلان خلد به کامت

چون نار نیندیشی از مغیلان

وآخر که به دارالامان رسیدی

ایمن نشوی از فریب شیطان

کان‌ملک بهشتست و دیوت از ریو

ترسم ندهد ره به باغ رضوان

القصه یکی نغز باره بینی

صد بار بر از هفت چرخ ‌گردان

ستوار بروجش چو سدّ یأجوج

دشوار عروجش چو عرش یزدان

سالم چو سپهر از صعود لشکر

ایمن چوبهشت از ورود حدثان

سنگی‌که بلغزد ز خاکریزش

مانا نرسد تا ابد به پایان

دروازهٔ آن باره بسته بینی

جز بر رخ جویندگان احسان

باغیست در آن باره بارک‌الله

گیتی همه از نکهتش‌ گلستان

چون بحر ز ژاله چون‌ کان ز لاله

پر لعل بدخشان و در رخشان

گردون نه و در وی هزار اختر

جنت نه و در وی هزار غلمان

تا گام زنی عبهرست و سوسن

تا چشم زنی سنبلست و ریحان

یک سبزه از آن آسمان اخضر

یک لاله ازآن آفتاب تابان

بر ساحت آن عاشقست اردی

بر عرصهٔ آن شایقست نیسان

کاخیست در آن باغ لو حش‌الله

غمدانشده زو بارگاه غمدان

چون رای سکندر منیع بنیاد

چون فکر ارسطو وسیع بنیان

کرمان نه اگر مصر از چه در وی

آن کاخ نمودار کاخ هرمان

تختیست در آن باغ صانه‌الله

یکتا به دو گیتی ز چار ارکان

شاهیست بر آن ‌کاخ‌ کز فروغش

روشن شده ظلمت‌سرای امکان

شهزاده هلاکوی رادکآمد

ایوانش فراتر ز کاخ‌ کیوان

تابی ز رخش چرخ چرخ انجم

حرفی ز لبش بحر بحر مرجان

شیرست چه شبرست شیر شرزه

پیلست چه پیلست پیل غژمان

گر پیل دمان را ز رمح خرطوم

ور شیر ژیان را ز تیغ دندان

بحرست چه بحر بحر قلزم

کوهست چه ‌کوه کوه ثهلان

گر بحرکند جا به پشت توسن

ورکوه نهد پا به زین یکران

با تیر گزینش به دشت هیجا

با تیغ‌ گزینش به روز میدان

نه خود به‌ کار آید و نه مغفر

نه درع اثر بخشد و نه خفتان

ای عالم و خشم تو خار و شعله

ای‌گیتی و امر توگوی و چوگان

از خشم تو جنت شود جهنم

از بیم توکافر شود مسلمان

زی خصم ‌گمانم‌ که از کمانت

آرد خبر مرگ پیک پیکان

رمح تو یکی‌گرزه مار خونخوار

خشم تو یکی شرزه شیر غژمان

آن مار برآرد دمار از تن

این شیر برآرد نفیر از جان

دست و دل بحربخش‌ کان‌پرداز

بر دعوی جودت بود دو برهان

رحمی‌کن ای شاه بحر وکان را

از جور دو برهان جود برهان

از هیبت ابروی چون ‌کمانت

پیکان شده در چشم خصم مژان

تیرت ز زمین بر سپهر بارد

چونان به زمین از سپهر باران

نشناخته شمشیر آهنینت

در وقعه سقرلاط را ز سندان

تیغ تو و الوند مهر و شبنم

گرز تو و البرز ماه و کتان

مهمان مخالف بود خدنگت

هرگاه‌که بیرون رود زکیوان

زان خصم براند ز سینه دل را

تا تنگ نگردد سرا به مهمان

نبود عجب ار خون شود دوباره

از سهم خدنگت جنین به زهدان

دم‌سردی بدخواه و تف تیغت

این تابستانست و آن زمستان

بدخواه تو درکودکی ز سهمت

انگشت‌گزد بر به جای پستان

گیهان و عمود تو عاد و صرصر

دوران و جنود تو نوح و طوفان

آسان با مهر تو هرچه مشکل

مشکل با قهر تو هر چه آسان

تیغت چو فناکی به‌گاه‌کوشش

رایت چو قضا کی به وقت فرمان

دیو از اثر رحمتت فرشته

کوه ازگذر لشکرت بیابان

ویرانهٔ ملک از تو بسکه معمور

معمورهٔ‌ کان از تو بسکه ویران

شد ساکن‌ کان هرچه بوم در ملک

شد واصل ملک آنچه سیم درکان

تا چند کنی بیخ فتنه شاها

آزرم‌ کن از چشمهای فتان

تنگست جهان بر تو از چه یارب

بی‌جرم چو یوسف شدی به زندان

هر خانه ‌کش از وصف تست زور

هر نامه‌کش از نام تست عنوان

این خنده‌ کند بر هزار دفتر

آن طعنه زند بر هزار دیوان

شمشیر تو مرگی بود مجسّم

از مرگ به جایی‌گریخت نتوان

در دولت تو سعد و نحس خرم

چون زهره و کیوان به برج میزان

رمحت‌که از آن مار یار تیمار

تیغت‌که از آن شیر جفت افغان

خور خیره شود وقت وقعه از این

مه تیره شود گاه‌ کینه از آن

از هیبت تیغت به ‌گاه جلوه

از حملهٔ خنگت به‌گاه جولان

مو مار شود پیل را به پیکر

خون سنگ شود شیر را به شریان

بس خیل پریشان از آن فراهم

بس فوج فراهم ازین پریشان

فتراک رزینت ز زین توسن

آونگ چو از بوقبیس ثعبان

قدر تو بر از مدحت سخنور

جاه تو بر از فکرت سخندان

ای شاه سه سال از تو دور ماندم

چون خاطرکافر ز نور ایمان

از آتش هجرت بسوخت جانم

دوزخ بود آری سزای عصیان

هر موی بر اندام من نموده

چون برکتف بیور اس ماران

اکنون عجبی نیست ‌گر بپایم

جاوید به عشرت‌سرای گیهان

ایراک ز ادراک خاک پایت

چون خضر رسیدم به آب حیوان

قربت ‌که مهین نعمتی خداداد

زان بیهده‌ کردم سه سال‌ کفران

زان بار خدا از برای‌ کیفر

بگماشت به جانم عذاب حرمان

اینک به ستغفار مدح دارم

از فضل عمیمت امید غفران

تا ماه منور بود هماره

بیت الشرفش ثور و خانه سرطان

چون نور مه از صارم هلالی

توران ات مسخر چو ملک ایران

بت‌الشرف و بیت تو هماره

محروسهٔ ایران و مرز توران

آن به‌که دهم زیب این قصیده

ازگوهر مدح علیّ عمران

چون ختم ولایت به ذات او شد

هم ختم محامد به دوست شایان

آن فاتح خیبرکه‌گشته زآغاز

از فطرت او فتح باب امکان

آن خواجهٔ‌ کامل‌که ره ندارد

در عالم جاهش خیال نقصان

بی‌ جلوهٔ انوار او نتابد

بر مشرق دل آفتاب عرفان

بی‌زیور ذات وی آفرینش

ماند به یکی نو عروس عریان

پرواش کی از هست و نیست چون هست

با هستی او هست و نیست یکسان

ز امکانی و ز امکان فراتر استی

چون بر ز شکوفه ثمر ز اعصان

قاآنی از مدح لب فروبند

کز نعت نبی عاجزست حسان

در بارهٔ آن‌کش خدا ثناگر

تا چند وکی این ترهات هذیان

به عزم پارس دل پارسایم از کرمان

سفر گزید که حب‌الوطن من‌الایمان

مرا عقیده‌ که روزی دوبار در شیراز

به دوستان‌کهن بهینه نوینم پیمان

گمانم آنکه چو در چشمشان شوم نزدیک

چه‌نور چشم دهندم به‌چشم خویش مکان

ولیک غافل ازین ماجرا که مردم چشم

ز چشم مردم هست ازکمال قرب نهان

به صدهزار سکندر که ره‌نوردم خورد

رهی سپردم چون عُمر خضر بی‌پایان

رهی ز بسکه درو جوی و جر به هر طرفش

چو آسیا شده جمعی ز آب سرگردان

رهی نشیبش چندان‌که حادثات سپهر

رهی فرازش چندان که نایبات زمان

نه بر شواهق او پرگشوده مرغ خیال

نه در صحاری او پا نهاده پیک‌گمان

عروج ختم رسل را به جسم زی معراج

شدن بر اوج جبالش نکوترین برهان

چو جا به فارس ‌گزیدم دلم ‌گرفت ملال

چو مومنی‌ که به دوزخ رود ز باغ جنان

مرا به کُنهِ شناسا ولی ز غایت بخل

همه ز روی تحیر به روی من نگران

یکی به خنده‌ که این واعظیست از قزوین‌

یکی به طعنه‌که ای فاضلیست از همدان

من از فراست فطری ز رازشان آگه

ولی چه‌سود ز تشخیص درد بی‌درمان

هزار گونه تذلل به جای آوردم

یکی نکرد اثر در مناعت ایشان

بلی دو صد ره اگر آبگینه نرم شود

تفاوتی نکند سخت‌رویی سندان

به هر تنی ‌که نمودم سلام ‌گفت علیک

ولی علیکی همچون علی مفید زیان

چو حال اهل وط شد به م چنب عالی

که می‌زنند ز حیلت بر آتشم دامان

بگفتم ار همه از بهر دادخواهی محض

قصیده‌یی بسرایم به مدحت سلطان

خدیو کشور جم مالک رقاب امم

کیای ملک عجم داور زمین و زمان

سپهرکوکبه فرمانروای فارس ‌که هست

تنش ز فرط لطافت نظیر آب روان

قصیده‌ گفتم و هر آفرین‌ که فرمودند

مرا به جای صلت بود به زگنج روان

صلت نداد مرا زان سبب‌که خواست دلش

که آشکار شود این لطیفهٔ پنهان

که درّ درّیِ نظم دریّ قاآنی

چنان بهی‌که ادای بهای او نتوان

ای طرهٔ دلدار من ای افعی پیچان

بی‌جانی و پیچان نشود افعی بی‌جان

تو افعی بی‌جانی و ما جمله شب و روز

چون افعی سرکوفته از عشق تو پیچان

بر سرو چمن مار بود عاشق و اینک

تو ماری و عاشق شده بر سرو خرامان

تاریک و درازی تو و از عشق تو روزم

تاریک و درازست چو شبهای زمستان

چون ‌کفهٔ میزانی رخسار مه من

روشن‌تر از آن زهره‌که جاکرده به میزان

خمیده چو سرطانی و دیدار نگارم

شادان‌تر از آن مه‌ که مقیمست به سرطان

روی بت سیمین بر من در تو نماید

چون لوحهٔ سیمین به‌بر طفل سبق‌خوان

گر طفل سبق‌خوانی نیی از بهر چه دایم

خم از پی تعلیمی چون طفل دبستان

نه مار و نه شیطان و نه طاووسی لیکن

در خلدی‌ چو مار و چو طاووس و چو شیطان

بلبل نه و چون بلبل بر گل شده مفتون

حربا نه و چون حربا درخور شده حیران

عیسی نه و چون عیسی همسایهٔ خورشید

آدم نه و چون آدم در روضهٔ رضوان

چنبر نه و بر گردن جانها شده چنبر

صرصر نه و بر آتش دلها زده دامان

یوسف نه و بیژن نه ولیکن شده آونگ

چون یوسف و چون بیژن در چاه زنخدان

ریحان نه و عنبر نه ولی بوی ترا هست

از جان دو غلام حبشی عنبر و ریحان

طوطی نه ولی همدم آیینه چو طوطی

ثعبان نه ولی خازن‌گنجینه چو ثعبان

مجنون نه و لقمان نه ندانم ز چه رویی

آشفته چو مجنون‌و سیه‌چره چو لقمان

هندو نه و اندام تراگونهٔ هندو

زندان نه و سیمای تو را ظلمت زندان

عریان و سیه‌پوش به یک عمر ندیدم

غیر از توکه پبوسته سیه‌پوشی و عریان

با ظلمت ظلمستی و مطبوع چو انصاف

در کسوت ‌کفرستی و ممدوح چو ایمان

قرنیست‌که ژولیده شدسغند و مشوش

عمریست‌ که آشفته شدستند و پریشان

خلق‌ از من و من از دل و دل از تو تو از باد

باد از تک یکران جهاندار جهانبان

دارای جوان‌بخت محمد شه غازی

کاندر خور قدرش نبود کسوت امکان

آن شاه ‌جوان ‌بخت‌ که تا روز قیامت

افغان به هرات از جزع او کند افغان

از بس به هری خون زدم تیغ فروریخت

در دشت هری تعبیه شدکوه بدخشان

جز شاه که در بخشد و سیماش درخشد

ما ابر ندیدیم درافشان و درخشان

جز شاه‌ که در بزم سخندان و سخنگوست

ما مه نشنیدیم سخنگوی و سخندان

ای شاه جهان ای‌که به هنگام تکلم

کس‌گفت ترا می‌نکند فرق ز فرقان

شه را به سنان حاجت نبود که به هیجا

آفاق بگیرد به یکی ‌گردش مژگان

مانی به محمد که بدین ملک و خلافت

در تاج زرت‌گوهر فقر آمده پنهان

جهدی ‌که‌ کنم خصم تو اندر طلب ملک

چون ضرب کسورست ورا مایهٔ نقصان

با همت تو مختصرست آنچه به‌گیتی

با سطوت تو محتضرست آنچه به ‌گیهان

ای شاه تو دانی‌که دلم هست به مهرت

مشتاق‌تر از خضر به سرچشمهٔ حیوان

عشقی‌که مرا هست به دیدار شهنشه

زهاد نکوکار ندارندبه رضوان

ماهیست هراسانم ازین غصه‌ که دارد

دارای جوان‌بخت سر عزم خراسان

من شب همه شب تا به سحر از پی آنم

کز عون عطای ملک و یاری یزدان

چون فتح اگر پیش‌رو جیش نباشم

چون‌گرد شتابم ز پی موکب سلطان

از شوق ملک ترک وطن‌کرده‌ام ارنه

دانم‌که بود حب وطن مایهٔ ایمان

چون آتش شوق ملکم سوخته پیکر

گو شاه نسوزد دگرم زآتش هجران

ز اسباب سفر هیچ به جز عزم ندارم

تنها چکند عزم چو نبود سر و سامان

اسبی و غلامی دو مرا هست‌که آن‌یک

چشم پی جو می‌دود این‌یک ز پی نان

تاریخ جهانست نه اسبست‌که‌گویی

دی بود که با چنگیز آمد ز کلوران

گویدکه به ظلمات چنین رفت سکندر

گوید به سمرقند چنان تاخت قدرخان

شهنامهٔ فردوسیش از بر همه یکسر

گر کینهٔ ایران بود ار وقعهٔ توران

گویدکه چنین تاخت به‌کین قارن وکاوه

گویدکه چنان ساخت‌کمین رستم دستان

گه آه ‌کشد از جگر سوخته یعنی

خوش عهد منوچهر و خنک دور نریمان

پرسیدم ازو مذت عمرش به بلی‌گفت

سالی دو سه‌ام پیرتر ازگنبدگردان

روزی نسب خویش بدانگونه بیان ‌کرد

در عهدهٔ راویست سخن خاصه چو هذیان

کای مرد منم مهتر اسبانی‌کایزد

بخشود بقا پیشتر از خلقت انسان

پیرست و بود حرمت او بر همه واجب

کز غایت پیریش فروریخته دندان

وان خادمک خام پی اخذ مواجب

هردم رسد ا ز راه و شفیع آرد قرآن

وین طرفه که گو بازد و چوگان زند اما

هست از زنخ و زلف بتان گویش و چوگان

چندان‌ که دهم پندش و تهدید فرستم

گویی‌ که به سرد آهن می کوبم سندان

القصه ازین غصه ملولم‌ که مبادا

از شاه جدا مانم زآنسان‌که تن از جان

ای داور آفاق عجب نیست ‌که امروز

برگفتهٔ من فخرکند خطهٔ ایران

ایران چو جهان فخرکند بر سخنم زانک

شه شبه محمد شد و من ثانی حسان

قاآنی اگر قافیه تکرار پذیرفت

شک نی که بود عفو ملک مایهٔ غفران

در مدح ملک بسکه ز لب ریزم‌گوهر

گویی‌که لبم را نبود فرق ز عمان

تا آتش آرد ز حجر ضربت آهن

تا گوهر گردد به صدف قطرهٔ نیسان

یار تو بود خصم الم یار سلامت

خصم تو بود یار سقم خصم گریبان

بارهاگفته‌ام ای ری به تو این راز نهان

ای ری و راز ز نستوده نباید پژمان

که ملک روح و تویی دل نزید دل بی‌روح

که‌ کیا جان و تویی تن نزید تن بی‌جان

فرودینست شنهشاه و تو بستان لیکن

فرودین چون برود فر برود از بستان

حلم شه لنگر و تو کشتی و گیهان دریا

ناخدا دهر و بلا موج و حوادث طوفان

ناخدا کشتی بی‌لنگر را چون آرد

ایمن از موجه و طوفان و بلا و حدثان

خود گرفتم ‌که تو گیهانی انصاف بده

که ابی بار خدا هیچ نپاید گهیان

ای ری هیچ مدان هیچ نیاری به خیال

یاد آن سال‌که شاه همه‌دان در همدان

که زبر زیر شدت زیر زبر از زلزال

یعنی ایوانت درگه شد و درگه ایوان

زیبق آکندی در گوش و بنشنیدی پند

ناز زلزال تنت لرزان شد زیبق‌سان

وینک امسال از آن رنج‌ که نامش نبرم

نبودت نامی از نام و نشانی ز نشان

بارها گفتم از دامن شه دست مدار

که‌گریبان ز تحسّر ندری تا دامان

هرچه ‌گفتم همه را ژاژ شمردی و مزیح

هی سرودی که مکن طیبت و مسرا هذیان

که مکینست شهنشاه و مکانستم من

واحتیاجست به‌ناچار مکین را به مکان

ژاژها گفتی ای ری ‌که اگر شرح دهم

همه‌گویند مگو در حق ری این بهتان

لاغها راندی ای ری‌که‌گر انصاف بدی

به دهانت اندر ننهاد میی یک دندان

مثل شاه و تو دانی به چه ماند ای ری

مثل مغز و خرد چشم و ضیا جسم و روان

یونسست این شه و بارهٔ تو چو بطن ماهی

یوسفست این شه و قلعهٔ تو چوکنج زندان

شه چمد زی تو بلی نبود بی‌مصلحتی

مصطفی در غار ار وقتی‌گردد پنهان

ای ری این گفته ملال آرد صد شکر که باز

شه گرایید از اسپاهان سوی تو عنان

باز چون خاطر احباب ملک ‌گشت آباد

بر و بوم تو که بد چون دل دشمن ویران

امین داور و دارا معین ملت و ایمان

یمین کشور و لشکر ضمین ملکت و هامان

قوام ملت احمد نظام مذهب جعفر

معاذکشور دارا ملاذ لشکر خاقان

نگین خاتم دولت مکین مسد شوکت

تکین‌کشور همت‌طغان ملکت احسان

قوام‌کشور صاحبقران و قائدگیتی

ظام لشکر عباس شاه و ناظم ‌گیهان

هجوم لشکر او را علامت آمده محشر

زمان دولت او را قیامت آمده پایان

قطاس رایت او را که‌ کلاله ساخته حورا

عقاص پرچم او را غلاله ساخته غلمان

عقاب صول او را نوایب آمده مخلب

هژبر سطوت او را حوادث آمده دندان

به‌صحن گلشن جودش نرسته غنچه ی ضنت

به ‌گرد مرکز ذاتش نگشته پرگر عصیان

کمند چینی او را ستاره آمده چنبر

سمند ختلی او را زمانه آمده میدان

به پیش صارم برٌان او چه خار و چه خاره

به نزد بیلک پرّان او چه برد و چه خفتان

پرند حادثه سوزش فنای خرمن فتنه

خدنگ نایبه‌توزش بلای دودهٔ طغیان

حسام هندی او را منیه آمده جوهر

سهام‌توزی او را بلیّه آمده پیکان

به وقعه خنجر قهرش بریده حنجر ضیغم

به پهنه دهرهٔ خشمش دریده زهرهٔ ثعبان

سپاه شوکت او را ستاره مهچهٔ رایت

سرای دولت او را مجره شمسهٔ ایوان

جهان‌ دانش و جود ای ز وصف‌ ذات تو عاجز

ضمیر اخطل و اعشی روان صابی و حسان

ز ابر دیدهٔ‌ کلگ تو صفحه مخزن ‌گوهر

ز برق خندهٔ تیغ تو پهنه معدن مرجان

غلام عزم تو صرصر مطیع رای تو اختر

یتیم دست تو گوهر اسیر طبع تو عمان

نسیم‌گلشن مهرت فنای‌ گلشن جنت

سموم آتش قهرت بلای ساحت نیران

هر آنچه حاصل‌ گیتی به پیش جود تو اندک

هرآنچه مشکل عالم به نزد رای تو آسان

کمینه خادم خدمتگران بزم تو زهره

کهینه چاکر خنجرکشان رزم تو کیوان

سموم صرصر قهرت خمود آتش دوزخ

زلال‌ کوثر لطفت زوال چشمه ی حیوان

کف تو آفت گوهر لب تو آتش شکر

رخ تو قتنهٔ اختر دل تو مظهر ایمان

برنده تیغ تو مهر و عدوی جاه تو شبنم

درنده رمح تو ماه و حسود قدر تو کتان

چه لابه پیش تو آرم ز جور اختر ریمن

چه شکوه پیش تو آرم ز دورگنبدگردان

ز بخت ‌خو‌د شده‌شاکی به‌روز خو‌د شده باکی

ز رنج خود شده حاکی به حال خو‌د شده حیران

نه زخم ‌کلفت او را بغیر مهر تو مرهم

نه درد محنت او را به غیر لطف تو درمان

ولی قدر تو بادا هماره همسر شادی

عدوی جاه تو بادا همیشه پیرو خذلان

ای رخت خالق خورشید و لبت رازق جان

عارضت آتش سوزنده تنت آب روان

تن تو تالی جانست و لبت والی دل

من بدان تالی دل داده بدین والی جان

تیر مژگان ترا دیدهٔ خلقی ترکش

قوس ابروی ترا جان جهانی قربان

گرمی مهر تو خورشید و دل ما شبنم

پرتو چهر تو مهتاب و تن ماکتان

شکرست اینکه ‌گشابی شهدالله نه دهن

عدم است اینکه نمایی علم‌الله نه میان

بینمت عیش کنم چون بروی طیش کنم

که همم‌ گنج روانیّ و همم رنج روان

تا به فردوس رخ آن خال فسون‌ساز ترا

در خم زلف ندیدم به همین چشم عیان

باورم نامد این قصه‌که در باغ بهشت

گشت شیطان به فسون در دهن مار نهان

من بر آنم‌که به زلفین تو آرام‌گرفت

اندر آن روزکه از خلد برون شد شیطان

ورنه‌از چیست‌که گیسوی تو بی‌منت سحر

ازکف خلق چو شطان برباید ایمان

تاکی ای موی‌میان از من مهجور کنار

به‌کنارم بنشین تا رود انده ز میان

هست در سینهٔ من آنچه تو داری به عذار

هست در دیدهٔ من آتچه تو داری به دهان

در عذار تو و در سینهٔ من آتشهاست

که اگر شعله برآرند بسوزند جهان

در دهان تو و در دیدهٔ من‌گوهرهاست

که بدان فرّ و بهار دُر نبود در عمان

گوهر من همه از جزع یمانی پیدا

گوهر تو همه در لعل بدخشان پنهان

گوهر من همه اندوختهٔ مردم چشم

گوهر تو همه پروردهٔ آب حیوان

معدن‌ گوهر تو تنگتر از چشم بخیل

مسلک‌گوهر من زردتر از روی جبان

گوهر تو همه عالی‌ گهر من همه پست

گوهر تو همه غالی ‌گهر من ارزان

گوهر من همه چون طفل یتیمست حقیر

گوهر تو همه چون در یتیمست‌ گران

گوهر تو همه چون نجم ثریا ثابت

گوهر من همه چون‌گوی فلک گردان

گوهر تو همه باقی چو کمالات یقین

گوهر من همه فانی چو خیالات‌ گمان

به‌ که ما این دو گهر را ز دل ایثار کنیم

به مه برج‌ کرامت در درج امکان

ای‌پسر فصل‌بهارست‌و زمینها همه سبز

سبزتر زان همه بخت مِلک مُلک‌ستان

سرو نوخاسته چون بخت شهنشاه بلند

گلبن تازه چو اقبال جهاندار جوان

ملک آباد و ملک شاد و خلایق آزاد

راغ نو شاد و چمن چین و دمن باغ جنان

تا به‌کی از سر ما آتش سودا خیزد

لختی ای مه بنشین و آتش ما را بنشان

تو ز مو مُشک بیفشان و من از شعر شکّر

دف بزن رقص بکن وسه بده جان بستان

مل‌بخورگل‌بفشان مشک بسا عود بسوز

می بنه نُقل بده نام بهل کام بران

از سحرکم‌کم و دم‌دم خورمی تا به‌عشا

وز عشا من‌من و دن‌دن خور تا وقت اذان

آب‌ حیوان ‌چه ‌کنی‌ درکش ‌از آن‌ باده ‌که‌ هست

زور تن نور بصر قوت تن قوت روان

رنگش ار بنگری از چشمت خیزد لاله

بویش ار بشنوی از مغزت روید ریحان

بشکفاند ز رخت ناشده در لب فردوس

برفروزد به دلت نامده بر کف نیران

رشکم آید که بسایی لب خود بر لب جام

چشم من جام کن آنگه لب خود سای بر آن

سازوبرگ ‌میت ار نیست ‌مخور غم‌ که‌ به ‌دهر

کارها یکسره از صبر پذیرد سامان

حالی این خرقه پشمینه مرا نیست به‌کار

که بهار آمد و از پی بودش تابستان

می درون‌ گرم‌ کند جامه برون آر آن به

که دهی جامه و جامی دهدت پیر مغان

منشین سرد و بخور می‌ که به تشریف ‌کرم

پشت‌گرمی دهدت نادرهٔ دور زمان

الحمدکه از تربیت مهر درخشان

از لاله و گل‌ گشت چمن‌ کوه بدخشان

صحرای ختن شد چمن از سبزهٔ بویا

کهسار یمن شد دمن از لالهٔ نعمان

هامون ز ریاحین چو یکی طبلهٔ عنبر

بستان ز شقایق چو یکی حقهٔ مرجان

از باد سحر راغ دم عیسی مریم

از شاخ شجر باغ ‌کف موسی عمران

سرو سهی از باد بهاری متمایل

چون از اثر نشوهٔ می قامت جانان

از برگ سمن طرف چمن معدن الماس

از ابر سیه روی فلک چشمهٔ قطران

بر سرو سهی نغمه‌سرا مرغ شباهنگ

آنگونه‌که داود بر اورنگ سلیمان

در چنگ بت ساده بط باده توگویی

این لعل بدخشان بود آن ماه درخشان

از ماهرخان تا سپری ساحت گلشن

از سروقدان تا نگری عرصهٔ بستان

آن‌یک چو سپهری بود آکنده به انجم

این ‌یک چو بهشتی بود آموده به غلمان

سختم عجب آید که چرا شاخ شکوفه

نارسته دمد موی سپیدش ز زنخدان

پیریش همانا همه زانست‌که چون من

هیچش نبود بار به درگاه جهانبان

دارای جوان‌بخت ولیعهدکه در مهد

بر دولت اوکودک یک‌روزه ثناخوان

شاهی‌که برد خنجر او حنجر ضیغم

ماهی که درد دهرهٔ او زهرهٔ ثعبان

بر کوههٔ رهوار پلنگست به بربر

در پهنه پیکار نهنگست به عمان

ترکی ز کلاه سیهش چرخ مدور

تاری ز لباس حشمش مهر فروزان

جودیست مجسم چوکند جای بر اورنگ

فتحیست مصور چو نهد پای به یکران

ای دست تو درگاه عطا ابر به بهمن

ای تیغ تو هنگام وغا برق به نیسان

در جسم‌گرنمایه دل راد توگویی

درکوه احد بحر محیط آمده پنهان

کوهی تو ولی‌کوه نپوشد چو تو جوش

بحری تو ولی بحر نبندد چو تو خفتان

شاها نکند زلزله باکوه دماوند

کاری‌ که تو امسال نمودی به خراسان

فغفور به صد سال‌ گرفتن نتواند

ملکی‌که به شش ماه‌ گرفتی چو خور آسان

هر تن که نبرد تو شنیدست و ندیدست

درطع‌و شکرخنده‌که‌هست ‌این همه بهتان

آری چکند فطرتش آن‌گنج ندارد

کاین رزم‌کشن را شمرد درخور امکان

قومی‌ که به چنگ اندرشان سنگ سیه موم

اینک همه در جنگ تو چون موم به فرمان

این بوم همان بوم‌ که خشتش همه زوبین

این مرز همان مرز که خارش همه پیکان

از عدل تو آن‌ کان یمن‌ گشته ز لاله

از داد تو این دشت ختن‌گشته ز ریحان

این‌ دشت همان‌دشت ‌که‌بر ساحت‌او چرخ

یک روز نشد رهسپر الا که هراسان

از فر تو امسال چنان‌گشته‌که در وی

هر روزکند مهر چو آهوبره جولان

این خیل همان خیل‌که دلشان همه فولاد

این فوج همان فوج‌ که تنشان همه سندان

اینکه همه از عجز رخ آورده به درگاه

اینکه همه از شرم سرافکنده به ‌دامان

از ایمنی اینک همه را عزم تفرج

از خوشدلی ایدون همه را رای‌ گلستان

این عرصه ‌همان‌ عرصهٔ ‌خونخوار که ‌خوردی

از طفل دبستانش قفا رستم دستان

میران جوان بخت‌کهن‌سال وی اینک

درکاخ تو منقادتر از طفل دبستان

این خلق همان خلق خشن‌پوش که گفتی

تنشان همه قیرست و بدنشان همه قطران

از جود تو اینک همه در قاقم و سنجاب

از فر تو ایدون همه در توزی وکتان

ای شاه شنیدم ‌که یکی پشهٔ لاغر

کرد از ستم باد شکایت به سلیمان

جمشید به احضار صبا کرد اشارت

باد آمد و شد پشه به یکبار گریزان

اکنون تو سلیمانی و من پشه فلک باد

بادی‌ که ‌کم از پشه برش پیل ‌گرانجان

چون پشه من افغان‌کنم ازکشمکش چرخ

او بادصفت راندم از درگه سلطان

گر عرض مرام است همین نکته تمامست

شایان نبود طول سخن نزد سخن دان

تا تقویت روح دهد راح مروّق

تا تربیت خاک کند باد بهاران

از همت تو تقویت ملت احمد

از شوکت تو تربیت دولت ایران

احباب تو چون برق همه‌روزه به خنده

اعدای تو چون رعد همه‌ساله در افغان

مگر شقیق عقیقست و کوه ‌کان یمن

که پر عقیق یمن شدکه از شقیق دمن

مگر به باغ سراپرده زد بهار که باز

سپاه سبزه وگل صف‌کشید درگلشن

مگر رگه سر پستان نموده دایهٔ ابر

که طفل غنچهٔ بی‌شیر بارکرده دهن

ز لاله راغ بپا بسته بسدین خلخال

ز ابرکوه به سر هشتّه عنبرین ‌گرزن

نهاده غنچه ز یاقوت تکمه بر خفتان

فکنده فاخته از مشک طوق بر گردن

اگر چراغ خَمُش ‌گردد از نسیم چرا

شد از نسیم بهاری چراغ ‌گل روشن

به سرخ لاله سیه داغها بدان ماند

که رنگ سودهٔ عنبر به بسدین هاون

عروس غنچه به مستوری آنقدر می‌خورد

که آخر از سر مستی درید پیراهن

چه نعمتست درین فصل وصل سیم تنی

سهیل‌طلعت و خورشیدچهر و زهره‌ذقن

دو خفته نرگس مکحول پر ز خواب و خمار

دو چفته سنبل مفتول پر ز تاب و شکن

به پشت بسته ز سیم سپید یک خروار

به فرق هشته ز مشک سیاه یک خرمن

به طعنه سیمش‌گوید به‌دل‌که لاتیاس

به عشوه مشکش ‌گوید به جان‌ که لاتأمن

خوش آنکه همره شوخی چنین چمانه به دست

چمان شود به چمن بی‌ملال و رنج و محن

اساس عیش مرتب نموده از هر باب

حریف بزم مهیا نموده از هر فن

می و چمانه و تار و ترانه و طنبور

نی و چمانی و چنگ و چغانه و ارغن

ترنج و سیب و به و نار و پسته و بادام

گل‌و شقایق و نسرین و سنبل و سوسن

عبیر و غالیه و زعفران و مشک وگلاب

سپند و مجمره و عود و عنبر و لادن

نبیذ و نقل و شراب وکباب و رود و رباب

شمامه و شکر و شبر و شهد و شمع و لگن

سرور و سور و سماع و نشاط و رقص و طرب

حضور و امن و فراغ و سُلُو و سلوی و من

نه‌در روان ‌غم و آزار و درد و رنج و ملال

نه در دل انده و تیمار و پیچ و بند و شکن

نه بیم وعظ و نصیحت نه بانگ بوم و غراب

نه‌خوف‌شحنه‌و مفتی نه صوت زاغ و زغن

هوای صبح و نسیم بهار و نالهٔ مرغ

فضای باغ و تماشای راغ و سیر چمن

خروش بلبل و آهنگ سار و خندهٔ‌کبک

صدای صلصل و صوت هزار و بوی سمن

تذرو و طوطی و سار و چکاوک و طاووس

گوزن و تیهو و دراج و آهو و پازن

همی دوان و نوان ‌گه به باغ و گاه به راغ

همی چمان و چران گه‌ به ‌کوه و گَه به دمن

نسیم شبدر و شب‌بو پس از ترشح ابر

نشاط سیر و تفرّج پس از خمار شکـن

عتاب دوست به ساقی‌که هی شراب بیار

خطاب یار به مطرب‌ که هی رباب بزن

ز نعمت دو جهان آنچه برشمردم به

مگر ز خدمت فخر زمان و ذخر زمن

نظام ملک ملک حضرت نظام‌الملک

سپهر مجد و معالی جهان فهم و فطن

امین تاج و نگین افتخار دولت و دین

پناه چرخ و زمین پیشکار سز و علن

سواد خامهٔ او کحل دیدهٔ غلمان

بیاض طلعت او نور وادی ایمن

نه بی‌اجازه او هیچ باد هامون‌گرد

نه بی‌اشارهٔ او هیچ سیل بنیان‌ کن

یتیم باکرمش راضی از هلاک پدر

غریب باکرمش شاکر از فراق وطن

زهی به فیض نوال تو زنده عظم رمیم

زهی ز فرّ جمال تو تازه دهر کهن

بدان رسیده که از ایمنی سیاست تو

به بحر از تن ماهی برون‌ کند جوشن

به نور رای تو کوران به نیمشب بنند

سواد چشم جنین را به بطن آبستن

خلاف معجز داود معجزی دارد

هر آن‌ کسی‌که به جان مر تو را بود دشمن

اگر ز معجز داود گشتی آهن موم

فسرده جانی او موم را کند آهن

به پیش‌کاخ جلال تو آسمان کبود

به تیره‌دودی ماند که خیزد از گلخن

چه‌کاهد و چه فزاید به قدرت از دو جهان

ز دانه‌یی دو کم و بیش کی شود خرمن

هرآنکه سر ز تو تابد قضا ز طاق سپهر

چو ذوذؤابه به موی سرش کند آون

ستاره را به مثل چون فروغی اندر چشم

زمانه را به صفت چون روانی اندر تن

ز شوق چهر تو بینا شود همی اعمی

ز حرص مدح تو گویا شود همی الکن

به روزگار تو از هیبت عدالت تو

به چشم و زلف نکویان پناه برده فتن

ز چشم و زلف بتان‌‌ گر جریمه‌یی خواهی

به جای جایزهٔ شعر من ببخش به من

که از بنفشه و بادام زلف و چشم بتان

برای چارهٔ ماخولیا کشم روغن

به قدر بینش بیننده است رتبهٔ تو

چو نور مهر که افتد به‌ گونگون روزن

ظهور قدر تو در این جهان بدان ماند

که نور مهر درافتد به چشمهٔ سوزن

سپهر را چه‌ گنه‌ گر مشبکش بیند

کسی‌که بنگرد او را ز پشت پرویزن

ترا بلندی و پسی به هیچ حالت نیست

مگر به دیدهٔ بی‌نور دشمن ریمن

کسوف شمس و قمر نیست جز ز پستی ما

از آنکه درکرهٔ خاکمان بود مسکن

همیشه ماه به یک حالتست و ما او را

گهی به شکل‌ کمان دیده‌ گه به شکل مجن

هلا افادهٔ حکمت بس است قاآنی

مپاش در بر سیمرغ دانهٔ ارزن

شراره‌خیز بود تاکه برق در نیسان

ستاره‌ریز بود تاکه ابر در بهمن

شراره‌خیز بود جان حاسدت ز حسد

ستاره‌ریز بود کام مادحت ز سخن

آن خال سیه بر لب جان‌پرور جانان

خضریست سیه‌جامه به سرچشمهٔ حیوان

در سینهٔ من یاد غمش یونس و ماهی

در خاطر من نقش شکن رخش یوسف و زندان

دل در طلبش آب حیاتست و سکندر

سر در قدمش تحفهٔ مورست و سلیمان

باز از پی آشفتگی اهل وفا کرد

بر ماه رخ آشفته دوگیسوی پریشان

گفتی به سر گنج مقیمست دو افعی

یا در کف بیضای کلیمست دو ثعبان

ای سینهٔ مجروح مرا زخم تو مرهم

ای خاطر افکار مرا درد تو درمان

هاروت فسونساز بود در چه بابل

یا خال دلاویز تو در چاه زنخدان

از صفحهٔ رخسار تو سر زد خط مشکین

یا باد صبا غالیه‌سا شد به‌گلستان

گویند نروید ز نمکزارگیاهی

روییده چرا از نمکین لعل تو ریحان

رویت ختن و نرگست آهوست عجب نیست

کز نافه شد آهوی ختن غالیه‌افشان

در سینه‌کشیدم ز جهان پای به دامن

کز دست فراق تو برم سر به‌ گریبان

افروختم از مجمرهٔ سینه شراری

کافروخت نمش خاک بلا بر سر طوفان

گاه از الم دوری دلدار به حسرت

گاه از ستم‌ گنبد دوار در افغان

گه مشعله افروختم از آه به‌گیتی

گه زلزله انداختم از ناله به‌گیهان

ناگاه یکی مژده‌رسان آمد وگفتا

کای سوده‌تن از حادثه بر بستر حرمان

برخیزکه شد روی زمین ساحت ارژنگ

بر‌خیز که شد ملک جهان روضه رضوان

برخیز که شد ساحت چین عرصهٔ خاور

برخیز که شد دشت ختن ملک خراسان

برخیزکه برخاست ز جا عیش در آفاق

برخیز که بنشست ز پا فتنه به دوران

برخیز و بخوان آیت منشور صدارت

از ناصیهٔ صدر قضا قدر قدرشان

برخیز و ببین خلعت میمون وزارت

در پیکر جان‌پرور عباس قلیخان

صدری که کشد کلک درّر سلک شریفش

بر نسخهٔ احکام قضا سرخط بطلان

در خوی رود از شرم دلش بحرکه دایم

بر چهرهٔ او آب زند ابر ز باران

یا درّ و گهر وام کند ز ابر که آرد

از بهر نوال‌کرمش مخزن شایان

در همت او شرک بود وصف تناهی

در دولت او کفر بود نسبت پایان

لطفش نه چنان آب‌گهر برده‌ که بارد

از شرم به عمان پس ازین ابر به نیسان

گر داشت چنین آصف بالله نمی‌برد

اهریمن انگشتر ز انگشت سلیمان

هرجا که صریر قلم او کشد آهنگ

گردون سر و پا گوش شود بر چه به فرمان

آز وکرمش مرده و انفاس مسیحا

خلق و نعمش مائده و موسی عمران

گردون ز ازل ساخت یکی نغز مجله

تا بر شرف خویش ‌کند دعوی برهان

توقیع قضا و قدرش زد به حواشی

فتوی به خرد برد که این نسخه فرو خوان

چون دیدکه توقیع وقیع تو برو نیست

ناخوانده برافکنده ز کف منکر و غضبان

کاین ‌باطل و هر محضر دیگر که بر او نیست

از خامهٔ دستور ملک سر خط عنوان

تا داغ و لای تو بر او نقش نگیرد

مشکل‌که شود نطفه جنین در دل زهدان

چونان‌که ز لاحول سراسیمه شود دیو

در عهد تو از نام ‌گله ‌گرگ هراسان

از داد توکز اوست ممالیک مزین

از عدل توکز اوست اقالیم‌گلستان

هم حادثه را آب دو صد ساله به‌ کوزه

هم نایبه را توشهٔ سی ساله در انبان

جز ذات خداوندکه لایدرک ذاته

بر رای تو سری نبود در خورکتمان

در چنبرهٔ امر تو نُه چنبرهٔ چرخ

مانندهٔ‌ گویی‌ که فتد در خم چوگان

در واهمه‌ات هرچه به جز شبههٔ تشکیک

درحافظه‌ات هرچه به جز نسبت نسیان

چون چشم حسود از حسد جاه توگرید

از موجهٔ هر قطره زند طعنهٔ طوفان

بر کوهه یکران چو کند جلوه جمالت

ناهید کشد زمزمهٔ ماه به کوهان

ای صدر قدر قدرکه‌کلک تو ستاند

چون تیغ جهانسوز ملک باج ز خاقان

کلک تو و شمشیر ملک هر دو به تاثیر

این ناظم دولت بود آن ناصر ایمان

آن ‌کان ‌گهر باشد و این مخزن یاقوت

آن تُنگ شکر باشد و این معدن مرجان

هم صفحه ز ماهیت آن تزکیهٔ هند

هم عرصه ز خاصیّت این‌ کوه بدخشان

صدرا برت آن‌کس‌که متاع هنر آرد

شکر سوی بنگاله برد زیره به ‌کرمان

قاآنی و مدح تو خهی فکرت باطل

نعت نبی مرسل و اندیشهٔ حسان

تا نیست برون آنچه درآید به تخیل

از مسالهٔ ممتنع و واجب و امکان

اعدای تو را عمر ابد باد ولیکن

با فاقه و فقر و الم و محنت زندان

احباب تو را زندگی خضر ولیکن

با دولت و عیش و طرب و گشت گلستان

مخسب ای صنم امشب بخواه بادهٔ روشن

بیار شمع به مجلس بریز نقل به دامن

بکش ترانهٔ دلکش بنه سپند بر آتش

بسوز عود به مجمر بسای مشک به هاون

مخور چمانه‌چمانه ‌سبوسبو خور و خم‌خم

مده پیاله پیاله قدح قدح ده و من من

یکی ز روزنهٔ حجره در سراچه نظرکن

ببین چگونه برقصند بام و خانه و برزن

چگونه مست و خرابند گلرخان سمن‌سا

چگونه گرم سماعند شاهدان پری‌ون

دن ‌ارچه داشت ‌دلی‌ پر ز خون ز توبهٔ مستان

به خنده خنده برون‌کرد جام می ز دل دن

نه چهره روح مجسم چه چهره چهرهٔ ساقی

نه ناله عیش مصور چه ناله نالهٔ ارغن

یکی‌ گرفته به ‌بر دلبری چو دلبر یغما

یکی‌ کشیده بکش شاهدی چو شاهد ار من

زمین زمین چمن از فروش اطلس و دیبا

هوا هوای بهشت از بخور عنبر و لادن

یکی ز بهر تماشا نظرگشوده چو نرگس

یکی‌ ز بهر خوشآمد زبان‌‌گشاده‌ چو سوسن

جو‌ن و پبر و زن و مرد و روستایی و شهری

پذیره را همه از روی شوق برزده دامن

تو نیز ای بت چین ای به چهره آذر برزین

پی پذیره بیا تا که زین زنیم به توسن

که بامداد ز خاور چو آفتاب برآید

برآید از طرف خاور آفتابی روشن

ابوالشجاع هلاکوی بن حسن شه غازی

که خاک معرکه از تیغ اوست منبت روین

چو او به عرصه به درعی نهان هزار نریمان

چو او به پهنه به رخشی عیان هزار تهمن

چو بزم خواهد روحی مصوّرست در ایوان

چو رزم جوید مرگی مجسمست به جوشن

شراب نوشد اما ز خون عرق مخالف

پیاله ‌گیرد اما ز کاسهٔ سر دشمن

ز حلقه حلقهٔ جوشن عیان به عمرصه تن او

چنان‌که نور درخشنده آفتاب ز روزن

به ‌وقعه فوجش موجی چه‌ موج موج بلاجو

به ‌کینه خیلش سیلی چه سیل سیل بناکن

کمند و جوشن‌گردان ز امن عهدش دایم

یکی به ‌کاسهٔ شیر و یکی به ‌کیسهٔ ارزن

به روز رزمگه آهن‌دلان آهن‌خفتان

بسان آتش سوزان نهان شوند در آهن

به جای سبزه بروید ز خاک ناوک آرش

به جای قطره ببارد ز ابر نیزهٔ قارن

شود جنون مجسم خمرد ز وسوسه در سر

شود هلاک مصور روان ز ولوله در تن

کمان و تیر چو یاران نورسیده ز هرسو

پی معانقه با هم شوند دست به ‌گردن

چه میل‌ها که‌ کشد آسمان به چشم سلامت

ز نیزه‌ها که نشیند فرو به چشمهٔ جوشن

چو او به نیزه زند دست روح قارن و مویه

چو او به تیر بردشست جان آرش و شیون

جهان ز سهم جهانسوز تیغ شعله‌فشانش

به چشم خصم شود تنگتر ز چشمهٔ سوزن