خوش آمدید

سیه زلف از بر آن چهر دلبر

چو دود می‌پیچد به مجمر

از آن پیوسته می‌بینی‌ که دارد

فضای عالم از طیبت معطر

سیه چون قلب نمرودست و باشد

در آذر همچو ابراهیم آزر

ز چینش طلعت دلبر فروزان

چو جِرم ماه از برج در پیکر

تو گویی بیضهٔ بیضا گرفته

عقابی تیره پیکر زیر شهپر

معاذالله به صید طایر دل

عقابی کی چنین باشد دلاو‌ر

بود همرنگ زاغ ار هیچگه زاغ

خرامد اندر آذر چون سمندر

علی‌الله زاغ هرگز می‌نگیرد

مکان همچون سمندر اندر آذر

ز سر تا پا همه تابست و حلقه

ز پا تا سر همه چینست ‌و چنبر

بهر تاریش تاتاریست پنهان

بهر چینیش صد چینست مضمر

بود تحریر اقلیدس تو گویی

زده بس دایره سر یک به دیگر

قمر را متصل دارد زره‌پوش

زره گویمش مانا یا زره‌گر

در او بس طیب و تاریکی تو گویی

بود مشکش پدر عودش برادر

سراپا ظلم و چون انصاف مطبوع

همه ‌تن ‌‌کذب و چون ‌صدقست در خور

ره دلها زند هر دم به رنگی

زهی نیرنگ ساز و سحرپرور

همه اقلیم دل او را مسلم

همه اقطار حسن او را مقرر

به صورت عقرب و خورشید بالینش

به طینت افعی و سوریش بستر

نه موسی و ید بیضاش در جیب

نه زندان و مه ‌کنعانش در بر

به‌گونه تیره و درکینه چیره

چو غژمان افعی و پیچنده اژدر

ندیدم ای شگفت از مشک افعی

نباشد ای عجب اژدر ز عنبر

به افعی‌ کی شود مینو مقابل

باژدر کی ارم گردد مسخر

بود همسنگ‌ کفر از بس مشوّش

بود همرنگ شام از بس مکدّر

قرین گر کفر با ایمان صادق

رهین گر شام با صبح منور

به صید و قید دل دامان کینش

چو دزدان تا کمر دایم مشمّر

به قطع دست سارق شرع را حکم

ولی باید برید این دزد را سر

مرا زین ‌کهنه دزد از لعل جانان

نگردد هیچگه عیشی میسّر

دو سیصد بار افزون آزمودم

همی ملسوع را تلخست شکر

نه آدم را مگر از فتنهٔ مار

فراق افتاد با فردوس و کوثر

فری آن زلف مشک‌افشان که گویی

مر او را نافهٔ آهوست مادر

ازو در صفحهٔ آفاق طبیعت

وزو در چهرهٔ دلدار زیور

پرند و شین‌ که از سودای جانان

پریشانتر بدم از زلف دلبر

به رشک لعبت فر خار و کشمیر

درآمد از درم آن سرو کشمر

به عارض هشته یک خرمن شقایق

به مژگان بسته سیصد جعبه نشتر

دو زلفش هر یکی یک دشت سنبل

دو چشمش‌ هر یکی یک باغ عبهر

ز مشکش در قمر درعی هویدا

ز سیمش در کمر کوهی مستّر

مرا زان کوه غم چون‌ کوه فربه

مرا زان مشک تن چون موی لاغر

کمر همواره در کوهست و او را

بود زیر کمر کوهی موقر

به‌کوه او زبر هر کس فرا شد

شود بر هر مراد دل مظفر

غرض بنشست و ساغر خورد و بشکفت

رخش‌ گل‌ گل چو باغ از آب ساغر

چو دور هشت و نه طی شد ز مستی

قرین فرش بستر کرد پیکر

من از جا جستم و بوسیدم لبش

کشیده همچو جانش تنگ در بر

گرفتم کام دل چونان که دانی

که دیو نفس غالب بود بی‌مرّ

به خود گفتم که قاآنی بهش باش

که راه دین زند نفس بد اختر

شادان رسید دوش نگارینم از سفر

وزگرد راه غالیه پاشیده بر قمر

زانسان که هست بر رخ من نقش آبله

از گرد راه مانده به رخسار او اثر

گفتی دو زلف او دو فرشته است عنبرین

بر چهر آفتاب بریشیده بال و پر

از وهم کرده دایره‌ای‌کاین مرا دهان

بر هیچ بسته منطقه‌ای‌کاین مراکمر

معلوم من نشد که تنش بود یا حریر

مفهوم من نشد که لبش بود یا شکر

دستی زدم به زلفش و از هم‌گشودمش

فی‌الحال بوی مشک برآمد ز بوم و بر

گویند روز محشر یک نیزه آفتاب

تابد فراز خاک و صحیحست این خبر

یک نیزه هست قد وی و رویش آفتاب

زان رو فتاده غلغلهٔ حشر در بشر

زنجیر زلف او چو اسیران زنگبار

دلها قطار بسته به دنبال یکدگر

از تاب زلف و آب رخش جسم و چشم من

پرتاب چون شرر شد و پرآب چون شمر

در زلفکانش بس که دل افتاده روی دل

در حلقه‌های او نبود شانه را گذر

دندانه‌های شانه چو بر زلف او رسید

از هر کران زند به دل خلق نیشتر

گفتی دو چشم عاریه فرموده از غزال

و آن را به سحر تعبیه‌ کردست بر قمر

چشم خروس را که همه خلق دیده‌اند

دزدیده کاین مراست لب سرخ جان شکر

مانا که حسن هر دو جهان را بیافرید

در جزو جزو صورت او واهب‌الصور

حیران شدم که تا به چه عضوش کنم نگاه

زیرا که بود آن یک ازین یک بدیع‌تر

سوگند خورده است که از شرم پیکرش

تاجر به فارس نارد دیبا ز شوشتر

دستم اشاره‌یی به لب لعل او نمود

ز انگشت من دمید همه شاخ نیشکر

رویش به موی دیدم و بگریستم بلی

مه چون به عقرب آید بارد همی مطر

باری ز جای جستم و بوسیدمش رکاب

زودش پیاده‌کردم و بگرفتمش ببر

وانگه که موزهٔ سفر از پا کشیدمش

بر سیم ساق او چوگدا دوختم نظر

گفتا به ساق من چکنی این‌قدر نگاه

گفتم بسی به سیم تو مشتاقم ای پسر

خندید و گفت‌ کس ندهد سیم خود به ‌مفت

یک مشت زر بیاور و سیم مرا بخر

گفتم که زر ندارم لیکن گرت هواست

از مدح خواجه بر تو فشانم همی ‌گهر

کان هنر سپهر ظفر صاحب اختیار

سالار ملک فارن حسین‌خان نامور

آن سروری که پیشی بر وی نیافت کس

جز آنکه پیش پیش رکابش دو‌د ظفر

جز خشکی لب و تری دیده خصم او

در بحر و بر نصیب نیابد ز خشک و تر

کس را به غیر تیر نراند ز پیش خویش

وان نیز بهر دفع حسودان بد سیر

ای در جهان شریفتر از روح در بدن

وی در زمان عزیزتر از نور در بصر

امضا دهد عزایم قدر ترا قضا

اجراکند اوامر امر ترا قدر

از روی ورای تو دو نمونه است ماه و مهر

وز مهر وکین تو دو نشانه است خیر و شر

در روز حشر آید هر چیز در شمار

جز جود دست تو که برونست از شمر

گر‌ بوالبشر لقب نهمت بس غریب نیست

کامروز خلق را به حقیقت تویی پدر

کوته بود ز قامت بخت بلند تو

گر روزگار ابره شود چرخ آستر

زان در شبان تیره گریزد عدوی تو

کز سهم تو ز سایهٔ خود می‌کند حذر

پشتی‌که همچو تیغ نشد خم به پیش تو

او را به راستی چو قلم می‌برند سر

رضوان خلد اگر تف تیغ تو بنگرد

حسرت خورد که کاش بدم مالک سقر

صدرا حکایت من و یار قدیم من

بشنو که گوش دشمنت از غصه باد کر

امروز گاه آنکه برون آمد آفتاب

ماهم چو یک سپهر سهیل آمد از سفر

ننشسته و نشسته رخ از گرد راه ‌گفت

فرسودهٔ رهم به می‌ام خستگی ببر

زان باده بردمش‌ که اگر قطره‌یی از آن

ریزی به سنگ خاره شود سنگ جانور

نوشید و تندگشت و ترش‌کرد ابروان

گفتا شراب شیرین تلخی دهد ثمر

شرب‌م بد ای‌ن شراب وز طعم همی مرا

افسرده‌گشت خاطر و آزرده شد جگر

گفتم هلا چه جرم و خیانت به من نهی

بگشای چشم و بر لب و دندان خود نگر

زیرا ز بس‌ که هست دهان تو شکرین

شرین شود شراب چو در وی‌کند گذر

این باده تلخ بود به مانندهٔ‌گلاب

شیرین شد این زمان ‌که درآمیخت با شکر

خندید و دوستانه به دشنام لب گشود

کای فتنهٔ جهان چکنی این همه هنر

خلاق نظم و نثری و مشهور شرق و غرب

سحار نکته سنجی و معروف بحر و بر

نبود عجب‌ که شعر ترا در بهشت حور

از بـهر دلفـریبی غــلمان ‌کــند ز بــر

وانگه ز هرکران سخنی رفت در میان

تا رفته رفته جست ز احوال من خبر

گفتم هزار شکر که صیتم چو آفتاب

از خــاوران‌ گــرفته هـمی تـا به بـاختر

تا صاحب اختیار به شیراز آمدست

هر روز کار من بود از خوب خوبتر

در عهد او غمی به خدا در دلم نبود

غیر از غم فراق تو ای سرو سیمبر

وانهم به سر رسید چو از در در آمدی

گفتا که در زمانه رسد هر غمی به سر

پس‌ گفت این‌ زمان به چه‌کاری و باکه یار

گــفتم بــه‌ کــار بـاده و بــا یــار سیمبر

گفتا که ‌کیست یار تو گفتم بتان همه

در حیرتم‌ که تا به ‌کدامین‌ کنم نظر

خوبان شهر با دل من جسته‌اند خوی

هر روز می‌کنند به بنگاه من حشر

گه شعر کی ملیح سرایم به مدح این

وانگه شویم دوست چو پرویز با شکر

با این‌ کنم مطایبه از صبح تا به شب

بــا آن‌ کــنم مـلاعبه از شـام تـا سحر

گفتا دریغ ازین دلک هرزه‌گرد تو

کاو چون گدای خانه به دوشست دربدر

یاری چو من‌ گزین‌ که نماید ترا به طبع

مسـتغنی از مــحبت تــرکان‌ کــاشغر

گفتم تو آفتابی و خوبان شعاع تو

در شرق و غرب از ره وصل تو پی‌سپر

هرگه که دست من به مؤثر نمی‌رسد

نــاچارم ای پســر کـــه شتابم پـــی اثـــر

گفت این زمان‌ که آمدم و باز دیدیم

حالت چگونه باشد گفتم ز بد بتر

زانسان به خشم رفت که گفتی ز مژگانش

بارد همی به پیکر من ناچخ و تبر

گفت از چه رو ز بد بتری ‌گفتمش ز شرم

نقدی به‌ کف ندارم جز نقد جان و سـر

شرم آیدم‌ که تا کنمت خرج آب و نان

حیرانم از کجا دهمت و جه خواب خور

گفت این زمان تو گفتی‌ کز صاحب اختیار

هر روز کار من شود از خوب خوب‌تر

مرسوم پار را مگـرت مرحـمت نکـرد

گــفتم مطوّلست و بگـویمت مــختصر

یک نـیمه را حـوالهٔ عمال کرد و باز

فرمود نقد می‌دهمت نیمهٔ دگر

آن نیمهٔ حواله سپردم به قرض خواه

زین نیم نقد باید ترتیب ما حضر

شرم آیدم‌ که زحمت خدام او دهم

کان نیم نقد یابم و آسایم از خطر

گفتا ترا حکیم‌ که خواند که ابلهی

نادیده‌ام نظیر تو در هیچ بوم و بر

دانی‌که عاشقست‌ کف صاحب اختیار

بر هر لبی‌که خواهد ازو گنج سیم و زر

تو چون ‌گدای‌ کاهل جاهل نشسته‌ای

بر در خموش و خانه خدا از تو بی‌خبر

شیئی اللهی بزن‌که برآید ز خانه بانگ

یا اللهی بگو که‌ گشایند بر تو در

الحق خجل شدم‌ که به تحقیق هرچه‌‌ گفت

حق بود و حرف حق را در دل بود اثر

اکنون تو دانی وکرم خویش وفضل خویش

تو مفتخر به فضلی و ما جمله مفتقر

من بندهٔ توام تو خداوند نعمتی

کافیست عرض حال خود از بنده این‌قدر

تا جن و انس و وحش و دد و دام می‌کنند

در بر و بحر نعت خداوند دادگر

شکر تو باد شیوهٔ سکان آب خاک

مدح تو باد پیشهٔ قطان بحر و بر

هرکاو عدوی جان تو مالش بود هبا

هرکاو حسود بخت تو خونش بود هدر

پشتش ز بار غم نشود گوژ چون‌کمان

هرکاو به راستی به تو پیوست چون وتر

زهی‌گرفته تیغ و سنان چه بحر و چه بر

زهی‌گشو‌ده به‌کلک و بنان چه‌خشک و چه‌تر

عطای دمبدمت کاروان ملک وجود

کمند خم به خمت نردبان بام ظفر

زبان تیغ تو ضرغام مرگ را ناخن

جناح چتر تو سیمرغ‌ بخت را شهپر

چو نام خنگ ترا بر زبان برد نراد

برون جهد اگرش مهره‌ایست در ششدر

و گر به کان نگرد دشمن ترا آهن

برد گلویش ناگشته ناوک و خنجر

تو چون به باغ چمی بهر کندن گل و سرو

به باغبانان چشمک زند همی عبهر

به رزم و بزم تو داند مگر به کار آید

که نی نروید از خاک جز که بسته کمر

حدیث تیغ تو تا بر زبان خلق گذشت

بریده ‌گشت حروف هجا ز یکدیگر

حلولی ار نه جمال تو دید پس ز چه گفت

حلول‌ کرده خداوند در نهاد بشر

ترا و شاه جهان را مگر نصاری دید

که‌گفت روح‌الله مر خدای راست پسر

حکیم گوید جان را به چشم نتوان دید

نکرده است مگر بر شمایل تو نظر

نسیم حزم تو گر بر مشام نطفه وزد

شگفت نیست‌که بالغ شود به پشت پدر

به عقل گفتم با جود ناصری عجبست

که بچه خون خورد اندر مشیمهٔ مادر

جواب دادکه خون خو‌ردنش ز فرقت اوست

غذای مردم مهجور چیست خون جگر

قلوب خلق ز مهرت چنان لبالب گشت

که در ضمیر بر اندیشه تنگ شد معبر

خطیب نام ترا چون برد ز وجد و سماع

بر آن شود که بر افلاک پرّد از منبر

ادیب مدح ترا چون کند ز شور نشاط

گمان بری‌که بود مست بادهٔ خلر

به وصف خنگ تو غواص خامه‌ام دی خواست

ز بحر طبع فشاند به نامه سلک درر

نقوش وصفش ازان پیشتر که جنبد کلک

ز بس روانی از دل بجست در دفتر

عجبتر آنکه ز بس چابکست توسن تو

حروف نامش جنبد به نامه چون جانور

چنان فضای جهان را گرفته هیبت تو

که می‌نیارد بیرون شدن نگه ز بصر

شها مها ملکا دادگسترا مَلَکا

منم‌که مدح تو شعر مرا بود زیور

سخن به مدح تو گویی ز آسمان آرم

که می‌نریزد از خامه‌ام به جز اختر

تو آفتابی و تا گشتی از دو چشمم دور

سیاه شد به جهان بین من جهان یکسر

چنان ضعیف شدستم‌که صفحه راکاتب

ز استخوان تن من همی‌کشد مسطر

چه راحتست مرا بی‌حضور حضرت تو

چه هستیست عرض را به طبع بی‌جوهر

کمم ز خاک ‌گرفتی‌ که چون غبار مرا

نبردی افتادن خیزان به همره لشکر

به خاکپای تو کز طعن دشمنان و شب و روز

بحیرتستم و گویم چه روی داد مگر

که شاه ناصردین را ز یاد قاآنی

شود فرامش فالله خالقی اکبر

همیشه تا که رسن تاب از پس آید پیش

که تا رسن را آرد ز حلقه در چنبر

هر آنکه سرکشد از چنبر ولای تو باد

قدش چو حلقه نگون جسم چون رسن لاغر

سه هفته پیبشرک زین شبی به ماه صفر

چو سال نعمت و روز وصال جان ‌پرور

شبی‌که‌گردون بروی نموده بود نثار

هر آن سعود که اجرام راست تا محشر

شبی شرافت روحانیان درو مدغم

شبی سعادت ‌کروبیان درو مضمر

بجنبش آمده هر ذره در نشاط و طرب

چنانکه در شب معراج پاک پیغمبر

ستارگان بستایش ستاده صف در صف

فرشتگان بنیایش نشسته پر در پر

زمین ز برف چو آموده دشی از نقره

فلک ز نجم چو آکنده بحری ازگوهر

هوا مکدر و صافی چو طرهٔ غلمان

زمانه تیره و روشن چو چهرهٔ قنبر

هوای تیره شده بادبان برف سفید

چنانکه پرده ‌کشد دود پیش خاکستر

ز عکس برف‌ که تابید بر افق‌ گفتی

سیده سرزده پیش از خروش مرغ سحر

هوای تیره میان سپهر و خاک منیر

چو در میان دو یزدان پرست یک‌کافر

نشسته ‌بودم مست ‌آنچنانکه دوکف خویش

نیافتم‌ که ‌کدام ایمن و کدام ایسر

ز بس‌که باده شده سرخ چشم من‌گفتی

درو ستارهٔ‌ کف‌الخضیب جسته مقر

که ناگه از ره پیکی رسید و مژده رساند

چه‌ گفت‌ گفت‌ که ای آفریدگار هنر

چه خفته‌ای‌ که ولیعهد شد سوی تبریز

به حکم محکم ‌گیهان خدای ‌کیوان فر

چو نصرت از چه نپوییش همره موکب

چو دولت از چه نتازیش از پس لشکر

یکی بچم که ببوسی رکاب او چو قضا

یکی بپو که بگیری عنان او چه قدر

مرا ز شادی این مژده هوش گوش‌ برفت

چنان شدم‌ که تو گویی‌ کسم نداد خبر

پیاله خواستم و نقل و عود و رود و رباب

کباب وشاهد وشمع وشراب وشهد وشکر

چمانی و نی و سنتور و تاره و سارنگ

چغانه و دف و طنبور و بربط و مزهر

دو چشم دوخته بر ساقیان سیمین تن

دوگوش داشته زی مطربان رامشگر

بدان رسید که خون از رگم جهد بیرون

ز بس‌که باده به خون تنگ‌ کرده راه‌گذر‌

نشسته در بر من شاهدی چو خرمن ماه

ده‌ر ذوذنابه به دوشش معلق از عنبر

سهیل قاقم پوش و شهاب ساغرنوش

تذرو عنقاگیر و غزال شیر شکر

خطش ز تخمهٔ ریحان تنش ز بطن حریر

رخش ز دودهٔ آتش دلش ز صلب حجر

لبش به رنگ جگرگوشهٔ عقیق یمن

وزان عقیق مرا چون عقیق خون به جگر

سواد طرهٔ او پای تخت حسن و جمال

بیاض طلعت او دست پخت شمس و قمر

در آ‌ب دیدهٔ من عکس قد و روی و لبش

چو عکس سرو و گل و لاله اندر آب شمر

دو چشم من چو زره گشت پر ز بند و گره

ز عکس پیچ و خم زلفکان آن دلبر

میی به دستم‌ کز پرتوش به زیر زمین

درون دانه عیان بود برگ و بار و شجر

چنان لطیف شرابی که بس که می‌زد جوش

همی تو گفتی خواهد بپّرد از ساغر

چه درد سر دهمت تا سه هفته روز و شبان

نشسته بودم درنای و نوش و لهو و بطر

پس از سه هفته ‌که چون شیر نر غزالهٔ چرخ

نمود پنجهٔ خونین ز بیشهٔ خاور

ز خواب خادمکی‌کرد مر مرا بیدار

به صد فریب و فسونم نشاند در بستر

گلاب و صندل برجبهتم همی مالید

که تا خمار شرابم فرو نشست از سر

بگفتمش چه خبر ماجرای رفته بگفت

ز خون دو عبهر من شد دو لالهٔ احمر

به جبهه سرکه نمودم همی زرشک درون

به چهره برکه فشاندم همی ز اشک بصر

ز جای جستم و بستم میان و شستم روی

ز مهر گفتمش ای خادمک همان ایدر

برو به آخور و اسب مرا بکش بیرون

هیون و استر و زین آر و ساز برگ سفر

چو این بگفتم نرمک به زیر لب خندید

جواب داد مرا کای حکیم دانشور

کدام زین وکدام آخور وکدام اسباب

کدام اسب و کدام اشتر و کدام استر

به‌خرج باده‌شدت هرچه‌بود و هیچت نیست

به غیرکودن لنگی که نیست راهسپر

گمان بری به دل نعل بر قوائم او

به ساحری که فولاد بسته آهنگر

به سوی مرگ نکو جاریست چون‌کشتی

به جای خویش همه ساکنست چون لنگر

بودم چو جسم مثالی ز لاغری تن او

که تنگ می‌نکند جا به چیزهای دگر

به‌گاه پویه نماید ز بس رکوع و سجود

چو سایه افتان خیزان رود به راه اندر

نعوذ بالله در ری اگر وزد بادی

به یک نفس بردش تا به ملک ‌کالنجر

کنون چه چاره سگالی ‌که بر تو از شش سو

رونده چرخ فروبسته است راه مقر

به خشم ‌گفتمش ایدون ز چرخ نهراسم

که چرخ‌‌ گردان زیرست و بخت من به زبر

مرا به نوک قلم بحری آفرید خدای

که از دوات عمان سازم از مداد گهر

بهر کجا که رود شعر من چو نافهٔ چین

بهای او همه سیم آورند و بدرهٔ زر

به ویژه همچو ولیعهد داوری دارم

که بینیش دو جهان جان درون یک پیکر

یکی چکامه فرستم برش‌ که بفرستد

بسیج راه و بخواند مرا بدان کشور

برای آنکه ز چشم حسود خون بچکد

ز نوک خامه زنم بر رگ سخن نشتر

بگفتم این و به‌ کف ناگرفته خامه هنوز

ز عرش یزدان در مغز من دوید فکر

ز حرص مدح ولیعهد از سر قلمم

فرو چکید معانی به جای نقش و صور

چو روی دولت او تازه ‌کردم این مطلع

که گنج مدح و ثنا را بدو گشایم در

رسید چه‌؟ خبر فتح‌کی رسید؟ سحر

کجا؟ به نزد مالک از چه ملک؟ از خاور

خبر چه بود؟ شکست عدو که‌ گفت‌؟ بشیر

عدو شکست چِسان خورده؟ ‌گشت زیر و زبر

مصافگاه ‌کجا بود؟ ساحت بسطام

که بر شکست عدورا؟ سمی بن آزر

دگر که ناصر او بود؟ نصرت‌الدوله

چه بود منصبش از شه‌؟ امارت لشکر

کدام لشکر?‌ آن لشکری‌ که رفت زری

کجا؟ به طوس‌، چرا؟ بهر نظم آن‌ کشور

سپاه را که فرستاد؟ خواجه، ‌‌کی‌؟ شعبان

کدام خواجه‌؟ مهین خواجهٔ عطاگستر

دگر سپاه فرستد؟ بلی چه مه‌؟ شوال

چه روز؟ عیدکی آن روز می‌رسد؟ ایدر

گذشت روزه‌؟ بلی ماه نو نمود؟ نعم

چه‌وقت‌؟ دوش کجا؟ درجنوب ‌چون لاغر

کنون چه باید؟ ساغر چگونه باید؟ پر

پر از چه باشد؟ از می چه می‌؟ می خلر

قدح چه باشد؟ نقره چه نقره‌؟ نقرهٔ خام

قدح گسارکه‌؟ ترکی چگونه‌؟ سیمین بر

قدح به یاد که بخشد؟ بهٔاد روی ملک

قدح نخست‌که نوشد؟ حکیم دانشور

مرآن حکیم‌ که باشد؟ حکیم قاآنی

چو خورد می‌چکند؟ مدح شاه‌ کیوان فر

کدام شه‌؟ شه ایران چه‌کس‌؟ محمدشاه

ورا لقب چه‌؟ ابوالسیف از که‌؟ از داور

ز نسل کیست‌؟ ز ترک از چه ترک‌؟ از قاجار

شهش ‌که ‌کرد؟ نیا جانشینش‌ کیست‌؟ پسر

کشد که‌؟ حزمش‌ ‌چه‌؟ باره ‌از چه‌؟ از انصاف

کجا؟ به ملک چرا؟ بهر دفع فتنه و شر

بود چه تیغش؟ چون پاسبان دولت و دین

رود چه‌ رخشش‌؟ چون همعنان فتح و ظفر

مسلمست‌؟ بلی در چه‌؟ در سخا و سخن‌

مقدمست‌؟ نعم برکه‌؟ بر قضا و قدر

گذشته‌چه‌؟ صیتش تاکجا؟ ‌به‌شرق و غرب

رسیده چه‌؟ نامش تاکجا؟ به بحر و ببر

بود که دشمن او؟ چون رمیده کی‌؟ شب و روز

ز چه‌؟ ز سایهٔ خ‌رد درکجا؟ به سنگ و مدر

دهد چه‌؟ زرکی‌؟ دایم چگونه‌؟ بی‌منت

به که‌؟ به عارف و عامی چه‌قدر؟ بی‌حد و مر

نظیر اوست چه‌؟ عکسش‌کجا؟ در آیینه

به معنی است نظیرش؟ نه از طریق نظر

به‌دور وی که خورد خون‌؟ دو کس کجا؟ به دو جا

به دشت رزمش تیغ و به مجلسش ساغر

همی‌گشاید چه‌؟ تیغ او چه چیز؟ حصار

همی فشاند چه‌؟ رمح او چه چیز؟ شرر

ز فر او شده‌کاسد چه چیز؟ ذلّ و هوان

ز جود شده رایج چه چیز؟ فضل و هنر

گشاید آسان چه‌؟ رمح او چه‌؟ بارهٔ سخت

دهد فراوان‌که‌؟ دست او چه‌؟ بدرهٔ زر

کسی به عهدش پیچد به خویشتن‌؟ آری

کمند درکف او زلف بر رخ دلبر

دلی ز جودش نالد به روزگار؟ بلی

به‌کوه سیم و به دریا در و به‌کان‌گوهر

تنی‌گدازد در مجلسش به عید؟ نعم

درون مجمر عود و میان آب شکر

به هیچ ‌کشور سرباز او شود حاکم‌؟

بلی‌کجا؟ همه جاکیستند؟ ها بشمر

به‌ملک فارس حسین‌خان به‌مرز چین خاقان

به ارض زنگ نجاشی به رومیان قیصر

همیشه تاکه دمد چه‌؟‌گل ازکجا؟ز چمن

شکفته باد چه‌؟ بختش‌ چگونه‌؟ چون عبهر

بودچه؟ یارش ‌که‌؟ حق دگر که؟ احمد و آل

کجا؟ به هر دو سرا تا چه روز؟ تا محشر

سحر چو زمزمه آغازکرد مرغ سحر

بسان مرغ سحر از طرب ‌گشودم پر

هنوز نامده سلطان یک سواره برون

شدم به مشکوی جانان دو اسبه راه سپر

هنوز ناشده‌ گرم چرا غزالهٔ چرخ

برآن غزال غزلخوان مرا فتاد نظر

به آب شسته رخش ‌کارنامهٔ مانی

به باد داده لبش بارنامهٔ آزر

تنش به نرمی خلاق اطلس وقاقم

رخش به خوبی سلطان سوسن و عبهر

زرنگ عارض او سقف بنگهش بلور

ز عکس ساعد او فرش مشکویش مرمر

گرفتم آنکه نیارند گوهر از عمان

به یک تکلم او سنگ و گل شود گوهر

گرفتم آنکه نیارند شکر از اهواز

به یک تبسم او خار و خس شود شکر

گرفتم آنکه نیارند عنبر از دریا

به یک تحرک زلفش‌ گیا شود عنبر

دو خال برلب نوشش دو داغ بر لاله

دو زلف بر سر دوشش دو زاغ بر عرعر

غنوده این چو دو زنگی به سایهٔ طوبی

نشسته آن چو دو هندو به چشمهٔ‌ کوثر

دو سوسنش را از برگ ضیمران بالین

دو سنبلش را از شاخ ارغوان بستر

مرا چو دید هراسان ز جایگه برخاست

بدان مثابه‌ که خیزد سپند از مجمر

چو طوق حکم خداوند بر رقاب امم

دو سیمگون قلمش شد بنای من چنبر

به صدرخواست نشستم ولی بگفت سپهر

نه او نه من بنشستیم هر دو بر در بر

از آن سپس چو غریبان به جایگاه غریب

نظاره‌ کردم شیب و فراز و زیر و زبر

چمانه دیدم و چنگ و چمانی و طنبور

پیاله دیدم و تار و چغانه و مزهر

به طرز بیضهٔ بیضاش درکفی مینا

به رنگ لوء لوء لالاش در کفی ساغر

میان این یک تابیده پرتو خورشید

درون آن یک رو‌ییده لالهٔ احمر

گلوی شیشهٔ صهبا گرفته اندر چنگ

چنانکه گیرد خصمی گلوی خصم دگر

به نای بُلبُله ساغر فروگشاده دهن

چو شیرخواره پستان مهربان مادر

ز حلقِ‌مرغِ‌صحرایی چو مرغِ‌حق حق‌گوی

فرو چکید همی قطره قطره خون جگر

به‌سان مرغک آذر فروز از منقار

همی به بال و پر خویش برفشاند آذر

قنینه را خفقان و پیاله را یرقان

ز عکس سرخ می و رنگ بادهٔ اصفر

ز فرط خشم فروچیدم از غضب دامن

چو زاهدی ‌که نماید به باده خوار گذر

به طنزگفتمش ای خشک مغزتر دامن

به طعن راندمش ای خوب چهر بد گوهر

حرام صرف بود باده خاصه بر ساده

تو ساده‌رویی ساقی مخواه و باده مخور

به ساده‌رویی باکی نداری از مردم

ز باده خواری شرمی نداری از داور

ز بی عفافی مانا نباشدت میسور

که بگذرانی یک روز بی می و ساغر

گشاده چشم جهان بین به راه باده‌گسار

نهاده‌ گوش نیوشا به لحن خنیاگر

به خنده گفت مرو صبر کن غضب بنشان

صواب دیدی بنشین وگرنه رخت ببر

مگر نگفته نبی تا به روز باز پسین

خدای هردو جهان توبه را نبندد در

شراب‌ خوردن و آسایش از وساوس نفس

به از سپاس بزرگان و احتمال خطر

شراب خوردن و آسوده بودن از بد و نیک

به از تحمل چندین هزار بوک و مگر

شراب خوردن از آن به‌ که در زمین امید

نهال مدح نشانی و فاقه آرد بر

شراب خوردن از آن به‌ که در سرای امیر

به‌غرچه‌یی دو سه بی‌پا و سر شوی همسر

نچیده میوهٔ شرم و نبرده نام حیا

ندیده سفرهٔ مام و نخورده نان پدر

ز تنگ چشمی هم چشم در زن در زی

ز سخت‌رویی هم دس تیشهٔ درگر

نه شُربشان به جز از ریم و پارگین و زقوم

نه خوردشان به جز ازگوز وگندنا وگزر

ز هرکدام پژوهش‌کنی ز باب و نیا

جواب ندهد جز نام مادر و خواهر

بدان صفت‌که تفاخر به نام مام‌کند

کس ار زباب پژوهش نماید از استر

به خشم‌ گفتمش ای زشت خوی دست بدار

حجاب عصمت آزادگان بخیره مدر

مخور شراب مبر نام میر و حضرت میر

قفای شیر مخار و متاع طعن مخر

مگر ندانی ‌کاندر سرای خواجه مراست

چه مایه مهتر نیکو نهاد نیک سیر

همه خجسته فعال و همه درست آیین

همه فرشته خصال و همه نکو مخبر

به ویژه پیرو سالار هاشمی هاشم

که هست هاشم اعدا به تیغ خارا در

به زهد و پاکی دامان همال با سلمان

به صدق و نیکی ایمان نظیر با بوذر

به خنده پاسخم آورد کای سپهر کمال

زبان دَقّ مگشای و ز راه حق مگذر

بدان خدای‌ کزین بحر باژگون هرشب

هزار زورق سیمین نماید از اختر

بدان مشاطه‌ که بر چهرهٔ عروس جهان

فروهلد به شب تیره عنبرین چادر

به ذات احمد مرسل‌که‌گشت هستی او

ظهور دایرهٔ ممکنات را پرگر

به فر حیدر صفدر که ‌گشت هستی او

وجود سلسلهٔ‌کاینات را مصدر

به حسن عالم سوز و به عشق عالم‌گیر

به چشم صورت بین و به ‌کلک صورتگر

به شوق خانه فروش و به ذوق بی‌طاقت

به فقر خانه بدوش و به صبر با لنگر

به عشوه‌های پیاپی ز دلبر طماع

به ‌گریه‌های دمادم ز عاشق مضطر

به عجز این‌که بده بوسه تا فشانم جان

به‌کبر آن‌که مکن مویه تا نیاری زار

که ‌گر به قدح ملکزاده برگشایم لب

و یا به طعن بزرگان رادکش چاکر

و‌لی مراست جگرخون ازین که ‌غرچهٔ چند

زبابکان همه حیز و ز ما مکان همه غر

در آستانهٔ میرند و نی عجب‌کاخر

کند بدیشان در خاصگان میر اثر

هزار مرتبه ما نافزون شنیدستی

که یار بد بود از مار بد جانگزای بتر

نه از قرآن زحل مشتری شود منحوس

چو از تقارن مریخ زهرهٔ ازهر

نه ‌گر به عضوی رنج شقا قلوس افتد

به چند روز سرایت ‌کند به عضو دگر

نه صحن مسجد یابد کثافت از سرگین

نه قلب مومن ‌گیرد کدورت از کافر

نه قیرگون شود از الفت زگال پرند

نه زهرگین شود از صحبت شرنگ شکر

نه شام تاری ‌گردد حجاب چهرهٔ روز

نه ابر مظلم آید نقاب پیکر خور

نه صحن‌گلشن‌گردد ز خار وار و زبون

نه آب روشن آید ز لای تار و کدر

نه تلخ ‌گردد زاب دِرَمنه طعم دهن

نه تار آید ازگرد تیره نور بصر

نه شاخ تازه بخوشد ز الفت لبلاب

نه شمع زنده بمیرد ز صحبت صرصر

جواب را ز سر خشم برگشادم لب

به طنزگفتمش ا‌ی سرو قد سیمین بر

سرای میر جهان و بود جهان چونان

ندارد از بد و خوب و پلید و پاک ‌گذر

رواق خواجه بود بحر و بحر بی‌پایان

سرای میر بود رود و رود پهناور

نه رودگردد از غوطهٔ‌گرز پلید

نه بحر آید ز آمیزش براز قذر

بخنده‌ گفت‌ که نیکو تشبهی‌ کردی

به رود و بحر و جهان‌کاخ خواجه را ایدر

اگر جهان نبود از چه بر مثال جهان

بود هماره دانا گداز و دون‌پرور

‌وگرنه رود و نه دریا چرا چو خار و حشیش

اگر نه رود و نه دریا چرا چو سنگ و گهر

در آن‌ گزیده ‌گرانمایگان نشست نشیب

در آن‌ گرفته سبک پایگان ‌قرار زیر

چو این بگفت بخوشید خونم اندر تن

چو این بگفت به توفید جانم اندر بر

سرو دمش نه هر آن را که در فراز مقام

سرودمش نه هر آن را که در فرود مقر

از آن فراز فزاید ورا نبالت و قدر

ازین فرود کم آید ورا جلالت و فر

به‌کاخ خواجه ‌که میزان دانش و هنرست

ز فرط وقع بود انحطاط دانشور

نگر دو کفهٔ میزان که مایلست در آن

گران به ‌سمت نگون و سبک به سوی زبر

نه بادبان گه طوفان طیاره غرق شود

گرش زمام نگیرد گرانی لنگر

در آن مکابره من تندگشته با جانان

در آن محاوره من‌ گرم ‌گشته با دلبر

که ناگه از در پیری خمیده قد چو کمان

دمان درآمد با موی شیرگون از در

قدش به هیات‌ گفتی‌ کمان حلاجست

شمیده پنبهٔ محلوجش از کرانهٔ سر

مرا ز حالت آن پیر حالتی رو داد

که پای‌تا سر حیرت شدم چو نقش صور

همین نه یاد نگارین شدم ز یاد برون

که یاد هر دو جهانم شد از خیال بدر

سرودمش چه‌کسی ‌گفت پیریم سیاح

گهی چو باد شتابان به بحر وگاه ببر

به دهر دیده بسی سوک و سور و سود و زیان

فراز و پست و نشاط و ملال و نفع و ضرر

ز بصره و حلب و شام و مصر و قسطنطین

ز نوبه و حبش و چین و روم وکالنجر

همه بدایع ایام‌کرده استیفا

ز هر صنایع آفاق‌ گشته مستحضر

سرودش ز نوادر بدیع‌تر سخنی

که نقش می نپذیرد چنان به لوح فکر

شنیده ای ز کسی در زمانه‌ گفت بلی

شنیده‌ام سخنی غم بر و نشاط آور

قصیده‌ایست موشح به صدهزار حلی

چکامه‌ایست مطرز به صدهزار غرر

ز نعت احمد مختار بینیش زینت

ز مدح حیدرکرار یابیش زیور

قویم ‌گشته بدو حسن ملت احمد

سدیدگشته به دو سور مذهب جعفر

سطور او همه تابنده چون به چرخ نجوم

نقوش او همه رخشنده چون به باغ زهر

ز نقش نون خطوطش فلک ‌کند یاره

ز شکل میم حروفش فلک‌کند پرگر

بدایتش همه در قدح ‌گردش‌ گردون

نهایتش همه در مدح خواجهٔ قنبر

سرودمش‌ ز کدامین ‌کس آن چکامه‌؟ سرود

ز بوالفضایل قاآنی آسمان هنر

بگفت ‌این و به ‌زانو نشست و یال فراخت

ز سر نهاده‌ کلاه از میان ‌گشاد کمر

بدان فصاحت ‌کاحسنت خاست از خاره

به لحن دلکش برخواند این قصیده زبر

مباش غره دلا در جهان به فضل و هنر

که شاخ فضل و هنر فقر و فاقه آرد بر

به خاک دانش هرگز مکار تخم امید

ز شاخ آهو هرگز مدار چشم ثمر

به مرد سفله مکن در هوای نان تکریم

به عرق مرده مزن از برای خون نشتر

کریم اگر نبود بهره‌ کی برد دانا

مسیح اگر نبود زنده‌کی شود عاذر

چو راد رفت ز گیهان چه حمق و چه دانش

چو مرد رفت ز میدان چه خود و چه معجر

زمانه نیست مگر رذل جوی و رذل‌پرست

ستاره نیست مگر دون‌نواز و دون‌پرور

چنان بود طلب مردمی ز مردم دون

که ‌کس ‌کند طمع التیام از خنجر

سهر سهم سعادت نهد به شست‌ کسی

که فرق می نکند قاب و قوس را زَوتر

ز مشک لخلخه سازد جعل خصالی را

که اختیار کند پشک را به مشک تتر

کسی‌که باز نداند دخیل را ز روی‌

کسی‌که فرق نیارد سهل را ز قمر

زبان طعن ‌گشاید به شعر خاقانی

سجل طنز نگارد برای بومعشر

چه روی مهر به قومی ‌که مهرشان همه ‌کین

چه رای سود ز خیلی که سودشان همه ضر

به نیش ‌کژدم هرگز بود ز مهر نشان‌؟

به ناب افعی هرگز بود ز سود اثر؟

پی سلامت خود در تواتر حدثان

هنودوار ندارند باکی از آذر

ز خاربن نکند مرد آرمان رطب

ز پارگین نکند شخص آرزوی ‌گهر

پلید جفت پلیدست و پاک همسر پاک

ز جنس جنس ندارد به هیچ روی‌ گذر

ز علو قطره از آن‌ها بطست سوی نشیب

ز سفل شعله از آ‌ن ساعدست سوی زبر

به دیوپا چکنی مدح سبعهٔ الوان

به خنفسا چه بری وصف نافهٔ اذفر

برازی این را خوشتر ز دستهٔ سوری

ذبابی آن را بهتر ز بستهٔ شکر

مجو زگنبد نیلوفری وفاق آزانک

کس آرزو نکند از سراب نیلوفر

ازین مسدس‌گیتی مدار چشم خلاص

که مهره راه رهایی ندارد از ششدر

خدنگ حادثه را نیست به زعجز زره

پرنگ نایبه را نیست به ز فقر سپر

به راه صعب فنا درگذر نخست ز جان

به بحر ژرف رضا برشکن نخست ز سر

گرت سیاحت باید بهل اساس ازبار

ورت سباحت باید بکن لبان از بر

مزن به‌گام هوس در طریق فقر قدم

مکن به پای هوا در دیار عشق سفر

تو نرم نرم خرامی و دشت بی‌پایان

تو لنگ لنگ سپاری و راه پر کردر

به پهنه‌ای‌که در آن راه‌گم‌کند خورشد

به لجه‌ای‌که در آن گام نسپرد صرصر

به توسنی چه بر آیی‌ که نیستش ‌کامه

به زورقی چه نشینی که نیستش لنگر

ز که سوال نمایی جوابت آرد لیک

به جز سوال ازان نشنوی جواب دگر

ز آری آری‌گوید جواب و از لالا

مرادش آنکه به جزکرده نبودت‌کیفر

تو بدسگالی و نیکی طمع ‌کنی هیهات

ز خیر خیر تراوش نماید از شر شرّ

علو منزلت از نیستی بخواه و مگوی

که خط روح‌کی از نیستی شود اوفر

نگر به ‌صفر که هیچست و در طریق حساب

اقل هر عدد از یاریش شود اکثر

ترا که چشم دوبین با هزارگونه حول

به ‌گنج خانهٔ توحید کی شود رهبر

دوربین چگونه دهد فرع را ز اصل تمیز

دو بین چسان دهد از فرق کل و جزو خبر

بخوان فقر بری دست و آرزو به‌کمین

به راه عشق نهی پای و اهرمن به اثر

هوای مائده داری و زهر در سکبا

خیال بادیه‌ داری و دزد در معبر

به بحر فقر ز تسلیم بایدت زورق

به دشت عشق ز توحید بایدت رهور

که تا رهاندت این یک ز صد هزار بلا

که تا جهاندت آن یک ز صدهزار خطر

ز خود مجرد بنشین نه از عقار و حشم

ز خود تفرد بگزین نه از دیار و حشر

سبع نیی‌که تجنب‌کنی ز یار و دیار

ضَبُغ نیی‌که تنفرکنی ز مال و نفر

پی مجاهدهٔ نفس تن بهست نزار

که گاه معرکه رهوار به بود لاغر

ز خویشتن چو گذشتی به خویشتن مگرای

ز جان و تن‌ چو رهیدی به جان و تن منگر

ستون خانه شکستی فرود آن منشین

طناب خیمه ‌گسستی به شیب آ‌ن مگذر

مه حقیقت جویی به بام عشق برآی

ره طریقت پویی طریق فقر سپر

به جنگ خیبر خیل رسول را صف‌دار

به صف صفین جیش جهول را صفدر

هزار جنت در یک تو جهش مدغم

هزار دوزخ در یک تعرضش مضمر

به نزد حلمش الوند در حساب طسوج

به پیش جودش اروند در شمار شمر

ز مکنتش پر کاهیست گنج افریدون

ز ملگش‌کف خاکیست ملک اسکندر

به یک اشارتش اندر فنای صد اقلیم

به یک بشارتش اندر بقای صدکشور

پرند مصری او را قضا بود قبضه

کمند چینی او را فنا بود چنبر

کمینه خادم خدمتگران او خاقان

کهیه بندهٔ خر بندگان او قیصر

مقیم حضرت‌او باج خواهد از سنجار

گدای درگه او تاج‌گیرد از سنجر

به نزد جودش کز نجم آسمان افزون

به پیش رایش‌ کز جرم آفتاب انور

یکی نفایه سفالست جام‌کیخسرو

یکی شکسته ‌کلوخست‌ گنج بادآور

ثبات خاک نبینی دگر به زیر سپهر

مدار چرخ نیابی دگر به ‌گرد مدر

فلک ندارد با باد عزم او جنبش

زمین ندارد باکوه حزم او لنگر

قضا به رشتهٔ محور کشد دوال سپهر

که بهر کودک اقبال او کند فرفر

ز مسلخ‌ کرمش روزگار اجری‌خور

ز مطبخ نعمش‌کاینات روزی بر

به‌کاخ شوکت او هفت پرده شادُروان

به‌خوان نعمت او هشت روضه خوالیگر

چه مایه دارد در پیش طبع او دریا

چه پایه دارد در نزد آسکون فرغر

همان نشاط ز حزمش سپهر نیلی را

که هوش پارسیان را ز حسن نیلوفر

به زیر پایه فضل اندرش چه‌کوه و جه دشت

به ظل رایت عدل اندرش چه خشک و چه تر

بانصرام زمان قهرش ار دهد فرمان

به انهدام جهان خشمش ارکند محضر

دگر نبینی زین تخت چارپایه نشان

دگر نیابی زین‌کاخ هفت پرده اثر

چنان‌ گذر کند از نه سپهر بیلک او

که نوک درزن درزی ز دیبهٔ ششتر

به نوک ناوک او سم صد هزار افعی

بناب ناچخ او زهر صدهزار اژدر

کنایتست ز دست تو ابر در آذار

حکایتیست ز تیغ تو برق در آذر

هم آن در آزار از همت تو در آزار

هم این در آذر از هیبت تو در آذر

به هرچه رای‌ کنی چرخ از آن نتابد روی

به هرچه حکم کنی دهر از آن نپیچد سر

پری به امر تو تعویذ سازد از آهن

عرض به‌نهی ‌تو اعراض ‌جوید از جوهر

هژبر خشم ترا دهر خستهٔ چنگال

عقاب قهر ترا چرخ مستهٔ ژاغر

مکارم تو چو اسرار سرمدی بی‌حد

محامد تو چو اوصاف احمدی بیمر

به حصر آن یک اشجار اگر شود خامه

به عد این یک اوراق اگر شود دفتر

نه یک بدیههٔ آن را مصورست حساب

نه یک خلاصهٔ این را میسرست شمر

پس از نبرد بنی‌المصطلق به سال ششم‌ا

رسول خواست شود با یهود کین‌گستر

هزار و چارصد از برگزیدگان بگزید

همه هژبر و توانا و گرد و کند آور

نگاشت پورابی‌ نامه‌یی به خیل یهود

وز آنچه دیده و دانسته بد بداد خبر

ازین خبر همه موسائیان ز آب و چشم

چو ریش فرعون آمود چهرشان به دُرر

سپس به چاره بدینسان شدند دستان زن

کمان ز یاری غطفان گروه نیست گذر

یکی فرسته فرستیم پر فرست و فریب

مگر به یاریمان یارد آورد یاور

گر آن‌ گره نگشایند این‌ گره ازکار

درست خانه و خونمان شود هبا و هدر

یکی ز خیل نضیر و قُریظه‌ یاد آرید

کشان چه آمد ازکین مصطفی بر سر

سپس فرسته شد و گرد کرد چار هزار

از آن‌ گروه همه نامجوی و نام‌آور

چو آن‌ گروه دو فرسنگ راه ببریدند

به امر یزدان پروای و ویل شدکه ودر

بدان نهیب ‌که در خیلشان فتاد نهاب

به جز ایاب نجستند هیچ چار و چدر

وزان ‌کران به شب تیره آفتاب رسل

بسان انجم پویانش از قفا لشکر

یکی دلیرکه بد نام او عباد بشیر

یزک نمود بشیر عباد خیر بشر

عباد اهرمنی را به ره‌ گرفت و گرفت

خبر ز خیر و شد زی رسول راهسپر

چو روز روشن خورشید دی در آن شب تار

به پای باره برافراشت بر فلک اختر

یهود بی‌خبر اندر کَریجها خفته

یکی نهاده ‌کلاه و یکی ‌گشاده‌ کمر

به امر بار خدا تا به صبح ازین باره

نشان نیافت ‌کسی از صدای یک جانور

نه از نباح‌کلاب و نه از نبوح یهود

نه از نهیق حمار و نه از خوار بقر

به بامداد به هنگام آنکه فصل بهار

به شاخ سرخ‌گل آوا برآورد تندر

دمید مهر جهانتاب ازکرانهٔ چرخ

بسان سوسن زرد از کنار سیسنبر

فلک فکند ز سر طیلسان راهب و دوخت

به سفت همچو یهودان ز خور قوارهٔ زر

هزار پشهٔ سیمین به چرخ‌گشت نهان

به برگ لاله بدل شد درخت لامشگر

شبان و زارع و دهقان و نخل بند و اْکار

برون شدند ز در همچو روزهای دگر

کشیده پیل به‌سفت و گرفته داسه به دست

نهاده خیش به‌گاو و فکنده خوره به خر

به دشت رانده سراسرگواره وگله

به‌گاو بسته تناتن‌گوآهن و ایمر

پی درودن غلات همچو گاز گراز

به دست زارعشان داستغاله و دَستَر

چو خارپشتی آونگ از درخت چنار

به سفت راعیشان از پلاس پاره‌گذر

به‌کشتمند تناتن چمان و غافل ازین

که جای‌ گندم و جو رسته ناوک و خنجر

به هرطرف نگرستند گرز بود و کمان

بهر کجا که ‌گذشتند تیغ بود و تبر

زمین ز سم مراکب چوگوی در طبطاب

فلک ز تف قواضب چو موم بر آذر

به در شدند برآشفته حال و از مویه

فشانده سودهٔ پلپل به دیدگان اندر

سلام نام یکی پیر بد در آن‌باره

فراشت بال ‌که جز چنگ چاره نی‌ایدر

در ار بر وی ببندیم‌ کار بسته شود

به آنکه در بگشاییم تا گشاید در

گزیر نیست ‌کسی را ز حادثات قضا

خلاص نیست تنی را ز نایبات قدر

ز برگ عبهر گر سر زند دو صد پیکان

ز نیش پیکان‌گر بردمد دو صد عبهر

چو سرنوشت زیان باشد این ندارد سود

چوکردگار امان بخشد آن ندارد ضر

هرآنچه چاره سگالید غیر ازین ناقص

هر آنچه یاوه سرایید غیر ازین ابتر

بگفت آن دد گوساله خوی سامریان

بتافتند دگرباره روی از داور

یکی درخت‌کهن‌سال بد به قرب حصار

سطبر شاخه قوی بن زمردین پیکر

بخفت سایهٔ یزدان فرود سایهٔ آن

زهی درخت‌که خلد مجسم آرد بر

زهی درخت‌که هژذه هزار عالم را

به زیر سایهٔ او کردگار داده مقرّ

چو شد به خواب یکی اهرمن ز خیل یهود

گشاد از کمر جم پرند خارا در

ولی زمین درنگی ورا درنگ نداد

که ماه نو برباید ز آسمان ظفر

دوگام آن دَدِ آهن جگر به‌ کام زمین

چو خار چینهٔ آهن به‌گاز آهنگر

نبی نریخت ورا خون از آنکه نالاید

به خون روبه چنگال شیر شرزهٔ نر

که ناگه از طرف دز یکی غبار بخاست

بر آن صفت ‌که نهان‌گشت تودهٔ اغبر

نشسته دیوی بر بادپا و اینت شگفت

که دیو گردد چون جم سوار بر صرصر

رسول خواست ابوبکر را و داد برو

درفش و گفت که کیفرستان ازین کافر

شنیده‌ای‌که ابوبکر رخ بتافت ز جنگ

چنانکه روز دوم بهر پاس عمر عُمر

ز روی طیش چنین‌ گفت آفتاب قریش

که بامداد چو خور برزند سر از خاور

دهم لوا به‌کسی‌ کش خدای هردو جهان

چو من ستاید و او هر دو را ستایشگر

سحرگهان‌که شهشاه باختر در چشم

به میل خط شعاعی کشید کحل سهر

هزار شاهد چشمک‌زن از نظارهٔ او

نهفت چهرهٔ سیمین به نیلگون معجر

ز بیم ترک ختن رومیان زنگی خوی

نهان شدند عرب‌وار در سیه چادر

ز خواب ختم رسل چشم برگشود و سرود

کجاست چشم من آن توتیای چشم ظفر

کجاست مردمک دیدگان حق بینم

که هست سرمه‌کش دیدهٔ جلال و خطر

کجاست شیر حق‌ آن کو به صدهزاران چشم

بود به مهر رخش چرخ خیره شام و سحر

جواب داد یکی‌ کای فروغ چشم جهان

ز چشم زخم سپهرش دو چشم دیده خطر

دو چشم حق نگر خویش بسته از عالم

که هیچ‌ کس به جز از حق نیایدش به نظر

گشوده‌اند از آن روی صعوگان پر و بال

که از چو باز فروبسته چشم ، راست نگر

ز گرد راه و تف آفتاب و گرمی روز

دو عبهرش شده تاری دو نرگسش مغبر

شده دو جزع یمانی دو حقهٔ یاقوت

شده دو نرگس شهلا دو لالهٔ احمر

کسی ‌که مکه ‌غبارش کشد چو سرمه به چشم

به چشم سرمهٔ مکی ‌کشد ز بیم حَسَر

کس که چشمهٔ آتش‌فشان به چشمش تار

ز چشم چشمهٔ آبش روان ز آفت حرّ

رسول گفت گرش سوی من فراز آرید

منش ز چشمهٔ حیوان کنم بصیر بصر

یکی‌روان شد و دست علی گرفت ‌به دست

ز دستگیری او دست یافت بر اختر

علی ز چهر پیمبر شدش جهان‌بین باز

اگرچه دیده شود ز افتاب تار و کدر

به چشم آب زدش مصطی ز چشمهٔ نوش

چنانکه سوخت چو آتش ز رشک آب خضر

پس اختری ‌که باخترش مهچه ناصیه‌سای

بدو سپرد و سرایید کای بلند اختر

بپو بپهنه‌که این رزم را تویی شایان

بچم به‌عرصه‌که این عزم را تویی از در

ولی بار خدا باره راند زی باره

درفش کینه فروکوفت بر در خیبر

نهاده دل به تولّای احمد مختار

سپرده جان به عنایات خالق اکبر

یکی ستاره شمر بود در درون حصار

که خوانده بود ز تورات رمزهای سور

چو بر شمایل حیدر نظاره کرد ز سور

چو گردباد برآشفت و خاک ریخت به سر

سؤال را لب حسرت گشود و گفت کیی

سرود حیدره‌ام شیر حق بشیر بشر

مراست دخت نبی جفت و سبط احمدپور

مراست بنت اسد مام و پور شبیه پدر

مران یهود از آن گفته گشت آشفته

چوکفته‌نازش بر رخ دوید خون جگر

به مویه‌ گفت خود این‌ گرد ایلیاست‌ کزو

به پور عمران‌گیهان خدای داد خبر

سپس ز باره یکی دیو نام او حارث

جنابه زاده ابا مرحب از یکی ماذر

دو اسبه راند به آهنگ‌ کین شیر خدای

شهش سه اسبه فرستاد از جهان به سقر

زخشم در تن مرحب سطبر شد رگ و پی

دلش ز کینه برافروخت همچو نوش آذر

بسان کوه دماوند زیر ابر سیاه

نهاد بر زبر ترک آهنین مغفر

کمان فکند به بازو به عزم رزم خدیو

تو گفتی از کتف که دهان گشاد اژدر

نهاد بر زبر میل خود سنگ گران

بسان ‌گنبد دوار بر خط محور

رخان ز سوگ برادر به رگ سرخ بقم

روان ز کین شهنشه بسان تند شرر

چنان به پهنه برانگیخت رخش آهن سم

چنان زکینه برآمیخت تیغ خارا در

که شد ز جنبش آن جسم خاک بی‌آرام

که شد ز تابش این روی چرخ پراخگر

هژبر بیشهٔ دین آن زمانه را ملجأ

نهنگ لجهٔ کین آن ستاره را مفخر

گرفت راه برو چون هژبر بر روباه

گشود بال بدو چون عقاب بر کوتر

چنان به تارک آن تیغ راند شیر خدا

که‌کرد برق پرندش‌ ز سنگ خاره‌گذر

به امر ایزد دادار جبرئیل امین

اگر نگستردی زیر تیغ شد شهپر

اگرنه میکائیلش بداشتی ایمن

اگر نه اسرافیلش بداشتی ایسر

برآن مثال که پیکان گذر کند ز پرند

زگاو و ماهی بگذشتیش‌ پرنداه‌رر

ز قتل مرحب آواز مرحبان مهان

شد از زمین به فلک چون دعای پیغمبر

گرازی از کف شیرخدا به گاه گریز

به زخم ‌گرزهٔ خارا شکن فکند سپر

فتاد مهر سلیمان به خاک و اهرمنی

چو باد برد و پریوار شد نهان ز نظر

خدیو نیو چو پران شهاب از پی دیو

بشد ز بهر سپر سوی باره راهسپر

در حصار ببستند چل یهود عنود

برآن‌که بارهٔ علم محمدی را در

مگو حصار یکی آسمان کز افرازش

عیان شدی چو یکی گوی تودهٔ اغبر

ز بس متانت آسیب‌ گنبد هرمان

ز بس رزانت آشوب سد اسکندر

ز باره‌اش‌‌که دو صد ره بر از سپهر برین

به یک مثابه نمودی دوگاو زیر ه زبر

چنان رفیع ‌که بر قعر ژرف خندق آن

نتافتی ز بلندی فره‌رغ هفت اخر

عیان ز شیب فصیل وی آسمان کبود

چو از فرود دماوند تل خاکستر

هرآنکه ساکن آن قلعه از صغیر و کبیر

همه ستاره شناس و همه ستاره شمر

از آنکه منطقه را با معدل از دو کران

فرود چنبرهٔ آن حصار بود ممر

همه خبیر ز تربیع هرمز وکیوان

همه بصیر به تثلیث زهره ی ازهر

فراز کنگر عالیش امتان کلیم

هزار مرتبه در پایه از مسیحا بر

ز حمل جثهٔ آن‌باره خسته‌ گاو زمین

برآن مثال ‌که در زیر بار لاشهٔ خر

رسید بر در آن‌ باره شرزه شیر خدای

گرفت حلقهٔ در را به چنگ زورآور

به قدرتی که در آویختی اگر با کوه

چو تار کارتن از هم‌ گسیختیش‌ کمر

به نیرویی که اگر چنگ در زدی به سپهر

شدی چنانکه به سنگ اندر اوفتد ساغر

به قوتی‌که اگرگوی خاک بگرفتی

چو مغز خصم پریشان شدی ز یکدیگر

دری چنان را با قوتی چنین افکند

ز سطح غبرا بر اوج‌ گنبد اخضر

غریو ساخت ز مرد و خروش خاست ز زن

زفیر خاست ز بوم و نفیر خاست زبر

بیل وبیلک وشمشیر و خنجر و خِنجیر

به خشت و خاره و سرپاش و‌ گرزه و جمدر

به پیلگوش و دژ آهنج و ناوک و زوبین

به پیلپا و یک انداز و دهره و تکمر

گرفته راه بر آن شرزه شیر و غافل ازین

که‌کس نبندد با خاشه سیل را معبر

چو تندسیل‌که آید زکوهسار فرود

دمان به باره برآمد خدیو شیر شکر

ز آفتاب حوادث نیافتند یهود

به غیر سایهٔ زنهار شاه هیچ مفر

ز دستوانه و خفتان و خود و درع و زره

ز گوشواره و خلخال و طوق و تاج و ‌کمر

ز در وگنج و ضیاع و عقار و مال و حشم

ز زر و سیم و مَراع و مواش و خیل و حشر

ز ناق‌های مرصع زمام از یاقوت

ز باره‌های مکلل لگام از گوهر

گزیده‌گزیت و رسته ز صد هزار بلا

سپرده جزیت‌و جسته ز صدهزار خطر

امین ملک خدا دادشان امان و سرود

که هرکه ماند در سور ازو نماند سر

ز مال آنچه سزد بار یک سطبرهیون

برید هریک و زین جایگه ‌کنید سفر

صفیه زادهٔ حی‌بن اخطب آنکه به حسن

نبود در همه عالم چنو یکی اختر

شه آن نگار شکرخنده را به دست بلال

که عنبرین قمرش بود آتش عنبر

روانه ساخت به سوی رسول تا سازد

مفرحی دل او را ز عنبر و شکر

بلال برد پری را ز رزمگاه و پری

بشد بسان پری دیده تابش از منظر

رسول شد چو ز بیرحمی بلال آگه

هلال‌وار بکاهیدش از ملال قمر

سرود از چه ز آوردگاهش آوردی

دلت ز آهن و پولاد و روی بود مگر

تو آهنین دل و این ماهرو پری سیما

بلی نماید ز آهن پری به طبع حذر

پس از زمانی چون آن پری به هوش آمد

شدش ز مهر رسول خدا درون پرور

بدو سرود که ای ماه یاسمین سیما

سیه چراست رخت همچو برگ لیلوپر

گشود بُسّد و این‌گونه گشت گوهربار

که چون بکند در از باره حیدر صفدر

بدم به‌گوشهٔ تختی نشسته چون بلقیس

بسان مرغ سلیمان به تارکم افسر

که ناگهان چو یکی صرع‌دار آشفته

که از مشاهدهٔ دیو لرزدش پیکر

زمین باره بلرزید و باژگون شد بخت

چو زورقی متلاطم میان بحر خزر

چنانکه ماه ز سبابهٔ تو یافت شکاف

شکافت ماه جبینم ز پایهٔ‌ کر کر

وزان‌کرانه هژبر خدا امام هدی

چو بسته دید به یاران زکنده راه‌گذر

فرودکنده یکی ژرف رود بود روان

گذشته موجش از اوج نیلگون منظر

شکسته رهگذر سیل را یهود عنود

که تا ز آب نمایند دفع تند آذر

گرفت حلقهٔ در را به چنگ شیر خدای

ز در نمود مرآن ژرف‌کنده را معبر

از آن سبب‌که در ازای در به قول درست

یکی به دست ز پهنای کنده بد کمتر

میان‌کنده به استاد مرتضی آونگ

گشاده روح امین زیر پای شه شهپر

شدند یثربیان پی سپر به نزد رسول

که هان نظاره نمادست ساقی‌کوثر

رسول ‌گفت یکی پای او کنید به چشم

که هیچ‌گوش سراین را نمی‌کند باور

چو از نورد بپرداخت شاه خیبرگیر

سوی محیط ‌گرایید بحر پهناور

نبی چو ماه نو آغوش برگشود ز مهر

که تا سپهر وفا را چو جان‌کشد در بر

علی به صفحهٔ‌کافورگشت لولوبار

به مشک و غالیه آمیخت دان‌های دُرر

نبی سرودش کای آسمان عز و جلال

که هست ذات تو هستی‌کون را مصدر

چرا ز قرب من آمیختی به ماه نجوم

چرا ز وصل من انگیختی ز جزغ غرر

نه روز چون‌که برآید نهان شود کوکب

نه مهر چون‌ که بتابد نهان شود اختر

گشود لعل ‌گهربار مرتضی و سرود

که ای زبار خدا کاینات را سرور

نه‌ طرف‌ گلشن خرم شود ز اشک سحاب

نه صحن بستان رَیّان شود ز سعی مطر

نه اشک ابر لآلی شود به‌کام صدف

نه آب جوی زمرد شود به شاخ شجر

نه هرچه بیش ببارد سحاب در بستان

فزون شود فر نسرین و لاله و نستر

چو عشرتی‌ که دو چشم‌ گرسنه را ز طعام

شدند شاد ز فتح پدر شبیر و شبر

صباکه روحش شادان زیاد در جنت

صبا که جانش خرم بواد در محشر

به مخزنی‌ که خداوند نامه آن را نام

چنین فشانده درین داستان ز کلک گهر

دوش چو شد بر سریر چرخ مدور

ماه فلک جانشین مهر منوّر

طرفه غزالم رسید مست و غزلخوان

بافته از عنبرش به ماه دو چنبر

تعبیه‌ کردست‌ گفتی از در شوخی

ماه منور به چین مشک مدور

غرّهٔ غَرّار او به طرهٔ طرّار

قرصهٔ‌ کافور بد به طبلهٔ عنبر

یا نه تو گفتی زگرد موکب دارا

گوشهٔ ابرو نمود تیغ سکندر

تافته رویش به زیر بافته مویش

بر صفت ذوالفقار در دل‌ کافر

گفته چه خسبی ز جای خیز و بپیمای

باده‌یی از رنگ و بو چو لالهٔ احمر

باده ای ار فی‌المثل به سنگ بتابد

گویی برجست از آن شرارهٔ آذر

تا شودم باز چهره چون پر طاووس‌

از گلوی بط به زیر خون‌ کبوتر

گفتمش ای ترک ساده باده حرامست

خاطر بر ترک خمر دار مخمّر

گفت چه رانی سخن ندانی فردا

هرچه خطا از عطا ببخشد داور

رقص‌کند از نشاط صالح و طالح

وجد کند بر بساط مومن و کافر

خلق جهان را دو عشرتست و دو شادی

اهل زمان را دو زینتست و دو زیور

شادی عامی ز بهر حیدرکرار

عشرت خاصی ز چهر خسرو صفدر

آن شده قایم مقام ماه رسالت

این شده نایب مناب شاه فلک فر

گفتمش اَستار این‌ کنایت برگیر

گفتمش اسرار این حکایت بشمر

حال مسمی بگو ز تسمیه بگریز

حل معما بکن زتعمیه بگذر

گفت که فردا مگر نه عید غدیرست

عیدی بادش چو بوی عود معطر

د‌ر به چنین روزی از جهاز هیونان

ساخت نشستنگهی رسول مطهر

.گرد وی انبوه از مهاجر و انصار

فوجی چون موج بحر بی‌حد و بی‌مر

خرد و کلان خوب و زشت بنده و آزاد

پیر و جوان شیخ و شاب منعم و مطر

برشد و گفتا الست اولی منکم

گفتند آری ز ما به مایی بهتر

د‌ست علی را سپس‌ ‌گرفت و برافراخت

قطب هدی را پدید شد خط محور

گفت‌که ای خلق بنگرید تناتن

گفت‌ که ای قوم بشنوید سراسر

هرکش مولا منم علیش مولاست

اوست پس از من به خلق سید و سرور

یارب خواری ده آنکه او را دشمن

یارب یاری ‌کن آنکه او را یاور

حرمت این رو‌ز را سه روز پیاپی

بگذرد از جرم خلق خالق اکبر

شادی دیگر ازین در است که فردا

شاه فریده‌رن بر آفتاب زند بر

تیغی کش پادشاه کرده عنایت

راست حمایل نمایدش چو دو پیکر

تیغی ‌کان را شه از میان بگشاده

او به‌کمر استوار بندد ایدر

تیغی لاغرتر از خیال مهندس

تیغی نافذتر از قضای مقدّر

تیغی درکام خصم زهر مجسم

تیغی در روز رزم مرگ مصوّر

جوهر آن تیغ بر صحیفهٔ آن تیغ

مورچگانند در محیط شناور

درکلف خسرو بگویمت به چه ماند

رود رو‌ران درکنار بحر مقعر

درکمر شاه لاغرست و عجب نیست

ماه بکاهد ز قرب خسرو خاور

حرمت شه را روا بود که ببوسد

صفحهٔ آن تیغ را خدیو دلاور

ورنه ندیدم که کس نماید معجون

سودهٔ الماس را به قند مکرر:

یا نشنیدم‌که هیچگه ملک‌الموت

غوطه زند اندر آب چشمهٔ ‌کوثر

تیغ‌ که باید همی به زهرش آلود

شاهش آلوده دارد از چه به شکر

نی‌نی از آن تیغ پادشاه ببوسد

تاش مرصع‌کند به لؤلؤ و گوهر

گفتمش ای شوخ ازین عبارت شیرین

شور برآو‌ردی از روان سخنور

لیک مرا عیش تلخ‌ گشت از یراک

کند زبانم به مدح شاه مظفر

گفت تو امشب به عیش‌ کوش‌که فردا

من بر شه این قصیده خوانم از بر

از دو محمد زمانه یافته زیور

گر چه مر آن مهترست و این یک کهتر

آن شه دین بود و این شهنشه دنیا

آن مه رخشان‌ و این سهیل منور

شیوهٔ آن در جهان‌کفالت امّت

پیشهٔ این در زمان کفایت لشکر

ختم بر آن شد همه رسالت عظمی

ختم بر این شد همه ریاست ‌کشور

دودهٔ عدنان از آن همیشه مکرم

شوکت قاجار ازین هماره مشهر

زان یک بنیان شرع‌کشته مشید

زین یک دامان عدل گشته مُشَمَّر

بر سر آن از پی رسالت دستار

بر سر این از در جلالت افسر

این ز در مجد پا نهاده بر اورنگ

آن ز پی وعظ پا نهاده به منبر

این ز همه خسروان به بخت مقدم

آن ز همه انبیا به وقت موخر

آن پس چل سال شد رسول موید

این پس سی سال شد خدیو مظفر

ساخته بر فرش این رواق مقرنس

تاخته بر عرش آن براق تکاور

امر خلافت سپرد آن به پسر عم

کار ولایت گذاشت این به برادر

آن علی مرتضی امام معظم

طاق‌ کرم ساق عرش ساقی‌ کوثر

این‌ ملک ملک‌بخش راد فریدو‌ن

صدر امم بدر فارس فارس لشکر

داده بدین تیغ فتنه‌بار شهنشه

داده بدان تیغ ذوالفقار پیمبر

در بر آن یک نموده احمد جوشن

بر سر این‌ یک نهاده سلطان مغفر

شاهی عقبی بدان شدست مسلم

ملکت دنیا بدین شدست مقرر

باد بر او مرحبا زکشتن مرحب

باد بر این آفرین ز جود موفّر

آن سر عنتر فکند و این سر فتنه

این در احسان‌ گشود و آن در خیبر

دشمن آن بد اگر مرادی بدفعل

دشمن اینست نامراد بداختر

این‌ یک در مهد عهد قائل تکبیر

آن یک در عهد مهد قاتل اژدر

این یک با سکه بست نامش دایه

آن یک با خطبه چید نافش مادر

دشمن آن هرکه هست چاکش‌ در دل

دشمن این هر که هست خاکش بر سر

الحق قاآنیا کلام تو زیبد

گوش‌ به گوهر همی‌کنند برابر

دوشینه‌ کاین نیلی صدف‌ گشت ازکواکب پر درر

در زد یکی گفتم کیی گفتا منم بگشای در

جستم ز جا رفتم دوان آسیمه‌سر دل‌دل‌کنان

تا جویم از نامش نشان تا گیرم از حالش خبر

پرسیدم آخر کیستی دزدی گدایی چیستی

بی‌موجبی را نیستی همچون غریبان دربدر

رین پاسخ آ‌مد در غضب برزد صداکای بی‌ادب

رهزن نیم‌کاین نیمه‌شب آرم به هرکویی‌گذر

بگشای در تا دانیم جان بر قدم افشانیم

بر چشم و سر بنشانیم سازی حکایت مختصر

از آن صدای آشنا در موج خون‌ کردم شنا

جانم ز خجلت در عنا هوشم ز حیرت در فکر

ناگه به خود لرزیدما وانگه به سر لغزیدما

مانا خطا ورزیدما کز آن خطا دیدم خطر

آسیمه‌سار و سرنگون او از برون من از درون

او غرق خوی من غرق خون او منتظر من محتضر

القصه با صد پیچ و تاب از جای جستم باشتاب

از خجلتم جان در عتاب از حسرتم خون در جگر

در باز کردم بر رخش دیدم جمال فرخش

وز شرم شیرین پاسخش افتاده در بوک و مگر

ترکی درآمد خوی زده یک ساتکینی می زده

خوی بر جمال وی زده چون بر گل سوری مطر

خویش چو آتش توسنا، رویش به خوبی سوسنا

کالریم غنجاً اذرنا و البدر حسناً ان سفر

غنجش‌ فزون نازش فره جعدش‌ همه بند و گره

گیسو فتاده چون زره از طرف دوشش‌ تا کمر

روشن‌رخ و تاریک‌مو شیرین‌زبان و تلخ‌گو

دشمن نهاد و دوست‌رو نیکوجمال و بدسیر

گیسو زره قامت‌سنان مژگان‌خدنگ ابروکمان

دل آهن و تن‌پرنیان خط‌جوشن و صورت‌ سپر

فربه‌سرین لاغرمیان اندک‌سخن بسیاردان

خورشید رو ذره‌دهان فولاددل سیماب‌بر

باری چو آمد در سرا دید آنچنان پژمان مرا

گفتاکه بی‌موجب چرا از وصل من جستی حذر

من ماهم و در تیره‌شب از من رمیدی بی‌سبب

در تیره‌شب ماه‌ای عجب نیکوتر آید در نظر

گفتم خطا کردم خطا ایدون عطا باید عطا

ای رویت آرزم ختا ای مویت آشوب تتر

گفتا بهل این های و هو عذر گنه چندین مجو

برخیز و سنگین‌کن سبو زان بادهٔ پر شور و شر

زان باده‌ کز وی خار خشک آرد دو صد من بید مشک

از رنگ‌و بو چون ‌لعل ‌و مشک ‌از زیب‌ و فر چون ماه و خور

دفع کرب رفع تَرَح کان طرب جان فرح

ریحان دل روح قدح نیرام غم نور بصر

بویش به عنبر ماندا رنگش به ‌گوهر ماندا

بیجادهٔ‌تر ماندا لؤلؤی خشک مستقر

هم عقل را پیوند ازو هم جان و دل خرسند از او

هم اهرمن در بند ازو هم زو معاصی مغتفر

از بسکه صافست و روان هم ظاهرست و هم نهان

همچون مضامین در بیان همچون معانی در صور

بق زان خورد پیلی شود در جو چکد نیلی شود

وز آن ابابیلی شود خجلت‌ده طاووس نر

نادان از آن‌ گر نوشدا از تنگ ظرفی جوشدا

تا روز حشر ار کو شدا در گل فروماند چو خر

حالی ز جا برخاستم خاطر ز غم پیراستم

بزم نشاط آراستم ترتیب دادم ماحضر

آماده کردم بهر وی تار و رباب و چنگ و نی

نقل و کباب و جام و می اسباب عشرت سربه‌سر

بگشودمش بند قباگفتم زهی شیرین‌لبا

اهلا و سهلا مرحبا اشرب فقد حان السحر

زینسان که آرام دلی زینسان که شمع محفلی

عیش جهان را حاصلی نبود ز وصلت خوبتر

بیگانگی از سر بنه بیگانگی جستن نه به

بنشین بخور بستان بده شادی بیاور غم ببر

هم بذله بشنو هم بگو هم دل بجو هم‌ گل ببو

هم ساتکین کش هم سبو هم انگبین خور هم شکر

خواهد گذشتن چون جهان زان رخش غم بیرون جهان

کز نقش پیدا و نهان باقی نمی‌ماند اثر

شادی خوشست و خرمی‌ کز نقش بیشی و کمی

جز عیش‌ جان آدمی نخل بقا ندهد ثمر

اینست نقد حال ما کز اوست فرخ فال ما

قسمت ز ماه و سال ما جز آن نباشد ای پسر

امشب من از وصلت خوشم فردا ز غم در آتشم

زیرا که فردا می‌کشم رخت عزیمت بر سفر

نام سفر چون برده شد آن شوخ‌چشم آزرده شد

وز غم چنان افسرده شد کاندر خزان شاخ شجر

زالماس مرجان‌سای شد از جزع مرجان‌زای شد

از دست رفت از پای شد هی زد برو.هی زد به سر

هی ‌گریه ‌کرد و هی جزع هی ناله ‌کرد و هی فزع

هی‌گفت اسکت یا لکع عذبت طرفی بالسهر

خیری نمود از ارغوان چنبر نمود از خیزران

افشاند برگل ضیمران آزرد یاقوت ازگهر

پرتاب کرد از سر کله از ده هلال آزرد مه

صد خنجرش در هر نگه صد ناچخش در هر نظر

هی ریخت برگل‌گوهرا هی بیخت بر مه عنبرا

هی بر سمن از عبهرا بارید مروارید تر

جوشیدش از تنور دل آبی که طوفان زو خجل

چون نوح هردم متصل‌گویان‌که ربی لاتذر

گفتم چرا گشتی چنین گفتا برو خامش نشین

چندم ز خود سازی غمین چندم ز بد گویی بتر

می‌بینمت چون بوالهوس مشتاق چیزی هر نفس

چون غافلان از پیش و پس‌ آشفته‌حال آسیمه‌سر

گه پیشه‌یی را مخترع‌ گه شیوه‌یی را متبع

فاخش الاله سوء فلعلک و احذرن کل الحذر

نه عارفی نه متقی نه باده‌خواری نه شقی

نه پاک‌دامن نه نقی نه پیش‌بین نه پس‌نگر

این آرزو باری بهل‌کز من نخواهی شد بحل

دانم خجل گردی خجل گر رخت بندی از حضر

حالی سفر کردن چرا رنج سفر بردن چرا

جان و دل آزردن چرا از بهر مشتی سیم و زر

چند از پی خیل و رمه این های و هوی وین دمدمه

دنیا نماند این همه‌گیتی نیرزد اینقدر

گیرم سفرکامت دهد خورشیدسان نامت دهد

یک صبح تا شامت دهد از خاوران تا باختر

چندان نیرزد این عناکز حضرتی ‌گردی جدا

کاو را ظفر بخشد خدا بر خسروان نامور

شاه آفریدون‌کز سمک بررفته صیتش تا فلک

با خلق و کردار ملک با خلق و دیدار بشر

فرخنده شاه راستین‌کش‌کان بود در آستین

با قدر او گردون زمین با جود او دریا شمر

مغلوب حکمش‌ چار حد منکوب قهرش دیو و دد

هم حکمران بر نیک و بد هم قهرمان بر خیر و شر

بر عالم و آدم‌کیا کاخش مطاف ازکیا

جنت ز خلقش یک‌گیا دوزخ ز قهرش یک شرر

عین زمین عون زمان شاه جهان ماه مهان

غیث‌کرم غوث امان فصل ادب اصل هنر

کان بهی بحر بها هم با دَها هم با نُها

خورشید با رایش سها یاقوت با جودش‌ مدر

مذبوح از تیغش سمک مجروح از رمحش فلک

مرجوح با خلقش ملک مطروح با نطقش شکر

خشمش چو دوزخ جانگزا قهرش چو جنت جانفزا

هم تابع حکمش قضا هم پیرو امرش قدر

عالم ز عدل او حرم رایج به عهد اوکرم

بابی ز خلق او ارم تابی ز تیغ او سقر

ای چون شعاع مهر و مه تیغت گشوده خشک و تر

وی چون فروغ صبحگه صیتت‌ گرفته بحر و بر

خنگت صبا تیغت وبا از این وبا وز آن صبا

خاک بداندیشان هبا خون ستم‌کیشان هدر

بر هر بلیدی قهر ران بر هر بلادی قهرمان

بر هر امینی مهربان در هر زمینی مشتهر

روزی که از تیغ گوان از خاک روید ارغوان

وز نوک ناوک خون روان گردد چو پشت نیشتر

از گرد و خون خاک زمین ماند به جامهٔ اهل چین

کز اطلس استش آستین وز قندز استش آستر

از بس سنان و تیغ و شل بارد به تنها متصل

وز بس خدنگ جان‌گسل‌گردد به دلهاکارگر

گویی خدای آسمان می‌نافرید اندر جهان

جز خنجر و تیغ و سنان جز ناچخ و تیر و تبر

وز بسکه جان اهل کین با خاک ره گردد عجین

گویی همه خاک زمین جان داردی چون جانور

چون از کمین آیی برون جاری کنی جیحون خون

از نیش تیغ آبگون وز نوک تیغ جان شکر

رمحت بدرد تا فلک تیغت ببرد تا سمک

نقش بقا سازند حک این از نشیب آن از زبر

گوید عدویت دمبدم از خوف جان در هر قدم

یا حبذا دارالعدم یا مرحبا دارالسقر

گوید ز بس خوف قصاص آین المفر آین المناص

اَین النجاهٔ اَین الخلاص اَین المقام اَین المقر

شاها مرا یک ملتمس باقیست بشنو یک نفس

کافکنده چرخم در قفس چون طایر بی‌بال و پر

سالیست افزون تا مرا زاقران نمودی برترا

هم سیم داد هم زرا هم‌ گنج دادی هم‌ گهر

بس زر و سیم و خواسته بخشیدیم ناخواسته

واکنون ز جا برخاسته عزمم به آهنگ سفر

نه اسب دارم نه رهی وز سیم و زر جیبم تهی

هم در سرم فکر مهی هم در دلم عزم خطر