خوش آمدید

چو شد پهلوان بسته ره را کمر

قباد آن کجا کاوه بودش پدر

به درگه چنین گفت پیش مهان

که این شه ندارد نهاد شهان

پدرم از جهان جز مر او را نخواست

به شمشیر گیتی ازو گشت راست

از اورنگ برکند ضحاک را

سپرد افسرش زیر پی خاک را

ز گرشاسب ما بیش بردیم رنج

بدو بیش بخشد همی شهر و گنج

شد این آگهی نزد شه آشکار

نهان داشت تا بود هنگام بار

چو شد بر سران بارگاه و سرای

برآورد سر شاه دانش سرای

چنین گفت کای نامدار انجمن

نیوشید یکسر ز دل پند من

به یزدان پناهید تا از گزند

بودتان به هر دو جهان سودمند

منازید از آن شادمانی و ناز

که آرد سرانجام درد و گداز

بی اندرز هر گز مباشید کس

ببینید هر کار را پیش و پس

مبندید با رشک و با آز رای

که این غم فزایست و آن جانگزای

مجویید دانش ز بی دانشان

که نادان ز دانش ندارد نشان

کنید آزمون ها به دانش فزون

که هست آینه مرد را آزمون

همیشه دل از شاه دارید شاد

به ویژه که دارد رَهِ دین و داد

بنازید اگرتان نوازد به مهر

بترسید چون چین درآرد به چهر

مگویید شه را به از بی رهی

که تان بد رسد چون رسد آگهی

اگرچه باشید از دور باز

بود دست شاهان به هر سو فراز

بود گوش با چشم شه را بسی

کجا گوش و چشمش بود هر کسی

چو شه دادگر باشد و ره شناس

بدو داشت باید ز یزدان سپاس

نباید گواژه زدن بر فسوس

نه بر یافه گفتن شدن چاپلوس

چنان خوش نباید بُدن کت خورند

چنان ترش نه نیز کت ننگرند

ز زخم سنان بیش زخم زبان

که این تن کند خسته و آن روان

چو دستور شد دل خرد همچو شاه

زبان چون سپهبد سخن چون سپاه

سپهدار دارد سپه را به جای

کز اندازه ننهد کسی پیش پای

بنا گفته بر چون کسی غم خورد

از آن به که بر گفته کیفر برد

سه چیز آورد پادشاهی به شور

کزآن هر سه شه را بود بخت شور

یکی با زنان رام بودن به هم

دوم زفت کاری ، سیوم دان ستم

شه نیک با کامرانی بود

چو بد گشت کم زندگانی بود

سزا پادشاهی مر آنرا سزاست

که او بر هوای دلش پادشاست

ز گیتی بی آهو نیابی کسی

اگرچه دارد هنرها بسی

شه آن به که باشد بزرگ از گهر

خرد دارد و داد و فرهنگ و فر

به آکندن گنج نکند ستم

نخواهد که خسبد ازو کس دژم

ز هر بد به دادار جوید پناه

به انداز هر کس دهد پایگاه

نماند به تیغ و به تدبیر و گنج

که آید ز دشمن به کشورش رنج

مرا این همه هست و پاکیّ تن

دگر تا شهم بَد نیاید ز من

نه رنج کسی یافه بگذاشتم

نه بر بی گنه رنج بگماشتم

جهانبان دهد پادشاهی و تخت

نگردد کسی جز بدو نیکبخت

جز ایزد ندادستم این تاج کس

سپاس از جهان بر من او راست بس

سزد پس که بدگوی چیزی کند

به بد گفتن من دلیری کند

پس آن گه ابا خشم گفت ای قباد

بد مردمان از چه گویی به یاد

مگر رشک مغزت بکاهد همی

زبانت سرت را نخواهد همی

ز گرشاسب وز کاوه رانی سخن

گله هر چه کردی شنیدم ز بن

همه روم تا خاور و هند و چین

زبون گشت گرشاسب را روز کین

جهان خیره ماند ز برزش همی

به گردون کشد پیل گرزش همی

سته دیو و پیل از خم خام اوست

ژیان شیر و تند اژدها رام اوست

کجا نیزه زد در صف کارزار

پسین مرد باشد چو پیشین فکار

به هند ار فروکوبد از گرز بوم

ز بس زور او لرزه گیرد به روم

چو من هم ز جمشید دارد نژاد

تو چون کاوه دانیش گشته به باد

پدرت از سپاهان بُد آهنگری

نه زیبا بزرگی نه والاسری

چو بگزید ما را نکونام شد

به کف درش پتک گران جام شد

از آهنگری رست و سالار گشت

پس از کلبه داری سپهدار گشت

بُد آن گاه در کلبه با دود و دم

کنونست در بزم با ما به هم

بدادیمش اهواز و ده باره شهر

همی زین فزونتر ز ما یافت بهر

اگر برد رنج آمدش گنج بر

تو نیز آیدت آرزو ، رنج بر

ز بهر همه کس بود شهریار

نه از بهر یک تن که باشدش یار

دگر تا تویی یافه زینسان مگوی

به دشتی که گمراه گردی مپوی

مجوی آنچت آرد سرانجام بیم

مکش پای از اندازه بیش از گلیم

مینداز سنگ گران از برت

که چون بازگردد فتد بر سرت

گر آزرم بابت نبودی ز بن

چو از رفتگان بودی از تو سخن

همان کردمی با تو از راه داد

که در چین نریمان به دیگر قباد

سخن هر چه گفتم به دانش ببین

نگاری کن این را و دل را نگین

شد از بیم شه زرد و ارزان قباد

به زاریّ و پوزش زبان برگشاد

بس گشت در خاک زنهار خواه

ببخشید خون و ببخشود شاه

خبر یافت کاوه پسر را بخواند

فراوان بر او خشم و خواری براند

به خون کرد با خنجر آهنگ او

رهاندند خویشانش از چنگ او

فرستاد کس شاه کشور نواز

به یک جایشان آشتی داد باز

وزآن سو جهان پهلوان شادکام

همی زیست خرّم به دیدار سام

همی گفت کاو چون گِرد زور و برز

ز من به بود گاه شمشیر و گرز

به یک سال از آن شادی و فرّهی

نشد دستش از جام روزی تهی

نوندی سر سال نو کرد راست

خراج خداوند کابل بخواست

شه کابلی گفت و کاین نیست داد

شهنشه به بیداد فرمان نداد

تو خواهی و خواهد خداوند تاج

به سالی دوباره نباشد خراج

بر این آرزو پهلوان سترگ

فرستاد نامه به شاه بزرگ

خراج همه کابل و بوم اوی

بدو داد یکسر شه نامجوی

جهان پهلوان از پی نام را

ببخشید باز آن همه شام را

ز گیتی همه سیستان ساخت جای

به رفتن نزد چند گه نزد رای

جهان سرگذشت نو از هر کسی

چنین گونه گون یاد دارد بسی

جهان خانه دیو بد پیکرست

سرایی پرآشوب و درد سرست

یکی گور دانیست بر راه رو

که گوری فزون نیست هر گاه نو

بیابانش لهوست و ریگش نیاز

سمومش هوای دل و غول آز

دهی شد که باشد برو رهگذار

درون هست و بیرون شدن نیست چار

دهندست و آنچ او دهد بیش و کم

ستاند همان باز با جان به هم

به دانندگان همچو زندان زشت

بر آن کس که نادان و بی دین بهشت

برش این یکی دان که دانش سرای

برد زو همی توشه آن سرای

وی ار ناگهانت بخواهد ربود

تو زو بهره خویش بردار زود

پسر زاد ماهی که از چرخ مهر

ز خوبی بدو آرزو کرد مهر

به دیدار گفتی پدر بود راست

برین برگوا کس نبایست خواست

نریمان یل نام او سام کرد

به مهرش روان و دل آرام کرد

نوندی به نزد فریدون شاه

به مژده برافکند پویان به راه

پرندین چنان کودکی ساختند

چو گردانش بر اسپ بنشاختند

کمند و کمان درفکنده با یال

یکی گرز شاهان گرفته به بال

یکی نیزه بر دست و خنجر به چنگ

سپر باز پشت و کمر بسته تنگ

فرستاد با نامه ای بر حریر

به گرشاسب گردنکش گردگیر

برآن نامه از دست کودک نشان

ز مشک و گلاب و می و زعفران

فرسته همی شد چو مرغ بپر

به هر منزلی بر هیونی دگر

به ره نامه مر پهلوان را سپرد

ز شادی جوان شد سپهدار گرد

برآن پیکر شیر بچه شگفت

فروماند ، وز دل نیایش گرفت

درآمد ز زین گشت غلتان به خاک

همی گفت کای راست دادار پاک

تو کن روزی بنده آن روزگار

که بینمش در صف همیدون سوار

فرستاده را داد بسیار چیز

همان جامه و یاره خویش نیز

وز آن ره که بُد زی بر شاه شد

فریدون شه زو چو آگاه شد

پذیره فرستادش از چند میل

سپه یکسر و کوس و بالای و پیل

برون از در کوشک از جای خویش

چو نزدیک شد رفت ده گام پیش

بَرِ خویش همبرش بنشاند شاد

بپرسید و از رنج ره کرد یاد

همی داشت یک مهش دل شاد خوار

گهی بزم و بازیّ و گاهی شکار

سر ماه دیبا و زرّ و درم

سلیح و دگر هدیه ها بیش و کم

ببخشید چندانش از گونه گون

شده توده یک کوه بالا فزون

سوی خانه فرمود تا شد به کام

به دیدار فرّخ نریمان و سام

وز آن سو نریمان چو یک مه ببود

به درگاه شه رفت شبگیر زود

کمر بستهٔ راه و بر سر کلاه

ز بهر شدن خواست فرمان شاه

دگر گفت کز چین چو برخاستم

بر شهریار آمدن خواستم

مرا عّم من پهلوان داد پند

که چون باز خانه رسی بی گزند

یکی جفت شایسته کن درخورت

بپیوند ازو در جهان گوهرت

که خواهد نژادی بزرگ از تو خاست

که گیتی بدارد به شمشیر راست

درختی ز تخم تو سر برکشد

که بر آسمان شاخ او می‌ کشد

همه پهلوانانش باشند یار

دلیران رزم و بزرگان بار

کنون شهریار آشکار و نهفت

شناسد که نگزیرد از روی جفت

به گیتی خداوند از آن شد پدید

که هر چیز را پاک جفت آفرید

جهان از دو حرف آمدست از نخست

سخن کم زد و حرف ناید درست

خطی ناورد خامه ای بی دو سر

چو مرغی نگیرد هوا بی دو پر

یگانه گهر گرچه زیبا بود

نکوتر چو جفتیش همتا بود

بزرگیست در بلخ بامی سرست

مرا نیز در تخمه هم گوهرست

جز از درخت او نیست زیبای من

بدو شاه روشن کند رأی من

مگر بنده ای زو دهد کردگار

که اندر رکیب شه آید به کار

نوندی هم آن گاه شه برنشاند

به سوی شه بلخ و او را بخواند

بسی مژده داد از بلند اخترش

سخن راند باز آن گه از دخترش

مر او را ز بهر نریمان بخواست

همه دست پیمان او کرد راست

ز گنجش بسی هدیه بخشید و چیز

همه بلخ بامی بدو داد نیز

فرستادش آن گه سوی بلخ باز

که رو کار دختر بجوی و بساز

سوی سیستان شد نریمان گرد

بر او شه بسی هدیه ها برشمرد

که شادان شو و جفت خود را ببین

سوی سیستان آر و آنجا نشین

که آن شه که بر شهر کابل سرست

ز خویشان ضحاک بدگوهرست

به دل دشمنی جوی و بدخواه ماست

کز اهریمنی تخمه اژدهاست

بدان مرز هر سو نگهدار باش

از آن دشمن بد تو بیدار باش

نریمان به دامادواری چو باد

سوی سیستان رفت پیروز و شاد

به آوردن جفت کس رفت زود

فرستاد چیزی که شایسته بود

شه بلخ چندان برافشاند گنج

که ماند از کشیدن جهانی به رنج

چه از فرش و آلت چه از سیم و زر

چه از درّ و دیبا و سنگ و گهر

عماری بیاراست با مهد شست

کنیزک دو صد جام و مجمر به دست

به جام اندرون دُر از اندازه بیش

به مجمر همه عود سوزان ز پیش

دگر چارصد ریدگ دلنواز

چهل خادم ترک شمع طراز

جهان پُر ز خوبان چون ماه کرد

چنین هدیه با دخت همراه کرد

زمین از گرانی ببد سرگرای

که بیچار هگشت از پی چار پای

ز بلخ آنچنان بار دربار بود

که تا سیستان ره چو دیوار بود

نریمان پذیره شد آراسته

جهان گشته سور سران خاسته

ببارید تند ابر شادی ز بر

دل شادمان از برآمد به در

در آیین دیبا زده کوی و بام

فروزان به هر سو تلی عود خام

چنان درفشان بود و عنبرفشان

که درویش زر بُد به دامن کشان

همه راه آذین و گنبد زده

به هر گنبدی گل فشانان رده

به پرواز مرغان برانگیخته

ز هر یک دگر شعری آویخته

ز دیبا در و دشت طاووس رنگ

دم نای هر جای و آوای چنگ

بزرگان همه راه با کوس و بوق

فشانان به طشت آب مشک و خَلوق

نظاره دد از کوه مرغ از هوا

گه این لهو سازنده گه آن نوا

هم از راه در شاه با ماه خویش

در ایوان نشستند بر گاه خویش

ز مشک و گهر تاج بُد شاه را

ز یاقوت و دُر افسری ماه را

به هم هفته ای شاد بگذاشتند

بر از کام و آرام برداشتند

سرشک خرد چون از ابر هنر

صدف یافت آن درّ شد مایه ور

گرانمایه مُهر جهان کردگار

گرفت از نگین خدایی نگار

تن ماه چهره گرانی گرفت

روان زاد سروش نوانی گرفت

گلش هر زمان گشت بی رنگ تر

همان بار درش گران سنگ تر

چو بُد گاه زادنش بیمار گشت

بر او انده بار بسیار گشت

چنان سخت شد کار زادن بر اوی

کزاو زندگی خواست برتافت روی

به مشکوی مشکین بتان سرای

همه سر پُر از خاک و زاری فزای

پزشکی بُد از فیلسوفان هند

که گرشاسب آورده بودش ز سند

بیاراست هر داروی از بیش و کم

بدو داد با تخم کتان به هم

همان گه شد آسان بر آن ماه رنج

پدید آمدش دُر گویا ز گنج

جدا گشت تیغ شهی از نیام

برون شد خور از میغ تاریک فام

چراغی بُد از خود ز خوبیّ و فر

برافروخت از خود چراغی دگر

نبشت آن گهی پاسخش باز و گفت

رسید آن سخن های با مهر جفت

یکی نامه گویا چو فرّخ سروش

که از درّ معنی صدف کرده گوش

پیام آورش مژده را مایه بود

خرد را سخنهاش پیرایه بود

روان ها شد از مژده شادی سرشت

به هر دل دری بگشاد از بهشت

ترا تا گشادست دست بلند

بود بی گمان پای دشمن به بند

تو شیری و تیغ تو ز الماس ابر

روان بار ابر و عنان دار ببر

هوا نیست نز گرد تو تیره فام

زمین نیست نسپرده اسپت به گام

ز خون کف شیران به کفشیر تست

دل و رزم و کین جفت شمشیر تست

هنرها چنین از تو نبود شگفت

دلیری و رزم از تو باید گرفت

تو رنجیّ و من برخوردم از جهان

همانا که تو دستی و من دهان

بیآمد به مژده نریمان گرد

همه هر چه گفتی یکایک شمرد

اگر چند فغفور کژّی گزید

ز ما راستکاریّ و خوبی سزید

بدو جون ترا نیکویی بود رأی

به نیکی فرستادمش باز جای

چو آید بدو باز بسپار چین

به چینش از رخ بخت بزدای چین

بر او باژ و ساو همه چین نخست

نبشت و ستد عهدی از وی درست

به نزل و علف هر که بودند شاه

بفرمود کآیند پیشش به راه

دو منزل شدش همره و گشت باز

سپه راند فغفور با کام و ناز

به بزم و به خوان هم بدان رسم پیش

همی زیست در ره چو در شهر خویش

بزرگان بدین مژده برخاستند

همه چین و جندان بیاراستند

زمین سر به سر دیبه چین گرفت

هوا از درم ریز پروین گرفت

همی هر سوی آذین دیبا زدند

ز شادی ثری بر ثریّا زدند

همه خاک ره گل شد از بس گلاب

ز گِل گُل دمید از نرمی لعل ناب

صدف گشت هامون ز بس دُر نثار

شد از نافه ابر آهوی مشک بار

چنان بُد ز بس گرد اسپ سپاه

که از بر ندیدند کس مهر و ماه

جهان پهلوان با بزرگان چین

پذیره شدش چند منزل زمین

چو فغفور بنهاد در کاخ پای

بیامد سَرِ خادمان سرای

ز گرشاسب آزادی آورد پیش

همان نیز خاتون از اندازه بیش

که بر ما ز تو مهر به داشتست

پس پرده بیگانه نگذاشتست

ز دروای ما هر چه بایست نیز

همی داد خرّم ز هر گونه چیز

ازین مژده فغفور شادی گرفت

چنین کار ازو گفت نبود شگفت

کند هر کس آن کآید از گوهرش

که هر شاخ چون تخمش آرد برش

دگر روز شبگیر با فرهی

چو بنشست برگاه شاهنشهی

بزرگان چین سر برافراختند

بَرِ شاه چین آمدن ساختند

سلب هر چه شان بُد کبود و سیاه

فکندند یکسر ز شادی شاه

چنان پادشاهی بر او راست شد

کا گاهش بر از مَه همی خواست شد

نخست از همه کس که بُد نامدار

جهان پهلوان برد پیشش نثار

خراجی که در چین ز هر سو فراز

ستد بد بدو نیز بسپرد باز

بدو داد باز آن همه شاه چین

بسی هدیه بخشید نیزش جز این

از آن پس به نزدیک شاه کیان

یکی نامه فرمود بر پرنیان

گه رفتنش با مهان سپاه

برون رفت پیشش دو منزل به راه

ورا کرد بدرود و برگشت شاد

جهان پهلوان سر سوی ره نهاد

ازین مژده چون آگهی یافت شاه

بر افروخت از ماه برتر کلاه

هزار اسپ بالای زرینه ساز

فرستاد با لشکر از پیشباز

دو ره پیل سیصد چو دریا به جوش

ز برگستوان دار و از درع پوش

ز صندوق پیلان خروشنده نای

غریوان شده زنگ و کوس و درای

دو صد پیل در دیبه رنگ رنگ

ز برشان درفش دلیران جنگ

همه پیلبانان به زرین کمر

ز دُر تاجستان ، گوشوار از گهر

پلنگان به زنجیر زرّینه بند

همان گرگ و شیر ژیان در کمند

شد آمل بهشتی نو آراسته

درم ریز و دیبا فشان خواسته

سه منزل سپه داده زی راه روی

دورویه زده صف به کردار کوی

تبیره زنان پیش و بازیگران

سران می دهنده به یکدیگران

سپر در سپر گیل مشکین کله

خروشان همه چون هژیر یله

ز رنگین سپرها چنان بُد زمین

کجا چرخ در چرخ دیبای چین

همه مردم شهر بی راه و راه

زده صف به دیدار فغفور شاه

طرازیده بر پیل اورنگ اوی

ز گوهر گرفته جهان رنگ اوی

یکی چتر طاووس رنگ از برش

ابر سر ز یاقوت و دُر افسرش

بَر درگه شه چو آمد فراز

چنان کش همی دید شاه از فراز

ز پیل زیان آوریدند زیر

زمانی بماندند بر جای دیر

ببردند زی کاخ شاه بلند

نهادند بر پایش از زرّ بند

فریدون نیاورد ازو هیچ یاد

نپرسیدش از بُن نه امید داد

برش نیز یک هفته نگذاشت کس

بباد فرهش بد همین کرد بس

نریمان بر شه شد از گرد راه

گرفت آفرین داد نامه به شاه

نخست از نثار آنچه بُد پیش برد

پس آن گه دگر هدیه ها برشمرد

به یک هفته در هفتصد بار شش

بُد از پیش شه مردم بارکش

همی گفت چون کشور چین که دید

که چندین شگفت از وی آمد پدید

نه در گنج ماند و نه در کاخ جای

نه در باغ و ایوان و نه در سرای

کشنده سته مانده بی پای و پی

شمارنده از رنج خون گشت خوی

از آن پس نریمان به پای ایستاد

فروبست دست و زبان برگشاد

به بوسه نشان کرد مر خاک را

گرفت آفرین خسرو پاک را

ز فغفور و آرایش کشورش

سخن راند و از گنج و از لشکرش

که شاهی سزا افسر و گاه را

ندیدم چو او جز شهنشاه را

اگر بر خرد خیره بیداد کرد

شدش گنج و رنجش همه باد کرد

نپیچد شه از مردمی رأی خویش

فرستدش دلخوش سوی جای خویش

نباید بُد ایمن به بخت ارچه چیر

که دولت نماندست یک جای دیر

که داند که این چرخ بدساز چیست

نهانیش با هر کسی راز چیست

به رنجست آنکش هنرها مِهست

نکوکاری و نیکنامی بهست

که ماند نکونامی ایدر به جای

بود با تو نیکی به دیگر سرای

شمر یافه تر زندگانی تو آن

که نکنی نکویی و داری توان

بود دوری از بد ره بخردی

بهی نیکی و دوریت از بدی

به تلخی چو ز هست خشم از گزند

ولیکن چو خوردیش نوشست و قند

ببخشود شه ز آن سخن ها و گفت

بزرگی فغفور نتوان نهفت

ورا این بزرگیش بی راه کرد

که با ما به کین دست بر ماه کرد

ازین نیست باد فره اکنونش بیش

که یک هفته شد تا نخواندمش پیش

ببر خلعت و بند بردار ازوی

به پوزش دلش پاک از اندُه بشوی

بگویش گناه از تو آمد نخست

که فرمان ما داشتی خوار و سست

کمان ، گاه ضحاک بنداختی

چو گاه من آمد به زه ساختی

من این بد مکافات آن ساختم

نه ز آن کارج تو شاه نشناختم

کنون بودنی بود مندیش هیچ

امید بهی دار و رامش پسیچ

مر این خانه را خانه خویش دان

مرا گرچه بیگانه از خویش دان

به تو گر بدی کردم از آزمون

به هر بد کنم صد نکویی فزون

ز دیدار تو شرم دارم همی

بدین کرده ها پوزش آرم همی

ز خواری و رنجی کت آمد مشیب

گه گیتی چنینست بالا و شیب

سپهر روان با کسی رام نیست

ز نیک و بد و ماش آرام نیست

چو پرّنده مرغیست فرخنده بخت

جهان باغ و ماها سراسر درخت

به باغ اندرون مرغ پرّان ز جای

نشیند بر آن شاخ کآندیش رأی

بر آن باش فردا که هر دو به کام

نشینیم یک جای و گیرم جام

نریمان شد و برد خلعت پگاه

بپوشید و شد شاد فغفور شاه

گرفت آفرین پشت را داد خم

ز شادی به چشم اندر آورد نم

چو شاه فروزندگان از سپهر

ز پیروزه گون تخت خود دید چهر

فریدون پگه کرد سوری پسیچ

کز آن سان نبد دیده فغفور هیچ

به گلشن گهی کز دو سو داشت در

نمودند دیدار با یکدیگر

ز هر در درآمد یکی ، تا ز جای

نه برخاست باید یکی را به پای

به بر یکدیگر را گرفتند شاد

به پوزش سخن چند کردند یاد

نخستین گرفتند بر خوان نشست

پس از آن گه به بگماز بردند دست

نشستنگهی بود ایوان چهار

ز هر گونه آراسته چون بهار

میان اندرون خانه رنگ رنگ

ز مینا گِل او ز بیجاده سنگ

همه بومش از صندل و چوب عود

بدو اندر از زرّ سیصد عمود

معلق بدو چارصد کنگره

ز جزع و بلور و گهر یکسره

بساطش سراسر زبر جد نگار

همه شفشه زرّ بد پود و تار

ابر پیشگه تختی از لاژورد

گهر در گهر ساخته سرخ و زرد

دو صد طاس پر عنبر از پیش تخت

زده در میانشان ز مرجان درخت

ز زرّ بی کران نار و نارنج بود

که هر یک بهای یکی گنج بود

همه دانه نار یاقوت و دُر

ز کافور نارنج ها کرده پُر

طبق های نقل از عقیق یمن

پُر از مشک کرده بلورین لگن

ز هر سو یکی باد بیزن ز بر

فروهشته از پرّ طاووس نر

ز کافور شمامها ریخته

تل عود و آتش برآمیخته

پر از درّ و یاقوت هر جای جام

خمی پخته می هر سوی از سیم خام

به هر گوشه جز عین یکی آب گیر

گلاب آب و دُر سنگ و ریگش عبیر

ز سیم و ز زر مرغ و پیل و دده

به نیرنگ کرده روان بر رده

چو نخچیرگاهی به وقت بهار

در او هم گلستان و هم گل به بار

هزار از بزرگان خسرو پرست

تکوک بلورین و بالغ به دست

بتان سرایی میان بسته تنگ

به کف جام وز جامه طاووس رنگ

همه سرو سیمین به زرّین کمر

همه میگسار آهوی مشک سر

به شمشاد پوینده عنبر فروش

به یاقوت گوینده در خنده نوش

فروزان به مجمر یکی عود خشک

فشانان به باد آن دگر گرد مشک

می زرد بد در بلورین ایاغ

چو در آب پاک از نمایش چراغ

نوا پیشگان بر گرفتند رود

همی جام می داد جان را درود

بدینسان فریدون مهی بیشتر

همی ساخت هر روز بزمی دگر

همه یاد فغفور چین خواستی

به شادیش با جام برخاستی

ز هر تحفه چندانش آورد پیش

که هم چین شدش خوار و هم گنج خویش

از آن پس نریمان یل را نواخت

ز بهرش بسی خسروی هدیه ساخت

صدش بدره بخشید دینار گنج

ز هر دیبه رخت پنجاه و پنج

دو صد ریدگ ترک با اسپ و ساز

پری چهره سی خادم دلنواز

ز شمشیر و ترگ و سپر بی شمار

ز خفتان و از درع و جوشن هزار

ز گستردنی بار سیصد هیون

شراع و ستاره ده از گونه گون

زرنج و همه غور و زابلستان

هم از بلخ تا بوم کابلستان

بدو داد پیوسته تا مرز سند

نبشته همین عهدها بر پرند

سزا هر که را بود با او بهم

گهر داد و بالا و زرّ و درم

دگر هر چه بُد اندر آن بزمگاه

ز خوبان و از فرش وز تخت و گاه

ببخشود یکسر به فغفور چین

یکی کرسی نغز دادش جز این

ز زر بر سرش کودکی میگسار

به کف جامی از گوهر شاهوار

هر آن گه که شه دست بفراشتی

وی آن جام می پیش او داشتی

چو خوردی به آواز گفتی که نوش

ازو بستدی باز بودی خموش

شراعی که از پرّ سیمرغ بود

بدادش پُر از گوهر نابسود

دگر تاجی از گوهر شاهوار

که شب شمع با او نبودی به کار

بدادش ز بیچاره تختی دگر

طرازیده بر پشت شیری ز زر

که هر ساعت آن شیر جستی ز جای

زدی نعره آن گه نشستی ز پای

به کام اندر آتش دمیدی ز دور

شدی زو هوا پُر بخار بخور

دو یاقوت دادش دگر لعل رنگ

صد و بیست مثقال هر یک به سنگ

چهل دّر دیگر همه نابسود

که هر یک مِه از خایه باز بود

به مثقال سی سرخ گوگرد پاک

به یکپاره چون اختری تابناک

دگر هر چه از چین بُد آورده چیز

سراسر بدو باز بخشید نیز

به درگاه او باز فغفور شاه

ببخشید یک یک همه بر سپاه

جز آن افسرین گوهر شاهوار

دگر آنچه در راهش آمد به کار

شه گیتی از بهر گرشاسب باز

بسی هدیه گونه گون کرد ساز

هم از کوس و منجوق وز تخت زر

هم از پیل و بالا و تیغ و کمر

قبا و کلاه گهربفت خویش

دگر هدیه هر چیز دَر گنج بیش

همه بوم ماهان و جای مهان

هم از قهستان تا در اصفهان

بدو داد تا مرز قزوین و ری

یکی عهد بر نامش افکند پی

مهانی که بودند با او به چین

سزا هدیه ها داد نو هم چنین

سپهبد گزید این همه چار ماه

یکی نامه فرمود نزدیک شاه

نویسنده قرطاس بر برگرفت

سر خامه در مشک و عنبر گرفت

بر آمد ز شاخ آن نگونسار سار

که بر سیم بارد ز منقار قار

سواری سه اسپه پیاده روان

تنش رومی و چهره از هندوان

همان شیرخواره کش از قیر شیر

ز گهواره بر جست گویا و پیر

همه تنش چشم و همه چشم گوش

همه گوش دل ها ، همه دل خروش

دویدندش با سرنگونی به راه

سخن گفتنش بر سپیدی سیاه

نگارید نام خدای از نخست

که بی نام او دین نیاید دُرست

خداوند هرچ آشکارست و راز

از آهو همه پاک و دور از نیاز

بری از گهر بی گزند از زمان

فزون از نشان و برون از گمان

دگر آفرین کرد بر شاه نو

که بادش بلند افسر و گاه نو

خدیو زمانه کی فرّمند

گشاینده گیتی و ضحاک بند

شه خاور و خسرو باختر

کیومرّثی تخم و جمشید فر

فرستاده از دین به کشور درود

گذارنده بی کشتی اروند رود

دهد شاه را بنده مژده ز بخت

که بنوشتم این دیو کش راه سخت

به خون بداندیش ز الماس کین

بشستم همه بوم ماچین و چین

ز جیحون شدم تا بد آن جا که مهر

بر آن بوم تا بد نخست از سپهر

به هر شاه بر باژ گردم نخست

جز از کام شه کس نیارست جست

به فغفور در سرکشی کار کرد

نشد رام و آهنگ پیکار کرد

بسی پند دادم برش خوار بود

نپذرفت کش بختِ بد یار بود

دل خیره در رأی فرهنگ تاب

بپیچد همی چون سرش ز آفتاب

فرستاد پیشم سپه چند بار

پراکنده بیش از هزاران هزار

همان جادوان ساخت تا روز جنگ

نمودند هرگونه افسون و رنگ

ز سرما و آوای دیو و هژبر

ز مار بپر و اژدهای در ابر

برآمد به هم بیست رزم گران

شد افکنده سیصد هزار از سران

سرانجام هم بخت شه بود چیر

درآمد سر بخت بدخواه زیر

همه بوم چین گشت بر هم زده

بتان برده ، بتخانه آتشکده

دگر سی هزار از گرفتاریان

جز از بردگان اند و زنهاریان

به بند اندرون بسته هشتاد شاه

که با کوس زریّن و گنج اند و گاه

مگر شاه فغفور کش نیست بند

که شه بود و بندش ندیدم پسند

ز گنجش یکی بهره برداشتیم

دگر دست نابرده بگذاشتم

مگر شاه با مهر پیش آیدش

ببخشید گناه و بخشایدش

نریمان یل مژدگان آورست

که مر شاه را بنده کهترست

به هر رزمگه در بدادست داد

چو آید ، کند هر چه رفتست یاد

نشستست بنده دو دیده به راه

بدان تا نمایش چه آید ز شاه

چه فرمان دهد دیگر از رزم سخت

کرا دارد ارزانی این تاج و تخت

به عنوان بر از بنده شاه گفت

که از فرّ او هست با ماه جفت

همه کار فغفور زیبای او

بیاراست آن رسم دربای او

صد و ده شتر را درم بار کرد

چهل دیگر از بار دینار کرد

دگر چارصد دست زربفت چین

گزید آنچه پوشیدی از به گزین

سرا پرده و خیمه پیشکار

عماری و پیل و کت شاهوار

کنیزان دوشیزه تیرست و شست

به رخ هر یک آرایش بت پرست

به دستور او یک به یک برشمرد

سخن راند پس با نریمان گرد

که در ره چنان و دار کارش به برگ

که نبود نیازش به یک کاه برگ

مکن کم ز خوردش همه رسم و ساز

وز او مردمش را مدار ایچ باز

از آن پس چهل جفت یاره ز زر

گزین کرد و صد گوشوار از گهر

دو ثد دانه یاقوت و لعل آبدار

ز درّ و زبر جد دو ره صد هزار

بفرمود کاین با تو همراه کن

چو رفتی نثار شهنشاه کن

گره شد ز غم بر رخ شاه چین

ز کاهش چو افتاد بر ماه چین

ز خسته دل زار و چشم دژم

سرشت آتش درد بآب بقم

همی گفت کای پادشاهی دریغ

که ماهت نهان شد به تاریک میغ

بدی باغ آراسته پرنگار

درختانت کندند یکسر ز بار

سپهری بُدی روشن از تو جهان

شدند اختران و آفتابت نهان

عروسی نو آیین بُدی گاه را

ربودند ناگه ز تو شاه را

ندانم که کی بینمت نیز باز

ابا روز شادی و آرام و ناز

دو جز عش ز لؤلؤ شده ناپدید

همی زد ز خون نقطه بر شنبلید

برآرد جهان سرکشان را زکار

کند نرمشان گردش روزگار

سپهر روانرا ببد دستبرد

بسست این چنین چند خواهی شمرد

یکی دایره ست آبگون چنبری

فراوان درین دایره داوری

نه مر پادشاه و نه مر بنده را

شناسد نه نادان نه داننده را

تو ای دانشی چند نالی ز چرخ

که ایزد بدی دادت از چرخ برخ

نگر نیک و بد تا چه کردی ز پیش

بیابی همان باز پاداش خویش

چو از تو بود کژی و بی رهی

گناه از چه بر چرخ گردان نهی

ز یزدان شمر نیک و بدها دُرست

که گردون یکی ناتوان همچو تست

نریمان چو دید اشک فغفور و درد

رخش گشته ماننده برگ زرد

بد گفت مندیش چندان به راه

شکیب آر تا من سوم پیش شاه

به یزدان که بنشینم آن گه ز پای

نگر کامت آرم سراسر به جای

شد و برد پیش آن همه خواسته

اسیران و خوبان آراسته

همه راه پیوسته پنجاه میل

ستور و شتر بود و گردون و پیل

ز گردون به گردون شده بانگ و جوش

جهان پر درای و جرس پر خروش

شه چین جدا بافغستان و رخت

همی رفت بر پیل با تاج و تخت

ورا جای بر زنده پیلی سپید

مهان بر هیونان عودی هوید

سخن جز به دستور سالار بار

نگفتی به ره در جهان نهان و آشکار

خور و پوشش و فرش و خوبان به هم

نکرد ایچ از آن رسم کش بود کم

از آن پس نریمان چو شد چیره دست

پس از رزم در بزم و شادی نشست

ببد تا بیآمد جهان پهلوان

گرفتند شادی ز سر هردوان

سخن چند راندند از آن رزمگاه

وزآنجا به جندان گرفتند راه

ده و شهر و دز هر چه دیدند پاک

بکندند و ، با خون سرشتند خاک

تو گفتی زخوبان و از خواسته

بهشتیست هر خیمه آراسته

همی بُرد هر شیر جنگی شکار

گرفته به بر آهوی مشکسار

ز بازوش گرد میان کرده بند

ز گیسوش در دست مشکین کمند

فراوان بتان زینهاری شدند

فراوان به دزها حصاری شدند

رسیدند زی شهر جندان فراز

سپه خیمه زد دشت شیب و فراز

به چرخ از همه شهر بر شد خروش

ز جوشن وران باره آمد به جوش

به یک سو نریمان به کین دست بُرد

برآمد دگر سو سپهدار گرد

به هر گوشه عرّاده برساختند

همی دیگ جوشیده انداختند

کز آن دیگ چون آب جستی برون

همی سوختی جانور گونه گون

دگر بُد روان قلعهای نبرد

براو رزم سازنده مردان مرد

سر نیزه ها کرده چون چنگ شیر

که مردم کشیدندی از باره زیر

گرفتند گردان ایران و چین

کمان های زنبوری و چرخ کین

ز شاهین و طیاره بر هر گروه

همی سنگ بارید چون کوه کوه

ز پاشیدن آتش از هر کران

همی ریخت گفتی ز چرخ اختران

رخ مه ز گرد ابر پر چین گرفت

سر باره از نیزه پرچین گرفت

همه ترگ هاون شد از زخم سنگ

سر و مغز چون سرمه از گرز جنگ

بُد از تیر و پیکان های درشت

هر افکنده ای چون یکی خارپشت

جهان پهلوان کوشش اندر گرفت

گراینده گرز گران بر گرفت

چو بر باره مردم غمی شد ز جنگ

جهان پهلوان رفت گرزی به چنگ

در از آهن و باره از سنگ بود

به کین کرد سوی در آهنگ زود

همی زد چنان گرز کز زخم سخت

در و قفل و زنجیر شد لخت لخت

به شهر اندر افکند تن با سپاه

فروزد به باره درفش سیاه

به هر گوشه تاراج و پیکار خاست

خروشیدن بانگ زنهار خاست

همه بوم زن بُد ، همه کوی مرد

همه شهر دود و همه چرخ گرد

ز خون بسته شد بر کفِ پای گل

نه بر پای تن بُد ، نه بر جای دل

کجا خانه ای بُد به خوبی بهشت

از آتش دمان دوزخی گشت زشت

بتان را به خاک اندر افکنده تن

به خون غرقه پیش بت اندر شمن

به هر کوی جویی چنان خون گذشت

که از شهر یک میل بیرون گذشت

دو هفته چنین بود خون ریختن

جهان پُر ز تاراج و آویختن

چو چاره نبد شهری و لشکری

گرفتند زنهار و خواهشگری

از ایشان گنه پهلوان درگذشت

سپه را ز تاراج و خون باز داشت

نریمان همی رفت تا کاخ شاه

ز گردش پیاده سران سپاه

همه چاک خفتان زده بر کمر

گرفته به کف تیغ و خشت و سپر

هزاران پیاده به پیش اندرون

کشیده همه خنجر آبگون

پسِ پشت از ایران و زابل گروه

سواران برگستوان ور چو کوه

چو آمد سوی کاخ فغفور چین

ابا این بسنده دلیران کین

جهان دید پرخیل دلبر فغان

همه برده از پرده بر مه فغان

دو گلنارشان غرقه در خون شده

دو نرگس به مه بر دو جیحون شده

ز گل کنده شمشاد پُرتاب را

بدو رشته دُر خسته عناب را

به بتخانه ای بود فغفور چین

نهاده سر از پیش بُت بر زمین

همی خواست یاری به زارّی و درد

ز ناگه نریمان بدو باز خورد

بیازید و بگرفت دستش به شرم

بسی گفت شیرین سخن های گرم

که تاج شهی خار بنداختی

بر از پایگه سر کشی ساختی

شه ار چه به پایه ز هر کس فزون

نشایدش از اندازه رفتن برون

بیاورد بالای تا بر نشست

پیاده همی شد رکیبش به دست

جهان پهلوان بود بمیان شهر

به گردش بزرگان لشکر دو بهر

یکی تخت زیرش ز یاقوت و زر

به دیبای چین سایبانی ز بر

چو فغفور را دید شد پیش باز

نشاند از بَر تخت و بردش نماز

بسی خواست زو پوزش دلپذیر

که این بد که پیش آمد از من مگیر

تو دانی که پیش فریدون شاه

من از دل یکی بنده ام نیکخواه

نشاید به جز کام او کردنم

که فرمانش طوقیست بر گردنم

کسی را که روزیت بر دست اوست

توانایی دست او دار دوست

ترا بود از آغاز پنداشتی

که پند مرا خوار بگذاشتی

کنون گر ز من گشت آشفته کار

هم از من نکو گردد ، انده مدار

اگر چند از مار گیرند زهر

هم از وی توان یافت تریاک بهر

نگهبان گمارید چندی بر اوی

وزآنجا به تاراج بنهاد روی

پس پرده در کاخ مشکوی شاه

نه او شد نه کس را ز بُن داد راه

ز گنجش هم اندر زمان ده هزار

شتروار هر چیز برداشت بار

چه از زر چه از دیبهٔ رنگ رنگ

چه آرایش بزم و چه ساز جنگ

بگفتند کاین گنج کمترش بود

بگو تا نماید دگر گنج زود

به نیکی ورا گفت دادم نوید

مبادا کزآن پس شود ناامید

اگر چند خواری کند روزگار

شهان و بزرگان نباشند خوار

ز جندان و از گنج فغفور چین

ز تاراج آن بوم و بر همچنین

فراز آورید آنچه بُد در سپاه

گزین کرد ازو پنج یک بهر شاه

بفرمود تا نام هر یک بهم

زدند از پی یادگاری قلم

شتر سی هزار از درم بار کرد

دگر نیم ازین بار دینار کرد

ز زرینه آلت به خروارها

ز سیمینه ، چندانکه انبارها

شمرده شد از نافه سیصد هزار

صد از سلهٔ زعفران شصت بار

ز دُر چار صد تاج آراسته

گزیده همه یک یک از خواسته

ز یاقوت سیصد کمر بیغوی

ز گوهر چهل گرزن خسروی

دو صد خوان ز زرّ و ز جزع و جمست

وز آلتش خروار تیرست و شست

ز زرّ پیرهن سی و شش بافته

به هم پود با تار برتافته

طراز همه دُرّ بر زرّ ناب

گریبان و یاقوت و درّ خوشاب

ابا هر یکی افسری شاهوار

هم از گونه گون طوق با گوشوار

چهل درج پر درّ و یاره همه

که بُد نامشان دُّر واره همه

هزار و چهل بت ز هر پیکری

به کردار آراسته لشکری

ز زر بفت صد تخت بر رنگ رنگ

که بُد کمترین جامه سی من به سنگ

صد و سی هزار از خز و پرنیان

دو صد رزمه نو حلهٔ چینیان

کنیزان دگر سی هزار از چگل

پری چهره خادم هزار و چهل

دو ره ده هزار از بتان سرای

همه با ستور و سلیح و قبای

صد و سی هزار از ستور یله

که بر دشت و کُه داشت چوپان گله

ده و شش هزار اسپ نو کرده زین

همه زیر بر گستوان های چین

هزار اسپ دیگر به زرّین ستام

از ارغوان و از تازی تیزگام

ز خفتان و از جوش کارزار

ز درع و کژ آکند نو سی هزار

صد و بیست گردون همه تیغ و ترگ

دو چندان سپرهای مدهون کرگ

ز زر خشت تیرست و سی بار پنج

که مردی یکی بر گرفتی به رنج

نود بار صد جفت چینی کمان

به زر نیزه و تیر بیش از گمان

هزار و صد و سی جناغ پلنگ

ز هر گوهر آراسته رنگ رنگ

پرند آور هندویی شش هزار

تبرزین و ناخج فزون از شمار

صد و سی سپر گونه گونه ز زر

غلافش ز دیبا نگار از گهر

بی اندازه منجوق و زرّین درفش

همان چتر ها زرد و سرخ و بنفش

شراع و ستاره دو صد زرّ بفت

ز دیبا سراپرده هفتاد و هفت

دو صد خرگه اندر خور بزم و جام

نمد خز و چوبش همه عود خام

هم از بیکران خیمهٔ گونه گون

از اندازه شان فرش و آلت فزون

دگر خیمهٔ میخ او شش هزار

سراسر ز دیبای گوهر نگار

ز زر اندرو صد ستون ستیخ

از ابریشمش رشته و ز سیم میخ

ز دیبا یکی فرش زیبای او

دو پرتاب بالا و پهنای او

درفشان درفشی دگر از پرند

ز گوهر چو ز اختر سپهری بلند

که بر پیل کردندی آن را بپای

به صد مرد برداشتندی ز جای

بر او پیکر گرگی افراشته

به نوک سرو پیل برداشته

فراوان گهر زآن درفش بنفش

کشیدند در کاویانی درفش

سه گردون زرّین شتالنگ بود

ز هر دارویی هفتصد تنگ بود

فراوان دد و مرغ و نخچیر و گور

طرازیده از زرّ و سیم و بلور

ز عنبر یکی گنبد افراخته

به یک باره هر سو روان ساخته

بدودر چو کافور تختی ز عاج

فرازش فروهشته از مشک تاج

سرایی به بند و گشای آبنوس

هم از زر تیرست و هفتاد کوس

هزار و چهل جفت دندان پیل

ز پیروزه سی تخت همرنگ نیل

سروهای کرگ از هزاران فزون

همه چون خمانیده زآهن ستون

ختو هشتصد بار کز زهر بوی

چو آید فتد هر زمان خوی ازوی

ز کیمخت گردون دو صد بسته تنگ

همیدون طبر خون و چینی خدنگ

پر از نقره صندوق تیرست و شست

ز زرش همه قفل و زنجیر بست

پر از زر رسته چهل جفت نیز

چهل بُد طرایف ز هر گونه چیز

بیا کنده سی درج نو جفت جفت

ز هر گوهر سفته و نیم سفت

دوره چارصد تنگ قرطاس چین

پلنگینه چرم سِفن هم چین

ز هر موی روباه سیصد هزار

ز سنجاب و قاقم فزون از شمار

دوصد باره موی سمندر دگر

که آتش نباشد براو کارگر

دمان هفتصد پیل چون کوه نیل

به زر بسته دندان هر زنده پیل

دو ره چارصد یوز بد میش گیر

به تن همچو پاشیده بر قیر شیر

سیه گوش تیرست هریک به بند

پلنگان آمخته هشتاد و اند

فراوان سگ تند نخچیر در

به جل ها پرند و به زنجیر زر

دو صد باز و افزون ز سیصد خشین

صد و شصت طغرل همه به گزین

ده و شش هزار استر بارکش

به مهد و نمدزین دو صد بار شش

دو ره سی هزاران ز تازی هیون

ز فرش و نمد بارشان گونه گون

ز گاوان صد و سی هزار از شمار

ز میشان دوشا هزاران هزار

چو پنجه هزار دگر برده بود

که هریک به صد ناز پرورده بود

سوی لشکرش پهلوان رفت باز

به پیکار فغفور بر کرد ساز

وز آن سو سپه را چو فغفور شاه

فرستاد زی پهلوان کینه خواه

به در بر همیشه هزاران هزار

سپه داشت گردان خنجر گزار

هزار و صد و شصت شه پیش اوی

بدند از سپاهش همه خویش اوی

ازو چارصد را به پرده سرای

زدندی همه کوس و زرّینه نای

بدش رسم هر روز فرشی دگر

ز شاهانه دیبای چینی به زر

یکی دست زیبای او جامه نیز

یکی خوب دوشیزه دلبر کنیز

بد از شهر ها سیصد و شست و پنج

ز گردش سراسر چو آکنده گنج

خراج یکی شهر هر بامداد

رسیدی بدو از ره رسم و داد

هر آن کار و رایی که انداختی

بگفت ستاره شمر ساختی

بخوان برش هر روز چون شش هزار

بدی مرد در بزم هم زین شمار

به جایی که رفتی برون با سپاه

به رزم ، ار به بزم ، ار به نخچیرگاه

ز خویشان و از ویژگان هفت کس

بدندی ز پیرامنش پیش و پس

چنان یکسر از جامه و اسپ ساز

بدان تا کس از بُن نداندش باز

بدش کوشکی یکسر از آبنوس

بدان کوشک از زرّ هفتاد کوس

چو از شب شدی روی گیتی دژم

مر آن کوس ها را زدندی به هم

همه شهر از آواز آن سر به سر

کس از خانها شب نرفتی به در

که هر سو کس شاه بشتافتی

بکشتی روان هر که را یافتی

به رزم نریمان چو شد کار سخت

در گنج بگشاد و بر بست رخت

هیونان بختی ده و شش هزار

به هم ساخت با آلت کارزار

چهل گاو گردون ز زر بار کرد

دو صد دیگر از دیبه انبار کرد

بفرمود تا هر که در کشورش

شهی بود با لشکر آمد برش

ببستند بر پیل صندوق و کوس

ز گرد آبگون چرخ گشت آبنوس

سپاهی فراز آمد از چین ستان

به رزم از یلان هر یکی کین ستان

نه از مرگشان باک نز تیغ تیز

نه از آب بیم و نه زآتش گریز

به مردی یگانه به کوشش گروه

بر زخم سندان برِ حمله کوه

به دل شیر تند و به تن پیل مست

به کین برق تیز و به تیر ابردست

فزون ز ابرشان ناوک انداختن

هم از بادشان تیزتر تاختن

بد اسپ از گیا بیش وز ریگ مرد

از اختر سپاهش بد از چرخ گرد

ز رنگین سپرها در و دشت و راغ

چنان گشت کز گل به نوروز باغ

ز هر پیکری بود چندان درفش

که از سایه شد روز تابان بنفش

یکی نیستان بود پر پیل و کرگ

ز نیزه نی اش پاک وز تیغ برگ

ز پیروزه تختی به زر کرده بند

نهادند بر چار پیل بلند

بر آن تخت بنشست فغفور شاه

ز بَر چتر و بر سر ز گوهر کلاه

فرازش درفشی درفشان چو شید

به پیکر طرازیده پیل سپید

سرش طغری و تنش یکسر ز زرّ

ز یاقوت چشم از زبرجدش بر

بتی بودش از زرّ گوهر نگار

فراوان بر او برده لؤلؤ به کار

ببردش که تا گر شود کار سخت

کندش او گه رزم پیروز بخت

ز پیش سپه پیل تیرست و شست

شده زیر پی شان سر کوه پست

همه پشت پیلان رویینه تن

پُر از ناوک انداز و آتش فکن

ز لشکر همی خواست گرد سوار

بر آن سان که خیزد ز دریا بخار

ز جندان به ده روزه راه دراز

بیآمد بر ژرف رودی فراز

ستاره شمر گفت از آن سوی رود

مرو لشکر آور هم ایدر فرود

که گر کودکی زان سوی رود پای

مرو لشکر آواره گردد ز جای

بُد از یک سوی رود فغفور شاه

دگر سو نریمان به یک روزه راه

شه آگه ز فغفور کآمد به جنگ

بیار است لشکر چو شد کار تنگ

به ایرانیان گفت گردان چین

هراسیده اند از شما روز کین

نباید که امشب شبیخون کنند

به کین از شما دشت پر خون کنند

چو آید شب آتش مسوزید کس

نه آواز باید نه بانگ جرس

بوید از کمین دیده بگماشته

زره در بر ، اسپان به زین داشته

به آذرشن و ارفش شیرفش

سپرد از دو لشکر کینه کش

فرستادشان بر چپ و دست راست

کمین کرد خود هم بدان سو که خاست

چو پوشید شب عاج گیتی بشیز

پراکند بر سبز مینا پشیز

تو گفتی که بر تخت پیروزه پوش

گهر ریخت هندوی گوهر فروش

ز ترکان شهی بود فرمانگزار

سپه داشت از جنگیان سی هزار

سوی رزم ایرانیان با شتاب

شبیخون سگالید و بگذشت از آب

بیآمد بی آگاهی شاه چین

کمین کرد و آگه نبود از کمین

سپه دید در خیمها بی هراس

نه جایی طلایه نه آواز پاس

بزد کوس و تن بر سپه برفکند

خروش یلان شد به ابر بلند

درآمد ز چپ ارفش کابلی

سوی راست آذرشن زابلی

پس اندر نریمان و ایرانیان

گرفتند بدخواه را در میان

شب قیرگون شد ز گرد سپاه

چو زنگی که پوشد پرند سیاه

جهان پاک چون تیره دوزخ نمود

در او تیغ چون آتش و شب چو دود

دلیران دشمن به بند کمند

چو دیوان شب تیره گردن به بند

ز ترکان نرستند جز اندکی

نشد باز جای از دو صدشان یکی

چو از دامن ژرف دریای قار

سپیده برآمد چو سیمین بخار

گیاها بد از خون تبرخون شده

دل خاره زیر تبر خون شده

گریزندگان نزد فغفور باز

رسیدند ، با رنج و گرم و گداز

ستاره شمر شد غمی ز آن شتاب

که لشکر گذر کرد نا گه ز آب

بدانست کافتاد خواهد شکست

سبک نزد شه رفت زیجی به دست

بدو گفت بر تیغ این کُه یکی

شوم بنگرم راز چرخ اندکی

بدین چاره بگریخت شد نا پدید

دگر تا شه چین بُد او را ندید

به دُمّ گریزندگان بر دمان

بیآمد نریمان هم اندر زمان

دو ره گُرد بودش ده و شش هزار

برآراست از گرد ره کارزار

ببد تند فغفور هم در شتاب

بیآمد به پیکار ازین سوی آب

دو لشکر رده ساختند از دو روی

جهان گشت پر گرد پرخاشجوی

غوکوس با مهره بر شد به هم

ز شیپور و از نای برخاست دم

بپوشید پهنای هامون ز مرد

ببد خشک دریای گردون ز گرد

ز خون گشت روی زمین پرنگار

ز پیکان دل و چشم کیوان فکار

زمین آنکه از بر بُد از زیر شد

جهان را دل از خویشتن سیر شد

ز بس گونه گونه درفش سپاه

بهاریست گفتی همه رزمگاه

ز تیغ اندرون برق و باران ز تیر

ز گرد ابر تیره ز خون آبگیر

چنان رود خون بُد که بر کوه و دشت

سوار آشناوار بر خون گذشت

ز بس نعل پاشیده بر دشت کین

زره داشت پوشیده گفتی زمین

سواران به کین گردن افراخته

یلان نیزه بر نیزه انداخته

ز کُه تا کُه از گرد پیوسته میغ

ز کشور به کشور چکاکاک تیغ

سنان را دل زنده زندان شده

بر امید ها مرگ خندان شده

ز خون پرندآوران پشت پیل

چو شنگرف پاشیده بر کوه نیل

همی تا بشد خور پس تیغ کوه

بدین گونه بُد رزم هر دو گروه

چو موج درفشان فرو برد سر

پراکنده بر روی دریا گهر

نمود از سر کوه خمیده ماه

چو از زرّ زین بر سیاه اسپ شاه

فروهشت شب دامن از روی جنگ

سپه بازگشت از دو سو بی درنگ

ببستند راه شبیخون به پیل

طلایه پراکنده شد بر دو میل

ز بس کز دو رو آتش افروختند

شب تیره را دیده بر دوختند

همی هر کسی مردم خویش جست

یکی کشته برد و یکی مرده شست

چو روز از جهان کارسازی گرفت

دمید آتش و زر گدازی گرفت

سپیده دمش گشت و کوره سپهر

هوا بوته زرّ گدازیده مهر

دگر باره هر دو سپه ساخته

کشیده صف و تیغ و خشت آخته

ز پولاد ده میل دیوار بود

بدو بر ز خشت و سنان خار بود

زمین پاک جنبان از آشوب و شور

زمان خیره از نعرهٔ خنگ و بور

هوا از درفشان درفش سران

چو باغ بهار از کران تا کران

چو زلف بتان شاخ منجوق باد

گهش برنوشت و گهی برگشاد

تو گفتی که هر یک عروسیست مست

نوان و آستیها فشانان به دست

گرفتند رزمی گران همگروه

هوا گرد چون قیر شد کوه کوه

چنان کشته بر هر سوی انبار گشت

که هر جا که بُد دشت دیوار گشت

ز بس نعره هر کوه نیمی بکاست

به هرکشور از خون دو صد چشمه خاست

زمانه شب و تیغ مهتاب شد

دل مرد چشم و سنان خواب شد

برافروخت از نعل اسپان گیا

بگردید بر کُه ز خون آسیا

بغرّید کوس و بدرّید کوه

زمین گشت تار و زمان شد ستوه

بجوشید گردون بپوشید ماه

بشورید قلب و بجنبید شاه

یلان را جگر بُد ز کین تافته

شده بانگ سست و لبان کافته

ز سر سوده تیغ و ز کین زیر ترگ

ز تن جان ستوه و ز جان سیر مرگ

همه کوه درع و همه دشت نعل

دل خور کبود و رخ ماه لعل

درفشی فراز مه افروخته

درفشی به خاک اندر انداخته

ز بس خشت گردان پیکار ساز

شده پیل چون در نیستان گراز

به قلب اندر استاده فغفور چین

به گردان لشکر همی گفت هین

به هر کاو فکندی یکی کینه خواه

همی زرّ بدادی به ترگ و کلاه

نریمان چپ و راست اندر نبرد

همی تاخت بر گرد گردان چو گرد

زمین گفتی از وی بگردد همی

سمندش جهان بر نوردد همی

از اسپش همه دشت آوردگاه

ز ناورد بد چرخ و از نعل ماه

به تیغ از یکی تا بپرداختی

به نیزه سرش بر مه انداختی

به کین پاشنه خیز کرده سمند

بر قلب شد با کمان و کمند

بیفکند ده پیل و سیصد سوار

سوی شاه چین حمله برد ابروار

سوارانش را یکسر آواره کرد

درفشش به نیزه همه پاره کرد

شد افکنده چندان ز گردان چین

که بیش از گیا کشته بُد بر زمین

ز بس جان که از مرگ پالوده شد

تنش سست و چنگال فرسوده شد

ز کشته چه گویم بر آن کس که زیست

ببخشید چرخ و ستاره گریست

همه شاه را خوار بگذاشتند

گریزان ز پس راه برداشتند

پدر بُد که خسته پسر را به پای

سپردی همی چشم و ماندی به جای

زره دار بُد کز تن خویش پوست

همی کند و پنداشتی درع اوست

تنش بنگریدی که بر پای هست

به سر دست بردی که بر جای هست

چو دل جستی از تن سنان یافتی

پر از ناوک تیردان یافتی

دم خون چو رو مهین هین گرفت

ز غم چهرهٔ شاه چین چین گرفت

بُتش را که آورده بُد پیش باز

به صد لابه هر گاه بردی نماز

همی خواست پیروزی اندر نبرد

نبد هیچ سودش فزون لابه کرد

چو لشکرش بگریخت او نیز تفت

در اسپ نبرد آمد از پیل و رفت

به جندان شد و هر چه باید به کار

بیاراست از ساز جنگ و حصار

ز ترکان ز صد مرد ده رسته بود

وزآن ده که بُد رسته نه خسته بود

همه کوه و غار و در و دشت و تیغ

بُدافنده ترگ و سر و دست و تیغ

مرا فکنده را گرگ دل کرد پاش

گریزنده را غول گفتی که باش

سرا پرده و خیمه و ساز چنگ

همان جوشن و ترکش و نیملنگ

بت و تخت فغفور و پیلان رمه

گرفتند گردان ایران همه

چنین است بخش سپهر روان

یکی زو توانا دگر نا توان

یکی جفت تخته یکی جفت تخت

یکی تیره روز و یکی نیک بخت

جهان را ز تو خوی بد راز نیست

همی گویدت گرچش آواز نیست

نهان با تو صد گونه رنگ آورد

زبون گیردت گر به چنگ آورد

به خواری کشد چون به مهرت ببست

به پای افکند چون کشیدت به دست

چو میشت دهد پوشش و خورد و ساز

پس آن گه چو گرگان به دردت باز

از آهوش تا بیشتر آگهیم

به مهرش درون بیشتر گمرهیم

دهی دید در راه در دشت و راغ

بی اندازه پیرامنش کشت و باغ

مِه ده پذیره شدش با گروه

بیاراست بزمی به فرّ و شکوه

ورا میهمان داشت با مهتران

پراکنده نزل و علف بی کران

به هر کس چنان هدیه دادن گرفت

کزاو ماند گرد سپهبد شگفت

چه مردی بدو گفت کاین دستگاه

شهان را بود بر فزونی و گاه

چنین داد پاسخ که دهقان به کار

چو از کشت شد وز گله مایه دار

براو بی زیان بگذرد سال پنج

بیابد بر از هر چه برداشت رنج

نباشد شگفت از ره باستان

که از سیم و زر باشدش آستان

توانگر چو من نیست ایدر کسی

ندارم کس و چیز دارم بسی

خورم خوش همی هر چه دارم به ناز

نپایم که گیتی نپاید دراز

توانگر که او را نه پوشش نه خورد

چه او و چه درویش با گرم و درد

همه شادی آنراست کش خواستست

کرا خواسته کارش آراستست

بسان درختیست گردنده دهر

گهی زهر بارش گهی پای زهر

به چشم سر آیدت حور بهشت

به چشم دل از دیو دارد سرشت

یکی خانه آباد هرگز نکرد

که از ده فزون بر نیآورد گرد

درو خوش دو تن راست چون بنگری

به غم نیست این هر دو را رهبری

یکی آنکه از رأی و دانش تهیست

دگر آنکه باچیز و با فرهیست

مه ده منم و این ده ایدر مراست

از ایران پدر مادرم از کجاست

خداوند این کشتورز و گله

به من شاه چین کرد این ده یله

مرا شادمان داشت فغفور چین

بر او کردم اندر جهان آفرین

سپهدار نیز ارش باشد پسند

ز تاراجم ایمن کند وز گزند

هر آنچش هوا بُد سپهدار داد

وز آنجا سپه راند هم بامداد

به منزل سراپرده چون برکشید

ز دهقان یکی نامه اندر رسید

که زنهار شاها بدین مرد پیر

ببخشای و من بنده را دست گیر

کنیزی بُدم چنگساز از چگل

فزاینده مهر و رباینده دل

به مشکوی سرو بهاری سرای

به بزم اندر آوای بلبل سرای

به پیری جوان بودم از ناز او

شده دل به دستان و آواز او

بر او بر کسی ز آن سپه شیفتست

ز پنهانش بُر دست و بفریفتست

جهان پهلوانش گر آرد به دست

فرستم به جایش پرستار شست

اگر یابم آن زاد سرو روان

تن مرده را داده باشی روان

دژم شد جهان پهلوان چون شنید

بسی در سپه جست و نامد پدید

سرایی یکی دید کش پرده بود

پس خیمه اندر نهان کرده بود

به چین هر دو بگریختن خواستند

نهانی چو ره را بر آراستند

شد این آگهی زی سپهبد درست

سبک هر دوان را گرفت و بجست

کنیزک پدید آمد اندر قبای

میان بسته چون ریدگان سرای

زره کرده پوشش به جای حریر

کمر همچو دربسته مژگان چو تیر

دو مشکین کمند از بر گرد ماه

گره کرده در زیر پَرّ کلاه

مراو را ز صد گونه خوبی و ناز

فرستاد نزدیک بهمرد باز

همان جا به درگاه دهقان پیر

ببارید بر بنده باران تیر

سرش را ز تن برد و بردار کرد

تنش را خور گرگ و کفتار کرد

وز آن جا به شهر فغفور شد

بر آسود و از رنجگی دور شد

به بدرود کردن فرستوه شاه

در آن هفته بُد با نریمان به راه

همان روز کآمد سپهبد فراز

وی آمد هم از راه زی شهر باز

ز نزل و علف هر چه بودش توان

بیاراست و آمد بَر پهلوان

بسی هدیه های نوآیینش داد

همیدون یکی گاو زرینش داد

نگارش ز یاقوت و دُرّ خوشاب

درونش بیاکنده از مشک ناب

ز نو ارغوان وز سپرغم به بر

یکی افسرش برنهاده به سر

بدو گفت داریم ما هر کسی

در این گاو مروای فرّخ بسی

ورا سال گیریم از اختر به فال

بدو فرّخت باد گوییم سال

به زرّش چنان کاو نکاهد زرنگ

مکاه و مسای از فراوان درنگ

به گوهرش بادی گرامی چنوی

بدین بوی گیتی ز تو مشکبوی

بدینسان سپر غم چو آن ارغوان

سرت سبز و رخ لعل و بختت جوان

پذیرفت از او پهلوان سترگ

بر آن فال بر ساخت بزمی بزرگ

سه روز از می ناب برداشت بهر

به روز چهارم بیامد به شهر

همه کوی و بازار گشتن گرفت

به هر جای بتخانه ای بد شگفت

یکی بتکده دید ساده ز سنگ

چهل ناخشه هر یک ار بیر رنگ

به هر ناخشه بر چهل لاد نیز

ز جزع و رخام و ز هر گونه چیز

درو گنبدی آبنوسی بلند

ز گوهر نگار وی از زرّ بند

چراغ فروزنده گردش هزار

به آلت همه سیم و بسد نگار

ستونی میانش در از لاژورد

خروسی بر او کرده از زرّ زرد

ز هر سو در آن گنبد آبنوس

زدی هر زمان یک خروش آن خروس

چو مُردی چراغی شدی او فراز

به منقار بفروختی زود باز

یکی حوض زیر ستون از رخام

برش بسته دکّانی از سیم خام

بتی بر وی از سنگ بنشاسته

به پیرایه و افسر آراسته

به پیکر چو مردی نشسته به جای

سرافراخته گرد کرده دو پای

شمن گرد وی خیل از چینیان

سترده ز نخ پاک و بسته میان

دویدند زی پهلوان هر که بود

جدا هر کسش نو پرستش نمود

در آن انجمن دید پیری کهن

بپرسیدش از کار آن بت سخن

به پاسخ چنان گفت پیر آن زمان

که هست این خدای آمده ز آسمان

به دل هر چه داریم کام و هوا

چو خواهیم ازو زود گردد روا

برآورد گرشاسب از خشم جوش

چنین گفت کای گمره تیره هوش

یکی نا توان چون بود کردگار

نه گویا نه بینا نه دانا به کار

خدای جهان کردگارست و بس

که بر ما توانا جز او نیست کس

یکی کز سپهر روان تا به خاک

جهان یکسر او آفریدست پاک

نه چون کرد رنج آمدش زو به چیز

نه گر بر گِرد رنجی آیدش نیز

به یک بنده بدهد سراسر جهان

ندارد به کاهش زمان جهان

بدان تا بداند دل راهجوی

که ارجی ندارد جهان پیش اوی

ره بت پرستی هم از شیث خواست

که از مرگ چون گشت با خاک راست

به شاگردی اش هر که دلشاد بود

دل و دانش و دینش آباد بود

چنان پیکری را نهادند پیش

پرستیدنش ره گرفتند و کیش

کنون نیز هر جا که شاهی بود

دگر دانشی پیشگاهی بود

چو میرد بتی را به هم چهر اوی

پرستش کنند از پی مهر اوی

ز دوزخ ندان جاودان رستگار

کسی را که این باشدش کردگار

دگر ره شمن گفت کای نیکنام

خدای تو چندست و دینش کدام

چنین داد پاسخ که پیدا و راز

یکست ایزد داور بی نیاز

سپهر او برآورد و این اختران

همو ساخت بنیاد این گوهران

تن و جان ما را به هم یار کرد

خرد را بدین هر دو سالار کرد

گوا کرد بر بنده گوینده راست

دو گیتی براو مر یکی بی گواست

چو از پادشاهیش یاد آیدت

دگر پادشاهی به باد آیدت

رَه دینش آنست کز هر گناه

بتابیّ و فرمانش داری نگاه

به هستیش خستو شوی از نخست

یکییش ز آن پس بدانی درست

به پیغمبرش بگروی هر که هست

نیاویزی از شاخ بیداد دست

بدانی که انگیز شست و شمار

همیدون به پول چنیود گذار

عنان سخن هر کسی کاو بتافت

سر رشتهٔ پاسخش کس نیافت

بماندند خیره دل از پیش اوی

گرفتند بسیار کس کیش اوی

چو زد روز بر تیره شب دزدوار

سپیده برآمد چو گرد سوار

هوا نیلگون شد چو تیغ نبرد

چو رخسار بد دل زمین گشت زرد

دو لشکر به پرخاش برخاستند

برابر صف کین بیاراستند

برآمد دم مهرهء گاودم

خروشان شد از خام رویینه خم

زمین ماند از آرام و چرخ ازشتاب

به که خون گشاد از دل سنگ آب

دم بد دلان و تف تیغ و تیر

برآمیخت چون آتش و زمهریر

سر نیزه را شد ز دل مغز و ترگ

زبان کشته شمشیر و گفتار مرگ

تو گفتی هوا بد یکی سوکوار

زمین کشتهٔ زارش اندر کنار

غَوِ کوس بودی غریوش به درد

سنان ها مژه اشک خون جامه گرد

به هر گام بد مغفری زیر پی

پر از خون چو جامی پُر از لعل می

شده تیغ در مغز سر زهرسای

سنان از جگر بر دل اکحل گشای

دل و چشم بد دل به راه گریز

دلیران شده مرگ را هم ستیز

زخم کرده خرطوم پیلان کمند

به یال یلان اندر افکنده بند

یکی را به دندان برافراخته

یکی را به زیر پی انداخته

همی تاخت گرساشب بر زنده پیل

همی دوخت دل ها به تیر از دو میل

چنان چرخ پرگرد و پر باد کرد

که گردون که بد هفت هفتاد کرد

بُدش پنجه بر نیزهٔ آهنین

شدی در میان سواران کین

بدان نیزه از پیل درتاختی

ز زینشان به ابر اندر انداختی

به هر سو که از حمله کردی هوا

چو پرّنده مردم بدی در هوا

سوی قلب ترکان به پیکار شد

به کین جستن هر دو سالار شد

به نیزه یکی را هم اندر شتاب

ربود از کمین همچو آهو عقاب

زدش زابر بر سنگ تا گشت خُرد

بیفکند از این گونه بسیار گرد

همه هر سوی از حمله بر پشت پیل

بینباشت از چینیان رود نیل

چنین بود تا روز بیگاه شد

ز شب دامن رزم کوتاه شد

چو دریای قار از زمین بردمید

درو چشمهٔ زرد شد ناپدید

دو لشکر ز پیکار گشتند باز

طلایه همی گشت شیب و فراز

همه شب ز بس بیم ایرانیان

نیارست ترکی گشادن میان

همی هر کس از ترس آتش فروخت

یکی خسته بست و یکی کشته سوخت

چو چشمه ز دام دم اژدها

برافروخت وز بند شب شد رها

از او چرخ بر تیغ کُه رنگ زد

تو گفتی که دینار بر سنگ زد

دو لشکر دگر ره به کین آمدند

دلیران ز بستر به زین آمدند

برآمد ز کوس و تبیره غریو

ز بیم آب شد زهرهٔ نره دیو

پر از شیر و شمشیر شر رزمگاه

از آهن قبا و ز آهن کلاه

دمید از دل عیبه آتش برون

ز چشم زره چشمه بگشاد خون

زخشت و شل و ناوک سرکشان

ز بر چرخ گفتی شد آتش فشان

ز خون از در و دشت بنشت گرد

شنا بُرد در خون همی اسپ و مرد

ز خرطوم پیلان همه دشت و غار

به هر گام چون پوست افکنده مار

گراینده بازوی کندآوران

همی ریخت زهر پرند آوران

سپاه آهنین باره ای بُد دو میل

همه برج آن باره از زنده پیل

ز بس خنجر و ترگ در تیغ تیغ

ز هر قطره خون بشد میغ میغ