خوش آمدید

نریمان بیآمد هـــــــــــــم اندر زمان

به نـــــــــزد سپهدار و خاقان دمان

چنین گفت کامروز هـــر دو ز دور

نظاره بــراین جنگ سازید و شور

شما جام گیرید هــــــــــر دو به بزم

که من تیغ خـــــواهم گرفتن به‌رزم

اگـــــــــــــر بخت هشیار یار منست

بدین دشت پیــــــــــکار کار منست

از ایرانی و زاولی هــــــــر که بود

بفرمود تا صــــــــــف کشیدند زود

چو صف زد زدورویه یکسر سپاه

غریو از دل کـــــــوس برشد به‌ماه

سواری یغــــز غزنی از پیش صف

برون‌زد، دو سر خشتی‌ از کین به ‌کف

یکی تبتی جوشن انــــــــــــدر برش

کلاهی سیه چاپر بــــــــــــر سرش

به آورد گه‌گشت آن‌گه چو بــــــــاد

ز میدان به‌زین کوهه برسر نهــاد

ســـوی قلب خاقان به‌کین حمله‌برد

هم از گرد بفکند جنگی دو گـــــرد

دو دیگر فکند از ســـــــــوی میسره

برد باز بــــــــــــــــر میمنه یکسره

یکی ترک دیـــــــگر ربود از کمین

سوی لشکرش برد و زد بـر زمین

ز شــــــــادی گرفتند ترکان خروش

نریمان برآمد ز ترکان به جــــوش

بدو گفت از اینسان بـــــــود کارزار

یکی به‌زما کز سپاهت هـــــــــزار

ازاین کودک اکنــــون به‌دشت نبرد

نگه کن تو پیکار مردان مـــــــــرد

یکی نعره زد همـــــــــــچو شیر یله

که غرّد چو از عــــــــــزم بیند گله

شباهنگ پیشانـــــــــــــــــی ماه نعل

برانگیخت، گیتی به‌خـون کرد لعل

ززخمش همــــی در زمین خم فکند

سپاهــــــی بهٔک حمله برهم فکند

به‌میدان ز خون چون درآورد جوی

میان دو صف شد هم‌آورد جــــوی

به ناورد بلخی ســـــــــواری گرفت

سپــــــــربازی و نیزهداری گرفت

خروشید کأن تــــــــــرک پرخاشگر

که خشتش دو سر بـــد، کله چارپر

کجا تا ربایمش هـــــــــــم در شتاب

بسوزانمش در تـــــــــــــــف آفتاب

همان‌ترک‌بیرون‌زد ازصف چوشیر

گزیزنده یاب ابلقی تند زیــــــــــــر

میان در کمــــــــــــربند مالیده تنگ

به چاچی کمـــــان در نهاده خدنگ

خروشــــــــان نمود او ز دور آستی

که پیش ای اگر مرمرا خواستــــی

برانگیخت بــــــــــــاره نریمان گرد

به بازیگری دست ناورد بـــــــــرد

کمان قبضه و تیـــر و نیزه به‌دست

بسه‌نیزه بگرفت وزه‌رابه شست

همی‌تاخت پیچـــان به‌گردش عنان

که تیرش زند سینه را یا سنـــــــان

چویک چندگشت، اندر آمد چـودود

زدش نیزه وز پشت ابلق ربـــــــود

به‌نوک سنان بـــــــــر مه افراختش

زمانی ز هر ســـــــــو همی‌تاختش

پس انداخت از نیــــــــــزه بر قلبگاه

برآمد غو کـــــــوس از ایران سپاه

چنان نعره‌شان بــــر مه و زهره شد

که مه بی‌دل و زهره بی‌زَهره شــد

سپهدار و خاقان فـــــــــــــرخنده نام

به شادیش هر دو گرفتند جـــــــــام

نریمان دگــــرباره از چپ و راست

بگشت‌و از ایشان همآورد خواست

برون تاخت گردی دگـر چون هژیر

کمان کرده الماس بارنده ابــــــــــر

به گردش ز هر سـو سواری گرفت

بــــــه تیغ و سنان کامکاری گرفت

پس از جـــــــــــــای مانند تند اژدها

درآمد، بدو کـــــــــــرد خشتی رها

نریمان ســـوی چپ عنان برشکست

سوی‌ راست بگــــرفت‌ خشتش‌ به ‌دست

چنان زدش بــــــر ناف زخم درشت

که باکوهه زینش بــــردوخت پشت

بیآویخت یکــــــسو ز زین سرنشیب

سرش پای شــــد پشت پایش رکیب

به‌میدان دگــــــــــرباره ناورد کرد

همی کشت هرکه آمــــدش در نبرد

به‌نیزه ز زین مــــــــــرد برداشتی

هم از بــــــــر به شمشیر بگذاشتی

مکش، زنده بر بایش از پشت زین

سبک هدیه آور به خاقان چین

بگشتند هر دو چو شیر نژند

گرفتند گاهی کمان، گه کمند

همه ترگ و خفتانشان گشت چاک

فروریخت خنجر، زره گشت خاک

عمودگران چون کمان یافت خم

سنان گشت چوگان و نیزه قلم

سپرها چو بیشه شد از زخم تیر

رخ از رنگ آهن به کردار قیر

سرانجام ترک آنچنان تاخت گرم

که از زور بر چرمه بنوشت چرم

بزد خنجری بر نریمان گرد

سپر نیمی و اوج ترگش ببرد

گرفت آتش از زخم تیغش هوا

ولیکن ندید آنچه بودش هوا

نریمان به چاره همی زنده جست

گه او را برد نزد خاقان درست

عنان تافت بگریخت پیشش ز جنگ

ببد تا رسید اندرو ترک تنگ

کمند آن گه از پس به باد گریز

میانش اندر افکند و کرد اسپ تیز

فکندش ابر خاک چون بی‌هشان

همی برد تا پیش خاقان کشان

بدو گفت کاین بیم خورده سوار

به هدیه از این کودک خرد دار

از ایرانیان رفت بر چرخ غو

ز کردار آن نو سپهدار گو

سپر برگرفتند و شمشیر تیز

به هم حمله بردند دل پر ستیز

جهان گشت بر چشم ترکان بنفش

فکندند یکسر سلاح و درفش

ز پیش اندرون تیغ کهسار بود

ز بس تیغ گردان خونخوار بود

ز چندان سپه یک دلاور نماند

گریزان برفتند چون سر نماند

همه دشت و که بد پراکنده باز

سلیح و ستوران و آلات ساز

گرفتند سرتاسر ایرانیان

نیآمد به یک موی کس را زیان

وز آن جا سوی شهر پیروز روز

کشیدند نیک اختر و دلفروز

چنان شاددل بود خاقان ازین

که گفتی نهادست بر چرخ زین

تکین‌تاش را برد جایی نهان

سرآورد بروی درنگ جهان

دو هفته در گنج بگشاد شاد

به بزم و به بخشش همی داد داد

به ایرانیان و سپهدار چیر

همیدون به فرّخ نریمان شیر

ببخشید هر هدیه چندان که نیز

نباشد به صد گنج ازآن بیش چیز

سپهبد فرستاد نامه به شاه

ز پیروزی و کار آن رزمگاه

ز رزم نریمان یل روز کین

وز آزادی شاه توران زمین

چنینست از دیرباز این جهان

رباینده آن زاین به کین این از آن

نه آشوب گیتی به هنگام تست

که تا بد همیدون بدست از نخست

همانست گیتی و یزدان همان

دگرگونه ماییم و گشت زمان

آیا توشه‌ات اندک و ره دراز

چه سازی چو آیدت رفتن فراز

دل از آز گیتی چه پر کرده‌ای

از او چون بری آنچه ناورده‌ای

ازاو کام دل در جوانی بجوی

که جوید ز تو کام در پیری اوی

بسی خویش و پیوند تو زیر خاک

همی بینی از پیش و نایدت باک

به دیگر بزرگان نگر تا چه کرد

برآرد همان از تو یک روز گرد

سواریست عمر از جهان در گریز

عنان خنگ و شبرنگ را داده تیز

دو اسپست و مرد دو اسپه به راه

سبک‌تر به منزل رسد سال و ماه

بدان کوش کایمان به بیرون بریم

که یکسر به گرداب گردون دریم

برادر بد آن شاه را ســـــــــــروری

خنیده به مردی به هر کشــــــوری

پدرشان ز گیتی چو بربست رخــت

شدند این دو جـــــوینده تاج و تخت

زمانی نشدشان دل از جنگ سیــــر

سرانجام خاقان یغــــــر گشت چیر

برادرش کشته شد از پیـــــــش اوی

پس ماند از او ســرکشی کینه‌جوی

دلیری که نامش تکین‌تاش بـــــــــود

همه ساله با عمّ بــــــه پرخاش بود

نهان هر گهی تاختن ساختــــــــــــی

بـــــــــــــه تاراج بومش برانداختی

زمانی ز کین پدر توختــــــــــــــــن

نیاســــــــودی از غارت و سوختن

یکی بهره بگرفته بد کشـــــــــورش

شکسته بســــی گونه‌گون لشکرش

همین هفته کآمد سپهبد فــــــــــــراز

همی خواست آمــد سوی جنگ باز

در اندیشه خاقان گرفتار بـــــــــــود

کش از هر دوسو رزم‌ و پیکار بــود

به هم با مهان انجمن کرد و گفـــت

که گردن ندانم چــــــــه دارد نهفت

از این پهلوان وز برادر پســــــــــر

ندانم چــــــــــه آورد خواهم به سر

ز دو رویه دشمن ندانم برســـــــــت

نــــــه پیداست کاختر کرا یاورست

چنانم که سرگشته‌ای روز تنـــــــگ

رهش پیش غرقاب وز پـس نهنگ

کنون چاره جویید تا چون کنیــــــــم

که این خار از پــــــای بیرون کنیم

ره آموز و روزه ده و چاره گــــــر

بوند این سه ســـــر بی پدر را پدر

بسی رأی زد هر کس از روی کـار

سرانجام گفتند کـــــــــــای شهریار

چـــــــــــو آتش نمایدت از دور دود

از آن بــه که سوزدت نزدیک زود

شهان و بـــــــــــزرگان روی زمین

چه فـــرخ پدرت و چه فغفور چین

همه باژ ضحـــــــــــــاک را داده‌اند

ز کامش بـــــــــــرون گام ننهاده‌اند

فـــــــریدون از او به به‌فرنگ و فر

همیدون بـــــــــه داد و نژاد و گهر

گراو را تو فرمان بری ننگ نیست

ترا با سپهــــــــدار او جنگ نیست

هـــــر ان ریش کز مرهم آید به راه

تو داعش کنـــــــــی پیش گردد تباه

همه کاخ و ایوان به بزم و به خوان

بیارای و این پهلوان را بخــــــوان

بــــر او بر شمر هدیه چندان ز گنج

کس آسان شود هرچه دیدست رنج

پـــــــــــس آن گه بدو از برادر پسر

بخوان نامه هـــــای گله سر به سر

کـــــه او خود ز دشمن کشد کین تو

نهد بـــــــــــــر سپهر برین زین تو

به‌دست کسان چون توان گشت شیر

نباید تـــــــــــــــرا پیش او شد دلیر

پسندید خاقان و پیش گـــــــــــــــوان

بفرمود پاسخ ســـــــــــــوی پهلوان

پس از نام و یاد جهان آفـــــــــــرین

ز دل بر سپهبد گرفت آفــــــــــرین

دگــــــر گفت کز باژ و هدیه ز گنج

دهم هـــر چه گویی، ندارم به رنج

ســــــــــزد شاه ایران اگر سرکشیت

که او را چـــــو گرد لشکر کشست

اگـــــــر خواهد از من شه نام جوی

فرستم سرم بـــــــر طبق پیش اوی

بدیـــــــــــــن باژ دو دیده گوهر کنم

ز تن پوستم بـــــــــــــــدره زر کنم

ولــــــــــــــی ارزو دارم از تو یکی

که آری بـــــــه کاخم درنگ اندکی

بــــــــــوی شاد یک هفته مهمان من

بیارای این میهن و مان مـــــــــــن

به جای فریدون اگــــــــــــر دانی ام

گز این آرزو شــــــــــاد گردانی ام

فرستاده را بـــــــــــــاره خویش داد

وز انـــــــــدازه دیبا و زرّ بیش داد

کسی کردش و شـــــد فرسته چو باد

پیام آنچه بـــــــــد گفت و نامه بداد

سپهدار از آن گفتهـــــا گشت رام

که پیغام بد بـــــــــــــا نوید و خرام

ســـــــــــوی شاه با لشکر آغاز کرد

وز ان روی خاقان بشد ســـاز کرد

هـــــــــــــــزار اسپ از فسیله گزید

دوره ده هـــــــزار از بره سربرید

ز گاوان فربه همــــــــی چهل هزار

ز نخچیر و مرغتن فزون از شمار

دو ره صد هــــــــــزار دگر گوسفند

همه کشت و بردشت و صحرافکند

پذیره بـــــــــــــــــه پیش سپهدار شد

چــــو یکجای دیدارشان باز شد

به بر یکدگر را هـــــم از پشت زین

گرفتند این شـــــاد از آن آن از این

به یکجای بودند هــــــوش هر دوان

همه راه هم پرسش و هـــــــم عنان

سپهدار با هر که بــــــــــود از سپاه

نشستند بر خــــوان هم از گرد راه

ز هر خوردنی ســـــاز چندان گروه

یکی دشت بــد گردش اندر دو کوه

پـــــر از گور و نخچیر کوهش همه

به دشت اندر از گور و آهو رمـــه

به هر گام جامی پـــــــر از لعل می

طبق‌های نقــــــــــل و درم زیرپی

رده در رده کاسه و خــــوان و جام

فروزان به مجمر دورن عود خــام

به زیـــــــــر از طوایف نهفته زمین

ز بر کله در کله دیبــــــــــای چین

سپاهی ز شهد و شکــــــــــر ساخته

همه نیزه در دست و تیغ آختـــــــه

گروهی بــــــــــــه پیکار رفته فراز

گروهـــــی به نخچیر با یوز و باز

ز حلوا به هـــــــــــر صفی میوه‌دار

همه برکشان شکــــــــــرّ و قند بار

طبق‌ها و جـــــــام از کران تا کران

به مشک و می اندوده و زعفــران

سپهریست هــــــــــر جام گفتی مگر

مهش انگبین و ستاره شکــــــــــــر

کمربسته در پیــــــش خوبان پرست

همه باده و بــــــــاد بیزان به دست

چنان روشن از مــــــی بلورین ایاغ

کز او کور دیده به‌شب بی‌چـــراغ

دم نای هــــر جای و چنگ و رباب

پراکنده مستان بــــــــــر آتش کباب

گرفته خورش‌هـــا همه کوه و دشت

کشان پیشــکار آب و دستاروطشت

به بوی خورش‌هــــــــــا ددان تاخته

زبر در هوا مــــــرغ صف ساخته

نسشته به خــــــــوان یکسر ایرانیان

همه چینیان پیش بسته میــــــــــــان

شب و روز خاقان پرستش نمـــــای

کمربسته پیش سپهبد به پـــــــــــای

جدا خوانش هر روز دادی بــــلاش

یکی ابر بد ویژه دینار پـــــــــــاش

ســــــــــــــــر هفته آمد نوندی فراز

که آورد لشکر تکین‌تاش بـــــــــاز

زناکه خروشــــــــــــی برآمد به ابر

شد آن بزم بر سان کام هژیـــــــــر

سپهبد به‌خاقان یغـــــر گفت چیست

چه‌لشکر رسید و تکین‌تاش کیست

بگسترد خاقان ســـــــــخن سربه‌سر

گله هر چه بدش از برادر پســــــر

سپهــــــدار گفت اینست غمری دلیر

کز اینسان از سر خویش سیــــــــر

مـــــن اینجا و او رزمکوش آمدست

همانا که خونش به جوش آمدســت

یکست ابلهان را شتـــــاب و شکیب

سواران بد را چه بالا چه شیـــــب

ترا دل بدین غــــــــــــــم نباید سپرد

که تنها بس او را نریمان گـــــــرد

گرش صدهـــــــزاراند گردان جنگ

همه درگه جنگ و کین تیز چنـگ

ببینی که چــــون گویم ای شیر هین

که خونشان ستاند به شمشیر کیـــن

چنان کن که شبــــگیر با یوز و باز

خرامیم مر جنگ را پیشبـــــــــــاز

می و بزم کاینجاست آنجــــــــا بریم

نریمان زند تیغ و ما می‌خوریــــــم

من از ویژه‌گردان گزینم هــــــــزار

تو بگزین هم از لشکر اندک سوار

بدان تا چـــــــــــــو اندک نماید سپاه

دلیری کند دشمن، آید بــــــــــه راه

مگر ناگهش ســـــــــــر به دام آورم

وز این کار فرجـــــــــام نام آوردم

چــــــــــــو پرّ حواصل برآورد زاغ

برافروخت ز ایوان نیلــــــی چراغ

همان نامزد کرد انـــــــــــــدک سپاه

ببردند و راندند یــــــــک هفته راه

به‌بزم و به‌نخچیر برکوه و دشـــت

چنین تا به ژی دیدار گشــــــــــــت

بر آن تیغ بژ از بر کوهــــــــــــسار

تکین‌تاش با جنگیان ده‌هــــــــــزار

بگفتند از ایران دلیری ستـــــــــرگ

رسیدست نو با سپاهی بــــــــزرگ

ز خاقان یغر جنگ تــــو خواستست

وز ایران نبرد ترا خاستســــــــــت

ز تیغ بژ آمد به پایین کـــــــــــــــوه

بزد صف کین با سپه همگــــــروه

نیامدش باک از دلیری که بـــــــــود

چو گرد سپه دیــــــــد بشتافت زود

چـــــــــــو در کشورش پهلوان سپاه

در و دشت زد خیمه بـی‌راه و راه

نویسنده را گفت هین خامه گیـــــــر

به خاقان، یکی نامه کن بــر حریر

بخوانش بــــــــه فرمانبری پیش باز

بگو باژ بپذیر، یا رزم ســـــــــــاز

به دست دبیـــــــــــر اندرون شد قلم

یکی ابر زرین کش از مشک نــــم

همی تاخت اشــــــک گلاب و عبیر

ز صحرای سیمین ز دریــــای قیر

چـــــــــو غواص زی درّ داننده راه

همی‌زد به دریای معنی شنــــــــاه

هــر آن در که شایسته دیدی درست

بسفتی بــــــــه الماس دانش نخست

چـــــــــو سفتی برو مشک برتاختی

وز اندیشه‌اش رشته‌ها ســــــــاختی

همه نامه از در فرهنگ و هـــــوش

بیاراست چـون تخت گوهر فروش

به نام جهان داور آغاز کــــــــــــرد

که از تیـــره شب روز را باز کرد

گــران ساخت خاک وسبک باد پاک

روان گـــــرد گردون و آرام خاک

گهرها نگارید و تـــــــــن‌ها سرشت

سپردن رهش بــــــر خردها نوشت

که گیتی به شــــــــاه آفریدون سپرد

بدو سیرت بـــــــــــد ز کشور ببرد

ز ضحـــــــــــاک ناپاک بستند شهی

برای فریدون بـــــــــــــــــــا فرّهی

نبشته شد ایـــــــــــــــن نامه دلفروز

ز گرشاسب فـــــــــرخ شه نیمروز

به خاقان یغــــــــر شاه توران زمین

که مهرست شـــاهی و نامش نگین

بدان ای ســـــــــــــــــزا پیشگاه بلند

که اختر یــــــکی رأی روشن فکند

سپهر از دل هـــــــــــــر بربود درد

ز چهر شهی بخت بزدود گـــــــرد

جهان نوعروسی گرانمایه شـــــــــد

شهی تاجش و داد پیرایه شــــــــــد

زمانه نگاریدش از فـــــــــرّ و چهر

ستاره نثار آوریــــــــــــــدش سپهر

زدین جامه کرد ایــــــزد اندر برش

فلک زایمنی کله زد بـــــــر سرش

چــــــــو این نوعروس از دَرگاه شد

فریدون فرخ بــــــــــــر او شاه شد

به فـــــرّ کیی و اختر خوب و بخت

ز ضحاک تــازی ستد تاج و تخت

برآمد به مه دیــــــــــــن یزدان پاک

سر جاویی‌ها فروشد به خــــــــاک

از ایـــــران کنون من به فرمان شاه

بدین مرز آن بــــــــــــرکشیدم سپاه

که ایی به فرمانبری شـــــــــــــاه را

بـــــــــوی خاکبوس آن کیی گاه را

نخست از تـــــــــو خواهیم پرداختن

پس آن گـــــه به فغفور چین تاختن

بدین نامه سر تا بــــــه سر پند تست

به کـــار آری ار، بخت پیوند تست

چــــــو خواندی ز پیش آی پرداخته

همه راه نزل و علف ساختــــــــــه

ســـــــــــــزا باژ بپذیر و هدیه بساز

و گرنه به جنگ آر لشکر فـــــراز

گه رزم پیروزی او را ســــــزاست

که بر دین کنــد رزم بر راه راست

چـــــو پردخته شد نامه را مهر کرد

فرستاد گردی شتابان چو گــــــــرد

فرستاده چون پیش شــــه شد، زمین

به رخسارگان رفت و کرد آفــرین

به اسپ سخــــــــن داد پیش‌اش لگام

بــــــــــــــر آهخت تیغ پیام از نیام

به میدان دانش ســـــــــواری گرفت

چــــــــو بشنید شه بردباری گرفت

بدو گفت شاه تـــو از تخک کیست

به‌نزدیک او رسم ضحاک چیست

چـــــه ورزد از آیین دین کم و بیش

چه گوید ز یـــزدان و از راه کیش

چنین داد پاسخ کــــــه شه را نخست

خـــــــرد باید و رأی و راه درست

کف راد و داد و نـــــــــــژاد و گهر

نکوکاری و راستگویی و فـــــــــر

فریدون شــــــــــه را بدینسان هزار

هنر هست و هم یاری از روزگـار

فزون‌زان به‌کوه اندرون‌نیست سنگ

که درگنج او گوهرست رنگ‌رنگ

رهش دیــــــــــــــن یزدان کیومرثی

نژاد و بزرگیش طهمورثــــــــــــی

به دل کیـــــش ضحاک را دشمنست

به‌نزدش چه اوی و چه اهریمنست

بد و نیـــــک از ایزد شناسد درست

یکی داندش هم بــــــــه دین درست

جهان گوید ایـــــــــــــزد پدید آورید

همو بازگـــــــــــــــــرداندش ناپدید

به پول چنیود که چون تیغ تیــــــــز

گذارست و هم نامه و رستـــــــخیز

بپرسد خدای از همه خوب و زشت

بدان راست دوزخ، بهان را بهشت

برش پارسا مرد نامی ترســــــــــت

هم از زر دانش گرامــــــی ترست

چنانست دادش که روباه پیــــــــــــر

برد بچه را تا دهــــــــــد شیر شیر

چــــــــو بشنید خاقان پسندید و گفت

گراین هست شاه تـــرا نیست جفت

ولیکن چو پرسیدم از تو بســـــــــی

بمان تا بپرسم ز دیــــــــــگر کسی

اگـــــــر چند فرزند چون دیو زشت

بود نزد مادر چــــــــو حور بهشت

هنر آن پسندیده‌تـــــــــر دان و بیش

که دشمن پسندد بـــــه ناکام خویش

نباید کـــــــــــه شاهان پژوهش کنند

مـــــرا همچو غمران نکوهش کنند

برآساس یک هفته تــــــــا روی کار

ببینیم و پاسخ کنیم آشکـــــــــــــــار

بفرمود کاخی ســـــــــــــزاوار اوی

بسازند درخور همه کــــــــار اوی

زدی دست و اندر تک باد پای

چناری به یک ره بکندی ز جای

چو بنهادی از کینه بر چرخ تیر

به پیکان در آوردی از چرخ تیر

یکی گو گه زور صد مرد بود

سر چرخ در چنبر آورده بود

همان سال ضحاک را روزگار

دژم گشت و شد سال عمرش هزار

بیآمد فریدون به شاهنشهی

وز آن مارفش کرد گیتی تهی

سرش را به گزر کیی کوفت خرد

ببستش، به کوه دماوند برد

چو در برج شاهین شد از خوشه مهر

نشست او به شاهی سر ماه مهر

بر آرایش مهرگان جشن ساخت

به شاهی سر از چرخ مه برفراخت

بدین جشن وی آتش آراستست

هم آیین این جشن ازاو خاستست

نشستنگه آمل گزید از جهان

به هر کشور انگیخت کارآگهان

فرستاد مر کاوه را کینه خواه

به خاور زمین با درفش و سپاه

که راند بدان مرز فرمان او

دل هرکس آرد به پیمان او

دگر نامه ای ساخت زی سیستان

به نزد سپهدار گیتی ستان

نخست از سخن یاد دادار کرد

که از نیست هست او پدیدار کرد

بدو پایدارست هر دو جهان

ز دیدار او نیست چیزی نهان

تن و جان و روز و شب و چیز و جای

زمین اختر و چرخ و هر دو سرای

چو کن گفته شد بود بی چه و چون

هنوزش نپیوسته با کاف نون

بدین جانور خیل چندین هزار

رساند همی روزی از روزگار

نه از دادن روزی آیدش رنج

نه هرچند بدهد بکاهدش گنج

دگر گفت کاین نامهٔ دلفروز

فرستاده آمد به هرمزد روز

ز فرّخ فریدون شه کامکار

گزین کیان بندهٔ کردگار

به گرشاسب کین جوی کشورگشای

جهان پهلوان گرد زاول خدای

پل اژدهاکش به گرز و به تیر

سوار هژبرافکن گردگیر

گزارندهٔ خنجر سرفشان

فشانندهٔ خون گردنکشان

ستانندهٔ تاج هنگام رزم

نشانندهٔ شاه بر گاه بزم

ز گام سمندش سته رود نیل

به دام کمندش سر زنده پیل

بدان ای دلاور یل پهلوان

که بادی همه ساله پشت گوان

ترا مژده بادا که چرخ بلند

به ما کرد تاج شهی ارجمند

دل هر شهی بستهٔ کام ماست

به هر مهر و منشور بر نام ماست

کسی را سزد پادشاهی درست

که بر تن بود پادشاه از نخست

خرد افسرش باشد و دادگاه

هش و رأی دستور و، دانش سپاه

مرا این همه هست و از کردگار

شدم نیز بر خسروان شهریار

چو ضحاک ناپاکدل شاه بود

جهان را بداندیش و بدخواه بود

ز بهرش به پیکار هر مرز بوم

به هم برزدی خاور و هند و روم

چه با اژدها و چه با دیو و شیر

زمانی نگشتی ز پیکار سیر

مرا داد یزدان کنون فرّ و برز

ازاو بستدم تاج شاهی به گرز

بریدم پی تخمهٔ اژدها

جهان گشت از جادویی ها رها

تو از جان و از دیده بیشی مرا

هم از گوهر پاک خویشی مرا

به تو دارم امید از آن بیشتر

که بر کام ما بسته داری کمر

تو دانی که از دین و آیین و راه

چه فرمان یزدان چه فرمان شاه

شنیدم که شد رام رایت زمان

رسیدت نوآمد یکی میهمان

که از جان فزونتر همی دانی اش

نریمان جنگی همی خوانی اش

درختیست کو شادی آرد همی

وزاو میوه فرهنگ بارد همی

مهی نو برآمد ز چرخ مهی

که دارد فزونی و فرّ و بهی

به یزدان چنین دارم امید و کام

که این ماه نو را ببینم تمام

چو نامه بخوانی سبک برگزین

برایوانت خرگاه و بر تخت زین

مزن جز به ره دم برآرای کار

بیا و نریمان یل را بیار

به نو زور و دل ده سپاه مرا

بیآرای بر چرخ گاه مرا

که باید ترا شد همی سوی چین

چو کاوه شد از سوی خاور زمین

نوند شتابنده هنجارجوی

چنان شد که بادش نه دریافت پوی

همه ره همی راند و که می برید

به یک هفته نزد سپهبد رسید

سپهدار کشور چو نامه بخواند

بر آن نامه زرّ و گهر برفشاند

نریمان بشد شاد و گفتا ممول

همه کارهای دگر بربشول

مکن بر در بندگی بند سست

که فرمان شاه این رسید از نخست

گزین کرد هم در زمان پهلوان

ده و دو هزار از دلاور گوان

ز گنج آنچه بایست بربست بار

ز هر هدیه ها گونه گون صدهزار

سپه سوی فرخ فریدون کشید

خبر چون به شاه همایون رسید

مهین کوس و بالا و پیلان و ساز

فرستاد با سروران پیشباز

نشست از بر کوشک دیده به راه

به دیدار گرشاسب و زاول سپاه

جهان دید پر سرکش زابلی

به کف گرز با خنجر کابلی

سه اسپه همه زیر خفتان کین

برافکنده برگستوان های چین

چو دریا دمان لشکر فوج فوج

در او هر سواری یکی تند موج

به هر موجی اندر نهان یک نهنگ

ز شمشیر دندانش، از خشت چنگ

همه نیزه داران گردن فراز

نشان بسته بر نیزه موی دراز

به چاچی کمان و سغدی زره

کمند یلی کرده بر زین گره

سنان ها به ابر اندر افراشته

ز چرخ برین نعره بگذاشته

سپهبد به خفتان و رومی کلاه

زبرش اژدها فش درفش سیاه

به زیر اندرش زنده پیلی چو عاج

همه پیلبانانش با طوق و تاج

نریمان یل پیشش اندر سوار

ز گردش پیاده سران بی شمار

چو زی کوشک آمد شه از تخت خویش

پذیره شدش زود ده گام پیش

گرفتش به بر برد از افراز تخت

ببوسید روی و بپرسید سخت

ز زر چارصد بار دینار گنج

به خروار نقره دو صد بار پنج

ز زر کاسه هفتاد خروار واند

ز سیمینه آلت که داند که چند

هزار و دو صد جفت بردند نام

ز صندوق عود و ز یاقوت جام

هم از شاره و تلک و خز و پرند

هم از مخمل و هر طرایف ز هند

هزار اسپ که پیکر تیزگام

به برگستوان و به زرّین ستام

هزار دگر کرّگان ستاغ

به هر یک بر از نام ضحاک داغ

ده و دو هزار از بت ماهروی

چه ترک و چه هندو همه مشکموی

از درّ و زبرجد ز بهر نثار

به صد جام بر ریخته سی هزار

یکی درج زَرّین نگارش ز درّ

درونش ز هر گوهری کرده پر

گهر بد کز آب آتش انگیختی

گهر بد کزو مار بگریختی

گهر بد کزو اژدها سرنگون

فتادی و جستی دو چشمش برون

گهر بد که شب نورش آب از فراز

بدیدی، به شمعت نبودی نیاز

یکی گوهر افزود دیگر بدان

که خواندیش دانا شه گوهران

همه گوهری را زده گام کم

کشیدی سوی خویش از خشک نم

چنین بد هزار و دو صد پیلوار

همیدون ز گاوان ده و شش هزار

صد و بیست پیل دگر بار نیز

بد از بهر اثرط ز هر گونه چیز

یکی نامه با این همه خواسته

درو پوزش بیکران خواسته

سپهبد بنه پیش را بار کرد

بهو را بیاورد و بردار کرد

تنش را به تیر سواران بدوخت

کرا بند بد کرده بآتش بسوخت

بــــــــــدو گفت شاه ای یل پیل زور

که چشم بـــــــــد اندیش باد از تو دور

چنانی هنـــــر از دل و زور و رآی

که امید ما از تو آید به جــــــــــای

بگفت این و از جـــــــای یازید پیش

بدان تا نماید بــــــــدو زور خویش

همان پایه بگرفت و بــــرتافت زود

چنان باز کردش کــــــــز آغاز بود

ز زورش بماندندگــــــردان شگفت

بر او هــــــر کسی افرین برگرفت

از آن پس به رامش سپردند گـــوش

به جام دمادم کشیدند نـــــــــــــوش

چه‌بر هوش و دل باده چیزی گرفت

سران را سر از بزم سیری گرفت

برفتند ز ایــــــوان فرخنده کــــــــی

چه سرمست تنها چه با رود و می

همی بـــــــــــود یک هفته تا با سپاه

سپهبد شــــــــــد آسوده از رنج راه

سر هفته شــــــــه خواند وبنشاستش

ســــــــــــزا خلعت و باره آراستش

زره دادش و ترگ زرّین خـــــویش

همان خنجر و جوشن کین خــویش

سراپرده خســـــــــــــــروی زربفت

کشیده ز گــــــرد اندرش باره هفت

به بالا و پهنای پـــــــــــــرده سرای

ز بر یک ستــــــــون سایبانی بپای

چهل رش ستـــــون وی از زرّ زرد

همان سایبان دیبه لاجــــــــــــــورد

همان اژدها فش درفشی دگـــــــــــر

سرش ماه زرین بـــــــه درّ و گهر

بی اندازه شمـــــشیر و خفتان جنگ

همان خـــــرگه و خیمه رنگ‌رنگ

پری روی ریدک هـــــزار از چگل

ستاره صــــــد و کوس زرین چهل

صـــــــد و شست بالای زرین ستام

دو پیل از سپیدی چو کـــــوه رخام

سه ره جام هفت از گهرهای گنـــج

ز دینار بدره چهل بـــــــــــــار پنج

سزای نریمان یـــــــــــــــل همچنین

بسی هدیه‌ها داد و کــــــــرد آفرین

یکی شیــــــــــــر پیکر درفش بنفش

بدادش همه زرّ غلاف درفــــــــش

بفرمود تا او بــــــــــــــــــود پیشرو

سپهبدش خـــــــــــوانند و سالار تو

گزین کرد پنجه هـــــــزار از سوار

پیاده دگر نامور چهل هـــــــــــزار

ز پیلان جنگی صــــد و شست پیل

سپاهی چـــــــو بر موج دریای نیل

سراسر جهان پهلوان را سپـــــــــرد

بدو گفت کــــــآی لشکر آرای گرد

ز جیحون گذر کـــــــن میاسای هیچ

سپه برگش و رزم تــــــوران بسیچ

برو تا بدان مـــــرز از آن روی آب

کــــــــز او بردرخشد نخست آفتاب

بــــــــــه لشکر بپیمای توران زمین

ستان باژ خاقان و فغفور چیــــــــن

هــــــر آن کاو بتابد ز فرمان و پند

بدین بارگاه آر گــــــــــــــردن ببند

به فرمانبری هـــــــــر که بندد میان

ممان کش به یک موی باشد زیان

چنان ران سپه را کجــــــــــا بگذرد

به بیداد کشت کســـــــــــــی نسپرد

نه بر بی گنه بـــــــــــــد رسانند نیز

نه از بی گزندان ستانند چیــــــــــز

به هر جای پشتی به دادار کـــــــــن

از او ترس و دل با خرد یـــار کن

مبادا بــــــــــه دل رأی زفتیت جفت

کــــــــــه هرگز نباید سپهدار زفت

بود زفت هــــــر جا سرافکنده است

دلش خسته، همواره کوتاه دســـــت

به رادی دل زفت را تــــــاب نیست

دل زفت سنگیست کش آب نیســت

ز نا استوارانمجــــــــــــوی ایمنی

چـــــــــــــو یابی بزرگی میآر منی

بتـــرس از نهان رشک وز کینه ور

به گفتار هـــــر کس دل از ره مبر

گمان‌ها همه راســــت مشمر ز دور

که بس ماند از دور شیون به سور

به زنهاریان رنج منمای هیـــــــــــچ

بــــه هر کار در داد و خوبی پسیچ

ز سوگند و پیمان نگـــــــــر نگذری

گه داوری راه گــــــــــــــژ نسپری

چو چیره شوی خــــون دشمن مریز

مکن خیـــــــــره با زیردستان ستیز

بــــــــــــــدو داد منشور شاهان همه

که باشند پیشش بـــــــه فرمان همه

به فرخ ترین فــــــــــال گیتی فروز

سپه راند از آمل شــــــــــه نیمروز

سوی شیرخانه بــــــــه شادی و کام

که خوانی ورا بلخ بامی بـــــــه نام

به کیلف شــــــــــــد از بلخ گاه بهار

وزان جایگه کــــــرد جیحون گذار

همه ماورالنهر تا مـــــــــــــرز چین

شمردندی آن گاه تــــــــوران زمین

از آموی و زم تا بــــــه چاچ و ختن

ز شنگان و ختلان شهان تن‌به‌تن

ز نزل و علف هــــــــــر کجا یافتند

ببردند و بـــــــــــــــا هدیه بشتافتند

بدان گه سمرقند کــــــــــــــرده بنود

زمین‌اش به جز خاک خورده بنود

سپهبد همی رانــــــــــد تا شهر چاچ

ز گردش بزرگان بــا تخت و عاج

دهی دید خوش، دل بدو رام کـــــرد

ستاره زد آن جا و آرام کـــــــــــرد

برآسود یک هفته و بــــــــــــود شاد

به دل داد نخچیر و شـــــــادی بداد

میان ده اندر دژی بـــــــــــــــد کهن

کس آغــــــــاز آن را ندانست و بن

برآمــــــــــــــد یکی بومهن نیم شب

تــــو گفتی زمین دارد از لرزه تب

یکی گوشه دژ نگونسار شــــــــــــد

چهل دیگ رویین پدیدار شــــــــــد

همه دیگ‌ها ســـــــــــرگرفته به گل

چو دیدند پر زر بد آن هـــــر چهل

به هـــر یک درون خرمنی زرّ ناب

درخشنده چــــــــون اخگر و آفتاب

سپهدار برداشت پاک آنچه بــــــــود

بــــــــر آن ده بسی نیکوی‌ها فزود

وزآنجا سپه رانــــــد و بشتافت تفت

به شادی به شهر سپنجاب رفـــــت

بدان مـــــــرز هرچ از بزرگان بّدند

دگـــــــــــر کارداران و دهقان بدند

ستایش کنان پاک رفتند پیــــــــــــش

همه ساخته هدیه ز انــــــدازه بیش

سپه برد از آن مرز و شد شادوچیر

بسی کوه پیش آمــــــــدش سردسیر

همه کان گهر بــد دل سنگ و خاک

ز زرّ و مـــــس و آهن و سیم پاک

یکی خانه بر هر که از خاره سنگ

بر افراز غاری رهش تــار و تنگ

ز نوشادر آن خانه‌ها پـــــــــــربخار

که بردندی از وی به هــر شهریار

از آن سیــــــم و زر لشکر و پیلوان

ببردند چندان کـــــــــه بدشان توان

سپهبد کجا شد همـــــــــــی مژده داد

ز فرّخ فریدن با فــــــــــــــرّ و داد

که بستد ز ضحــــــــــاک شاهنشهی

جهان شد ز بیـــــــداد و از بد تهی

ز شادی رخ دهــــــــــر شاداب کرد

گذر بر سر آب شاداب کـــــــــــرد

چــــــو از رود بگذشت بفکند رخت

چهان پر گل و سبزه دید و درخت

میان گــــــــــل و سوسن و مرغزار

روان چشمه اب بیش از هـــــــزار

ز گل دشت طاووس رنگین شـــــده

از ابر آسمــــــان پشت شاهین شده

بــــــــــــــــــه آواز بلبل گشاده دهن

دریده گـــــــــل از بانگ او پیرهن

لب چشمه‌ها بر شخنشار و مـــــــاغ

زده صف سمانه همه دشت و راغ

پر از مرغ مَرغ و گل سرخ و زرد

ز ناژ و ز بیـــد و هم از روز گرد

سراینده سار و چکاوک ز ســــــرو

چمان بر چمن‌هــــــا کلنگ و تذور

پراکنده با مشکدم سنگــــــــــــخوار

خروشان به هم شارک و لاله سـار

ز هر سو رَم آهــــو و رنگ و غرم

ز دل‌ها دم کل زداینده گــــــــــــرم

همان جا بــــــه نخچیر با باز و یوز

ببد هفته‌ای شاد و گیتی فــــــــروز

بزرگان آن مــــــــرز ز اندازه بیش

شدندش ز هر مرز با نزل پیـــــش

و ز آن جای با بزم و شـادی و رود

همی رفت تا نــــــــــزد ایلاق رود

یکی رود کز سیم گفتی مگـــــــــــر

ببستست گردون زمین را کمـــــــر

به دیدار که موج و دریا نشیــــــــب

به‌تک چرخ کردار و طوفان نهیب

چوباد از شتاب و چو آتش ز جوش

چــو‌مارازشکنج‌وچــوشیرازخروش

یکی اژدها نیلگون پیکـــــــــــــرش

ابر باختر دم، از رستخیــــــــــــــز

خروشش ز تندر تک از برق تیـــز

نهیبش ز مرگ و دم از رستخیــــز

همه دمّ خَم و همه دل شکـــــــــــــن

همه رویش ابرو همه تن دهــــــــن

گهی داشت جوش از دل بی‌هشـــان

گه از ناف و گیسوی خوبان نشــان

ز پهناش ماهی به ماه آمــــــــــــدی

هم از بن به یکساله راه آمــــــــدی

به رنگ اینده بد زدوده ز زنـــــگ

ولیکن چو سوهان همی سود سنگ

ز باران گهی درع پرچین شــــــدی

گه از باد چون جوشن کین شــــدی

همه سیم کآن گفتی اندر جهـــــــــان

گدازید و آمــــــــــــد برون از نهان

دگر صدهزار از گهردار تیــــــــــغ

ز پیش و پس خور همی تاخت میغ

گــمان بردی از سهم آن ژرف رود

که آمـــــــــد مجرّه ز گردون فرود

ز هر سو بی‌اندازه در وی به‌جـوش

بتان پرندی بــــــــــــــــر حله پوش

یکی کرته هر یک بپوشیده تنـــــگ

همه چشمه چشمه بنفشه بــــه رنگ

زده دامن کرته چاک از بــــــــرون

گشاده بــــــــــــــر و سینة سیمگون

چو جنگی سپاهی فزون از شمــــار

زره پوش و جــوشن‌ور و ترگ‌دار

سپهبد به نیک اختر هور و مـــــــاه

بی‌آزا بگذشت از او بـــــــــــا سپاه

گذر کرد از آن سوی خرگاهیــــــان

بــــــــــــــه تاتار زد خیمه ناگاهیان

بر آن مرز خاقان یغر شاه بــــــــود

که تاج بزرگش بـــــــــــــر ماه بود

ز گردان کین جوی سیصد هــــزار

سپه داشت شایسته کـــــــــــــارزار

بد از لشکرش خیره چرخ بریــــــن

نگنجد گنجش بــــــــــه روی زمین

چــــــــو از شهر رفتی برون گاه‌گاه

به چوگان و گوی از بـه نخچیرگاه

بدی صد هزاران سران ستـــــــرگ

طرازنده گدش سپاهی بـــــــــزرگ

هزارانش بالا به پیش انـــــــــدرون

بــــــــه برگستوان و زره گونه‌گون

ده و شش هزار از مهان ســــــرای

ز گوهـــــــــر کمرشان ز دیبا قبای

پیاده بسی گرد خاقان پـــــــــــرست

سپرور همه با کمان‌ها به‌دســـــــت

منادی ز هر سو یکی چر بگـــــوی

خروشنده تا کیست فریادجــــــــوی

ستمدیده هر یک آمدی دادخــــــــواه

بد و نیک بـــــــــــرداشتندی به شاه

بدادی سبک داد و بنواختـــــــــــــی

وز اندازه بـــــــــــــر پایگه ساختی

بدش کوشکی سرکشیده به مـــــــــاه

که پیرامنش بـــــــــود یک میل راه

بر او سی و یک در همه زرنـــگار

که دادی به هـــر در یکی روز بار

چنین تا رسیدی سَر مه فـــــــــــراز

گشادی یکی در به هـــــر روز باز

بد از پیش هر در یکی تازه بـــــاغ

پر از گونه‌گون گل‌چوروشن چراغ

ره کوشک یکسر ز ساده رخــــــام

زمین مرمر و کنـــــــگره عود خام

بــــه گرد اندرش کاخ و گلشن چهل

ز زرّ و ز گوهر نـــه از آب و گل

دو صد گنبد از صندل سرخ عــــود

ستاده بـــــــه زرین و سیمین عمود

میانش دو ایوان برافراختــــــــــــــه

سر برجشان تاج مــــــــــــه ساخته

خم طاق هر یک چو پرّ تـــــــــذور

زبس رنگ یاقوت رخشان چو پرو

به یکروی دکانی از زرّ نــــــــــاب

عقیقش همه بـــــــوم و درّ خوشاب

برو خرگهی کرده صدرش بپـــــای

سرش بر گذشته ز کاخ ســـــــرای

همه چوب او زر و گوهر نــــــگار

نمد خــــــــــــز و دیبای چینی ازار

چـــــــو جشنی بزرگ آمدی گاه‌گاه

در آن خیمه آراستــــــــــــی بارگاه

به شهرش نه برف و نه باران بـدی

جز اندک نمی کز بهاران بـــــــدی

ز زربفت چیــــــن داشتی جامه شاه

ز دیبا دگـــــــــــــــــر مهتران سپاه

بـــــــــــدی جامه کربای درویش را

دگر پرنیان هـــــــــر کم و بیش را

بدان مرز بودند شاهان بســــــــــــی

ولیکن نبد یــــــــــــــار خاقان کسی

همه ساله بد خــــــــواه ضحاک بود

که ضحاک خونریز و ناپاک بــــود

همی گفت ای کاشکی کــــــز شهان

ربودی کســـــــی زاو شهی ناگهان

پذیره فرستاد بر چند میل

بر آراست گاه از بر زنده پیل

ز دیبا زده سایبان بر سرش

بزرگان پیاده به پیش اندرش

چو نزدیک شد شادمان رفت پیش

نشاندش سوی راست بر تخت خویش

ببوسیدش از مهر و پرسید چند

گرفت آفرین پهلوان بلند

خراج همه خاور و باژ روم

هرآنچ آورید از دگر مرز و بوم

همه با دگر هدیه ها پیش برد

همه سرگذشتش براو برشمرد

سخن راند از افریقی و منهراس

بسی یاد کرد از جهانبان سپاس

مر آن دیو را بسته پیش سیاه

بیاورد، تا دید ضحاک شاه

دو دندانش از یشک پیلان فزون

بیفکند پیشش چو عاجین ستون

سپاه و شه از سهم آن نره دیو

بماندند با یاد کیهان خدیو

که پاکا توانا خدای بزرگ

که دیوی چنین آفریند سترگ

هم او سرکشی زورمند آورد

کزاین گونه دیوی به بند آورد

بفرمود شه چاردار بلند

مر آن زشت پتیاره کرده به بند

همه تن به زنجیرهای دراز

به میدان بدآن دارها بست باز

ز نظاره کشور پر از جوش گشت

بسا کس ز دیدارش بی هوش گشت

بی اندازه هر کس خورش ز آزمون

همی تاخت از پیش او گونه گون

دو چندان که یک مرد برداشتی

وی آسان به یک دَم بیوباشتی

وزآن پس مهان را همه خواند شاه

به بگماز با پهلوان سپاه

نشاندش بر خویش بر دست راست

به شادیش با جام بر پای خاست

بفرمود تا هر که جستند نام

همیدون به یادش گرفتند جام

یکی مهش هر روزنوچیز داد

جدا هر دمی پایه ای نیز داد

سَر ماه دادش کلاه و کمر

یکی مهر مجوق و زرین سپر

خراج همه بوم خاور زمین

دگر هرچه آورده بد همچنین

سراسر بدو داد بسیار چیز

به طنجه دگر هر چه بگذاشت نیز

فرستاد بازش سوی سیستان

بشد شاد دل گرد گیتی ستان

به دیدار جفت و پدر چند گاه

همی زیست آسوده از رنج راه

همان روزگار اثرط سرفراز

به بیماری افتاد و درد و گداز

چو سالش دوصد گشت و هشتادوپنج

سرآمد براو ناز گیتی و رنج

دَم زندگانیش کوتاه شد

به جایش جهان پهلوان شاه شد

چنینست، مر مرگ را چاره نیست

بَر جنگ او لشکر و باره نیست

گرامیست تن تا بود جان پاک

چو جان شد،کشان افکنندش به خاک

به جای بلند ار ز مه برتریم

چو مرگ آید از زیر خاک اندریم

جهان کشته زاریست با درنگ و بوی

دراو عمر ما آب و ما کشت اوی

چنان چون درو راست همواره کشت

همه مرگ راییم ما خوب و زشت

بجاییم و همواره تازان به راه

براین دو نوند سپید و سیاه

چنان کاروانی کزاین شهر بر

بودشان گذر سوی شهر دگر

یکی پیش و دیگر ز پس مانده باز

به نوبت رسیده به منزل فراز

خنک مرد دانندهٔ رأیمند

به دل بی گناه و به تن بی گزند

از آن پس جهان پهلوان چون ز بخت

به جای پدر یافت شاهی و تخت

براین بر دگر چند بگذشت سال

شب و روز گردونش نیکی سگال

برادر یکی داشت جوینده کام

گوی شیردل بود گورنگ نام

همان سال کاثرط برفت از جهان

شد او نیز در خاک تاری نهان

ازاو کودکی ماند مانند ماه

چو مه لیک نادیده گیتی دو ماه

نریمان پدر کرده بد نام اوی

ز گیتی همان بد دلارام اوی

به کام دلش پهلوان سترگ

همی پرورانید تا شد بزرگ

نبد دیده روی پدر یک زمان

عمش را پدر بودی از دل گمان

کشیدن کمان و کمین ساختن

زدن خنجر و اسب کین تاختن

ره بزم و چوگان و گوی و شکار

بیاموختش پهلوان سوار

یلی شد که چون نیزه برداشتی

سنان بر دل کوه بگذاشتی

به خنجر ببستی ره رود نیل

به کشتی شکستی سر زنده پیل

دل پهلوان گشت ازاو شاد و گفت

دگر پرسشی نغز دارم نهفت

چه برناست آبستن و گنده پیر

هم از وی بسیبچه گردش به شیر

بهناز آنچه زاید همیپرورد

چو پرورد بکشد هم آن گه خورد

جهانست گفت این فژه پیرزن

بچه جانور هرچه هست انجمن

کرا زاد پرورد و دارد به ناز

کشد، پس کند ناپدیدار باز

دگر گفت کآن گاو پیسه کدام

که هستش جهان سر به سر چارگام

به رنگی دگر نیز هر پای اوی

به رفتن نگردد تهی جای اوی

ده و دوست اندام او هرچه هست

هر اندام را استخوانستشست

به پاسخ چنینگفت دانش سگال

که این گاو نزدیک من هست سال

خزان وزمستان، تموز و بهار

به هر رنگ پای وی اند این چهار

ده و دو کش اندام گفتی به هم

به شست استخوان هریک از بیش و کم

مَه سال بیش از ده و دو نخاست

شب و روز هر ماه شست است راست

دگر گفت چون جان آشفتگان

یکی خوابگه چیست پر خفتگان

دو چادر همیشه برآن خوابگاه

کشیده یکی زرد و دیگر سیاه

مر آن خفتگان را کی افتد شتاب

که بیدار گردند یک ره ز خواب

چنین گفت کاین خوابگاه این زمیست

برو خفتگانیم هرچ آدمیست

دو چادر شب و روز دانگردگرد

که برماست گاهی سیه گاه زرد

از این خواب اگر کوتهست ار دراز

گه مرگ بیدار گردیم باز

دگر گفتبر هفت خوان پر گهر

چه دانی یکی مرغ بگشاده پر

کجا خورد آن مرغ از آن گوهرست

خورش نیز هر چند افزونترست

نه گوهر همی کم شود در شمار

نه سیر آید آن مرغ بسیار خوار

برهمن دَر پاسخش برگشاد

که این هفت خوان کشورست از نهاد

گهر جانور پاک دانمرغ مرگ

که هستیم با او چو با باد برگ

همی تا خورد جانور بیشتر

نه او سیر گردد نه کم جانور

ازاین به مرا راه گفتار نیست

سخن راکرانه پدیدار نیست

سپهبد پسندید و گفت از خرد

سخن های نغز این چنین در خورد

کنون از ستودانت پرسم سخن

که کردست و کی بودش آغاز و بن

بد انسان بزرگ استخوانهای کیست

فرازش نبشته بر آن سنگ چیست

برهمن ز کس گفت نشنیده ام

من اش همچنان استخوان دیده ام

نبشته چنین است بر خاره سنگ

که گیتی به کس برندارد درنگ

به مردی منازید و بد مسپرید

بدین مرده و کالبد بنگرید

بترسید از آن دادفرمای پاک

که چونین کسی را کند می هلاک

ببد خیره دل پهلوان ز آن شگفت

ببوسیدش وسازرفتن گرفت

به خواهشگری زاو درآویخت پیر

کز ایدر مرو، امشب آرام گیر

به جای آمد آنچت ز منبود رای

تو نیز آنچه رأی من آور بجای

چنان دان که رفتن رسیدم فراز

بباید شد ار چندمانم دراز

چو پیریت سیمین کند گوشوار

از آن پس تو جز گوش رفتن مدار

تنما یکی خانه دان شوره ناک

که ریزد همی اندک اندکش خاک

چو دیوار فرسوده شد زیر و بَر

سرانجام روزی درآید به سر

جوانیم بد مایه خوبیم سود

جهان دزد شد سود و مایه ربود

سپهر از برم سالنهصد گذاشت

کنوناسپ از آن تاختن بازداشت

قدم کرد چوگان و در زخم اوی

ز میدان عمرم به سر برد گوی

چو فردا ز یک نیمه بالای روز

شود در دگر نیمه گیتی فروز

بدان مرز رخشنده زین مرز تار

گذر کردخواهم سوی کردگار

مَشو تا تنم را سپاری بهخاک

چو من جان سپارم به یزدان پاک

سپهبد پذیرفتو آرام کرد

همه شب ز بهرش همی خورد درد

گه چاشت چونبود روز دگر

بیآمد برهمنز کازه به در

ازو وز گره خواست پوزش نخست

شد آن گهبدان چشمه و تن بشست

بر آیین خویش از گیا بست ازار

خروشان شد از پیش یزدان به زار

براند آب دو چشم از آن چشمه بیش

همی خواست ازایزد گناهان خویش

سرانجام چون لابهچندی شمرد

دو رخ بر زمین جان به یزدان سپرد

سپهدار با خیل او همگنان

گرفت از برشمویهٔ غمگنان

به آیین کفن کردش و دخمه گاه

وز آن جایگه رفت نزد سپاه

رسید از پس هفته ای شاد و کش

به شهری دلارام و پدرام و خوش

همه دشت او نوگل و خیزران

کهی برسرش بیشهٔ زعفران

بر آن کوه بر میلی افراخته

ز مس و آهن و روی بگداخته

نبشته ز گردش خطی پارسی

که بد عمر من شاه ده بار سی

ز شاهان کسی بدسگالم نبود

به گنج و به لشکر همالم نبود

در این کوه صد سال بودم نشست

بسی رسته زر آوریدم به دست

همه زیر این میل کردم نهان

برفتم سرانجام کار از جهان

نه زو شاد بودم بدین سر به نیز

نخواهم بدان سربدَن شاد نیز

ندانم که یابد بدو دسترس

مرا بهره باری شمارست و بس

چو دستت به چیز تو نبودرسان

چه چیز تو باشد چه آن کسان

غم و رنج من هر که آرد به یاد

نباشد به آکندن گنج شاد

به نیکی برد رنج هر روز بیش

که فرجام هم نیکی آیدش پیش

گر از کوه داریم زر بیش ما

توانگرخدایستو درویش ما

ایا آنکه این گنجت آیدبه دست

ز روی خرد بر به کار آنچه هست

همه ساله ایدر توانا نیی

که امروز اینجا وفردا نیی

تن از گنجدنیا میفکن به رنج

ز نیکیو نام نکوساز گنج

که بردن توان گنج زر، گرچه بس

ز کس گنج نیکینبردست کس

جهان ژرف چاهی است پر بیم و آز

ازاو کوش تا تن کشی بر فراز

فژه گنده پیرسیت شوریده هش

بداندیش و فرزندخور، شوی کش

به هرگونه فرزند آبستن است

تو فرزند را دوست و او دشمن است

پناهت بداد آفرین باد و بس

که از بد جز او نیست فریادرس

دل پهلوان خیره شد کآن بخواند

بسی در ز دو جزع روشن براند

سپه را بفرمود تاهمگروه

فکندندآن میلو کندند کوه

چهی بود زیرش چو تاری مغاک

پر از زرّ رسته بیاکنده پاک

سراسر فراز چَه انبار کرد

صد و بیست اشتر همه بار کرد

بی اندازه زآن کاسه و خوان و جام

بسازید وزین کرد و زرین ستام

یکی ده منی جام دیگر بساخت

بدو گونه گون گوهر اندر نشاخت

ز یک روی آن جام جمشید شاه

نگاریده دربزم باتاج وگاه

ز روی دگر پیکر خویش کرد

چو در صف چه با اژدهای برد

هر آنگه که بزمی نو آراستی

بدان ده منی جام می خواستی

چو برداشت آن گنج از آن مرز و بوم

به نزد خسو شد که بد شاه روم

به عمورّیه بود شه را نشست

چوبشنید کآمد یل چیر دست