خوش آمدید

بود شوریده دلی دیوانهٔ

روی کرده در بن ویرانهٔ

همچو باران زار برخود میگریست

سایلی گفتش که این گریه ز چیست

که بمردت گفت دور از تو دلم

دل بمرد و سخت تر شد مشکلم

گفت دل چون مردت و چون شد زجای

گفت چون اندوه بودش با خدای

خوش بمرد و دور گشت از من نهان

شد بر او و برون رفت از جهان

تا بتنهائی مرا حیران گذاشت

وین چنین افکنده سر گردان گذاشت

ای عجب جائی که آنجا شد دلم

رفتن آنجا مینماید مشکلم

آرزوی من بدانجا رفتن است

لیک ره در قعر دریا رفتن است

گر رسم آنجایگه یک روز من

وارهم از گریه و از سوز من

هرکرا این درد عالم سوز نیست

در شبست و هرگز او را روز نیست

درد میباید که بی درمان بود

تا اگر درمان کنی آسان بود

نازنین شوریده میشد ناگهی

بود هم سرما و هم گل در رهی

آن یکی گفتش که گل بگرفت راه

خویش را بر خیز کفشی ژنده خواه

گفت چون پا را کنم کفشی طلب

خاصه اندر زیر میگیرند شب

تا که در شخص تو میماند دلت

هرگز آن دولت نیاید حاصلت

چون بجای دل رسی بی دل مدام

گردد این دولت ترا حاصل مدام

بود صاحب عزلتی در گوشهٔ

از جهان نه زادی ونه توشهٔ

بر توکل روز و شب بنشسته بود

رشتهٔ دل در قناعت بسته بود

چون نمیپیچید هیچ از راه حق

بود گستاخیش با درگاه حق

گرسنه از ره رسیدندش دو کس

واو نداشت از دخل و خرج الانفس

چو نشستند آن دو کس تادیرگاه

در نیامد هیچ معلومی ز راه

چون بسی گشت آن دو تن را انتظار

شیخ شد از شرم ایشان شرمسار

عاقبت بر جست از جای آن زمان

کرد چون دیوانهٔ سر باسمان

گفت آخر من چه دارم بیش و کم

میهمانم میفرستی دم بدم

چون فرستادی دو روزی خواره را

روزنی باید من بیچاره را

گر فرستادی مرا روزی کنون

وارهی از جنگ هر روزی کنون

ورنه زین چوبی نهم برگردنم

جملهٔ قندیل مسجد بشکنم

چون بگفت این مرد دل برخاسته

شد زره خوانی پدید آراسته

در زمان آمد غلامی همچو ماه

کرد خدمت خوان نهاد آنجایگاه

چون شنودند آن دو تن گفتار او

در تعجب آمدند از کار او

هر دو گفتندش که گستاخی عظیم

مینیارد هیچ گستاخیت بیم

گفت دندانی بدو باید نمود

تا که ننمائی ندارد هیچ سود

عاشقانش پاک از نقص آمدند

چون درختان جمله در رقص آمدند

پاک همچون شاخ در گل میشدند

لاجرم در قرب کامل میشدند

بود دیوانه مزاجی گرسنه

در رهی میرفت سر پا برهنه

نان طلب میکرد از جائی بجای

هرکسی میگفت نان بدهد خدای

اوفتاد از جوع در رنجورئی

دید اندر مسجدی مغفروئی

زود در پیچید و پس بر سر گرفت

قصد بردن کرد و راه درگرفت

عاقبت در راه بگرفتش کسی

زجر کردش پس جفا گفتش بسی

زو ستد آن جامه و کردش سؤال

کاین چرا کردی بگو ای تیره حال

گفت هر جائی که میرفتم دمی

جمله میگفتند حق بدهد همی

چون شدم درمانده بی دستوریش

برگرفتم عاقبت مغفوریش

تا بسازد کار من یکبارگی

چند خواهم بود در بیچارگی

خنده آمد مرد را از کار او

برد نان و جامه را تیمار او

دید آن دیوانه را مردی براه

جامه در پوشید میآمد پگاه

گفت جامه از کجا آوردهٔ

کسب کردی یا عطا آوردهٔ

گفت این جامه خدای آوردراست

گفت هم اقبال و هم دولت تراست

زانکه تادولت نباشد ما حضر

این چنین جامه نبخشد دادگر

مرد مجنون گفت کو یک دولتم

کو نداد این جامه بی صد محنتم

تا که بر نگرفتمش ناگه گرو

نه شکم نان یافت نه تن جامه نو

در نمیگیرد خوشی با او بسی

تا گرو بر مینگیرد زو کسی

بی گرو کار تو کی گیرد نوا

جامه و نان بی گرو ندهد ترا

ور گرو می بر نگیری تن زند

آتشت در جان و در خرمن زند

بود آن دیوانهٔ در اضطرار

در مناجاتی شبی میگفت زار

کای خدا از تو نخواهم هیچ من

یا دهی یا ندهیم بشنو سخن

سخت در خود ماندهام جان در خطر

تا که از من این چه دادی واببر

این وجودم را که داری در زحیر

مینخواهم هیچ میگویم بگیر

هرچه از دیوانه آید در وجود

عفو فرمایند از دیوان جود

گرچه نبود نیک بپذیرند ازو

پس بچیزی نیک بر گیرند ازو

هر بد او را مراعاتی کنند

از نکو وجهی مکافاتی کنند

خواجهٔ مجنون شد و مبهوت گشت

بیدل و بی قوت و بی قوت گشت

در گدائی و اسیری اوفتاد

در بلا و رنج و پیری اوفتاد

کوه نتواند همی هرگز کشید

صد یک آن بارکان عاجز کشید

یک شبی در راز آمد با خدای

گفت ای هم رهبر و هم رهنمای

این که توهستی اگر من بودمی

از خودت پیوسته میآسودمی

یک دمت اندوهگین نگذارمی

ای به از من به ازینت دارمی

بیدلان چون گرم در کار آمدند

از وجود خویش بیزار آمدند

بامدادی بود محمود از پگاه

برنشست از بهر حربی با سپاه

موج میزد لشکرش از کشورش

جمع بود از چند کشور لشکرش

قرب پانصد پیل در زنجیر داشت

عالمی القصه دار و گیر داشت

دید در کنجی یکی دیوانه مست

شد پیاده شاه و پیش او نشست

کرد دیوانه ز پیش و پس نگاه

عالمی میدید پر پیل و سپاه

کرد حالی روی سوی آسمان

گفت شاهی زو درآموز این زمان

گفت محمودش مگو این زینهار

گفت آخر چون کنم ای شهریار

کی کنی تو خاصه با پیل و سپاه

از پی جنگ گدائی عزم راه

بلکه گر شاهی ترا آید بجنگ

تو بسازی جنگ او هم بیدرنگ

پادشاه با پادشاه جنگی کند

نه بیاید با گدا جنگی کند

حق ترا تنها چنین بگذاشتست

پس بسلطانیت سر افراشتست

وامده با من بجنگ آویخته

من چنین از دست او بگریخته

فارغست از شاهی تو ای عجب

با گدائی می برآید روز و شب

با من بیچاره میکوشد مدام

من زبون تر آمدستم والسلام

چون شود از درد دلشان بیقرار

دل بپردازند خوش از کردگار

سالک آمد چون شکر پیش نبات

گفت ای سرسبزیت زاب حیات

پاکیت چون آب ذاتی آمده

قابل نفس نباتی آمده

فالق الحب از نوا داده ترا

حبه حب صد نوی داده ترا

سبز پوشان را تو محرم آمدی

لاجرم سر سبز عالم آمدی

قوت ارواح و بینائی ز تست

دلگشائی و دل افزائی ز تست

در جهان نوباوهٔ هر دم تراست

صد بهشت عدن در عالم تراست

جملهٔ دارو و درمان از تو رست

گل ز تو بشکفت و ریحان از تو رست

نیست خاری از تو بی سر وسهی

نیست ناری ظاهر از تو بی بهی

نار چون از شاخ سبزت بردمید

درد موسی را بهی آمد پدید

قصه انی انااللّه زان تست

سدرهٔ و طوبی بهم درشان تست

خواجهٔ کونین منت از تو یافت

در نماز انگور جنت از تو یافت

عشق حنانه چو آتش از تو خاست

آن حنین او چنین خوش از تو خاست

کی بود شرح عصای تو مرا

موسئی باید که گوید از عصا

چون تو سر سبزی دولت یافتی

موی در نشو و نما بشکافتی

پس بسوی بحر جوئی بردهٔ

چون تو داری عود بوئی بردهٔ

یا ببوئی زنده گردان جان من

یا بساز از داروئی درمان من

زین سخن بس تلخ شد عیش نبات

نی شکر گفتی نماندش در حیات

گفت تا کردم برون سر از زمین

روز و شب از شوق مینالم چنین

روزکی چندی چو سیرابی کنم

بعد از آن رخساره چون آبی کنم

چون بسر سبزی بیابم راستی

سر نهم در زردی و در کاستی

سر برارم تازه در آغاز کار

پس فرو ریزم به آخر زردوزار

گه نهندم اره بر سر سخت سخت

گه ببرندم بسختی لخت لخت

گه بسوزندم چو خاکستر کنند

گاه از داسی تنم بی سر کنند

گه خورند و گاه ریزندم بخاک

شرح دادم قصهٔ بس دردناک

آنچه میجوئی مرا با خویش نیست

زانکه با من رنگ و بوئی بیش نیست

چون ندارد رنگ و بوی من سری

کی گشاید از منت هرگز دری

سالک آمد پیش پیر خوش زفان

کرد حال خویش پیش او عیان

پیر گفتش هست اشجار و نبات

از صغار و از کبارش مثل ذات

عاقل و کامل کبارش آمدند

بیدل و مجنون صغارش آمدند

هرکه جان را محرم دلخواه یافت

چون شجر سرسبزی این راه یافت

یا کمالی یافت بر درگاه او

یا نه شد دیوانه دل در راه او

هرکه او دیوانه شد از دلنواز

هرچه دل میخواستش میگفت باز

میگریست آن بیدل دیوانه زار

آن یکی گفتش چرائی اشکبار

گفت گیرم میشکیبم برهنه

چون نگریم زانکه هستم گرسنه

گفت اگرچه میکند نانت هوس

چون زگرسنگی بگرید چون تو کس

گفت آخر چون نگریم ده تنه

کاو ازان دارد چنینم گرسنه

تا بگریم همچو ابر نوبهار

لاجرم میگریم اکنون زار زار

نان پزی دیوانه و بیچاره شد

وز میان نان پزان آواره شد

شهر میگشتی چو پی گم کردهٔ

گردهٔ میخواستی بی کردهٔ

سایلی پرسید ازو کای حیله جوی

گردهٔ بی کرده چون باشد بگوی

گفت تا من پختمی یک گرده نان

گردهٔ نو در رسیدی همچنان

تا بپختی گردهٔ ای بیخبر

در بر ریشم نهادندی دگر

چون سری پیدا نبد این گرده را

سر بگردید از جنون این مرده را

بر دلم چیزی درآمد از اله

گفت صد گرده مپز یک گرده خواه

روز تا شب گردهٔ نان میبست

گردهٔ آخر رسد از صد کست

خوش خوشی میرو میانراه تو

گردهٔ بی کردهٔ میخواه تو

چارهٔ صد گرده میبایست کرد

تا مرا یک گرده میبایست خورد

این زمان هر روز شکر میخورم

به زنان صد چیز دیگر میخورم

گرترا نان نرسد از حق زان بود

تادلت پیوسته سرگردان بود

زانکه گر سرگشتهٔ نان خواهدش

ندهدش نان زانکه گریان خواهدش