وحیده مهدویان
فراز دست پیمبر علی چو پیدا شد
قرین مهر، تو گویی قمر هویدا شد
گمان نداشت عدو اینکه سرّ حق آن روز
عیان شود به زمین و زمانه، اما شد
به شاخسار نبوت ز ریشه توحید
گل ولایت و حب علی شکوفا شد
چو حق نهاد به دوش علی امانت را
ولی، امین امانت به حق تعالی شد
خم غدیر بجوشید و چشمه های زلال
به کام تشنه لبان این چنین گوارا شد
اساسنامه «اکملت دینکم » آن روز
به دست ختم رسل بر ولایت امضا شد
حسن خسروی وقار
... و حالا نوبت توست ای قلم!
«بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیک مِنْ رَبِّک».
ای قلم!
بنویس آنچه را بر گردن تو نهاده شده.
به گونه ای بنویس که سپید و سیاه عالم از حکم حضرت حق آگاهی یابند، اما یادت باشد برای اجرای این حکم الهی باید طوری بنویسی که نوشته ات تا قیام قیامت باقی بماند و گواه کران و کورانی باشد که غدیر را از یاد برده اند...
بنویس رسول اکرم(ص) در غدیر فرمود: «علی بن ابی طالب، برادر و وصی و جانشین من و امام پس از من است که نسبتش به من، همان نسبت است که هارون به موسی داشت، با این تفاوت که رسالت به من خاتمه یافته است و بعد از خداوند و رسولش، علی، ولی و صاحب اختیار شماست».
بنویس خداوند متعال درباره شناساندن ولایت حضرت علی(ع) بر همه انسان ها در قرآن کریم می فرماید: «إِنّما وَلِیکمُ اللّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الّذینَ آمَنُوا الّذینَ یقیمُونَ الصّلاةَ وَ یؤْتُونَ الزّکاةَ وَ هُمْ راکعُونَ». (مائده: 55)
محمدجواد غفورزاده
جلوه گر شد بار دیگر طور سینا در غدیر
ریخت از خمّ ولایت می به مینا در غدیر
رودها با یکدگر پیوست، کم کم سیل شد
موج می زد سیلِ مردم مثل دریا در غدیر
بر سر دست نبی هرکس علی را دید گفت
آفتاب و ماه زیبا بود زیبا در غدیر
بر لبش گل واژه «من کنت مولا» تا نشست
گلبُن پاک ولایت شد شکوفا در غدیر
برکه خورشید در تاریخ نامی آشناست
شیعه جوشیده ست از آن تاریخ آنجا در غدیر
گرچه در آن لحظه شیرین کسی باور نداشت
می توان انکار دریا کرد حتی در غدیر
باغبان وحی می دانست از روز نخست
عمر کوتاهی ست در لبخند گل ها در غدیر
دیده ها در حسرت یک قطره از آن چشمه ماند
این زلال معرفت خشکید آیا در غدیر؟
سوادبه مهیجی
پروانه هایی که روی صدای شادمانی مردم نشسته اند، گلزار بزمی مشعوف را به جهان تبریک می گویند و مردمی که همه دهان شادباش و لبخند یکریز رضایت اند، چشم به حادثه ای دوخته اند که تکلیف تا قیامتشان را برای عشق و بندگی بی واهمه روشن کرده. قله ای سترگ، قله ای امین و امن که تکیه گاه تمام بی کسی های انسان بوده، اینک کوهی دیگر را شانه به شانه خویش ایستانده و به مردم، به تاریخ نامش را می گوید و مردم که امروز خیال عاشقی هایشان برای ابد آسوده شده، این نام مؤمنانه را پی درپی زمزمه می کنند تا فراموش دغدغه هایشان نشود. این نام، اسم اعظم انگشتر زنهار عالم است. این نام، پر از حوادث خجسته در راه است. این نام سبز، زمین را به معجزه ای زیبا، بدل به بهشت آسمان ها خواهد کرد.
بگذارید تمام درها و پنجره های دنیا به روی این صدای آبرومند باز شوند. صدای واپسین اندرزهای رسول که تمام سال های رسالتش را اینک در خلاصه ای عاشقانه به شما هدیه می دهد: مردم! من تمام ذخایر مهر خویش را برای شما در سینه مردی ریختم که سزاوارتر از شما به شماست. من نام تک تک آرزوهایتان را به او آموختم تا فردای پس از من، مهربان و بی دریغ، اشتیاق شما را به سر منزل مقصود برساند. او صراط مستقیم است. چکیده تمام خواسته های خداوند برای شما... میزان شایسته ای برای آنکه ساعت قلب هایتان را با زمان ایمان او یکی کنید و الفبای خوبی برای آنکه سخن گفتن و دعا کردن و بودنتان را با حروف تطهیر شده نام او هم صدا سازید.
مردم! روزگار و عمرتان آن قدر برایم عزیز بوده که ادامه خویش را در این هیئت معصوم به نگاهبانی شب و روزتان می گمارم. تمام نفس کشیدن هایتان در سایه سار عنایت این نور نمازهای مقرر باد و خواب و بیداریتان پشت سر اقتدا به آگاهی او صعود به قله های یقین! من دل های شما را فتح کردم تا بذر عشق را با دستان او در سینه تان بیفشانم. اینک سخنی دیگر نمانده جز آنچه همه را از دهان او می شنوید. کلام او حدیث خداوند است و تصمیم و اراده اش، مشیت حکیمانه حق. با او باشید، نه قدمی عقب تر و نه گامی پیشتر؛ چرا که هر کس پشت سر آفتاب بماند، تاریک می شود و هر که از او جلوتر باشد، در سایه خویش غرقه می ماند.
از خاک به افلاک، گرد شادمانه بال و پر شاپرک می بارد. پرندگان، پروازهای سماع گونشان را با سرور همچون طوقی از شوق به گردن آویخته اند و درختان با شاخه های مفتخر، یکدیگر را در آغوش گرفته اند و شادی می کنند. رودخانه های هر کجای جهان، راهشان را کج کرده اند به سمت برکه ای در غدیر... ماهیان عاشق، دریاها را به دوش گرفته و دوان دوان به خبررسانی عید می روند. سنگ ها خود را از سر راه جویباران کنار می کشند تا آب سراسیمه، پیغام شاد باش این جشن را زودتر به گوش گیاهان تشنه و منتظر برساند. دریا، سینه خود را صیقل داده تا هر که در آینه دلش می نگرد، تصویر مهربانی خدا را زیباتر ببیند. نفس های به شماره افتاده عشق، در سینه حبس شده تا در لحظه بزنگاه، فریاد بلند شکرانه برآورد. ساعت ها، عقربه های سرکش خود را خوابانده اند تا در این موسم ماندگار، با شتاب زمان را به نابودی نکشانند.
و سرانجام، توپدیدار می شوی، همچون روزی آفتابی از پس شب های پر رعد... همچون وعده ای دیر و دور که نومیدشدگان از آمدنت رفته بودند تا در خلوت خویش سر به گریه ای مأیوس بگذارند. تو می آیی، از پیش روی تک تک غنچه های دمیده عبور می کنی و می گذاری تمام کائنات، دل سیر تماشایت کنند و تمام زیر و بم حضورت را دریابند. می گذاری پیروان ازین پس تولای تو، نامت را صریح و ملیح تلفظ کنند و از روی چشمانت، سیاه مشقی مفصل بنویسند تا تو را به درستی بیاموزند و تو آموزگارانه غلط هایشان را پیش چشمانت نمایان می کنی، دست های لرزانشان را می گیری تا به یاری گرمای سرانگشتانت، مشق خود را بی اشتباه، بی گمراهی بنویسند.
تو آمده ای تا دفترهای پر از خطای مان، بعد ازین کارنامه رو سپیدی هدایت باشد. تو آمده ای تا رشد کودک ایمان سر بر آسمان ها بساید، تو ای شأن نزول «لَعَلَّهُمْ یرْشُدُون» (بقره: 186). .. ای معنای «یهْدُونَ بِأَمْرِنا» (سجده: 24)....
سهیلا بهشتی
غدیر، تنها، برکه ای میان مکه و مدینه نبود، بلکه هفت دریا به وسعت تاریخ بود که موجش ازل تا ابد را پیوند داد. گرچه شماری از خاکیان، این موج ابدی را ندیدند، افلاکیان به تکریم آن، به یکدیگر تهنیت گفتند.
غدیر یک روز نیست، یک تاریخ است؛ آرمان بشر است که در غبار زمان گم شده است. غدیر، ادامه خط رسالت در مسیر امامت است. غدیر تجلی اراده خداوند و نقطه درنگ در تاریخ است. غدیر، یک زمان محدود نیست؛ غدیر بی منتها و جاودانه است. غدیر، روح جهان و انسان است. غدیر، زنجیره تداوم ایمان و شکوه تاریخ است. غدیر روز اکمال دین و اتمام نعمت است. غدیر، صراط گمگشتگان و چشمه سار زلال تشنگان حیات است. باید در آن تن را شست و جان را نورانی کرد.
«آیه «الْیوْمَ أَکمَلْتُ لَکمْ دینَکمْ...» نشان می دهد که در آن روز، جریانی رخ داده که آن قدر با اهمیت است که آن را مکمل دین و متمم نعمت خدا بر بشر شمرده است و با بودن آن، اسلام، اسلام است و خدا این اسلام را همان می بیند که می خواسته و با نبودن آن، اسلام، اسلام نیست. شیعه به لحن این آیه که تا این درجه برای این موضوع اهمیت قائل است، استدلال می کند و می گوید: آن موضوعی که بتواند نامش مکمل دین و متمم نعمت و آن چیزی باشد که با نبودنش، اسلام، اسلام نیست، چه بوده است؟ می گوید ما می توانیم موضوعی را نشان بدهیم که در آن درجه از اهمیت باشد، ولی شما نمی توانید. به علاوه روایاتی هست که تأیید می کند این آیه هم در همین موضوع (غدیر خم) وارد شده است».1
1. مرتضی مطهری، امامت و رهبری، صص 62 و 63.
«مسئله غدیر را ما به عنوان یک اصلی از اصول اساسی اعتقاد اسلامی خودمان می شناسیم... ما معتقدیم شیعه و سنی با هم اتحاد داشته باشند؛ دست در دست یکدیگر بدهند؛ نیروهایشان را روی هم بریزند برای مقابله با دشمنان... این به معنای آن نیست که شیعیان عقاید خودشان را ندانند و یا رها کنند و یا به آنها بی اعتنایی کنند؛ به هیچ وجه این طور نیست».1
1. روزنامه جمهوری اسلامی، 24 شهریور 1363، ش 1533، ص 8.
من در میان شما دو چیز گران بها به یادگار می گذارم... ثقل اکبر، کتاب خداست که یک طرف آن در دست خدا و طرف دیگرش در دست شماست. به کتاب او چنگ بزنید تا گمراه نشوید و ثقل اصغر، عترت و اهل بیت من است. خدایم به من خبر داده که دو یادگار من تا روز رستاخیر از هم جدا نمی شوند. هان ای مردم! بر کتاب خدا و عترت من پیشی نگیرید و از آن دو عقب نمانید تا نابود نشوید....
پروردگارا! دوست بدار کسی را که علی را دوست بدارد و دشمن بدار کسی را که علی را دشمن بدارد. خدایا! یاران علی را یاری کن و دشمنان او را خوار گردان. پروردگارا! علی را محور حق قرار ده....
لازم است حاضران به غایبان خبر دهند و دیگران را از این امر مطلع کنند.
گفتار مجری
خداوند در قرآن کریم گاهی نعمت های مادی و گاهی نعمت های معنوی و باطنی را یادآوری کرده است. نعمت های معنوی، مراتب و درجاتی دارد و در میان آنها، برترین نعمت، رسالت و امامت است. ازاین رو، در قرآن کریم از هر دو نعمت، به منت، یعنی نعمت سنگین و توان فرسا تعبیر می کند. در قرآن کریم، خداوند، تنها درباره رسالت و امامت در جریان غدیر خم و ولایت امیرمؤمنان(ع)، تعبیر منحصر به فردِ اتمام نعمت کرده و فرموده است: «أتممت علیکم نعمتی؛ نعمتم را بر شما تمام کردم»؛ یعنی همان گونه که نبوت و رسالت پیامبر اکرم(ص)، کامل ترین نبوت و رسالت است و پس از آن نبوتی نیست، ولایت و امامت علی و اولاد علی(ع) نیز کامل ترین ولایت و امامت است و پس از آن امامتی نخواهد بود.
از منظر قرآن کریم، در غدیرخم که عید بزرگ ولایت است، نعمت های معنوی الهی به برترین حد و بالاترین نصاب خود رسید و چون نعمتی برتر از ولایت علی و اولاد او نیست، عید غدیر، برترین عید امت اسلامی است و اعتقاد به ولایت تکوینی و تشریعی امامان معصوم(ع)، و باور داشتن وساطت و شفاعت و وسیله بودن آنان، از مهم ترین برکاتی است که نصیب امت اسلامی شده است.1
1. آیت الله جوادی آملی، «عید ولایت در قرآن»، موعود، بهمن و اسفند 1379، ش24، ص7.
«مسئله غدیر، مسئله ای نیست که بنفسه برای حضرت امیر یک مسئله ای پیش بیاورد... غدیر برای ایشان ارزش ندارد. آنچه ارزش دارد، خود حضرت است که دنبال آن ارزش، غدیر آمده است. خدای تبارک و تعالی ملاحظه فرموده است که در بشر بعد از رسول الله، کسی نیست تا بتواند عدالت را آن گونه که باید انجام بدهد، آن طوری که دلخواه است، انجام بدهد. بنابراین، مأمور می کند رسول الله را تا این شخص را که قدرت این معنا را دارد که عدالت را به تمام معنا در جامعه ایجاد کند و یک حکومت الهی داشته باشد، او را نصب کند.
نصب حضرت امیر به خلافت، این طور نیست که از مقامات معنوی حضرت باشد. مقامات معنوی حضرت و مقامات جامع او، این است که غدیر پیدا بشود. اینکه روایات ما از آن زمان تاکنون، از غدیر آن قدر تجلیل کرده اند، نه از باب این است که حکومت یک مسئله ای است، بلکه حکومت آن است که حضرت امیر به ابن عباس می گوید که به قدر این کفش بی قیمت هم پیش من نیست، آنچه هست، اقامه عدل است. آن چیزی که حضرت امیر(ع) [و] اولاد او می توانستند در صورتی که فرصت به آنها بدهند، اقامه عدل را به آن طوری که خدای تبارک و تعالی رضا دارد، انجام بدهند؛ اینها هستند، لکن فرصت نیافتند.
زنده نگه داشتن این عید نه برای این است که چراغانی بشود و قصیده خوانی بشود و مداحی بشود، اینها خوب است، اما مسئله این نیست. مسئله این است که به ما یاد بدهند که چطور باید تبعیت کنیم، به ما یاد بدهند که غدیر منحصر به آن زمان نیست، غدیر در همه اعصار باید باشد و روشی که حضرت امیر در این حکومت پیش گرفته، این باید روش ملت ها و دست اندرکاران باشد».1
1. صحیفه نور، ج 20، صص 27 ـ 30.
از زیباترین برنامه های غدیر، جلوه فرهنگی آن بود که در قالب ادبیات شعری، خود را نشان داد. حضور حسان بن ثابت، شاعر بزرگ عرب، در مراسم پر شور غدیر، از عنایت های خداوند بود؛ زیرا درخواست این شاعر زبردست توجه همگان را جلب کرد، بدین گونه که او به پیامبر گفت: یا رسول الله! اجازه می فرمایید شعری را که به مناسبت این واقعه عظیم درباره علی بن ابی طالب(ع) سروده ام، بخوانم؟ حضرت فرمود: «بخوان به نام خداوند و برکت او».
حسان بر جای بلندی قرار گرفت و مردم برای شنیدن کلامش ازدحام کردند و گردن کشیدند. او گفت: ای بزرگان قریش! سخن مرا به گواهی و امضای پیامبر گوش کنید. سپس اشعاری را که همان جا سروده بود، خواند تا به عنوان سند غدیر بماند. پیامبر پس از اشعار حسان، فرمود: «ای حسان! مادامی که با زبانت از ما دفاع می کنی، از سوی روح القدس مؤید خواهی بود».1
1. همان، ص41و43.
هر عید و روز فرخنده ای دارای آیین و آدابی است. برای عید غدیر نیز که سرآمد عیدهای بزرگ اسلامی است، در روایت های امامان معصوم(ع)، آداب و اعمال نیک و مستحبی بیان شده است که برخی از آنها عبارتند از:
زیارت امام علی(ع)، مانند زیارت امین الله؛ پوشیدن لباس نو و پاکیزه؛ تبریک و تهنیت گفتن به یکدیگر؛ توسعه زندگی؛ حمد و دعا کردن؛ جشن گرفتن؛ دید و بازدید؛ صلوات فرستادن؛ ابراز شادمانی و شادمان ساختن دیگران؛ طعام دادن؛ غسل کردن؛ نماز و روزه عید غدیر؛ افطاری دادن؛ احسان کردن؛ هدیه دادن؛ ابراز بیزاری از دشمنان خداوند.1
1. اکبر محمدی، خطبه غدیر، سند جاودانگی اسلام، ص11.
امامت و جانشینی پس از پیامبر، جان مایه و محور مسئله غدیر، موضوعی بس خطیر و پراهمیت بود که جا داشت ابلاغ آن مکمل رسالت باشد. خودداری از بیان آن، مایه نقص در امر رسالت شمرده می شد. در پی فرمان الهی، پیامبر در خلال خطبه ای تاریخی که گویاترین گواه جاودانگی حقیقت و سند درخشان امامت و منشور زندگی بشر است، علی(ع) را در نزد صدها شاهد و گواه، جانشین و امام پس از خود معرفی کرد. این گونه بود که غدیر متولد شد و خطبه آن بر تارک وجدان های بیدار درخشید و راه فردا را فرا راه رهروان حقیقت و سعادت قرار داد.
خطبه غدیر به عنوان آینه تمام نمای ولایت، در میان تمام خطابه های اسلام، ویژگی هایی دارد و این اهمیت به سبب محتوا و متن خطبه و نیز فضا و موقعیت خاصی است که این خطبه در آن ایراد شده است. می توان مهم ترین موضوع ها و محورهای خطبه تاریخی غدیر را در این موارد خلاصه کرد:
حمد وثنای الهی؛ فرمان الهی برای اعلام ولایت؛ اعلام رسمی ولایت و امامت دوازده امام(ع)؛
معرفی و بلند کردن دست امیرمؤمنان، علی(ع) به وسیله رسول خدا(ص)؛ تأکید بر توجه امت به مسئله امامت؛ اشاره به کارشکنی های منافقان؛ پیروان اهل بیت(ع) و دشمنان ایشان؛ حضرت مهدی(عج)؛ مطرح کردن بیعت؛ حلال و حرام و واجبات و محرمات؛ بیعت گرفتن رسمی.
«پدرم به نقل از پدرش، امام صادق(ع)، نقل کرد که فرمود: «روز غدیر، در آسمان مشهورتر از زمین است».1
«عید غدیر، روز تبریک و تهنیت است؛ هریک به دیگری تبریک بگوید؛ هر وقت مؤمنی برادرش را ملاقات کرد، چنین بگوید: «حمد و ستایش خدایی را که به ما توفیق چنگ زدن به ولایت امیرمؤمنان و پیشوایان عطا کرد.» آری، عید غدیر، روز لبخند زدن به چهره مردم باایمان است...».2
1. همان.
2. الاقبال، ص464.
اشاره
سهیلا بهشتی
پیامبر گرامی در سال دهم هجرت برای ادای فریضه و تعلیم مراسم حج به مکه عزیمت کرد. این بار ادای این فریضه با آخرین سال عمر پیامبر مصادف شد و از این جهت آن را حجة الوداع نامیدند. افرادی که به شوق همسفری و یا آموختن مراسم حج همراه آن حضرت بودند، تا صد و بیست هزار تخمین زده شده اند.
مراسم حج به پایان رسید و پیامبر اکرم(ص) راه مدینه را درحالی که گروهی انبوه او را بدرقه می کردند، در پیش گرفت. چون کاروان به غدیر خم در سه میلی جحفه رسید، پیک وحی فرود آمد و به پیامبر فرمان توقف داد. پیامبر نیز دستور داد که همه از حرکت باز ایستند و بازماندگان فرا رسند. کاروانیان از توقف ناگهانی و به ظاهر بی موقع پیامبر در این منطقه بی آب، آن هم در نیم روزی گرم که حرارت آفتاب بسیار سوزنده و زمین تفتیده بود، درشگفت ماندند. انتخاب منطقه غدیر به امر خاص الهی از چند جهت درخور ملاحظه بود:
یکی اینکه در راه بازگشت از مکه، کمی قبل محل افتراق کاروان ها و تقاطع مسیرها در جحفه است، دوم اینکه در آینده های اسلام که کاروان های حج در راه رفت و برگشت از این مسیر عبور می کنند، با رسیدن به وادی غدیر و نماز در مسجد پیامبر، تجدید خاطره و بیعتی با این زیربنای اعتقادی خود می نمایند و یاد آن در دل ها احیا می گردد، سوم اینکه غدیر محلی بسیار مناسب برای برنامه سه روزه پیامبر و ایراد خطبه برای آن جمعیت انبوه بود.1
مردم با خود می گفتند: فرمان بزرگی از جانب خدا رسیده است و در اهمیت فرمان همین بس که به پیامبر مأموریت داده است که در این موقع نامساعد همه را از حرکت باز دارد و فرمان خدا را ابلاغ کند. سرانجام این فرمان که در آن از پیامبر خواسته شده بود تا با ابلاغ آن، رسالت خود را تکمیل کند، به مردم رسانده شد. در حقیقت، این سفر تنها، سفر معنوی حج نبود، بلکه این سفر، سرنوشت آینده تاریخ و انسان را تعیین می کرد؛ یعنی مسئله خلافت و ولایت و جانشینی پس از پیامبر را.
1. محمد باقر انصاری، گزارش لحظه به لحظه از واقعه غدیر، ص17.
