پیش از اینکه استنباط خود را در این باره ذکر کنیم لازم است یک نکته را
یادآورى کنیم.آن نکته این است که معناى لغوى «حجاب» که در عصر ما این کلمه
براى پوشش زن معروف شده است چیست؟
کلمه «حجاب» هم به معنى پوشیدن است و هم به معنى
پرده و حاجب.بیشتر، استعمالش به معنى پرده است.این کلمه از آن جهت مفهوم
پوشش مىدهد که پرده وسیله پوشش است، و شاید بتوان گفت که به حسب اصل لغت
هر پوششى حجاب نیست، آن پوشش «حجاب» نامیده مىشود که از طریق پشت پرده
واقع شدن صورت گیرد.در قرآن کریم در داستان سلیمان غروب خورشید را این طور
توصیف مىکند: حتى توارت بالحجاب (1) یعنى تا آن وقتى که خورشید در پشت
پرده مخفى شد. پرده حاجز میان قلب و شکم را «حجاب» مىنامند.
در دستورى که امیر المؤمنین علیه السلام به مالک اشتر
نوشته است مىفرماید: «فلا تطولن احتجابک عن رعیتک» (2) یعنى در میان مردم
باش، کمتر خود را در اندرون خانه خود از مردم پنهان کن; حاجب و دربان تو
را از مردم جدا نکند، بلکه خودت را در معرض ملاقات و تماس مردم قرار بده تا
ضعیفان و بیچارگان بتوانند نیازمندیها و شکایات خود را به گوش تو برسانند و
تو نیز از جریان امور بى اطلاع نمانى.
ابن خلدون در
مقدمه خویش فصلى دارد تحت عنوان «فصل فی الحجاب کیف یقع فى الدول و انه
یعظم عند الهرم» .در این فصل بیان مىکند که حکومتها در بدو تشکیل میان
خود و مردم حائل و فاصلهاى قرار نمىدهند ولى تدریجا حائل و پرده میان
حاکم و مردم ضخیمتر مىشود تا بالاخره عواقب ناگوارى به وجود مىآورد.ابن
خلدون کلمه «حجاب» را به معنى پرده و حائل (نه پوشش) به کار برده است.
استعمال کلمه «حجاب» در مورد پوشش زن یک اصطلاح نسبتا
جدید است.در قدیم و مخصوصا در اصطلاح فقها کلمه «ستر» که به معنى پوشش
استبه کار رفته است.فقها چه در کتاب الصلوة و چه در کتاب النکاح که متعرض
این مطلب شدهاند کلمه «ستر» را به کار بردهاند نه کلمه «حجاب» را.
بهتر این بود که این کلمه عوض نمىشد و ما همیشه همان
کلمه «پوشش» را به کار مىبردیم، زیرا چنانکه گفتیم معنى شایع لغت «حجاب»
پرده است و اگر در مورد پوشش به کار برده مىشود به اعتبار پشت پرده واقع
شدن زن است و همین امر موجب شده که عده زیادى گمان کنند که اسلام خواسته
است زن همیشه پشت پرده و در خانه محبوس باشد و بیرون نرود.
وظیفه پوشش که اسلام براى زنان مقرر کرده استبدین معنى
نیست که از خانه بیرون نروند.زندانى کردن و حبس زن در اسلام مطرح نیست.در
برخى از کشورهاى قدیم مثل ایران قدیم و هند چنین چیزهایى وجود داشته است
ولى در اسلام وجود ندارد. پوشش زن در اسلام این است که زن در معاشرت خود با
مردان بدن خود را بپوشاند و به جلوهگرى و خودنمایى نپردازد.آیات مربوطه
همین معنى را ذکر مىکند و فتواى فقها هم مؤید همین مطلب است و ما حدود این
پوشش را با استفاده از قرآن و منابع سنت ذکر خواهیم کرد.در آیات مربوطه
لغت «حجاب» به کار نرفته است. آیاتى که در این باره هست، چه در سوره
مبارکه نور و چه در سوره مبارکه احزاب، حدود پوشش و تماسهاى زن و مرد را
ذکر کرده استبدون آنکه کلمه «حجاب» را به کار برده باشد. آیهاى که در آن
کلمه «حجاب» به کار رفته است مربوط استبه زنان پیغمبر اسلام.
مىدانیم که در قرآن کریم درباره زنان پیغمبر دستورهاى
خاصى وارد شده است. اولین آیه خطاب به زنان پیغمبر با این جمله آغاز
مىشود: یا نساء النبى لستن کاحد من النساء یعنى شما با سایر زنان فرق
دارید.اسلام عنایتخاصى داشته است که زنان پیغمبر، چه در زمان حیات آن حضرت
و چه بعد از وفات ایشان، در خانههاى خود بمانند، و در این جهتبیشتر
منظورهاى اجتماعى و سیاسى در کار بوده است. قرآن کریم صریحا به زنان پیغمبر
مىگوید: و قرن فى بیوتکن یعنى در خانههاى خود بمانید. اسلام مىخواسته
است «امهات المؤمنین» که خواه ناخواه احترام زیادى در میان مسلمانان
داشتند از احترام خود سوء استفاده نکنند و احیانا ابزار عناصر خودخواه و
ماجراجو در مسائل سیاسى و اجتماعى واقع نشوند.و چنانکه مىدانیم یکى از
امهات المؤمنین (عایشه) که از این دستور تخلف کرد ماجراهاى سیاسى ناگوارى
براى جهان اسلام به وجود آورد.خود او همیشه اظهار تاسف مىکرد و مىگفت
دوست داشتم فرزندان زیادى از پیغمبر مىداشتم و مىمردند اما به چنین
ماجرایى دست نمىزدم.
سر اینکه زنان پیغمبر ممنوع
شدند از اینکه بعد از آن حضرت با شخص دیگرى ازدواج کنند به نظر من همین
است; یعنى شوهر بعدى از شهرت و احترام زنش سوء استفاده مىکرد و ماجراها
مىآفرید.بنابر این اگر درباره زنان پیغمبر دستور اکیدتر و شدیدترى وجود
داشته باشد بدین جهت است.
به هر حال آیهاى که در
آن آیه کلمه «حجاب» به کار رفته آیه53 از سوره احزاب است که مىفرماید: و
اذا سالتموهن متاعا فاسالوهن من وراء حجاب یعنى اگر از آنها متاع و کالاى
مورد نیازى مطالبه مىکنید از پشت پرده از آنها بخواهید.در اصطلاح تاریخ و
حدیث اسلامى هر جا نام «آیه حجاب» آمده است مثلا گفته شده قبل از نزول آیه
حجاب چنان بود و بعد از نزول آیه حجاب چنین شد، مقصود این آیه است که
مربوط به زنان پیغمبر است (3) ، نه آیات سوره نور که مىفرماید:
قل للمؤمنین یغضوا من ابصارهم
-
الى آخر -
قل للمؤمنات یغضضن من ابصارهن .
یا آیه سوره احزاب که مىفرماید:
یدنین
علیهن من جلابیبهن الى آخر.
اما اینکه چطور در عصر
اخیر به جاى اصطلاح رایج فقها یعنى ستر و پوشش کلمه حجاب و پرده و پردگى
شایع شده استبراى من مجهول است، و شاید از ناحیه اشتباه کردن حجاب اسلامى
به حجابهایى که در سایر ملل مرسوم بوده استباشد.
منبع:کتاب:
مجموعه آثار جلد 19 صفحه 429
