عواملي كه در بحث دعا وارد شده است -چه زماني، چه مكاني، چه عملي- اينها همه جنبه‌هاي كمكي دارند. خود دعا كاربرد دارد، اما من و تو ناقصيم و اگر يك انسان كامل دعا كند، ردخور ندارد و حتماً مستجاب مي‌شود.
متن مباحث ارائه شده از سوي آيت‌الله مجتبي تهراني درباره تاثير نماز و روزه بر استجابت دعا به شرح ذيل است:
اَعوذُ بِاللهِ مِنَ الشَّيطانِ الرَّجيم؛ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيم وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَلَمِين وَ صَلَّي اللهُ عَلي مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّيبينَ الطَّاهِرِينَ وَ لَعنَةُ اللهِ عَلي اَعدائِهِم اَجمَعين.
"اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَي مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اسْمَعْ نِدَائِي إِذَا نَادَيتُكَ وَ اسْمَعْ دُعَائِي إِذَا دَعَوْتُكَ وَ أَقْبِلْ عَلَي إِذَا نَاجَيتُكَ
فَقَدْ هَرَبْتُ إِلَيكَ وَ وَقَفْتُ بَينَ يدَيكَ "
خدايا بر محمد و خاندانش درود فرست و صدايم را بشنو هنگامي كه تو را صدا مي‌زنم؛ به دعايم گوش فرا ده، آن‌هنگام كه تو را مي‌خوانم و رو به من فرما در آن‌زمان كه با تو نجوا مي‌كنم. همانا من به سوي تو فرار كرده‌ام و در مقابل تو ايستاده‌ام.
مروري بر مباحث گذشته
بحث ما راجع به دعا بود و جلسه گذشته عرض كردم كه در باب دعا چند تقسيم‌بندي وجود دارد كه يكي از آنها دعاي مأثور و غير مأثور است. دعاي مأثور به اين معنا است كه از ناحيه اولياي خدا قالب‌ريزي شده است و انسان نمي‌تواند در آنها دخالت و تصرف كند. ما بعداً وارد اين بحث مي‌شويم و ادعيه‌اي را كه از ائمه و معصومين (صلوات الله عليهم اجمعين) وارد شده است، بررسي خواهيم كرد. ـ ان‌شاءالله ـ دعاي غيرمأثور هم دعايي است كه انشا و قالب‌ريزي آن به عبد واگذار شده است. يعني هركس مي‌تواند خواسته‌هايش را در قالبي بريزد و از خدا تقاضا كند. اين را مي‌گوييم دعاي غيرمأثور. بحث من در سال گذشته بر روي ادعيه غيرمأثوره متمركز بود.
اين را هم عرض كردم كه اين‌طور نيست كه دعاي غيرمأثور به طور مطلق باشد و هيچ شرايطي نداشته باشد؛ بلكه داراي يك سري آداب و شرايطي است كه من در جلسات گذشته شايد در بيش از بيست جلسه اموري را نسبت به قالب‌‌هاي دعا و نوع تقاضاهايي كه بنده از خدا مي‌خواهد مطرح كردم كه عبد بايد آن شرايط را رعايت كند.
بررسي امور تأثيرگذار بر استجابت دعا
اما آنچه كه مي‌خواستم به آن اشاره كنم اين است كه ما به طور كلي در معارفمان به دستوراتي برخورد مي‌كنيم كه از ناحيه اولياي خدا در باب دعا كردن صادر شده است و مي‌بينيم كه اين دستورات را در روابط گوناگون مطرح مي‌كنند. اولياء خدا در اين روايات اموري را در رابطه با دعا مطرح مي‌كنند كه گويي بر روي دعا اثر دارند. اصل بحث من اين است كه اثر اين امور بر روي دعا چگونه اثري است؟
تأثير ماه مبارك رمضان بر دعا
يك مثال مي‌زنم براي اينكه سطح مطلب تقريباً تا حدودي عمومي شود. مثلاً در جلسه گذشته ما روايتي را مطرح كرديم كه دعا در ماه مبارك رمضان مستجاب است. اين روايت مسأله "زمان " را در اينجا مطرح مي‌كند. يعني زمان روي دعا مؤثر است. يا در مسأله ضريب پاداش تلاوت قرآن نازل، يك آيه از آن اگر در اين ماه خوانده شود، پاداش آن مساوق با تلاوت يك ختم قرآن در ماه‌هاي ديگر است. جلسه گذشته من اين روايات را خواندم. هم نسبت به قرآن نازل داريم كه اين ماه در پاداش آن بسيار تأثير دارد، هم درباره قرآن صاعد -يعني دعا- داريم كه اين زمان خاص، تأثيرگذار است. قرآن سخن ربّ با عبد است و دعا سخن عبد با ربّ است. در اين قرآن صاعد هم دوباره مي‌بينيم كه همين زمان، مؤثر است و دعا در اين ماه مستجاب مي‌شود.
تأثير زمان و مكان بر دعا
بحث من به صورت كلي است. يك وقت بحث "زمان " مطرح است، يك وقت بحث "مكان " است كه بر روي دعا تأثير مي‌گذارد؛ مثل مسجد، حرم‌هاي مطهره ائمه(عليهم السلام) و حرم و حائر حسيني (عليه السلام). بعد هم مي‌بينيم كه يك سنخ اعمال را هم مطرح مي‌كنند كه مثلاً اگر قبل از دعا انجام شود، روي دعا اثر مي‌گذارد. حالا من سرآمد اعمال را مطرح مي‌كنم، رواياتِ آن را هم مطرح مي‌كنم. بحث در اين است كه اين امور بر روي دعا اثر دارد. اين يعني چه؟
تأثير نماز و روزه بر دعا
من دو عمل را كه بخصوص در ماه مبارك رمضان بيشتر مورد ابتلاء ما هست، مطرح مي‌كنم. ما در روايات بسيار داريم كه كسي كه حاجتي دارد، اگر نماز بخواند و در نماز يا بعد از نماز دعا كند، دعايش مستجاب است.
o طهارت و نماز
اين روايت را شايد من قبلاً خوانده باشم. ديلمي اين روايت را در ارشاد القلوب نقل مي‌كنند كه پيغمبر اكرم (صلّي الله عليه و آله وسلّم) فرمود: "يقُولُ اللَّهُ تَعَالَى مَنْ أَحْدَثَ وَ لَمْ يتَوَضَّأْ فَقَدْ جَفَانِي وَ مَنْ أَحْدَثَ وَ تَوَضَّأَ وَ لَمْ يصَلِّ رَكْعَتَينِ فَقَدْ جَفَانِي وَ مَنْ أَحْدَثَ وَ تَوَضَّأَ وَ صَلَّى رَكْعَتَينِ وَ دَعَانِي وَ لَمْ أُجِبْهُ فِيمَا سَأَلَنِي مِنْ أَمْرِ دِينِهِ وَ دُنْياهُ فَقَدْ جَفَوْتُهُ وَ لَسْتُ بِرَبٍّ جَافٍ "؛ خداوند فرموده است اگر كسي مُحدِث شود و وضو نگيرد، به من جفا كرده است؛ اگر مُحدِث شد و وضو گرفت ولي دو ركعت نماز نخواند و دعا نكرد و از من چيزي نخواست، به من جفا كرده است؛ اگر كسي وضو گرفت و نماز خواند و از من چيزي درخواست كرد و من به او عطا نكردم، من به او جفا كردم. -حالا درخواست او مي‌خواهد امر ديني باشد يا امر دنيايي باشد؛ هرچه باشد، باشد- اگر من به او عطا نكنم به او جفا كرده‌ام و من هم پروردگاري جفاكار نيستم. در اين روايت نماز را مطرح مي‌كند.
o نماز و حمد و ثناي الهي
يك روايتي از امام صادق (عليه السلام) است كه حضرت فرمود: "إِذَا كَانَتْ لَكَ حَاجَةٌ فَتَوَضَّأْ وَ صَلِّ رَكْعَتَينِ ثُمَّ احْمَدِ اللَّهَ وَ أَثْنِ عَلَيهِ وَ اذْكُرْ مِنْ آلَائِهِ ثُمَّ ادْعُ بِمَا تُحِبُّ ". اگر حاجتي داشتي وضو بگير و دو ركعت نماز بخوان و حمد و ثناي الهي را به جا آور، نعمت‌هاي خداوند را يادآور شو و بعد، از خدا تقاضا كن. در اين صورت دعايت به اجابت مي‌رسد.
o نمازهاي واجب
عرض كردم در اين باب روايات زياد داريم. در يك روايتي از پيغمبر اكرم(صلّي الله عليه و آله وسلّم) است كه حضرت فرمود: "مَنْ أَدَّى فَرِيضَةً فَلَهُ عِنْدَ اللَّهِ دَعْوَةٌ مُسْتَجَابَ ". اگر كسي نماز واجبي را بخواند، نزد خداوند يك دعاي مستجاب دارد. گويي از خدا به اندازه يك دعاي مستجاب طلبكار مي‌شود.
o نماز حاجت در مصلّاي خانه
اين روايت را خوب دقت كنيد! روايت از امام ششم (عليه السلام) است كه به مِسمَع مي‌گويد: "يا مِسْمَعُ مَا يمْنَعُ أَحَدَكُمْ إِذَا دَخَلَ عَلَيهِ غَمٌّ مِنْ غُمُومِ الدُّنْيا أَنْ يتَوَضَّأَ ثُمَّ يدْخُلَ مَسْجِدَهُ وَ يرْكَعَ رَكْعَتَينِ فَيدْعُوَ اللَّهَ فِيهِمَا أَ مَا سَمِعْتَ اللَّهَ يقُولُ وَ اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاة ". حضرت به مِسمَع مي‌فرمايد چه مانعي وجود دارد كه وقتي شما يك ناراحتي و گرفتاري دنيوي پيدا كرديد، برويد وضو بگيريد و برويد در محلي كه معمولاً در آنجا نماز مي‌خوانيد، آنجا دو ركعت نماز بخوانيد و بعد در نمازتان از خدا بخواهيد كه خدا اين گرفتاري‌تان را برطرف كند؟! آيا نشنيده‌اي كه خداوند در قرآن مي‌گويد: "وَ اسْتَعينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاة ".
معناي كمك گرفتن از نماز و روزه
در اين روايت از نظر طلبگي مفسّر تمام رواياتي است كه در باب دعا وارد شده و مي‌فرمايد "نماز بخوان، بعد دعا كن ". اين روايت، مفسّر تمام آنها است. من اينها را پشت سر هم و به ترتيب خواندم تا آنهايي كه اهل فضلند، دقت كنند. اين روايت، مفسّر آن روايت‌ها است. اينجا دارد: "إِستَعينوا " إستعينوا از "عون " به معني كمك است. عون و اعانه، يعني "كمك كردن " و إستعانت يعني "كمك گرفتن ". "اِسْتَعينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاة " يعني از نماز و روزه كمك بگيريد. حضرت اين را كجا مي‌فرمايد؟ در آن‌جايي كه مي‌خواهي دعا كني و بايد تير دعاي تو به هدف استجابت بخورد، مي‌گويد اينجا از نماز كمك بگير.
معناي كمك گرفتن چيست؟ معنايش اين است كه مثلاً من كاري را مي‌خواهم انجام بدهم و اينجا به تنهايي نمي‌توانم موفق شوم. يعني آن كاري كه مي‌خواهم انجام دهم، بُرد و كاربرد دارد، اما من را به مقصد و هدفي كه مي‌خواهم نمي‌رساند. لذا بايد از يك چيز ديگري كمك بگيرم تا كاربرد آن تأمين شود. بايد براي اينكه به هدف برسم، كمك بگيرم. معناي "إستعينوا " اين است. از صبر و نماز براي اينكه دعايت به اجابت برسد، كمك بگير.
نقش نماز و روزه در تشديد مقتضي، به فعليت رساندن يا تسريع اجابت دعا
اينجا بحث اين نيست كه نماز نسبت به دعا مقتضي درست مي‌كند كه به اجابت برسد. در خودِ دعا مقتضي براي اجابت وجود دارد. نماز اين مقتضي را يا تشديد مي‌كند يا به فعليت مي‌رساند و يا به اجابت سرعت مي‌دهد. يكي از اين سه مورد است. خود دعا مستقلاً كاربرد دارد. دعا كاربرد دارد، اما اين امور كمك هستند براي دعا؛ يا براي اينكه مقتضي را تشديد كنند، يا به فعليت برسانند و يا سرعت در اجابت ايجاد كنند. جمع بين تمام روايات و آياتي كه ما در اين باب داريم اين است كه من عرض كردم. آن‌وقت در اينجا حضرت مي‌گويد كه از نماز كمك بگير! يعني در خودِ دعا مقتضي به اجابت رسيدن هست. اما از نماز كمك بگير. اينها كمكند.
روزه، مصداق بارز صبر
در باب صبر هم در ذيل همين آيه شريفه ما روايات بسياري داريم؛ نه يكي دو مورد. روايات زيادي هست كه مراد از صبر همان صوم و روزه است. روايت از امام هفتم (عليه السلام) است كه: "الصَّبْرُ الصَّوْمُ إِذَا نَزَلَتْ بِالرَّجُلِ الشِّدَّةُ أَوِ النَّازِلَةُ فَلْيصُمْ إنَّ اللَّهُ يقُولُ اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ ". يا امام صادق (عليه السلام) مي‌فرمايند: "الصَّبْرُ الصِّيامُ ". و يا در روايت ديگري دارد: "إِذَا نَزَلَتْ بِالرَّجُلِ النَّازِلَةُ وَ الشَّدِيدَةُ فَلْيصُمْ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يقُولُ وَ اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ يعْنِي الصِّيامُ ". روايت متعددي هست، آنهايي كه اهل اين مباحث هستند، بروند و در اين روايات دقت كنند. اين روايات مي‌گويد از روزه و نماز كمك بگير. دعا كاربرد دارد، اما عواملي هستند كه در تقويت مقتضي، يا به فعليت رساندن، يا تسريع در اجابت بر روي دعا اثر مي‌گذارند.
سرّ دعاهاي بعد از نماز
من اوّل اين دو عمل را مطرح كردم كه شما نگاه كنيد به آدابي كه راجع به ماه مبارك رمضان هست، ببينيد اوّلين دعاهايي كه مخصوص اين ماه وارد شده است، دعاهاي بعد از نماز است. "اللّهُمَّ ارزُقنِي حَجَّ بَيتِكَ الحَرَام... "، "يا عَلِي ُّيا عَظِيمُ يا غَفُورُ يا رَحيم... "، "اللَّهُمَّ أدخِل عَلَي أهلِ القُبُورِ السُّرُور... "؛ اين دعاها همه، براي بعد از نماز است؛ آن هم در ماه رمضان كه انسان روزه است. دقيقاً همه اينها حساب شده است. چون كاربرد دعا با نماز و روزه بيشتر است. هم روزه كاربرد دارد، هم نماز و هم ايام اين ماه كاربرد دارد و همه اين عوامل در مستجاب شدن دعا كمك مي‌كنند. همه اينها كمك مي‌كنند كه دعا به مقصد و هدف اجابت برسد.
سرّ تأثير نماز و روزه بر دعا
اما ريشه كار چيست كه صوم و صلاة روي دعا اثر مي‌گذارند؟ سرّ آن چيست؟ من فقط يك اشاره كنم و بگذرم؛ جلسه گذشته هم گفتم كه سرّش اين است كه اين كارها، روح عبد را از نظر اتصال به ربّش تقويت مي‌كند كه اين اتصال به خدا اهمّ امور در دعا است؛ يعني "انقطاع عَن غير الله و اتصال بالله تعالي ". اخلاص در دعا مهم‌ترين مسأله براي مستجاب شدن دعا است. اينكه مي‌گويد از روزه كمك بگير، از نماز كمك بگير، كمك آنها چيست؟ كمك آنها اين است كه انسان را بيشتر به خدا متوجه مي‌كند. لذا درخواستي كه مي‌خواهي بكني، با نماز و روزه محكمش كن تا خالص‌تر شود و قوي‌تر شود. اين كار براي اين است.
چون مطلبم كلّي بود، مي‌خواستم اين را عرض كنم كه اين عواملي كه در بحث دعا وارد شده است -چه زماني، چه مكاني، چه عملي- اينها همه جنبه‌هاي كمكي دارند. خود دعا كاربرد دارد، اما من و تو ناقصيم و اگر يك انسان كامل دعا كند، ردخور ندارد و حتماً مستجاب مي‌شود.
منبع: : پايگاه اطلاع رساني آيةالله العظمي حاج آقا مجتبي تهراني
