آیت‌الله بروجردی پرچم‌دار تقریب میان مذاهب حول محور مرجعیت علمی اهل بیت(ع) در عصر کنونی است.
سید حسین طباطبایی بروجردی در سال 1254 در بروجرد و در خانواده‌ای به دنیا آمد که با 13 واسطه به امام حسن(ع) می‌رسیدند. سابقه مبارزاتی خانوادگی او هم به نیاکان پدرش باز می‌گردد که سید محمد باقر بحرالعلوم عموی پدربزرگش و میرزا محمود بروجردی عموی پدرش سال‌ها با ناصرالدین شاه در ستیز بودند.
سید حسین در 12 سالگی تحصیلات رسمی خود را شروع کرد و پس از آن به حوزه علمیه اصفهان وارد شد و از محضر اساتیدی چون ابوالمعالی کلباسی، محمدتقی مدرسی، سید محمدباقر درچایی، آخوند ملا محمدکاشی و جهانگیر خان قشقایی بهره برد؛ فقه و اصول، ادبیات عرب، حکمت، فلسفه، کلام و منطق از جمله علومی بودند که وی در آنها تبحر یافت تا آنجا که در 30 سالگی به عنوان یکی از اساتید طراز اول حوزه علمیه شناخته شد.
اقامت 10 ساله در حوزه نجف اشرف او را به مجتهدی بزرگ تبدیل کرد و آیت‌الله طباطبایی بروجردی پس از آن به زادگاهش، بروجرد بازگشت و به مدت 30 سال کار تعلیم و تربیت طلاب و اداره حوزه علمیه این شهر را در دست گرفت و پس از درگذشت آیت‌الله حائری به عنوان بزرگ‌ترین استاد حوزه علمیه شناخته شد و مدتی بعد به قم مهاجرت کرد و به مدت 17 سال زعامت بزرگ‌ترین حوزه علمیه شیعه را بر عهده گرفت ضمن اینکه در آن دوران و به مدت 15 سال تنها مرجع تقلید شیعیان جهان بود.
روش استدلال و اجتهاد
آیت‌الله بروجردی شیوه علمای سلف را ادامه داد و همچون شیخ مفید، شیخ طوسی، شیخ طبرسی و مرحوم سید مرتضی راه استنباطی را در فقه پی گرفت؛ اهمیت دادن به آرای قدماء و روایات، توجه به ادله اولیه و جستجو برای ریشه مسائل پایه‌های روش فقهی او را تشکیل می‌دادند.
حاشیه علی کفایه الاصول، المهدی فی کتب اهل السنه، الآثار المنظومه، انیس المقلدین، مجمع الفروع، مناسک الحج، جامع احادیث الشیعه، مستدرک فهرست منتخب الدین، تجرید اسانید الامانی و تجرید اسانید الاستبصار از جمله آثار علمی او به شمار می‌روند.
تلاش برای تقریب میان مذاهب اسلامی
زمانی که دارالتقریب قاهره در سال 1337 تشکیل و شیخ محمد تقی قمی دبیرکل آن شد آیت‌الله بروجردی به حمایت از آن برخاست زیرا به وحدت میان مسلمانان بسیار اعتقاد داشت و آن را برای پیروزی نهایی اسلام ضروری می‌دانست.
اتحاد حول محور مرجعیت علمی اهل بیت(ع) با استناد به حدیث ثقلین و نیز تاکید بر تحریف ناپذیری قرآن به عنوان یکی از اشتراکات میان مسلمانان از جمله راهکارهای آیت‌الله بروجردی برای گرد آوردن پیروان اسلام زیر پرچم توحید و نبوت بود.
از ایشان نقل شده است که می‌گفت: «هر کس از کیفیت نزول قرآن و حفظ آن خبر داشته باشد حتی احتمال تحریف در آن را نمی‌دهد و خواهد دانست که امکان تحریف وجود نداشته است. به مجردی که آیه‌ای یا سوره‌ای نازل می‌شد رسول اکرم(ص) آن را بر مردم تلاوت می‌فرمود و صدها نفر آن را از بر و مرتباً تکرار کرده و هر روز و شب تلاوت می‌کردند به طوری که اگر در محیط اسلامی مدینه و جاهای دیگر، کسی یک کلمه را زیر و رو می‌کرد، همه او را تخطئه می‌کردند؛ نظیر شعر یا قصیده معروفی که اگر کسی آن را به غلط بخواند مردم به ویژه ادیبان خطای او را می‌گیرند. روایات تحریفیه، سه چهارم آنها را یک نفر به نام احمد بن محمد سیاری اوائل قرن سوم، جعل کرده است».
تلاش‌های بی وقفه زعیم حوزه علمیه قم سبب شد شیخ شلتوت رئیس جامع الازهر در آن زمان فتوایی مبنی بر به رسمیت شناختن فقه جعفری صادر کند.
علما و مراجع بزرگی همچون امام خمینی(ره)، آیات عظام ناصر مکارم شیرازی، شبیری زنجانی، نوری همدانی، واعظ زاده خراسانی و مرحوم فاضل لنکرانی از جمله شاگردان به نام آیت‌الله بروجردی به شمار می‌روند.
حجت‌الاسلام والمسلمین سید جواد علوی گرگانی، نوه آیت‌الله بروجردی در یکی از مصاحبه‌های خود در ارتباط با سابقه آشنایی آن مرجع تقلید با بنیان‌گذار کبیر انقلاب می‌گوید: «پدر من نقل می‌کردند از امام(ره) سؤال کردم شما در مسئله آمدن آیت‌الله بروجردی به قم بسیار تلاش کردید، به چه دلیل بر روی ایشان تأکید داشتید؟ امام در پاسخ فرموده بودند: پیش از آنکه آیت‌الله بروجردی به قم بیایند، مراتب علم و کمال و فضل ایشان را فهمیده بودیم، همه این مسئله را می‌دانستند؛ پس از رحلت آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری، ضرورت داشت شخصیت بزرگی به قم بیاید و ما احساس کردیم که آیت‌الله بروجردی همان کسی است که ما می‌خواهیم.
امام جزء کسانی بود که بسیار تلاش می‌کردند تا آیت‌الله بروجردی به قم بیایند و با ایشان ارتباط داشتند. در این زمان آیت‌الله حاج‌شیخ عبدالکریم حائری فوت شده بودند و تا آمدن آیت‌الله بروجردی به قم، حدود هفت سال از رحلت ایشان گذشته بود. مهمترین مشکل علمای قم نیز در همین دوره رحلت آیت‌الله حائری تا آمدن آیت‌الله بروجردی بود. ازاین‌رو علمای قم تصمیم گرفتند نامه‌ای به آیت‌الله بروجردی بنویسند و از ایشان برای سفر به قم دعوت کنند. البته ما هنوز به این نامه دست پیدا نکرده‌ایم؛ ولی نامه‌های متعددی از حضرت امام به آیت‌الله بروجردی در این زمینه وجود دارد که در یک مورد بسیار خاضعانه نوشته شده است: شما وعده فرمودید که در این تاریخ بیایید. ان‌شاءلله امیدوارم به وعده خود عمل کنید و اینجا همه فضلا منتظر هستند. از محتوای این نامه چنین برمی‌آید که نامه‌ها و درخواست‌های متعددی به آیت‌الله بروجردی ارسال شده و آمدن ایشان به قم مسلم شده بود و بحث درباره زمان حرکت ایشان بود. ولی آیت‌الله بروجردی تا پیش از مریضی‌شان برای سفر به قم اقدام نکردند.»
نظر بزرگان در مورد آیت‌الله بروجردی
آیت‌الله لطف‌الله صافی گلپایگانی در ارتباط با شخصیت این مرجع تقلید می‌گوید: «شیوه اجتهادی آیت‌الله بروجردی بر اطمینان‌بخشی و مطالعه عمیق و تتبع وسیع بنا شده بود؛ ایشان موضوعات و مباحث جانبی هر علم را به دقت مطالعه و بررسی می‌کردند. در اکثر بلکه همه علوم حوزوی، مطالعه و تتبع کرده بودند بر تاریخ اسلامی، بر حدیث، سیر مسائل علم اصول و فقه و چگونگی پیدایش هر مسئله فقهی و اصولی، به خوبی مسلط بودند؛ بر اقوال عامه، بسیار مسلط بود، نه تنها بر فتاوی و اقوال ائمه اربعه آنان تسلط داشت که بر نظریات صحابه و دیگر فقهای آنان همچون اوزاعی ثوری و لیث محیط بود. اختلاف‌نظرهایی که در یک مسئله داشتند، می‌دانست، این تسلط طوری بود که برخی از فقهای اهل سنت در ملاقات با ایشان آن مرحوم را از خودشان بر اقوال و نظریات علمای عامه مسلط تر می‌دیدند».
آیت‌الله جعفر سبحانی هم در مصاحبه‌ای در مورد شخصیت علمی و جامعیت استاد خویش می‌گوید: «مرحوم آیت‌الله العظمی بروجردی از شخصیت‌های نادری بود که تاریخ شیعه در شرایط خاصی نظیر آن را کمتر به خود دیده است؛ ما در تاریخ شیعه نمونه‌هایی مانند شیخ مفید، سید مرتضی، شیخ طوسی و شیخ طبرسی را داشته‌ایم که در هر قرنی، نمونه‌هایی از آنان پرورش یافته‌اند. او در عین ژرف‌نگری در فقه و احاطه به فروع، استاد بی نظیر حدیث، رجال، درایه و تاریخ بود. عظمت فقهی او از تعلیقات ارزشمند او بر عروه کاملاً نمایان است. از نظر تسلط بر قواعد عربی و اشتقاق کلمات فرد توانایی بود. پیوسته خواهان آن بود که صحیح بخواند و صحیح بنویسد و اگر هم روزی کسی او را متوجه لغزش و اشتباهی در تلفظ می‌کرد بسیار خوشحال می‌شد و از او تشکر می‌کرد.
شخصیت علمی و فکری و ذهنی مرحوم آیت‌الله بروجردی را سه چیز تشکیل می‌داد: خوش‌فهمی، حافظه قوی و نیرومند و قدرت تحلیل؛ نوع افراد، یکی از دو ویژگی نخستین را دارند و جمع میان آن دو نیز فراوان است ولی انسان که میان هر سه ویژگی جمع کند کمیاب است. در حقیقت مبتکران و موسسان علوم، بیشتر از این سه ویژگی برخوردار بوده‌اند».
آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی نیز در مورد آیت‌الله بروجردی می‌گوید: «از بهترین و پربارترین دوران عمر من سال‌هایی بود که در درس آیت‌الله بروجردی شرکت داشتم؛ در این مدت هم علم و دانش را از او می‌آموختیم و هم ادب و اخلاق. بدون شک او عالمی بزرگ بود. می‌دانیم که علم به تنهایی دلیل بر شخصیت نیست. آنگاه علم دارای عظمت است که آمیخته با اخلاق شایسته آن مقام علمی باشد. چه جالب است که استاد هم علم و دانش بیاموزد و هم اخلاق و تقوا را. او در درس‌هایش زیاد به بحث اخلاق نمی‌پرداخت، بلکه گه گاهی درباره مسائل اخلاقی سخن می‌گفت ولی در عمل همه چیز را نشان می‌داد. سخنانش نفوذ عجیبی داشت، نگاه‌هایش بسیار نافذ بود، سکوتش پر معنی بود و رفت و آمدش درس و سرمشق بود».
آیت‌الله بروجردی سرانجام در دهم فروردین ماه سال 1340 و در سن 88 سالگی بر اثر بیماری قلبی درگذشت و در حرم حضرت معصومه(س) به خاک سپرده شد.
در پنجاهمین سالروز ارتحال آن مرجع تقلید مجلس بزرگداشتی در مسجد اعظم قم برگزار خواهد شد. این مراسم سه‌شنبه همین هفته پس از نماز مغرب و عشاء با حضور علما و فضلا، نمایندگان بیوت مراجع تقلید و مسئولان استانی برگزار می‌شود و حجت‌الاسلام والمسلمین فاطمی‌نیا هم سخنران آن خواهد بود.
=============
گزارش: صدرالدین فلاح
=============
