خوش آمدید

در فرهنگ های مختلف، خودکشی به صورت های متفاوتی تعبیر و تفسیر می شود. در بیشتر جوامع غربی از خودکشی جلوگیری می کنند و از انجام گرفتن آن در صورت امکان ممانعت می ورزند. در بعضی فرهنگ ها، خودکشی به عنوان عمل افتخار آمیز تلقی می شود ولی فقط اقدامی قابل قبول برای یک شخص ناامید است. 

به طور معمول کسانی که اقدام به خودکشی می کنند در اکثر موارد دوران کودکی بی ثباتی را گذرانده اند یا اینکه تاریخچ ای از حوادث فشارزای روانی در گذشته و حال داشته اند یا فاقد حمایت کنندگان اجتماعی بوده و دوستی نداشته اند که به او اطمینان کنند.

تحقیقات نشان می دهد افرادیکه خودکشی آنها منجر به مرگ شده است، در اغلب موارد ازدواج نکرده اند یا اینکه همسرانشان مرده یا جدا شده اند یا سنشان بالاتر از 45 بوده یا تنها زندگی می کرده اند یا اینکه تاریخچه ای از اختلال جدی بدنی و هیجانی داشته یا احتمالا معتاد بوده اند.
 

 

اظهارات کلامی: عباراتی همچون «کاش هرگز به دنیا میده بودم» و «وقتی مردم متاسف خواهید شد» را باید به اندازه عبارت مستقیم «خودم را می کشم» جدی تلقی کرد.

تغییرات رفتار: این تغییرات دامنه وسیعی مثل بخشیدن مایملک، به استقبال خطرات تهدید کننده زندگی رفتن و حادثه پذیری مکرر را شامل می شود. دیگر علائم آن ممکن است شکایت از تنهایی شدید یا بی حوصلگی، افزایش قابل توجه بیقراری یا تحریک پذیری و درگیر شدن در مدرسه یا با پلیس باشد. نشانه های رایج تری از افسردگی نیز ممکن است وجود داشته باشد مانند تغییر در اشتها و عادات خواب، افت تحصیلی یکباره، شکایت از ناتوانی در تمرکز ودوری گزینی از دوستان و فعالیت های مطلوب.

عواملی موقعیتی: ناتوانی در ارتباط با والدین، مشکلات تازه در مدرسه، پایان یافتن رابطه عاشقانه، اقدام به مصرف مواد مخدر و ... همگی خطر موقعیتی را افزایش می دهد.

والدین و دوستان باید در این موقع با پرسیدن سوالاتی مانند «خیلی گرفته ای»، «نقشه ای برای پایان دادن به زندگی ات داری» و «فکر می کنی واقعا نمی خواهی زنده باشی» وارد عمل شوند.

پرسیدن سوالات مستقیم درمورد خودکشی فکر خودکشی را به سر کسی نمی اندازد، در مقابل ممکن است جدی تلقی کردن پاسخ ها، سنجشی حیات بخش باشد.

هم والدین و هم دوستان معتقدند چنین عباراتی ممکن نیست عملی شوند یا ممکن است بسیار ترس آورتر از آن باشند که انجام گیرند.

هر چند گاهی اوقات دوستان قسم یاد می کنند که در مورد افکار خودکشی رازدار باشند اما چنانچه به افکار خودکشی مظنون هستند باید فورا با یکی از والدین یا افراد بزرگسال مسئول تماس حاصل کنند و در پی کمک حرفه ای برآیند.
اگر تهدید خودکشی قریب الوقوع به نظر می رسد باید به نزدیکترین مرکز پیشگیری از خودکشی مراجعه کنند. همچنین می توانند با یک مشاور یا روانپزشک تماس بگیرند. از نظر روانشناسان علل خودکشی را می توان به دو دسته تقسیم کرد:

1- آنهایی که جامعه را علت می بینند.

2- آنهایی که روی فرد نظر دارند.

اولی بر این حقیقت تاکید می کند که بیشتر افراد متمایل به خودکشی، فاقد آن فعالیت های اجتماعی هستند که زندگی را قابل تحمل و با ارزش می سازند، در حالی که دیدگاه دوم بر نقش فرد در تصمیم گیری به منظور دست زدن به خودکشی تاکید دارد.

افرادی که دست به خودکشی می زنندممکن است خصومت یا تکانه های پرخاشگرانه را به خودشان برگردانند یا ممکن است تجاربی را داشته باشند که فکر خودکشی را تقویت کند یا ممکن است از خودکشی به عنوان طریقی برای حل مشکل ومسئله خود استفاده کنند.

آمار خودکشی در ایران و جهان

در هر 20 ثانیه یک نفر خودکشی می کند

سالانه حداقل یک میلیون نفر در سراسر دنیا خودکشی می کنند یعنی در هر 40 ثانیه یک نفر (به نقل از خبرگزاری فرانسه).

طی مقاله ای که به تازگی به چاپ رسیده است، این آمار از سوی وزارت بهداشت تایید شده است. خودکشی دهیمن دلیل مرگ است و یک و نیم درصد مرگ های جهان را به خود اختصاص داده است. خودکشی به تنهایی در چین علت 30 درصد فوت هاست.

نسبت خودکشی مردان به زنان 2 و نیم به یک و در بعضی از مواقع 4 و نیم به یک است. هر چند که آمار خودکشی در ایران نسبت به بسیاری از کشورها در رده پایین تری قرار دارد اما مقایسه این آمار با آمار ثبت شده سال های گذشته در کشورمان، رشد قابل توجهی را نشان می دهد.

طبق آمار منتشر شده از سوی وزارت کشور انگیزه خودکشی در مطالعات انجام گرفته به ترتیب مربوط به مسائل ناموسی، اختلالات خانوادگی، تحصیل و ازدواج، شکست و ناامیدی، فقر و تنگدستی، بیماری های روانی استرس ها و فشارهای روانی، تنهایی، عشق و تمایلات شدید عاطفی و اعتیاد به مواد مخدر و مواد توهم زا بوده که در این میان سهم خودکشی با انگیزه اختلافات خانوادگی با 41 درصد بالاترین علت خودکشی ذکر شده و از لحاظ جنسیتی، اقدام به خودکشی در مردان 8 برابر زنان بوده است.

بیشترین دلیل خودکشی در نوجوانان ایجاد فاصله و فقدان رابطه مناسب بین فرزندان و والدین ذکر شده است؛ فاصله ای که موجب می شود والدین درک صحیحی از وضعیت فرزندان خود نداشته باشند. سرپرست اداره کل سلامت روان وزارت بهداشت گفت: سالانه 6 نفر به ازای هر 10 هزار نفر جمعیت در ایران اقدام به خودکشی می کنند که معادل 4200 نفر در سال است.
 

 

اما همه خودکشی ها منجر به فوت نمی شوند.

متاسفانه در استان خوزستان میزان خودکشی ها بالاست. در یک نگاه کلی می توان چنین برداشت کرد که عوامل زیر در بالا رفتن آمار خودکشی در استان خوزستان دخیل هستند: بیکاری مشکلات فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی خانوادگی، شخصی، فشارهای ناشی از سرخوردگی، معضلات فرهنگی، مسائل ناموسی، اختلافات و مشکلات خانوادگی و خلاء عاطفی در خانواده ها.

رفتارهای خودکشی را می توان به صورت افکار خودکشی و اقدام به خودکشی منجر به فوت تقسیم کرد و هرگونه تهدید به خودکشی باید از سوی اطرافیان و درمانگران جدی گرفته شود. آنچه مسلم است هر انسانی که به دلیلی دست به خودکشی می زند، حتما به نقطه ناامیدی مطلق رسیده است و به نظرش تنها راه نجات، خاتمه دادن به زندگی خودش است.

روانشناسان معتقدند که خودکشی در حقیقت یک روش کاهش درد و نگرانی است و اگر اطرافیان خطر را احساس کنند و به موقع اقدام کنند می توان با کاهش این درد، جلویخودکشی را گرفت.

یکی از مهمترین روش های پیشگیری از خودکشی درمان افسردگی است، چون افسردگی از مسائلی است که باعث ایجاد افکار خودکشی در شخص می شود.

مهمترین عامل در رفتارهای خودکشی برای افراد زیر 30 سال، اختلالات سازشی و تعارضات خانوادگی است و یکی از اقدامات پیشگیرانه، عدم انتشار اخبار خودکشی در مطبوعات است که از نظر سازمان بهداشتی جهانی بهترین اقدام است.

با تمام تجزیه و تحلیل هایی که از خودکشی می شود، آنچه که مسلم است، انسان سالم اسیر شرایط زندگی نمی شود بلکه می تواند شرایط بد زندگی را به میل خود و با توانایی هایی که دارد، تغییر دهد. هر انسان سالمی قادر است که برای خودش انگیزه های متفاوتی جهت ادامه زندگی بیابد تا بتواند یک زندگی با ارزش را ادامه دهد.

مجموعـه تلویزیونــی «مادرانه» بهانه‌ای شده تا مروری بر کارنامه کاری بازیگران زنی داشته باشیم که در این سال‌ها نقش یک معتاد را بازی کرده‌اند و در یاد و خاطره مخاطبان ماندگار شده‌اند. اولین کسی که در سینمای ایران پس از انقلاب نقش زن معتاد را ایفا کرد، فریماه فرجامی است. او با حضور در فیلم «تیغ و ابریشم» از سال 64 تا به امروز در ذهن بسیاری از ایرانیان ماندگار شده است. در ادامه نگاهی داریم به 7 چهره برتری که در این سال‌ها نقش ماندگاری از حضور خود بر صفحه تلویزیون و پرده سینما بر جای گذاشته‌اند.

 فریماه فرجامی؛ تیغ و ابریشم، متولد 1330 

با ساخت فیلم «تیغ و ابریشم» كاراكتر زن معتاد به شكلی جدی وارد سینمای ایران شد و فریماه فرجانی، نقش زنی معتاد را كه سرخورده از برآورده نشدن رؤیاهایش در آن سوی مرزها به اعتیاد كشیده شده است به خوبی در این اثر ایفا می‌كند. چهره مغموم و خاص فرجامی همراه با كارگردانی مسعود كیمیایی كه خود پیش از آن یكی از ماندنی‌ترین شخصیت‌های معتاد در سینمای ایران را پرورانده بود (با بازی بهروز وثوقی در نقش سید در فیلم تحسین شده «گوزن‌ها») به یك بازی بیرونی كنترل شده برای نمایش رنج‌دیدگی این زن تبدیل شد؛ رنج‌دیدگی باورپذیری كه راهی جز خودكشی برایش باقی نگذاشت.
 

فرزاد مؤتمن درباره این نقش می‌گوید:

فرزاد مؤتمن که هنوز بسیاری از افراد فیلم «شب‌های روشن» او را به یاد دارند در مورد بازی خانم فرجامی در این فیلم می‌گوید: «تیغ و ابریشم، خاطره بسیار دوری است. من این فیلم را در همان سال‌های 64، 65 دیدم و پس از آن دیگر موقعیت بازبینی‌اش را پیدا نکردم اما هنوز به خاطر دارم که در آن دوره وقتی فیلم را می‌دیدم بازی فریماه فرجامی یکی از نقاط قوت فیلم به نظر می‌رسید زیرا تصویری خیلی باورپذیر و ملموس را از یک زن معتاد ارائه می‌داد. شاید در خوب بودن کار خانم فرجامی ذکر همین نکته کافی باشد که بگویم بعد از گذشت این همه سال وقتی درباره کارکترهای معتاد فکر می‌کنم، یکی تصویر فریماه فرجامی به ذهنم می‌آید و یکی بهروز وثوقی در فیلم گوزن‌ها». 
 

پانته‌آ بهرام؛ مسافر، متولد 1348

یکی از پرمخاطب‌ترین سریال‌های تلویزیون چه در زمان خودش و چه در سال‌های پس از آن، «مسافر» بود؛ اثری که به لحاظ داستانی و بازی بازیگرانش توانسته هنوز هم در یاد و خاطر ایرانیان بماند. «مسافر» به دليل بازی خاص پانته‌آ بهرام در نقش یک دختر معتاد به نام منيژه و لحن و ادای ديالوگ، جايگاه متفاوتی در ميان کارهای او دارد. بهرام در اين سريال چهره جديدی از یک زن معتاد را كه به خاطر اعتيادش همه چيز را از دست می‌دهد، ارائه كرد. او که در این سریال با ابوالفضل پورعرب همبازی بود، در بسياری از مواقع بازی همسطح و در پاره‌ای موارد بالاتر از او را به نمايش گذاشت. بهرام در آن سال‌ها چهره جديدی در تلويزيون بود و همين امر هم به او كمك كرد تا نقشش را برای بيننده باور‌پذير كند. 
 

مهران احمدی درباره این نقش می‌گوید:

مهران احمدی که در چندین اثر با پانته‌آ بهرام همکار بوده در مورد ایفای نقش اش در سریال «مسافر» می‌گوید: «خانم بهرام در سریال «مسافر» مانند همیشه از عهده ایفای نقش شان به خوبی برآمدند و یکی از نوابغ بازیگری هستند. به نظرم یکی از بهترین نقش‌های فرد معتاد را خانم بهرام در این اثر، ایفا کرده‌اند. نمی‌دانم بگویم متاسفانه یا خوشبختانه اما اکثر بازیگران خانم ما به کارکتری که می‌خواهند بازی کنند، خیلی اهمیت می‌دهند و پذیرای هر نقشی نیستند. وقتی قرار است شما نقش یک فرد معتاد را ایفا کنید، طبیعی است که چهره‌تان دستخوش تغییرات زیادی می‌شود و زیبایی‌اش را از دست می‌دهد و به همین دلیل همه خانم‌ها چنین نقشی را نمی‌پذیرند. اما خانم بهرام از جمله بازیگرانی است که برای رسیدن به نقش‌اش و ملموس کردن آن برای مخاطب از هیچ تلاشی دریغ نمی‌کند و در مسافر هم دیدیم که چنین اتفاقی رخ داد. در کنار اینکه فراموش نکنید بازی کردن در نقش یک فرد معتاد بسیار سخت است زیرا باید مراقب باشید که تبدیل به تیپ و کلیشه نشوید. خانم بهرام در این کار یکی از غیر کلیشه‌ای‌ترین نقش‌ها را ایفا کرد. من 2 نقش معتاد را هرگز فراموش نمی‌کنم؛ یکی نقش خانم بهرام در سریال «مسافر» و دیگری نقش باران کوثری در فیلم «خون‌بازی»؛ این دو بی‌نظیرند».
 

 ستاره اسکندری، داستان یک شهر، مرگ تدریجی یک رؤیا، متولد 1350

یکی از بهترین بازی‌های ستاره اسکندری در سال 78 و زمانی بود که در یکی از اپیزودهای مجموعه «داستان یک شهر» نقش دختر معتادی را بازی کرد که پدرش در سن پایین او را به اجبار به عقد مردی میانسال و معتاد درآورده بود. اصغر فرهادی زمانی این قصه را می‌سازد که تا پیش از آن هنوز تصویری از یک زن معتاد در تلویزیون نشان داده نشده بود. اما این کارگردان موفق می‌شود یکی از بهترین بازی‌ها را از اسکندری در این نقش بگیرد؛ نقشی که اگرچه کوتاه بود اما در ذهن بسیاری ماندگار شد. ستاره یک بار دیگر نیز در مجموعه «مرگ تدریجی یک رؤیا» به کارگردانی فریدون جیرانی نقش یک زن معتاد را به خوبی به تصویر می‌کشد و با اینکه غالبا تا پیش از آن نقش‌های مثبتی را ایفا کرده اما شخصیت منفی ساناز را خیلی خوب به مخاطب معرفی می‌کند. 
 

ستاره اسکندری درباره این نقش می‌گوید:

خود اسكندري هم این نقش‌ها را به خوبی به یاد دارد و در خصوص نقشی که در «داستان یک شهر» ایفا کرده، می‌گوید:«زمانی که من این نقش را بازی کردم در تلویزیون به این شکل به موضوع و حضور یک زن معتاد پرداخته نشده بود و به همین دليل این نقش را خیلی دوست داشتم. بسیاری این تصور را داشتند که تصاویر فیلم، مستند است. در مورد «مرگ تدریجی یک رؤیا» هم باید بگویم همیشه دوست دارم نقش‌های متفاوتی را ایفا کنم. ممکن است در نگاه کلی نقش‌هایم تفاوت چندانی با هم نداشته باشند، اما در جزئيات از هم فاصله دارند. من تجربه بازی با لهجه‌های متعدد و آدم‌هایی در طبقات اجتماعی مختلف را دارم و مثبت یا منفی بودن شخصیت‌ها برایم خیلی فرقی ندارد».
 

 باران کوثری؛ خون‌بازی، متولد 1364

بدون شک یکی از بهترین نقش هایی که تا به امروز باران کوثری ایفا کرده است، در فیلم سینمایی «خون‌بازی» به کارگردانی مادرش، رخشان بنی‌اعتماد بوده است. باران در این فیلم نقش سارا، دختر معتادی را بازی می‌کند که‌ قرار است‌ نامزدش‌ برای‌ ازدواج‌ با او از کانادا بازگردد. مادر سارا که بیتا فرهی نقش‌اش را ایفا می‌کند، سعی‌ دارد او را با خود به‌ شمال‌ ببرد تا مصرف مواد مخدر را ترک‌ کند. شاید نقش‌ سارا در «خون‌ بازی»‌ از آن‌ نقش‌هایی‌ است‌ که‌ هر بازیگری‌ دوست‌ دارد آن‌ را برای یک بار هم که شده، تجربه کند. شخصیت‌ سارا در این فیلم ضد همه‌‌ کلیشه‌هایی‌ بود که‌ در سینمای‌ ایران‌ تا به آن روز از یک شخص معتاد به تصویر کشیده شده؛ تصویری جدید اما واقعی و باورپذیر که کوثری به خوبی از عهده ایفای آن برآمد. 
 

مهران احمدی درباره این نقش می‌گوید:

مهران احمدی که سابقه همکاری با باران کوثری را نیز دارد، می‌گوید: «یکی از ماندگارترین نقش‌هایی که این بازیگر ایفا کرده در فیلم «خون‌بازی» است. به نظرم تمامی خصايصي که خانم پانته آ بهرام در «مسافر» داشتند، خانم کوثری نیز در فیلم «خون‌بازی» از خودشان نشان دادند. خانم کوثری جزو آن دسته بازیگرانی است که وقتی نقشی را می‌پذیرد، ساعت‌ها و روزها برایش زمان می‌گذارد و با آن شخصیت به اصطلاح قاطی می‌شود و بی اهمیت از کنار آن عبور نمی‌کند تا شخصیتی را که قرار است نقش‌اش را ایفا کند، برای مخاطب باورپذیر کند. شخصیت سارا در «خون بازی» به خاطر روحی که خانم کوثری به آن داده بود، کاملا برای مخاطب به شکل ملموس درآمده بود. در کنار اینکه کلیشه ای نبود و تماشاگر می‌توانست باورش کند».
 

طناز طباطبایی؛ مرهم، متولد 1362

طناز طباطبایی از آن دسته بازیگرانی است که کم کار می‌کند اما در انتخاب نقش هایش همیشه وسواس زیادی به خرج می‌دهد و نمی‌توانید نمونه‌ای از کارهایش را ببینید و به توانایی‌اش در بازیگری خرده بگیرید. یقینا یکی از ماندگارترین آثاری که در کارنامه کاری طناز برای همیشه پررنگ می‌ماند، فیلم «مرهم» است که علیرضا داودنژاد آن را کارگردانی کرده و از دریچه‌ای نو به معضل اعتیاد پرداخته است. طباطبایی در این فیلم نقش یک دختر معتاد را بازی می‌کند که خانواده‌ای سنتی دارد؛ خانواده‌ای که هیچ‌گاه نتوانسته با آن ارتباط برقرار کند و تنها مادربزرگ پیرش به رغم سن بالایی که دارد می‌تواند او را درک کند. نقشی که طباطبایی در این فیلم بازی می‌کند در کنار ضد کلیشه بودنش توانایی این بازیگر جوان را نیز به تصویر می‌کشد. 
 

طناز طباطبایی درباره این نقش می‌گوید:

طناز طباطبایی به خوبی نقش زیبایی را که در «مرهم» به تصویر کشیده در خاطر دارد و در این باره می‌گوید: «من همیشه به ایفای نقش‌هایی که بیانگر معضلات اجتماعی است، علاقه‌مندم و به نظرم نقش‌های جذابی می‌آیند. اعتیاد نیز یکی از این معضلات است که شخص نادانسته به آن مبتلا می‌شود و فکر می‌کنم وظیفه من و سایر سینماگران است که با استفاده از موقعیت کاری‌مان پیش آگاهی‌هایی در این زمینه به افراد بدهیم. اینکه بدانند اگر به اعتیاد مبتلا شوند چه آینده‌ای انتظارشان را می‌کشد. من در «مرهم» نقش معتادی را بازی کرده‌ام که اعتیادش به دراگ‌های مخدر نیست بلکه دراگ محرک مصرف می‌کند؛ چیزی که این روزها در بین افراد معتاد بیشتر شاهدش هستیم و این خوش‌بینی در ذهن اشخاص شکل گرفته که دراگ‌های محرک مانند دراگ‌های مخدر آسیب‌رسان و اعتیادآور نیستند در حالی که تحقیقات ثابت کرده‌اند دراگ‌های محرک به خاطر آسیب‌هایی که به روان افراد می‌رساند، مضرتر هستند و فرد را بیشتر درگیر خودشان می‌کنند. اما متاسفانه این آگاهی وجود ندارد و بسیاری از جوانان ما درگیر این مسئله می‌شوند. نمی‌دانم گفتن این حرف صحیح است یا نه اما گاهی پیش می‌آید که برخی از ما به خاطر بی‌انگیزگی، بی‌هدفی و بی‌برنامگی برای آینده‌مان دچار ناامیدی می‌شویم و فکر می‌کنیم با مصرف مواد مخدر یا محرک، حتی اگر شده به شکل تفریحی و مقطعی می‌توانیم مشکلات‌مان را حل و فصل کنیم در حالی که این کار خودش یک مشکل بر مشکلات ما اضافه می‌کند». 
 

بهاره افشاری؛ تسویه حساب، متولد 1363

از زمانی که بهاره افشاری پا به دنیای بازیگری گذاشته، تقریبا توانسته ازعهده ایفای تمام نقش‌هایش به خوبی برآید و یکی از این بهترین کارهایش فیلم «تسویه‌حساب» تهمینه میلانی است. افشاری در این فیلم نقش لیلا، دختر معتادی را بازی می‌کند که از کودکی به خاطر محیطی که در آن رشد کرده رو به سیگار و اعتیاد آورده و در سن جوانی با دنیایی از مشکلات و سختی روبه روست اما آنچه جالب توجه است این است که او در حالی شخصیت یک فرد معتاد را برای مخاطبش باورپذیر می‌کند که در زندگی روزانه حتی با کشیدن سیگار هم بیگانه است.
 

بهاره افشاری درباره این نقش می‌گوید:

بازیگر نقش لیلا در خصوص روزهایی که فیلمبرداری «تسویه حساب» را پشت سر می‌گذاشت، می‌گوید: «این کار اولین کار سینمایی‌ام بود و از مدیوم سینما شناخت چندانی نداشتم. شخصیت لیلا مابازاي خارجی داشت و خانم میلانی از این شخصیت ایده گرفته و یک مصاحبه و فیلم مستندی نیز در مورد این شخصیت داشتند و خیلی دقیق و ظریف آن را می‌شناختند و تمام اطلاعات را در مورد زندگی این فرد به من دادند. اما موضوعی که برای من کمی سخت بود این بود که باید در تمام طول فیلم سیگار می‌کشیدم در حالی که قبل از آن اصلا تجربه سیگار کشیدن را نداشتم و باید این کار را به شکل حرفه‌ای هم انجام می‌دادم تا مخاطب باور کند لیلا، دختری است که از 9 سالگی این کار را شروع کرده و به همین خاطر هم وقتی برخی از دوستان فیلم را دیدند، متوجه شده بودند که من اصلا این کار را بلد نیستم! در کل بیشتر از اینکه من تلاشی کنم، خانم میلانی زحمت زیادی برای نزدیک شدنم به شخصیت لیلا کشیدند. من از یک ماه قبل فیلمبرداری، هر روز بعدازظهر به منزل خانم میلانی می‌رفتم و با ایشان تمرین می‌کردم. اما مشکل‌ترین جای کار 2 سکانس بود که با تدبیر خانم میلانی و اینکه هر دو را در یک روز فیلمبرداری کردند، راحت‌تر توانستم از عهده‌اش برآیم؛ یکی سکانسی بود که با خانم لادن مستوفی دعوا می‌کردم و باید کل گذشته‌ام را برای مخاطب می‌گفتم و دیگری سکانسی است که مربوط به خانه سالمندان می‌شود؛  زمانی که به دیدار مادرم می‌روم. این دو از برایم سخت‌تر از بقیه کار بود». 
 

خاطره حاتمی؛ در امتداد شهر، متولد 1362

یکی از نقش‌های متفاوتی که خاطره حاتمی در این سال‌ها ایفا کرده در فیلم «در امتداد شهر» به کارگردانی علی عطشانی است. حاتمی در این فیلم نقش یک دختر معتاد را بازی می‌کند که البته به دلیل ممیزی قسمت‌های زیادی از آن از فیلم بیرون آورده شده است. 
 

خاطره حاتمی در این باره می‌گوید:

خاطره در خصوص نگاهش به موضوع اعتیاد می‌گوید: «اعتیاد مسئله بزرگ و مهمی است و متاسفانه این روزها در کشورمان خیلی رشد کرده؛ رشدی که نمی‌توانم درکش کنم و خیلی برایم جای سؤال دارد. مسئله اعتیاد همیشه مرا درگیر خودش کرده و وقتی یک فرد معتاد را در خیابان می‌بینم، واقعا ناراحت می‌شوم. جای تاسف است که با معضل اعتیاد هم مانند ایدز برخورد می‌کنند. منظورم این است که به این دو مشکل اصلا توجهی نمی شود. انگار اصلا این مشکلات در جامعه وجود ندارند. به عنوان یک بازیگر همیشه دوست داشتم نقش یک فرد معتاد را بازی کنم و اصلا خودم فرصت این کار را در فیلم «در امتداد شهر» به وجود آوردم. آقای عطشانی در نظر داشتند هر کس در جای خودش بازی کند ولی هنگامی که فیلمنامه را می‌خواندم متوجه شدم به خاطر نقشی که دارم باید زیر چشم‌هایم کبود باشد به همین خاطر هم به آقای عطشانی پیشنهاد دادم این فرد یا نقش آدم معتاد را داشته باشد یا بیمار را و ایشان اجازه دادند که من نقش آدم معتاد را بازی کنم و آقای محسنی هم زحمت کشیدند و مونولوگ خیلی خوبی برای من نوشتند که متاسفانه تمام آن سکانس را از فیلم درآوردند و منولوگی که می‌گفتم حذف شد. به این دلیل که من در حال سیگار کشیدن بودم. به نظرم این از ممیزی‌های آزاردهنده است چون به هر حال برای نشان دادن یک فرد معتاد باید المانی وجود داشته باشد! ناراحتی من از این بود که برای آن یک سکانس زحمت زیادی کشیده بودم».

همیشه در شوخی‌های‌مان برای اینکه از یک فرد کثیف دوری کنیم، می‌گوییم طرف شپش دارد! اما خیلی دلتان خوش نباشد و فکر نکنید شپش فقط سراغ آدم‌های کثیف و بدبو می‌رود! حتی اگر هر روز هم حمام می‌کنید باز هم ممکن است که خیلی راحت پذیرای این مهمان ناخوانده کوچولو شوید! 

شپش‌ها تا 6 ساعت زیر آب دوام می‌آورند!

اگرچه شپش‌ها می‌توانند باعث خارش پوست سر شوند اما بیماری‌های دیگر از جمله شوره، اگزما و حساسیت به شامپو و سایر محصولات هم می‌توانند باعث خارش سر شوند، بنابراین باید با راه تشخیص شپش به خوبی آشنایی داشته باشید. برای این کار باید با استفاده از یک شانه دندانه ریز از قسمت‌های مختلف سر فرق باز کنید و پوست را بررسی کنید. اگر هم به شپشی برخوردید، می‌توانید با همان شانه آن را از روی مو بردارید. درواقع تنها نشانه هجوم شپش‌ها مشاهده‌کردن شپش‌های بالغ یا نابالغ روی سر است. وجود تخم شپش به تنهایی دلیل بر حمله شپش نمی‌شود. در بسیاری از افراد شپش‌ها هیچ مشکلی ایجاد نمی‌کنند و ممکن است مدت زیادی طول بکشد تا سر شروع به خارش کند. جالب است بدانید شپش‌ها می‌توانند تا 6 ساعت زیر آب دوام بیاورند! پس حمام‌کردن یا نکردن دلیل بر ابتلای به آن نمی‌شود. خبر خوب اینکه شپش‌ها بیماری‌ها را از فردی به فرد دیگر منتقل نمی‌کنند.
 

نه پرواز می‌کنند و نه می‌پرند!

در حقیقت 3 نوع شپش وجود دارد که هر سه آنها علائم تقریبا مشابهی را ایجاد می‌کنند اما هر یک در قسمت متفاوتی از بدن لانه گزینی می‌کنند. شپش سر که روی سر، گردن و گوش‌ها زندگی می‌کند، شپش بدن که از روی لباس یا تختخواب روی بدن منتقل می‌شود و شپش ناحیه تناسلی که روی موهای زائد و پوست ناحیه تناسلی زندگی می‌کند. شپش سر موجودی 6 پا  است که به پوست سر و گردن می‌چسبد و از خون انسان تغذیه می‌کند. سایز شپش به اندازه یک دانه کنجد است که با کمی دقت می‌توانید آنها را ببینید. رنگ شپش می‌تواند سفید، قهوه‌ای یا خاکستری تیره باشد. تخم شپش معمولا گرد یا بیضی شکل است و شپش‌ها آنها را روی ساقه مو در نزدیکی پوست سر می‌چسبانند. برای مشخص‌شدن تخم شپش می‌توانید بعد از حمام موی‌تان را شانه بزنید و موهای روی شانه را بررسی کنید. شپش درمیان کودکان در مدارس و مهدکودک‌ها رایج‌تر است زیرا بچه‌ها با یکدیگر ارتباط نزدیک‌تری دارند و ممکن است از شانه‌ها و گل سرهای یکدیگر استفاده کنند. بزرگسالانی که در خانه با کودکان زندگی می‌کنند هم در خطر بیشتری قرار دارند. وقتی موهای سرتان با موهای سر فرد مبتلا تماس پیدا می‌کند شپش می‌تواند از روی موی او به موی شما بخزد. البته شپش‌ها می‌توانند برای مدت کوتاهی روی لباس یا وسایل شخصی هم زنده بمانند اما به‌یاد داشته باشید شپش‌ها نه می‌توانند پرواز کنند و نه بپرند!

چیزی پوست سرتان را قلقلک می‌دهد؟!

شایع‌ترین علامت شپش، خارش است. اگرچه شپش بیماری خاصی ایجاد نمی‌کند اما گزش آن باعث ایجاد حساسیت روی پوست می‌شود. ممکن است بلافاصله پس از ابتلا دچار خارش نشوید. به‌خصوص اگر هجوم شپش‌ها خفیف باشد. ممکن است حتی تا 6هفته بعد از ابتلا هم هیچ نشانه‌ای نداشته باشید. علاوه بر خارش شدید، شپش‌ها می‌توانند باعث ایجاد حس قلقلک روی سر یا بدن شوند طوری که احساس می‌کنید چیزی درحال راه رفتن روی پوست‌تان است! به‌دنبال خاراندن پوست ممکن است زخم‌هایی هم روی آن ایجاد شود. زخم‌های حاصل از خارش جای گزش شپش می‌توانند توسط باکتری‌های روی پوست عفونی شوند. اگرچه این موضوع خیلی رایج نیست اما اگر پوست سرتان قرمز، ملتهب و دردناک شده است یا غدد لنفاوی‌تان حساس شده‌اند در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید. اینها از علائم عفونت‌های پوستی هستند. حتی گاهی‌اوقات افراد مبتلا نمی‌توانند به راحتی بخوابند. علاوه ‌براین، شپش‌ها می‌توانند باعث ایجاد برآمدگی‌های قرمز رنگ روی سر، گردن، شانه‌ها و ناحیه تناسلی شوند. تکه‌های سفید رنگ چسبیده به مو نیز تخم‌های شپش هستند و به سختی می‌توان با استفاده از شانه آنها را از روی مو جدا کرد.

دفع شپش با شپش کش!

هرقدر هم بهداشت را رعایت کنید ممکن است به شپش مبتلا شوید. در این صورت بهترین راه برای درمان استفاده از داروها و روش‌هایی است که متخصص پوست برای‌تان تجویز کرده است. البته برای این کار داروهایی هم وجود دارند که برای تهیه آنها نیازی به نسخه پزشک وجود ندارد از جمله شامپوهای «پایرترین» یا «پرمترین.» از دیگر داروهای مخصوص درمان شپش می‌توان به مالاتیون (که باید به پوست سر و موها مالیده شود و بعد شسته شود)، لوسیون بنزیل الکل (که باید برای 10 دقیقه روی سر و مو باقی بماند و بعد شسته شود) و شامپوی لیندان اشاره کرد. برخی از این داروها از عصاره گل داوودی یا ترکیبات مشابه آن تولید شده‌اند و بی‌خطر محسوب می‌شوند اما ممکن است برای کودکان مناسب نباشند. این محصولات شپش‌ها را می‌کشند اما تخم‌های آنها را از‌بین نمی‌برند. قبل از استفاده حتما دستور مصرف‌شان را با دقت بخوانید. ممکن است 9 تا 10 روز بعد احتیاج به مرحله دوم درمان پیدا کنید. اگر این درمان 2 مرحله‌ای برای‌تان کارساز نبود وقت آن رسیده به پزشک متخصص مراجعه کنید تا داروهای قوی‌تری برای‌تان تجویز کند.

هیچ‌وقت از کش سر، سنجاق، مقنعه و روسری دیگران استفاده نکنید!

ابتلا به شپش مسری است، بنابراین برای جلوگیری از ابتلا به آنها باید یکسری نکات را رعایت کنید. هیچ‌وقت وسایل شخصی خود ازجمله شانه سر، سنجاق، کش، تل، کلاه، مقنعه و روسری خود را با افراد دیگر تقسیم نکنید. لباس‌ها و ملحفه‌های‌تان را هم مرتب عوض کنید و شست‌وشو دهید. اگر یک نفر در خانه‌تان مبتلا به شپش شده حتما همه مبل‌ها، صندلی‌ها و زمین را جاروبرقی بکشید و برای 2 هفته روی آنها را با کاور پلاستیکی بپوشانید. اگر می‌خواهید نگرانی‌تان رفع شود به پزشک مراجعه کنید؛ پزشک، پوست سر شما را با استفاده از نور مخصوصی بررسی می‌کند. با این لامپ می‌توان به آسانی شپش‌ها را شناسایی کرد. علاوه‌بر این بايد تمامي لباس‌هایی که در 48ساعت گذشته از آن استفاده کرده‌اید و ملحفه‌ها و حوله‌ها را با استفاده از شوینده‌های مخصوص شپش و آب داغ شست‌وشو دهید. اگر هم کودک‌تان عادت دارد با عروسک‌هایش بخوابد آنها را هم برای 20دقیقه در خشک کن با دمای بالا بیندازید. برای درمان شپش‌تان خجالت نکشید! ارزش این همه خارش و سختی را ندارد!
 

مایونز، سرکه و شانه مخصوص مصریان باستان!

برخی‌ معتقدند مایونز، سرکه سفید و عصاره درخت چای می‌توانند به صورت طبیعی شپش‌ها را از بین ببرند. گفته می‌شود اگر مایونز روی مو مالیده شود و یک شب تا صبح روی آن با کلاه کیسه‌ای مخصوص سر پوشیده شود شپش‌ها را خفه می‌کند. درمورد سرکه نیز اعتقاد بر این است که ماده چسبنده تخم‌ها را حل می‌کند و آنها را از روی مو جدا می‌سازد. اگرچه تاثیر این روش‌ها به طور علمی ثابت نشده است اما متخصصان معتقدند امتحان کردن آنها ضرری به بدن نمی‌رساند. با این حال بهتر است به عنوان اولین راه چاره به کار برده نشوند. علاوه بر اینها می‌توان از شانه مخصوص شپش استفاده کرد. این شانه دارای دندانه‌های بسیار ریزی است که شپش‌ها و حتی تخم‌های آن را از روی مو جدا می‌سازد. درواقع اولین بار مصریان باستان از آن استفاده می‌کردند و آثاری از این شانه‌ها در مقبره‌های‌شان پیدا شده است. تنها نکته منفی وقت گیر بودن کار با آن است چراکه باید با دقت تک‌تک شپش‌ها و تخم‌های‌شان را از روی مو جدا کرد. بهتر است بلافاصله پس از استفاده از شامپوهای ضد‌شپش از این شانه استفاده کرد تا تمامی آثار شپش از روی مو پاک شوند.

آینه کاربردهای فراوانی در صنعت، فناوری و علم نجوم دارد. اما یکی از مشکلات اصلی محققان در ساخت این وسایل، استفاده از آینه‌ای است که حداقل جذب را داشته و بتواند بیشترین انعکاس را از خود داشته باشد. حال محققان موفق شده‌اند آینه‌ای بسازند که تقریبا هیچ جذبی ندارد و از آن به آینه «بدون نقص» یاد می‌کنند.

بتازگی فیزیکدان‌های دانشگاه MIT موفق به ساخت نخستین آینه بی‌نقص جهان شده‌اند. به این ترتیب زمانی که نور، یا هر نوع دیگری از امواج شامل امواج صوتی یا حتی آب، به سطح این آینه برخورد می‌کند، بدون هیچ اتلاف نیرویی آن را به‌طور کامل و بی‌نقص منعکس می‌کند. از این گذشته این خصوصیت موجب می‌شود هیچ اعوجاجی در تصویر بازتابی آن روی ندهد.

اما کاربردهای علمی و فنی چنین آینه‌ای کجاست؟

گرچه ممکن است استادان آرایشگر و جوانان خوش تیپ از شنیدن این خبر احساس وجد و خوشحالی خاصی کنند، اما کاربردهای علمی این وسیله را می‌توان در سامانه‌های جذب انرژی خورشیدی، ابزارهای لیزری، شبکه‌های فیبر نوری و دیگر فناوری‌هایی که به‌طور مستقیم و غیرمستقیم با بازتاب نور در ارتباط هستند، دانست. یکی از ابزارهای ملموس در این زمینه دستگاه‌های آب شیرین کن خورشیدی است.

در مجموع آینه‌ها کاربرد ساده‌ای دارند، آنها در مسیر جریان نور، صدا، آب و حتی امواج، قرار گرفته و آن را در جهتی دیگر منعکس می‌کنند. همان‌طور که می‌توان تصور کرد، این بازتاب‌ها تاکنون به این بی عیب و نقصی نبوده‌اند، گرچه با دقت در بسیاری از ابزارهای دقیق، این خطا با چشم غیرمسلح قابل تشخیص نیست، اما چنین نقصانی به هر حال وجود دارد. در چنین حالتی که دقت بازتاب کامل نیست، قدری از انرژی یا امواج مربوط جذب مواد سازنده آینه می‌شود یا در جهات مختلف منعکس می‌شود.

گرچه برای کاربری‌های عادی نظیر آرایش و زیبایی یا امور معمول، این موضوع چندان حیاتی نیست،‌ ولی زمانی که درباره انعکاس پرتوی نور لیزر در طول کابل نوری چند صد کیلومتری صحبت می‌کنیم، یا در ارتباط با نیروگاه‌های برق خورشیدی و سایر فناوری‌های مشابه بحث می‌کنیم، این اختلافات جزئی بسیار اهمیت پیدا می‌کنند. به‌طوری که کوچک‌ترین میزان افت در بازتاب امواج یا نور می‌تواند تأثیر بسزایی بر کارایی نهایی سامانه داشته باشد.

جالب اینجاست که دانشمندان دانشگاه MIT پس از مدت‌ها تحقیق و بررسی بالاخره به‌طور کاملا تصادفی به این ماهیت پی بردند. زمانی که این گروه سرگرم بررسی واکنش‌های فیزیکی یک کریستال نوری بودند، متوجه شدند حفره‌هایی درست مانند خانه‌های خالی شبکه‌ای به هم تنیده روی سطح آن شکل گرفته است و بخش‌های خالی این شبکه میکروسکوپی آنچنان کوچک است که تنها باریکه بسیار نازکی از نور در آن محصور و محدود شده و در نهایت جذب می‌شود.

گرچه آزمایش‌ها نشان داد این کریستال در زوایای گوناگون نور را جذب خود می‌کند، اما خوشبختانه مشخص شد طول موج خاصی از نور قرمز در زاویه 35 درجه به‌طور کامل از روی سطح آن منعکس شده و بدون هرگونه جذب یا کاهشی است. به این ترتیب تمام فوتون‌های نور قرمزی که از منبع نوری متصاعد شده بودند، به‌طور کامل و بدون نقص یا هرگونه اعوجاج دوباره بازتاب شدند.

جالب است بدانید این نخستین باری نیست که دانشمندان به وجود چنین قابلیتی پی می‌برند. پیشتر جان ون‌نیومن، یکی از پرآوازه‌ترین دانشمندان این حوزه علمی سال 1929 میلادی در نظریه‌ای به بررسی چنین پدیده‌ای پرداخته بود، گرچه هرگز این اتفاق در لابراتوارهای فیزیکی شبیه‌سازی نشده بود.

‌اکنون دانشمندان این دانشگاه سرگرم بررسی جوانب گوناگون و به‌کارگیری آن در ساخت لیزرهای قوی‌ و دقیق‌تر هستند. جالب این‌که هیچ محدودیتی برای کاربرد آن وجود ندارد و می‌توان آن را در آینده نه‌چندان دور در سامانه‌های تولید انرژی خورشیدی متمرکزتر مشاهده کرد. یا این‌که چند سال بعد فیبرهای نوری ساخته خواهد شد که دارای سرعت و دقت چشمگیری خواهند بود. تنها کافی است تصور کنید با چنین فیبرهای نوری می‌توان سرعت دسترسی به اینترنت را تا چند برابر افزایش داد. به‌‌رغم تمامی این گستردگی کاربرد، دانشمندان همچنان مشغول بررسی موشکافانه الگوی قرارگیری این شبکه هستند تا بتوانند نور را با خصوصیات تازه و متفاوتی منعکس کنند تا به بهترین حالت ممکن برسند.

محققان و پژوهشگران سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی منطقه جنوب در خصوص وضعیت گسلهای منطقه تخت جمشید و زلزله های تاریخی آن پژوهشی و بررسی هایی را انجام داده اند. در این پژوهش آمده است که اگر موافق نظريه اي باشيم که آتش زدن بناهاي تخت جمشيد و حمله اسکندر را تکذيب مي کنند وعوامل زمين ساختي و بروز زلزله را عامل تخريب اين اثر باستاني بدانيم گسل رحمت عامل اصلي آن است وتخريب کامل اين بناي عظيم در طي گذشت زمان طولاني، تحت تاثير تنش ناشي از اين گسل است.

 محققان و پژوهشگران سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی منطقه جنوب درخصوص وضعیت گسلهای منطقه تخت جمشید و شرایط زمین شناسی آن به بررسی و پژوهش پرداخته اند.

در این پژوهش به گسلی که تخت حمشید بر روی آن واقع شده، شرایط زمین شناسی آن، زلزله هایی که در طول چندصد سال اخیر در این محدوده رخ داده و همچنین فرونشستهای زمین پرداخته شده که در ادامه خلاصه از نتیجه این تخقیقات آورده شده است.

گزارش تهیه شده خلاصه ای از گزارش نقشه زمین شناسی با مقیاس یک بیست و پنج هزارم حاجی آباد  است که کوه رحمت در شمال تخت جمشید بخش زیادی از آن را پوشش می دهد. با توجه به اینکه وضعیت ساختاری و زمین شناسی کوه رحمت  وضعیت زمین شناسی مهندسی بستر تخت جشید را تعیین می کند بنابراین در اینجا وضعیت گسله ها و ریخت شناسی کوه رحمت و بعبارتی تخت جمشید ، فرونشست دشت مرودشت مورد بررسی قرار گرفته است.

کوهي که تخت جمشيد در دامنه جنوب باختري آن ساخته شده به نام کوه رحمت است. نام قديمي و شايد باستاني اين کوه مهر بوده که اين نام به دليل چشمه هاي فراواني است که از اين کوه تامين مي شود و امروزه نيز تعدادي از اين چشمه ها ديده مي شود ولي به دليل خشکساليها و حفر چاه هاي فراوان دبي اين چشمه ها کم شده است.



كوه رحمت در محدوده شهرستان مرودشت، بخش مركزي دهستان رحمت و در 20 كيلومتري شمال خاوري مركز شهرستان مرودشت واقع شده است. پيشينه‌ كهن اين منطقه در طول تاريخ توجه بسياري‌از باستان‌شناسان و دوست‌داران فرهنگ و تمدن ايراني را به خود معطوف داشته است.

مجموعه آثار به جاي مانده ماقبل تاريخ و آثار اعجاب برانگيز تاريخي بيانگر اين مطلب است كه اين منطقه با اهميتي ويژه، همواره مورد توجه بوده است. کاخهاي تخت جمشيد که شاهکار مديريت باستاني و حاصل تلاش دستان آفرينش گر معماران چيره دست دوره هاي باستاني ايران بوده و از شهرتي همسان با ديوارعظيم چين و اهرام ثلاثه مصر برخوردار است. عظمت منحصر به فرد اين بنا به تنهايي گوياي تاريخ شکوهمند تمدن ايران است و درحاليکه اين مجموعه تنها يکي اما مهمترين اثر از بناهاي تاريخي کشور ايران و استان فارس است.

شهرهاي قديمي ‌به همراه نقشها و کتيبه‌هاي باستاني و کاخهاي پادشاهان هخامنشي و چندين اثر تاريخي و قديمي ديگر از جمله جاذبه هاي مهم اين منطقه به شمار مي آيند.

مرتفع ترين نقطه با بلنداي دو هزار و556 متر از سطح تراز دريا در بخش هاي جنوب خاوري راس کوه رحمت و پست ترين بلندا نزديک به یک هزار و591 متر در دشت مرودشت در جنوب خاوري تخت جمشید قرار دارد.بلنداي کوه رحمت از شمال باختر به سمت جنوب خاور افزوده مي شود و دشت مرودشت از شمال باختر به جنوب خاور کاهش ارتفاع را نشان مي دهد اين چنين ريختارها، با هندسه و سازوکار گسلهاي طولي و هم راستا با رويداد زاگرس با راستاي شمال باختر – جنوب خاور، همچون گسيختگي رحمت وابسته است.

راستاي رشته کوه رحمت شمال باختر- جنوب خاور است سيماي اين رشته کوه تحت تاثير گسلهاي راستا لغز در محدوده شمالي تخت جمشيد خميده شده و يالهاي جنوب باختري و شمالي خاوري اين رشته کوه تحت تاثير گسله هاي طولي و راندگي و همچنين گسله هاي نرمال، بهم ريخته و خرد  شده است.

بخشهاي دامنه اي اين کوه گاه به نواري بسيار باريک از رسوبات مخروط افکنه اي و گاه سنگهاي اين کوه بطور مستقيم با رسوبات ريز دانه دشت متصل شده است. از ديدگاه ساختاري، اين گستره در پهنه چين خورده  رانده زاگرس از کمربند کوهزايي آلپ – هيماليا قرار دارد.

در محدوده مورد بررسي راستاي محور کوه تاقديسي رحمت و روند خطواره هاي گسلي، بطور غالب شمال باختر – جنوب خاوري است چنانکه راستاي تاقديس کوه رحمت N40W دارد.

از شمار گسيختگيهاي بنيادي و مهم اين گستره، گسيختگي دامنه جنوب باختري و شمال خاوري کوه رحمت است که در تحولات ساختاري و چينه نگاري، نقش داشته اند. گسل جنوب باختري كوه رحمت جايگاه تخت جمشيد را درنورديده است.

گسله رحمت پهلوي جنوب باختري تاقديس كوه رحمت را مي پيمايد كه تخت جمشيد نيز روي اين گسل قرار دارد.گسيختگي رحمت در گروه گسله هاي طولي با سازوکار راندگي است و راستاي شمال باختر – جنوب خاور دارد. شيب سطحه اين گسل به سمت شمال خاور است.

وجود چشمه هاي متعدد در همبري کوه و دشت و وجود ذخاير زياد آب در اين همبري، گسترش بسيار کم رسوبات دامنه و گاه بدون  رسوبات دامنه اي بطور مستقيم رخنمون سنگي کوه با رسوبات ريز دانه دشت، متصل مي شود، ضخامت زياد رسوبات دامنه اي و دشت در اتصال به کوه( گاه بيش از 100 متر)وجود گسله هاي کششي و عادي در يال جنوب باختري تاقديس و ايجاد ساختهاي تاقديسي – ناوديسي تکتونيکي(چين هاي فرعی)، ناهنجاري درشيب لايه ها( در محدوده مورد بررسي شيب در يال جنوب باختر، بين 40  تا بيش از 59 درجه متغيير است و در بخش هاي جنوب خاوري(خارج از محدوده نقشه) شيب کمتر از 15 درجه تا برگشته تغيير مي کند و تغييرات شديد شيب بصورت عرضي در اين يال تاقديس وجود دارد( چنانکه در فاصله بسيار کم، شيب از کمتر از 5 تا بيشتر از 45 درجه تغيير مي کند) که اين تغييرات در راستاي عمود بر محور چين هاي فرعي است(شکل 41 و40)، وجود کانون رو سطحي زلزله در راستاي اين گسل و همچنين وجود داده هاي لرزه اي تاريخي در اين منطقه ازشمار جلوه هاي ساختاري اين گسل است.

اين گسله از شمارگسله هاي بنيادي است و دشت مرودشت در بلوک فرو ديواره اي اين گسل قرار گرفته است. بناي باستاني تخت جمشيد بر روي اين گسل قرار گرفته است، بنابراين تنشهاي ناشي از اين گسل مي تواند سبب افزايش شدت تخريب در اين بناي باستاني عظيم شده باشد.

اگر موافق نظريه اي باشيم که آتش زدن بناهاي تخت جمشيد و حمله اسکندر را تکذيب مي کنند وعوامل زمين ساختي و بروز زلزله را عامل تخريب اين اثر باستاني بدانيم گسل رحمت عامل اصلي آن است وتخريب کامل اين بناي عظيم در طي گذشت زمان طولاني، تحت تاثير تنش ناشي از اين گسل است.

بر اساس آمار زلزله هاي دستگاهي، يك زلزله با بزرگاي نزديك به پنج ريشتر بر روي گسل رحمت و در نزديكي تخت جمشيد رخ داده است و براساس داده هاي تاريخي، زمين‌لرزه 1623 ميلادي در منطقه مرودشت شيراز گزارش شده كه سبب فروريختن شماري از ستونهاي تخت جمشيد شد و آسيبهايي به نقش رستم رسيد.

براي شناسايي بهتر گسل رحمت مي توان از مطالعات پالئوسايزمولوژي يعني يافتن زمين لرزه هاي بزرگ كهن و تاريخي بر پايه داده هاي زمين شناسي استفاده كرد. در بيشتر نواحي لرزه خيز جهان، داده هاي باستاني و تاريخ زمان كوتاهي را دربرمي گيرد و در مناطقي كه داده هاي تاريخي وجود دارد ميزان جنبش و لغزش گسلهاي فعال به هنگام رويداد زمين لرزه تاريخي و باستاني روشن نيست.
 


علاوه بر اين براي بيشتر مناطق چون پهنه كويري و دور ازآباديهاي بزرگ است، تاريخچه صحيح لرزه خيزي باستاني و تاريخي در دسترس نيست. براي پرهيز از اين مشكلات و رسيدن به رقمهاي درست داده‌هاي مورد نياز، ضروري  است كه از نشانه‌هاي زمين‌‌شناسي استفاده شود.

در این خصوص باید تحقیقاتی از جمله دوره بازگشت زمين لرزه ميانگين زمان وقفه ميان دو زمين لرزه متوالي در يك تكه از گسل است، زمان سپري شدن مقدار زماني است كه از آخرين زمين لرزه بزرگ روي گسل گذشته، ميزان جابجايي در هر رويداد و هندسه گسلش مورد بررسی قرار گیرد از این رو پيشنهاد مي شود برای شناخت بهتر گسل رحمت و تاريخچه عملكرد آن مطالعات پالئوسايزمولوژي بر روي آن انجام شود.

داده هاي زيرسطحي

برپايه اطلاعات مغناطيسي هوايي( نقشة مغناطيس هواي شيراز با مقياس 1:250000 انتشارات سازمان زمين شناسي كشور) در نزديكي منطقه تخت جمشيد ناهنجاري در عمق پي سنگ مغناطيسي ديده مي شود.

اينگونه ناهنجاريها درپهلوي جنوب باختري تاقديس كوه رحمت وجود دارد كه هم راستا با رويداد زاگرس، شمال باختر – جنوب خاور است.

ژرفاي پي سنگ مغناطيسي درمحدودة مورد بررسي نزديك به چهار هزار متر زيرسطح تراز درياست عمق پي سنگ از شمال خاور به جنوب باختر  افزايش را نشان مي دهد(شيب پي سنگ به سمت جنوب باختر است).

داده هاي لرزه ها

بر اساس داده هاي لرزه، تنها يك داده لرزه اي دستگاهي در 100 سال اخير با بزرگاي 4.6 در سال 2003 رخ داده و داده هاي تاريخي در نزديكي محدوده به شرح زير است: زمين‌لرزه 1623 در منطقه مرودشت شيراز گزارش شده كه سبب فروريختن شماري از ستون هاي تخت جمشيد شد و آسيب هايي به نقش رستم رسيد.زلزله 1894 در منطقه شيراز به وقوع پيوسته و دهستان هاي كربال، منصورآباد و خرامه تقريبا به كلي ويران شد و بسياري كشته شدند.

بر اساس نقشه فراواني زمين لرزه هاي استان فارس، محدوده تخت جمشيد در مرز مناطق كم لرزه  و كمربند لرزه اي استان فارس قرار دارد.

توان لرزه زايي گسله رحمت

منظور توان لرزه زايي گسله رحمت بزرگي زمين‌لرزه اي است كه به سبب جنبش دوباره تكه‌اي از درازاي گسل روي مي دهد كه به عواملي مثل مكانيسم گسل، سيماي هندسي گسل و ويژگي هاي لرزه زمين ساخت ناحيه مورد نياز است.

با توجه به اينكه طول تقريبي گسل رحمت نزديك به 30 كيلومتر است. بنابراين اين گسل توان لرزه اي نزديك به 6.3  ريشتر را دارد. بيشتر زمين‌لرزه‌هاي فارس به دليل وجود لايه‌هاي نمكي سري هرمز در مرز پي‌سنگ و پوشش رسوبي بالايي كه ضمن تعديل انرژي‎ها از رسيدن همه آنها به سطح زمين جلوگيري مي‌كند.

افزون بر اين وجود رسوبات گچي – انيدريتي وابسته به سازندهاي دالان (پرمين)، دشتك و كنگان (ترياس)، هيت و گوتنيا (ژوراسيك بالا) به ويژه سازند تبخيري گچساران (ميوسن) از عوامل مؤثر در كاهش انرژي و جلوگيري از گسلش سطحي هستند.

حريم گسلش رحمت

منظور پهناي دو سوي گسلش است كه به سبب زمين لرزه و ايجاد گسلش در سازه هايي كه در اين پهنه قرار مي گيرند برش و ويراني ايجاد مي شود با توجه به اينكه چندان مبناي قانوني ندارد اما بر اساس نوع گسلش تقسيم بندي شده است.

100تا 300 متر در گسل راستالغز
500 متر در گسل نرمال
1000 متر در گسل فشاري( 700 در فراديواره 300 در فروديواره)

بنابراين با توجه به وجود گسل فشاري و ثقلي (نرمال) در نزديكي محدوده تخت جمشيد جايگاه تخت جمشيد در حريم گسل قرار دارد.

فرونشست

ايجاد ترك و تخريب جاده ها و مسيرهاي ارتباطي، شكسته شدن خطوط لوله و شريانهاي حياتي، آسيب‌ديدگي كانالهاي آبرساني، ترك در پي سازه ها و ديوار هاي جدا كننده، تخريب زمين هاي كشاورزي، آسيب به دامها و حيات وحش، جابجايي و تغييرشكل در مسير راه آهن، تخريب لوله جدار و تجهيزات سر چاهي، شكستگي زهكشها و لوله هاي فاضلاب، آلودگي آبخوان، تخليه ناگهاني بركه هاي آب، وقوع تلفات انساني از شمار مخاطرات ناشي از فرونشست است.

در بين عوامل مؤثر در ايجاد فرونشست به نظر مي رسد که برداشت بيش از حد مجاز از منابع آب زيرزميني، ضخامت لايه رسوبي و ويژگيهاي مهندسي رسوبات و عوامل تکتونيکي، عوامل اصلي ايجاد فرونشست در بيشتر دشت هاي ايران هستند.

برداشت بيش از حد مجاز از منابع آبهاي زيرزميني را مي توان نتيجه سوء مديريت منابع آب در بخش برداشت از يك سو و از سوي ديگر به هدر رفتن حجم عظيمي از آب در نتيجه نادرست بودن شيوه هاي کشاورزي و مصارف صنعتي و شهري يا بطور خلاصه مصرف نامتناسب دانست.

بعنوان راهکار درا‌ز‌مدت بر مبناي تجربه ساير کشورها، چاره اي جز اصلاح روشهاي مديريت منابع آب وجود ندارد و تا فرصت باقي است بايد بسوي آن حرکت کرد.



اما تا آن هنگام و به عنوان راهکار فوري و اضطراري حداقل ميتوان به جلوگيري از ادامه فعاليت از چاههاي حفر شده غيرمجاز که در بسياري موارد تعداد آنها از چاه هاي مجاز بيشتر است مبادرت ورزيد در غير اين صورت و با ادامه روند موجود ضمن از دست دادن بخشهاي عظيمي از منابع آب براي هميشه پديده هايي نظير فروچاله ها و فرونشستهاي ناحيه اي با ابعاد نامعلوم و با آسيبهاي جبران ناپذير باز هم بوقوع خواهد پيوست.

نتيجه گيري

داده های لرزه ای دستگاهي 100 ساله اخير، يك داده لرزه اي با بزرگاي 4.6 ريشتر و داده هاي تاريخي گوياي دو زمين لرزه در نزديكي تخت جمشيد است.

بر اساس داده هاي لرزه اي و زمين ساختي، تخت جمشيد در مرز پهنه كم خطر و پر خطر قرار دارد كه بعبارتي در پهنه هاي لرزه اي با خطر نسبي متوسط قرار دارد.    

گسل هاي موجود در محدوده تخت جمشيد شامل گسل راندگي رحمت و ديگرگسلهاي ثقلي است، آثار و شواهد سطحي و زير سطحي اين گسل بيشتر در نقشه هاي زمين شناسي و مغناطيس هوايي نمايش داده شده است. توان  لرزه اي گسل رحمت، ماكزيمم نزديك به 6.3 ريشتر است. حريم دوري از اين گسل و گسلهاي ثقلي نزديك آن، حدود 500 متر است.

وجود تخريب بسيار كم در بناي باستاني چون تخت جمشيد و سالم بودن بند امير در دشت مرودشت گوياي پايداري نسبي و يا وجود زلزله هاي زير شش ريشتر در اين نواحي است.

فرونشست مختص زمان حال و يا كشور و استان فارس نيست اين پديده هميشه دشت ها را متاثر ساخته، چنانكه بيشتر بناهاي تاريخي و باستاني كه در دشت ها قرار دارند در زير خاك مدفون شده اند و اين نشان از فرونشست مداوم اين دشتهاست. از این رو فرونشست پديده اي است كه بصورت تدريجي و در طول زمان طولاني با سرعت اندك رخ مي دهد و در اين صورت با توجه كم بودن طول عمر مفيد سازه ها و انسان نسبت به سرعت فرونشست، مخاطرات ناشي از فرونشست بسيار كم اثر خواهد بود.

اما در اين زمان بدليل برداشت بي رويه آب، ايجاد سدهاي متعدد و كاهش نزولات آسماني، میزان برداشت از آب‌های زیرزمینی بیشتر از میزان تغذیه آبخوان‌ها است، سطح آب زیرزمینی پایین رفته و فرونشست رخ خواهد داد.

زمانی که آبخوان برای مدت طولانی از آب خالی بماند، فضاهایی که با آب پر بودند به تدریج بسته می‌شوند و سطح زمین نشست می‌کند چنانكه استان فارس  بويژه در دشتهاي داراي رسوبات ريز دانه بيشترين نشست ديده مي شود و دشت مرودشت از اين شمار است.

فرونشست در مركز دشتها صورت مي گيرد و بر اثر فرونشست ترک‌هایی در نزدیکی اتصال كوه و دشت رخ مي دهد كه دربخشهاي شمالي دشت مرودشت در دامنه جنوبي كوه رحمت  و كوه حسين تقريبا در بشتر قسمتها تركهاي ناشي از فرونشست ديده مي شود كه دشتهاي متصل به آثار باستاني تخت جمشيد و نقش رستم را در بر گرفته است اما فرونشست زمین پدیده‌ای است که در رسوبات آبرفتی و در دشت‌ها اتفاق می‌افتد نه در واحد سنگی، بنابراين بنا هايي كه بر بستر هاي سنگي قرار دارند، همچون تخت جمشيد  در امان هستند.

وجود گسل و رخداد زلزله در اين منطقه و يا هر منطقه ديگري كه گسليده يا لرزه خيز است عامل ايجاد اين تركها و شكاف ها نيستند تنها رخداد فرونشست عامل اصلي ايجاد اين ترك و شكافها در منطقه كوه رحمت است.

عمق و طول چند 10 متر اين ترك ها نسبت به ترك ها و شكاف هاي ناشي از گسلش بسيار ناچيز  است از این رو پديده فرونشست بيشتر بخش سطحي زمين را متاثر ساخته و با راه كارهاي ارائه شده در اين گزارش مي توان سرعت فرونشست را كند و از مخاطرات آن  كاست و مطالعات بررسی فرونشست و رفتارسنجی با استفاده از مطالعات ژئوفیزیکی و رادار، نصب ابزار دقیق، زمین شناسی مهندسی، ژئوتکنیک و آب- زمین شناسی از شمار مطالعاتي است كه در اين مناطق پيشنهاد مي شود. 

گزارش: هژیر فتحی/ خبرگزاری مهر