خوش آمدید

از قیمتی‌ترین سرمایه‌ها و میراث‌های حیات آدمی «ادب» است و حتی بالاتر از ثروت و سرمایه است (ادب مرد، به ز دولت اوست).

 (ایسنا)، در ادامه به برخی مباحث پیرامون ادب پرداخته می‌شود:

ادب چیست؟

این صفت که سرمایه ارزشمند رفتاری انسان و رسالت پدر و مادر و مربی است بر چه پایه‌هایی استوار است؟ آیا یک خصلت درونی است؟ آیا رفتاری اجتماعی است یا حالتی روحی؟ رمز اینکه انسان از افراد مؤدب، خوشش می‌آید چیست؟

وقتی سخن از«ادب» به میان می‌آید، نوعی رفتار خاص و سنجیده با افراد پیرامون (از کوچک و بزرگ و آشنا و بیگانه) در نظر می‌آید. این رفتار که از تربیت شایسته نشأت می‌گیرد، به نحوه سخن گفتن، راه رفتن، معاشرت، نگاه، درخواست، سؤال، جواب و ... مربوط می‌شود.

ادب، هنری آموختنی است. می‌توان گفت «ادب، تربیت شایسته است»، خواه از پدر و مادر یا از استاد و مربی.

امام صادق (ع) فرمود:

پدرم مرا به سه نکته ادب کرد... فرمود "هر کس با رفیق بد همنشینی کند، سالم نمی‌ماند و هر کس که مراقب و مقید به گفتارش نباشد پشیمان می‌گردد و هر کس به جاهای بد، رفت و آمد کند، متهم می‌شود. (1)

به فرموده حضرت علی (ع):

"در ادب کردن تو نسبت به خویشتن، همین تو را بس که آنچه را از دیگری ناپسند می‌بینی از آن پرهیز کنی."(2)

امام علی (ع) فرمود:

"برترین ادب، آن است که انسان بر سر حد و مرز و اندازه خویش بایستد و از قدر خود فراتر نرود." (3)

ادب، به خودی خود یک ارزش اخلاقی و اجتماعی است و ارزش آفرین، هم برای فرزندان، هم برای اولیاء که تربیت کننده آنانند.

حسب و نسب هم با ادب، ارج می یابد. شرافت نسب و اعتبار خانوادگی و آبرو و وجهه اجتماع، بدون داشتن ادب، آرایشی سطحی بر چهره‎ای زشت است. این سخن حضرت علی(ع) است که:

با بی ادبی؛ هیچ شرافتی نیست.

کسی که بی اصل و تبار و نسب و حسب باشد، اگر ادب داشته باشد، شرافت می‌یابد. ادب حتی نسب و تبار نامناسب را هم می‌پوشاند.

«استاد اخلاق» ما در درون خودمان نهفته است. این روش، شیوه آموخته از امیرمؤمنان (ع) است که فرمود:

"هر گاه در دیگری اخلاق ناپسندی را دیدی، بپرهیز که آن گونه رفتار در خودت نباشد"

عیسای مسیح هم همین روش را داشت. از ایشان پرسیدند:

"چه کسی تو را ادب آموخت؟"

فرمود:

"کسی مرا ادب نکرد. من، زشتی جهل را دیدم و از آن پرهیز کردم." (8)

از ادب پیامبر (ص)

رسول اکرم (ص) که اسوه ایمان و الگوی اخلاق و ادب و رفتار نیکو است، خود را ادب شده پرودگار دانسته و می‌فرماید: پروردگارم مرا ادب کرد و نیکو ادب کرد(9)

رسول خدا با هر کس رو به رو می‌شد، سلام می‌داد، هم به کوچک، هم بزرگ.(10)

هیچ گاه پای خود را پیش کسی دراز نمی‌کرد. هنگام نگاه، به صورت کسی خیره نمی‌شد، با چشم و ابرو به کسی اشاره نمی‌کرد، هنگام نشستن، تکیه نمی‌داد.(11)

وقتی با مردم دست می‌داد و مصافحه می‌کرد، هیچ گاه دست خود را عقب نمی‌کشید، تا طرف مقابل دست خود را بکشد.(12) هیچ خوراکی را مذمت (ایراد بی‌جا) نمی‌کرد. به هیچ کس دشنام و ناسزا نمی‌گفت و سخن ناراحت کننده‌ای بر زبان نمی‌آورد و بدی را با بدی پاسخ نمی‌گفت. (13).

پی نوشت‌ها:

(1) بحارالانوار، ج 75، ص261.

(2) میزان الحکمه، ج 1، ص 72.

(3) غررالحکم.

(5) ما ادبنی احد رأیت قبح الجهل فجانبته(بحار الانوار، ج 14، ص 326).

(6) میزان الحکمه، ج 1، ص 78.

(7) سنن النبی، علامه طباطبایی، ص 41، 43و75.

(8) همان، ص 45، 46، 47، 73 و61.

(9) همان، ص 41 و47.

(10) همان.

جواد محدثی اخلاق معاشرت ص 29

منبع:

www.andisheqom.com

این بو ممکن است به صورت گذرا یا مزمن وجود داشته باشد که در این صورت در زندگی شخصی و نیز روابط اجتماعی فرد باعث پریشانی خود و اطرافیانش می شود و در بسیاری از موارد می تواند منجر به کاهش اعتماد به نفس، افسردگی و منزوی شدن شخص مبتلا شود...

ایران ناز

گناه آنان که در جامعه، دارای موقعیت خاص هستند، با گناه دیگران یکسان نیست، و چه بسا گناه صغیره آنها، حکم گناه کبیره را داشته باشد، زیرا گناه آنها دارای دو بعد است: بعد فردی و اجتماعی. 

گناه شخصیت ها و بزرگان از نظر بعد اجتماعی می تواند زمینه اغوا و انحراف جامعه و موجب سستی دین مردم شود. 

بر همین اساس، حساب خداوند با بزرگان و شخصیت ها، غیر از حساب او با دیگران است. 

گناه بزرگان از دیدگاه قرآن اینگونه است: 
در آیه ۴۴ تا ۴۸ سوره حاقّه می خوانیم: «و لو تَقَوّلَ علینا بعض الاَقاویل. لاَخَذنا منه بِالیَمین. ثمّ لَقطعنا مِنه الوَتین. فَما مِنکم مِن اَحد حاجِزین؛ و اگر او (پیامبر) سخن دروغ بر ما می بست. ما او را با قدرت می گرفتیم، سپس رگ قلبش (یعنی شاهرگش) را قطع می کردیم، و احدی از شما نمی توانست مانع شود و از او حمایت کند.» 

در قرآن افراد بدعت گذار و تحریف گر بسیاری مطرح شده اند اما خدا درباره ی هیچکدام از آنها این گونه سخن نگفت که: «رگ گردنت را می زنیم» ولی به پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم به خاطر عصمت و مقام علم و آگاهیش چنین می فرماید، زیرا او شخص بزرگی است که گناهش نیز بسیار بزرگ است. 

بنابراین آنان که دارای شخصیت علمی و دینی هستند و انتسابشان به دستگاه دین بیشتر است، مسئولیت بیشتری دارند. 

منبع: گناه شناسی، ص۳۱-۳۲. 
افکار

عواملی دست به دست هم می دهد كه گناه، قبحش برداشته شده و عادی می شود:

۱.سكوت و بی تفاوتی در برابر گناه:

یكی از زمینه های عادی شدن گناه، همین سكوت و بی تفاوت بودن در برابر آن است، در مسئله تربیت كودك، اگر والدین كار زشت كودك را به او گوشزد نكرده و او را از راه‌های مختلف راهنمایی نكردند، پیداست كه اصلا كودك آن كار را زشت نشمرده و همیشه انجام می دهد، در جامعه هم قضیه از این قرار است كه وقتی عده ای ناظر و شاهد كار زشت كسی هستند، و بی تفاوت از كنارش رد می شوند و می گویند: به من ربطی ندارد، این خود تأیید آن است یا می گویند حرف ما تاثیر ندارد، حتی اگر تاثیر هم نداشته باشد نباید حاكی از تایید باشد، چراكه سكوت نشانه رضایت است و در روایت است كسی كه به كار گروهی راضی باشد مثل كسی است كه آن كار را انجام داده است (وسائل ج۱۶ ص۱۴۱)

حتی اگر در جایی نمی توانیم سخنی بگوییم لاقل با چهره در هم كشیده كه می توانیم نارضایتی خود را اعلام كنیم، و اگر هر كس از افراد جامعه به همین اندازه سكوت نكنند، گناه این قدر راحت و فراگیر نمی شود، اگر هر یك به نوبه خود نهی از منكر كند هر چه نشود، حداقل زمینه فراهم نمی شود.

۲. گناه بزرگان:

یكی دیگر از زمینه های عادی شدن گناه، انجام شدن گناه توسط بزرگان است، چه اینكه كودك وقتی شاهد كار زشت والدین باشد، از آنجا كه آنان را معلم خود می داند آنرا درست شمرده و انجام می دهد، از این رو خداوند خطاب به همسران پیامبر می فرماید: شما با سایر زنان متفاوتید، اگر از شما زشتی سر زند مضاعف و دوبله شمرده می شود. چرا كه راه را برای دیگران باز می كند.(سوره احزاب آیه ۳۰)

یکی از چیزهایی که زمینه عادی شدن گناه را فراهم می کند، این است که انسان گناه را نقل کند و به دیگران بگوید، چه اینکه این نظیر همان اشاعه فحشاء یا گسترده کردن و پخش کردن گناه در جامعه اسلامی است و در دین ما شدیدا مورد نهی قرار گرفته است، مثلا کسی حق ندارد حتی اگه خیلی هم گنهکار است گناهش را نزد مردم بازگو کند

۳.خودداری از نگاه به گناه:

قرآن دستور به چشم پوشی می دهد، چرا كه یكی از مهم‌ترین عوامل عادی شدن گناه، نگاه به گناه است، نگاه به گناه، گناه است، حتی اگر انسان مرتكب آن گناه نشده باشد. نگاه به گناه، زمینه گناه را فراهم می كند و برای همین باید از آن خودداری شود، خداوند در این خصوص به مردان و زنان مۆمن دستور چشم پوشی داده است. آنجا كه می‌فرماید: به مردان مۆمن بگو که چشمان خویش را ببندند و شرمگاه خود را نگه دارند، این برایشان پاکیزه تر است زیرا خدا به کارهایی که می کنند آگاه است.(سوره نور آیه ۳۰) باید نگاه را كنترل و مدیریت كرد، باید به چشم آموخت كه هر چیز و هر كس ارزش دیدن ندارد.*

۴. دوری از همنشینی با گناهکاران:

در اینجا دو بحث هست، یکی اینکه نباید با بدان همنشین شد، چرا که به قول معروف: پسر نوح با بدان بنشست خاندان نبوتش گم شد، آیات و روایات هم زیاد داریم بر اینکه مراقب همنشین باشید که انسان خوبی است یا شر؟ از نشست و برخاست با نا اهلان بپرهیزید که در فکر و عمل انسان تاثیر مستقیم دارند، بعنوان نمونه، آیه شریفه که می فرماید:

«یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا الْیَهُودَ وَ النَّصارى‏ أَوْلِیاءَ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ وَ مَنْ یَتَوَلَّهُمْ مِنْكُمْ فَإِنَّهُ مِنْهُمْ إِنَّ اللَّهَ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمینَ» ای کسانی که ایمان آورده‌ اید، یهود و نصاری را به عنوان دوستان خود نگیرید!، آنان خود دوستان یکدیگرند، هر کس از شما که ایشان را به دوستی گزیند در زمره آنهاست و خدا ستمکاران را هدایت نمی کند.(۱)

و نیز روایت امیرالمۆمنین علی(علیه السلام) که فرمودند:
هم نشین

«إِیَّاكَ وَ مُصَاحَبَةَ الْفُسَّاقِ، فَإِنَّ الشَّرَّ بِالشَّرِّ مُلْحَق» از رفاقت و مصاحبت با فاسقان بپرهیز! چرا که شر به شر ملحق می شود. در نتیجه تو هم آن‌طور خواهی شد.(۲)

در روایت دیگری مولای متقیان فرمودند:

«إیاكَ و مُصاحَبَةَ أهلِ الفُسوقِ! فَإنَّ الرَّاضِی بِفِعلِ قَومٍ كَالدَّاخِلِ مَعَهُم» از دوستی با اهل گناه و بی‌بند و باران بپرهیز که اگر از فسق آن‌ها خوشت بیاید و کار آنها را بپسندی، اثرش این است که تو هم مثل آنها می‌شوی.(۳)

اما گاهی نشست و برخاست به جهت امر به معروف و نهی از منکر است، چرا که برای تأثیرگذاری بیشتر نیاز به رفاقت است، اما خب این هم حد و اندازه دارد، می تواند این رفاقت در قالب سخنان زیبا و نشستی کوتاه خلاصه شود نه اینکه انسان به بهانه هدایت دیگران خودش منحرف شود.

یكی دیگر از زمینه های عادی شدن گناه، انجام شدن گناه توسط بزرگان است، چه اینكه كودك وقتی شاهد كار زشت والدین باشد، از آنجا كه آنان را معلم خود می داند آنرا درست شمرده و انجام می دهد، از این رو خداوند خطاب به همسران پیامبر می فرماید: شما با سایر زنان متفاوتید، اگر از شما زشتی سر زند مضاعف و دوبله شمرده می شود. چرا كه راه را برای دیگران باز می كند

۵. نقل گناه

یکی از چیزهایی که زمینه عادی شدن گناه را فراهم می کند، این است که انسان گناه را نقل کند و به دیگران بگوید، چه اینکه این نظیر همان اشاعه فحشاء یا گسترده کردن و پخش کردن گناه در جامعه اسلامی است و در دین ما شدیدا مورد نهی قرار گرفته است، مثلا کسی حق ندارد حتی اگه خیلی هم گنهکار است گناهش را نزد مردم بازگو کند. اینها همه برای این است که گناه در جامعه عادی نشود. قرآن کریم در این باره می‌فرماید:

إِنَّ الَّذِینَ یُحِبُّونَ أَن تَشِیعَ الْفَاحِشَةُ فِی الَّذِینَ آمَنُوا لَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَةِ وَاللَّهُ یَعْلَمُ وَأَنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ.(۴)

کسانی که دوست دارند زشتی‌ها در میان مردم با ایمان شیوع یابد عذاب دردناکی برای آن‌ها در دنیا و آخرت است، و خداوند می‌‏داند و شما نمی‌‏دانید.

از رسول خوبیها حضرت محمد مصطفی صلی الله علیه و آله و سلم نقل شده که فرمودند: هر کس گناه و کار زشتی را نشر دهد، همانند کسی است که آن را در آغاز انجام داده است.(۵)

۶. انجام گناهان به شوخی

باز از عوامل عادی شدن گناه می توان به ارتکاب گناه به شوخی اشاره کرد، در تعالیم دینی به ما آموخته اند که از گناهان حتی به شوخی دوری کنید تا زمینه جدی آن به وجود نیاید، مثلا در مورد دروغ روایتی از امیرالمۆمنین است که می فرمایند: «لا یجد عبد طعم الایمان حتی یترك الكذب هزله و جده: هیچ بنده ای طعم ایمان را نمی چشد، مگر این كه دروغ را چه شوخی و چه جدی ترك كند.»(۶). اینها همه به خاطر این است که گناه کبیره دروغ به شکل عادت و بازیچه قرار نگیرد تا کم کم افراد از شوخی به دروغ جدی گرفتار شوند. پس برای آنکه گناهان رنگ عادت به خود پیدا نکنند باید از گناهان حتی به شوخی و مزاح دوری کرد.



پی نوشت ها :

۱. سوره مائده آیه ۵۱.

۲. بحارالأنوار ج۳۳ ص۵۰۸.

۳. غررالحكم، ص ۴۳۳.

۴. سوره نور آیه ۱۹.

۵. کافی ج ۴ ص ۸۰.

۶. اصول کافی، ج۴، باب الکذب، ح۱۱.