فدا کردن مال و انفاق آن در راه خدا از جمله اسرار و حکمت‌های قربانی است، در روایات می‌خوانیم اولین قطره خون قربانی که ریخت، خداوند گناهان صاحبش را می‌بخشد.
عید قربان یادآور روز اثبات عشق و تسلیم در برابر امر الهی، روز آزمایش و امتحان حضرت ابراهیم(ع) و حضرت اسماعیل(ع) که از آن سربلند بیرون آمدند، «فَلَمّا اَسْلَما وَتَلّهُ لِلجَبینِ وَنادَیناهُ اَنْ یا اِبراهیم قد صدّقت الرّؤیا انّا کذلک نجزِی المحسنین»، ولى ندایى رسید که اى ابراهیم! از عهده این آزمون الهى برآمدى! دست نگهدار که فرمانبردارى خویش را به درستى اثبات کرده‌اى.
برای شب و روز این عید بزرگ اعمالی ذکر شده است که در ادامه می‌آید:
*اعمال شب عید قربان
شب دهم ذیحجه از شبهای مبارک است و جزو چهار شبی است که احیا و شب زنده‌داری در آن مستحب است، در شب عید قربان، درهای آسمان باز است. برای این شب اعمالی ذکر شده است:
-زیارت امام حسین(ع)
-خواندن دعای «یا دائِمَ الْفَضْلِ عَلیَ الْبَرِیَّةِ» که در شب جمعه هم وارد شده است.
*اعمال روز عید قربان
روز دهم ذی‌الحجه، روز عید قربان است و بسیار روز شریفی است و اعمال آن چند چیز است:
-غسل کردن است که به گفته مرحوم «علاّمه مجلسى»، غسل در آن روز سنّت مؤکّد است تا آن جا که بعضى از علما آن را واجب دانسته‌اند.
-نماز عید قربان است که نماز عید قربان در زمان غیبت امام زمان(عج) مطابق مشهور فقهاى عظام، سنّت مؤکّد است، خواه به صورت جماعت خوانده شود یا فرادى.
-مستحب است دعاهایى را که پیش از نماز عید و قبل از آن وارد شده است بخواند، به فرموده مرحوم «علاّمه مجلسى»، بهترین دعاها، دعاى چهل و هشتم «صحیفه کامله سجّادیه» است که اوّلش این است: «أللّهُمَّ هذا یَومٌ مُبارَک» و اگر دعاى چهل و ششم را نیز بخواند بهتر است.
-خواندن دعاى ندبه در این روز و سایر اعیاد مستحبّ است.
-قربانى کردن در این روز براى همه مستحب مؤکّد است و بسیار سفارش شده است تا آن جا که برخى از علما آن را بر کسانى که توانایى دارند، واجب دانسته‌اند و مستحب بعد از نماز عید، کمى از گوشت آن بخورد و نیز مستحب است. هنگام قربانى این دعا را که از امام صادق(ع) نقل شده است، بخواند:
«وَجَّهْتُ وَجْهِىَ لِلَّذى فَطَرَ السَّمواتِ وَ الاْرْضَ، حَنیفاً مُسْلِماً وَما أنَا مِنَ الْمُشْرِکینَ، إنَّ صَلاتى وَ نُسُکى وَ مَحْیاىَ وَ مَماتى لِلّهِ رَبِّ الْعالَمینَ، لا شَریکَ لَهُ، وَ بِذلِکَ أُمِرْتُ وَ أَنَا مِنَ الْمُسْلِمینَ. اَللّهُمَّ مِنْکَ وَلَکَ، بِسْمِ اللّهِ وَاللّهُ اَکْبَرُ. اَللّهُمَّ تَقَبَّلْ مِنّى».
در روایتى است که امام صادق(ع) فرمود: امام على بن الحسین و امام باقر(ع) گوشت قربانى را سه قسمت مى‌کردند؛ یک قسمت آن را به همسایگان مى‌دادند و یک قسمت آن را به نیازمندان و قسمت سوم را براى اهل خانه نگه مى‌داشتند.
-تکبیرات مشهور زیر را بگوید:
«اَللهُ اَکْبَرُ، اَللهُ اَکْبَرُ، لا اِلـهَ اِلاَّ اللهُ وَ اللهُ اَکْبَرُ، اَللهُ اَکْبَرُ، و للهِ الْحَمْدُ، اَللهُ اَکْبَرُ عَلى ما هَدانا اَللهُ اَکْبَرُ عَلى ما رَزَقَنا مِنْ بَهیمَةِ الاْنعامِ وَالْحَمْدُلِلّهِ عَلى ما أبْلانا»
* حکمت قربانی
فدا کردن مال و انفاق آن در راه خدا از جمله اسرار و حکمت‌های قربانی است، در روایات می‌خوانیم اولین قطره خون قربانی که ریخت، خداوند گناهان صاحبش را می‌بخشد، اوقاتی که به خاطر تولد نوزاد یا ورود مسافر یا دفع بلا، گوسفند ذبح می‌شود، در روح و روان و حرکت اهل خانه شور و نشاطی پدید می‌آید.
همچنین سیر کردن گرسنه‌ها، یکی از اسرار قربانی است، قرآن در این باره می‌فرماید: «فَکُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْقَانِعَ وَالْمُعْتَرَّ»، از گوشت‌هایی که قربانی می‌کنید هم خودتان میل کنید، هم به قانع و معتر بدهید. قانع، فقیری است که به آنچه می‌گیرد، قانع است. معتر، فقیری است که علاوه بر تقاضای کمک، اعتراض هم می‌کند، این نشان دهنده بینش وسیع اسلام است که سفارش به خود را فراموش کنید نه دیگران را و در تقسیم گوشت و اطعام، پای بند تملق یا دعا و تواضع فقیر نباشید؛ او را سیر کنید، گرچه با شنیدن زخم زبان باشد.
*تاریخچه قربانی
ذبح قربانی جهت تقرب پروردگار از زمان ابوالبشر حضرت آدم(ع) شروع شد، وقتی که دو فرزندش هابیل و قابیل،به ترتیب یک قوچ و مقداری گندم را به عنوان قربانی به بارگاه خداوندی تقدیم کردند، به دستور و روال آن زمان آتشی از آسمان آمد، قربانی هابیل را سوزاند که این علامت قبول شدن قربانی بود و قربانی قابیل به حال خود باقی ماند.
بعد از آن این عمل در تمام ادیان سماوی (یهودی، مسیحی و اسلام) به عنوان یک عبادت و وسیله قرب و در مناسبات و مواقع خاص به عنوان یک دستور و آیین جای ماند، اینجاست که می‌بینیم تمام ملت‌ها اعم از پیروان ادیان سماوی و غیر سماوی با ذبح حیوان یا صدقه دادن پول و کالا به بارگاه خداوندی یا معبودهای باطل خویش تقرب می‌جویند.
