پاتوق‌نشینی همچون بسیاری از پدیده‌های اجتماعی دیگر تحت تاثیر تعامل ایرانیان با غرب و در یکی دو سده اخیر وارد جامعه شهری ایرانی شده است.
ایرانیان در طول تاریخ چند هزار ساله که از آغاز شهرنشینی در فلات ایران می‌گذرد با پدیده‌هایی مشابه پاتوق‌نشینی آشنا بوده‌اند.
نمادی که در بسیاری از فیلم‌ها، نقاشی‌ها و داستان‌ها مورد اشاره قرار می‌گیرد و تصویر آن تحت شرایط خاصی و در کنار نمادها و نشانه‌های دیگری، بی درنگ ذهن را متوجه پاتوق و فضای پاتوقی می‌کند. ترکیب میز گرد و صندلی لهستانی یادآور کافه‌ها و پاتوق‌های روشنفکری است که نمادهایی چون قهوه، پیپ، سیگار و روزنامه هم در آن حضور قاطع و چشمگیری دارند.
یورگن هابرماس جامعه شناس آلمانی معتقد است این نوع پاتوق‌ها به عنوان بخشی از حوزه عمومی است که در آن افکار عمومی شکل می‌گیرد. در این عرصه اساس بر گفت وگو و تعامل است. در پاتوق‌ها امکان تماس آزاد وجود دارد. هابرماس همچنین درباره ساختار پاتوق بر تعامل آزاد و دوری از تقیدات روزانه در فضایی عمومی تاکید می‌کند و می گوید پاتوق‌ها عامل گسترش حوزه عمومی و رشد گفتمان بین افراد و خروج جامعه از فضای تک صدایی بر چندصدایی می‌شود و افراد در این نوع جامعه با یک دیالوگ روبه رو نیستند.
بعد از انقلاب کافه‌نشینی همانند بسیاری از رفتارها که متعلق به دوران قبل از 57 بود کم‌وبیش منسوخ شد. از یک‌سو نوآمدگان عرصه هنر و ادبیات این رسم‌ها را خوش نمی‌داشتند و از سوی دیگر اوضاع زمانه دیگرگون بود. تا اینکه از حدود دهه 70 کافه‌های جدیدی با عنوان کافی‌شاپ یکی بعد از دیگری سر بر آوردند. این کافه‌ها با مشتریانی از نسل دیگر و جالب که این نسل تازه تعریف تازهای از کافه‌نشینی روشنفکرانه به دست داد. تعریفی متفاوت با هرآنچه پیش از این بود، تعریفی که بیشتر بیانگر نوعی پوچی و بیهوده‌گی می‌نمود تا نشستن در کافه و یافتن فرصتی برای انجام کاری جدی‌تر.
در گذشته نه چندان دور کافی‌شاپ‌ها بیشتر مکان گردهمایی روشنفکران و نویسندگان و هنرمندان بود که در این میان با یکدیگر به بحث و تبادل‌نظر می‌پرداختند و گاهی نیز نویسندگان و شعرا فرصت را غنیمت شمرده و در آن‌جا داستان‌ها و اشعار جدید خود را خلق نموده و بعد به مخاطبان ارائه می‌دادند. امروز هم این کارکرد کافی‌شاپ‌ها از بین نرفته و صورت‌های متفاوتی پیدا کرده است. امروز در برخی از این مکان‌ها شاعران شب شعر تشکیل داده و نویسندگان بر روی آخرین اثر چاپ شده دوستشان جلسه نقد و بررسی برپا می‌کنند.
رضا صفایی صاحب یکی از کافی‌شاپ‌های تهران در گفت‌وگو با خبرنگار فارس با بیان اینکه روزانه شمار زیادی از مردم خصوصا جوانان به کافی شاپ وی تردد می‌کنند، گفت: در روز به خصوص عصر تا شب تعداد زیادی از جوانان به اینجا می‌آیند که بسیاری از آنها از نظر نوع لباس و پوشش به هم شبیه هستند.
وی افزود: در ایام دانشگاه تعداد افرادی که به اینجا می‌آیند بیشتر می‌شود و در بسیاری موارد دانشجویان برای گپ زدن و یا حتی تولد و جشن گرفتن در اینجا قرار می‌گذارند.
یکی از نکات جالبی که در بیشتر کافی شاپ‌ها دیده می‌شود نوع مد و تیپ جوانان است که در صحبت‌های صفایی به آن اشاره شد. در گذشته کافه‌ها به نوعی نمایانگر طبقه روشنفکر جامعه محسوب میشدند اما در ایام کنونی...!
شهرام موسوی خواه یکی از کافه داران تهران درباره نوع پوشش افرادی که به کافی شاپ آنها تردد می‌کنند، عنوان کرد: عینک ری بن با قاب کائوچویی یکی از سمبل‌های افرادی است که عموما به کافی شاپ می آیند، گویی این نوع عینک‌ها به معنای جریان روشنفکری هستند. یا نوع لباس‌ها و نوع رفتار کردن افراد هم در اینجا تاحدی متفاوت است.
قیمت‌های استثنایی
یکی از مطالب دیگری که باید به آن اشاره کرد قیمت‌های کافی شاپ هاست که با قیمت رستوران‌ها و بستنی فروشی‌ها تفاوت معناداری دارد. مانی وحیدی هم که در نزدیکی دانشگاه تهران کافه کوچک با دکوراسیون خاصی دارد، در این رابطه اظهار داشت: اجاره مغازه و بالارفتن قیمت اجناس باعث شده تا قیمت منوهای ما بالا برود البته افرادی که کافی شاپ را برای گپ زدن و نشستن انتخاب می‌کنند با اطلاع از این موضوع این مکان‌ها را انتخاب می‌کنند.
پاستا، اسپاگتی و قهوه رکن ثابت کافی شاپ‌ها
قهوه از قدیم بخش جداناپذیر کافه‌ها بوده است ولی در دوران مدرن پاستا و اسپاگتی جای خوبی برای خود در منوهای کافی شاپ‌ها باز کرده‌اند. البته نباید انواع و اقسام دسرهایی که با بستنی تهیه می‌شوند را فراموش کرد که حداقل 2برابر قیمت را نسبت به بستنی فروشی‌ها دارند. دسرهایی که تفاوت چندانی با هم ندارند و در بسیاری از موارد فردی که آنها را سفارش می‌دهد در واقع نمی‌داند چه دسری را سرو خواهد کرد و در بسیاری موارد به دلیل جالب بودن نام آنها انتخاب می‌کند. البته در برخی از کافی شاپ‌ها نوشیدنی‌های ایرانی و دم‌نوش‌ها هم ارائه می‌شوند که در فضای مدرنیزم کافی شاپ‌ها تلفیق فرهنگی جالبی را بدست می‌دهد. شاید این موضوع تاحدی نتیجه ایرانیزه کردن و تطابق با ذائقه ایرانی است که استقبال خوبی هم با خود به همراه دارند.
سارا نمازی یکی از کارکنان کافی شاپ دیگری گفت: با گذر زمان و استقبال افراد از کافی‌شاپ‌ها سعی کردیم در منوها تنوع بیشتری ایجاد کنیم، به تازگی هم دمنوش‌های ایرانی قدیمی مانند شربت بهار نارنج و شربت بیدمشک به لیست اضافه کردیم که افراد هم روی خوش به این مسئله نشان دادند. شربت آبلیمو هم به عنوان یک نوشیدنی ایرانی در تمام ایام سال و به خصوص تابستان‌ها یکی از پرطرفدارترین نوشیدنی‌های ماست.
آنچه در این میان گذشت نگاهی به اوضاع پاتوقی به نام کافی شاپ است که قشر خاصی از جوانان با حال و هوای متفاوتی از افراد دهه 40 به این سمت و سو روی آوردند و جایی برای دوستی‌هایی شده است که شاید در بسیاری موارد آسیب‌هایی به همراه دارد. نکته‌ای که باقی می‌ماند و جایی برای بحث‌های بعدی است، این است که چرا جوانان به این سمت و سو روی آورده‌اند.
گزارش: پریسا چیذری
