خداوند در آيه 55 سوره نور وعده جانشيني خدا بر روي زمين را به مؤمنين داده است. وعده‌اي كه بدون شك محقق خواهد شد؛ اما اين جانشينان خدا بر روي زمين چه كساني هستند؟
تفسيرگران ديدگاه يكساني درباره مصداق اين گروه از مؤمنان صالح بشارت داده شده، ارائه نكرده‌اند. برخي معتقدند كه مفهوم آيه، عموم امت پيامبر گرامي اسلام (ص) را در برمي‌گيرد. در اين باره مي‌توان به تفاسيري همچون مجمع البيان و الميزان رجوع كرد.(1)
برخي از مفسران نيز چنين پنداشته‌اند كه منظور، خلفاي چهارگانه صدر اسلام هستند؛ زيرا در آن دوره جامعه اسلامي از حضور شركاي و منافقان پاك و اسلام در بسياري از سرزمين‌ها پابرجا و گسترش يافته بود و صالحان در امنيت و آسايش به دستورات اسلامي عمل مي‌كردند.(2)
برخي ديگر بر اين باروند كه عبارت آغازين آيه شريفه «وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ» «خدا به كسانى از شما كه ايمان آورده و كارهاى شايسته كردهاند وعده داده است» بر شخص يا اشخاص يا گروه خاصي دلالت ندارد؛ بلكه آيه شريفه معيار و مقياس براي تحقق حكومت جهاني داده و آن دارا بودن افراد به امتياز ايمان و عمل صالح است.
پس آيه مفهومي فراگير و گسترده دارد و شامل هر جامعه و ملت و شخصيتي است كه از اين دو امتياز برخوردار باشد.
بنابراين نمي‌توان آيه شريفه را در يك مصداق انحصاري و دوره‌اي خاص تفسير كرد.(3)
علامه طباطبايي، مؤلف تفسير الميزان در تبيين بيشتر از آيه شريفه به اين نكته نيز توجه داده است كه جامعه و ملت داراي امتياز ايمان و عمل صالح كامل از دوران آغاز بعثت پيامبر گرامي اسلام (ص) تا به امروز هنوز تحقق نيافته است و بر اساس اخبار متواتر و مورد قبول ميان مسلمانان تنها جامعه انساني كه برخوردار از اين وصف و امتياز باشد، دوره حكومت حضرت مهدي (عج) است و در آن دوران مردم به رهبران و هدايت الهي آن حضرت به درجه كامل از ايمان و عمل صالح خواهند رسيد و دين حق يعني اسلام، در سراسر جهان استوار و استقرار مي‌يابد و دستورات الهي برقرار مي‌شود و امنيت و يكتاپرستي فراگير و مردم از ستم ستمگران و سلطه كافران رهايي مي‌يابند. (4)
به نظر مي‌رسد اين ديدگاه به همراه ديگر آراي مفسران شيعه، علاوه بر بسياري از روايات گزارش شده از پيشوايان معصوم (ع) در رابطه با تفسير مصداقي از آيه شريفه همسان و سازگار است.
از جمله اينكه امام سجاد (ع) هنگاميكه آيه 55 سوره نور را قرائت كرد، فرمود: «سوگند به خدا؛ آنان شيعيان ما اهل بيتند. خدا اين وعده (حكومت جهاني) را براي آنان به دست مردمي از خاندان ما كه مهدي اين امت است، انجام مي‌دهد و رسول خدا (ص) درباره او فرمود: اگر يك روز از زمين باقي نماند، خدا آن روز را چنان طولاني مي‌كند تا مردمي از خاندانم كه همنام من است، ولايت و حاكميت بر زمين يابد آن را داد بگستراند، همانگونه كه از بيداد فرا گرفته شده بود.» (5)
مرحوم طبرسي پس از بيان روايت ياد شده از امام سجاد (ع) مي‌‌نويسد: «همانند اين سخن از امام محمد باقر (ع) و امام صادق (ع) گزارش شده است و بدين سان مراد از عبارت «خدا به كسانى از شما كه ايمان آورده و كارهاى شايسته كردهاند وعده داده است» بر اساس اخبار و روايات اهل بيت (ع) مهدي از آل محمد (ص) و بشارتي به پيامبر و خاندانش است به اينكه در هنگام قيام حضرت مهدي (عج) قدرت و حكومت در سراسر جهان از آن حضرت خواهد شد و ترس و ناامني از جامعه برداشته مي‌شود. (6)
همچنين در حديثي از امام علي (ع) نيز پس از بيان زشتي‌هاي دشمنان اهل بيت (ع) به آيه شريفه مورد بحث اشاره كرده و مي‌فرمايد: «اين وعده الهي زماني تحقق مي‌يابد كه از اسلام و قرآن جز نامي و رسمي باقي نمي‌ماند و صاحب‌الامر به جهت قلب‌هاي آشوب‌زده دشمنان پنهان از ديدگاه است. در اين شرايط، خداوند او را با لشكرياني ناآشكار حمايت و تأييد مي‌كند و آيين پيامبرش را به دست وي بر تمام اديان پيروز مي‌گرداند؛ گرچه خوشايند مشركان نباشد. (7)
پي‌نوشت‌ها:
(1)مجمع‌البيان / جلد 7 / صفحه 238 و الميزان / جلد 15/ صفحه 164
(2) همان
(3) الميزان/ جلد 15/ صفحه 168
(4) الميزان / جلد 16/ صفحه 168
(5) مجمع البيان / جلد 7 / صفحه 238
(6) همان
(7) نورالثقلين /جلد 3 / صفحه 519
