هرگونه ارتباط و معاشرت علمى با رعايت موازين شرعي جايز است؛ اما گاهى ديده مىشود در دل برخى مردان و زنان شيطان چنان رسوخ مىكند كه به مراوده و معاشرت با نامحرم گرايش دارند و در حالى كه مىتوانند مطلبى را از همجنس خود و يا محرم بپرسند، اصرار دارند از غير همجنس نامحرم سوال كنند.
يكى از انواع ارتباط و معاشرت زنان و مردان، ارتباط علمى است، به گونهاى كه مرد و زن (دختر و پسر) براى مباحث علمى با يكديگر ارتباط برقرار مىكنند كه در صورت توجه به مسائل زير هرگونه ارتباط بين دختر و پسر از جمله ارتباطات علمى كه در چهارچوب ضوابط و به دور از شهوترانى باشد، اشكال ندارد.
در رابطه علمى صورتهاى زير قابل تصور است:
1. ارتباط كلامى؛
2. ارتباط نگاهى؛
3. ارتباط فيزيكى.
اول: ارتباط كلامى
قرآن مجيد به زنان مؤمن دستور مىدهد: در كلام فروتنانه سخن مگوييد «فَلَا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَيَطْمَعَ الَّذِى فِى قَلْبِهِ مَرَضٌ وَقُلْنَ قَوْلَا مَعْرُوفاً؛ « احزاب، 32»
پس به نرمى (و ناز) سخن مگوييد، تا كسى كه در دلش (نوعى) بيمارى است، طمع ورزد، و سخنى پسنديده بگوييد.»
آيه درصدد بيان دو مطلب است:
الف- فضيلت زنان پيامبر بر ديگر زنان، اگر تقوا داشته باشند.
ب- كيفيت و اسباب تقوا كه برخى از آنها عبارت است؛ از جمله اين كه:
1. زن نبايد هنگام صحبت كردن فروتنانه صحبت كند.
2. زينت آرايى و خودنمايى نكردن در جامعه اسلامى.
در نتيجه صحبت كردن زن و مرد اگر با قصد لذت و شهوترانى باشد، هم شنيدن صداى زن براى مرد و هم رسانيدن صدا به گوش مرد براى زن حرام است، و در غير اين صورت، شنيدن صداى جنس مخالف يا رسانيدن صدا به گوش او جايز است.
تذكرات:
1. مردها مىتوانند با نامحرم صحبت كنند با شرايط زير:
الف- به قصد لذت و ريبه نباشد.
ب- با صحبت كردن به گناه آلوده نشوند. « العروه الوثقى، ج 2، ص 804»
2. براى زنان حرام است صداى خود را به گوش نامحرم برسانند. «همان»
صحبت كردن با نامحرم در امور غيرضرورى مكروه است، به ويژه اگر مخاطب جوان باشد. « تحرير الوسيله، مسئله 29»
3. اگر مردى بداند در صورتى كه با نامحرم صحبت كند، به گناه خواهد افتاد، نبايد با او صحبت كند، خواه زن به گونهاى سخن گويد كه مرد را به گناه بيندازد يا درباره مطلبى صحبت كند كه مرد به گناه بيفتد. «همان»
4. اگر مردى به قصد به حرام انداختن نامحرمى با او صحبت كند، حرام است. «همان»
5. خانمها نبايد در هنگام صحبت كردن با نامحرم صداى خود را رقيق و نازك كنند، به گونهاى كه اگر در دل مخاطب مرضى باشد، او را به خود جلب كند، هرچند در باره مطالب عادى (و علمى) صحبت كنند.
دوم: ارتباط نگاهى
تمام سخنانى كه در ارتباط با سخن گفتن بيان كرديم در مورد نگاه كردن نيز مطرح است در اينجا به چند مساله اشاره مىشود.
نگاه كردن مرد به بدن زن نامحرم چه با قصد لذت و چه بدون آن حرام است و نگاه كردن به صورت و دستها اگر به قصد لذت باشد، حرام است، ولى اگر بدون قصد لذت باشد، مانعى ندارد.
نگاه كردن زن به بدن مرد نامحرم حرام است و نگاه كردن به صورت، بدن و موى دختر نابالغ اگر به قصد لذت نباشد و بواسطه نگاه كردن هم انسان نترسد كه به حرام بيفتد، اشكال ندارد، ولى بنابر احتياط بايد جاهايى را كه مثل ران و شكم معمولًا مىپوشانند نگاه نكند. زن بايد بدن و موى خود را از مرد نامحرم بپوشاند. «. توضيح المسايل مراجع، انتشارات جامعه مدرسين، ج 2، مسئله 2433، ص 415»
سوم. ارتباط فيزيكى
سماعه بن مهران مىگويد: از دست دادن مرد با زن پرسيدم، امام صادق (ع) فرمود: حلال نيست مرد با زن مصافحه كند مگر زنى كه ازدواج كردن با او حرام است كه عبارتند از: خواهر، دختر، عمه، خاله، دختر خواهر، دختر برادر و مادر زن مصافحه تنها از روى لباس بايد باشد و نبايد دست زن را فشار دهد. « وسايل الشيعه، ج 14، باب 15، ح 2»
ظاهراً اين حكم به دست دادن اختصاص ندارد، بلكه هر تماسى را شامل مىشود؛ زيرا ويژگى خاصى در مصافحه وجود ندارد و علت اين كه در روايات از آن ياد شده، اين است كه مورد ابتلا است. همچنين روايت وارد شده درباره بيعت زنان با پيامبر اكرم (ص) به وسيله فرو كردن دست درون ظرف آب، بيانگر جايز نبودن مصافحه است.
افزون بر اين، وقتى نگاه حرام باشد، به يقين لمس كردن حرام است و اين مقتضى اولويت قطعى است كه از عرف فهميده مىشود.
گفتنى است بين جواز نگاه و جواز لمس، ملازمهاى وجود ندارد؛ يعنى اگر بگوييم نگاه كردن به صورت و دستهاى بيگانه جايز است، لمس آن جايز نيست، مگر از روى لباس، و به طور كلى در تماس فيزيكى، قصد لذت ملاك نيست، بلكه صرف اين عمل اگر از روى عمد انجام پذيرد، از نظر شرع جايز نيست. « ر. ك: معاشرت زنان و مردان، حسن صادقى»
نتيجه:
هرگونه ارتباط و معاشرت علمى با رعايت موارد ياد شده جايز است؛ اما گاهى ديده مىشود در دل برخى مردان و زنان شيطان چنان رسوخ مىكند كه به مراوده و معاشرت با نامحرم گرايش دارند و در حالى كه مىتوانند مطلبى را از همجنس خود و يا محرم بپرسند، اصرار دارند از غير همجنس نامحرم سئوال كنند كه از اين جهت نيز بايد اجتناب و دورى كرد؛ زيرا اين گونه مراودهها معمولًا با قصد لذت همراه است و شرعاً حرام مىباشد و در برخى زمينهها به عنوان مقدمه ترك حرام واجب مىشود كه هرچند اين معاشرت خالى از اشكال باشد، اين معاشرت (سخن گفتن، نگاه كردن) را انجام ندهد.
علاوه بر اينكه واقع شدن در جايگاه گناه نيز حرام است.
مساله ديگر خلوت است كه صرف خلوت (خالى از نگاه، صحبت و يا تماس) موضوعيت دارد و بر منع آن و پيشگيرى از آن اصرار شده است.
بودن زن و مرد نامحرم در جاى خلوت جايز نيست يا خلاف احتياط است «. رساله مراجع مسئله، 889» در ذيل اين مساله علماء و مراجع بزرگ تقليد توضيحاتى دادهاند.
