مشاهیر ایران و جهان

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 14 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س سیزدهم و چهاردهم ق)، نقاش. وى به احتمال بسیار باید پدر میرزا آقا محمدمهدى متوفى به سال 1334 ش باشد. محمدحسین گل و بوته‏ساز دست داشت و از این رو به آقا محمدحسین گل و بوته‏ساز معروف بود. علاوه بر آن در رنگینه‏سازى و سیاه‏قلم مهارت داشت و آبرنگ‏هاى خوبى مى‏ساخت. رقم هنرى وى: «یا اباعبداللَّه الحسین» بود و در مواردى نام خودش، «محمدحسین اصفهانى». در علوم دینى و مذهبى نیز مقام ارجمندى داشت و حتى مدتى پیشنماز یكى از مساجد اصفهان بود. از آثار وى: قلمدانى است كه در رویه‏ى آن انواع و اقسام گلهاى با طراوت و كناره‏ها با گل و مرغ و دشت و دمن نقاشى شده، با رقم: «یا اباعبداللَّه الحسین»؛ قلمدانى با تصویر یك گل زنبق در شیوه‏ى آبرنگ سیاه‏قلم پرداز، با رقم: «حسین الامامى»؛ قلمدانى با تصویر یك گل و مرغ رنگینه با حواشى مذهِّب، با رقم: «حسین الامامى».

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 13 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س سیزدهم ق)، نقاش و خطاط. از سادات اصفهان و خاندان هنرمند امامى‏بود. این هنرمند در سطح میرزا نصراللَّه امامى‏نقش مى‏آفرید و شاید شاگرد وى بوده است. علاوه بر صنعت نقاشى، در رشته‏ى گل و بوته و پرنده‏سازى و جدول‏كشى نیز قلمى‏خوش داشت. خط رقاع را نیز خوب مى‏نوشت. از آثار وى: قلمدان زیبایى است از گل و مرغ و در انتهاى قلمدان به خط طلایى: «رقم محمدتقى الامامى1286» داشته كه شباهت زیادى به كارهاى میرزا نصراللَّه امامى‏دارد؛ قلمدانهاى متعددى كه جذاب و استادانه است، با رقم: «كمترین محمدتقى امامى».

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 13 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س سیزدهم و چهاردهم ق)، نقاش. از سادات اصفهان بود و در گل و بوته‏سازى و چهره‏پردازى و تذهیب و حل‏كارى و پرنده‏سازى دست داشت. در صورت‏سازى همانند عباس شیرازى كار مى‏كرد. از آثار وى: قاب آینه ممتاز كه انتخاب رنگها و پرداز سایه‏ها استادانه است و حواشى و اطراف آن تذهیب شده و به خط رقاع رقم «عمل الحقیر غلامرضاى الامامى 1283» دارد؛ قلمدان درشتى كه در رویه آن تصویر گل و بوته فندقى ترسیم شده، با رقم: «غلامرضا امامى 1290»؛ قلمدان زرافشان و گل مرغى كه در زمینه‏ى سیر ترسیم شده، با رقم: «فرمایش جناب آقاى ضیاءالملك رقم كمترین غلامرضا امامى 1303».

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 13 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س سیزدهم ق)، نقاش و مذهّب. از سادات امامى اصفهان بود كه در صورت‏نگارى و منظره‏سازى به سبك اروپایى دستى قوى و مهارتى بسزا و در این زمینه شیوه‏ى خاصى داشت و تذهیب را نیكو مى‏دانست. از آثار رقم‏دار وى: قلمدانى است كه تصاویر زیبایى را به شیوه‏ى روسى عمل آورده است، با رقم: «هاشم الحسینى 1297»؛ قلمدانى با نقاشى گل و مرغ، با رقم: «سید هاشم»؛ قلمدانى با تصاویر چند زن و یك شاهزاده كه حواشى قلمدان به مناظر شكار و درختان مصور بود، با رقم: «هاشم الحسینى 1295».

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 14 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س چهاردهم ق)، نقاش. از هنرمندان خاندان امامى اصفهانى است كه در گل و بوته و صورت‏سازى چیره‏دست بود. ولى در هیچ یك به پایه‏ى استادان طراز اول نرسیده است.

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 10 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س دهم ق)، نقاش. هنرمند پراعتبارى بود و گویا در دربار پادشاهى قرب و منزلتى داشته كه خود را سلطانى خوانده است. بیشترین آثار وى، در سبك بخارایى و شیوه‏ى خراسانى انجام یافته و در بعضى موارد با خط شاه محمود نیشابورى نیز همراه بوده است. از آثار وى، تصویر شاهزاده‏ى جوانى است كه در باغى نشسته و منظره‏ى صحرا و درختان سرسبز و گلدار و كوهها و مناظر ابرها در زمینه‏ى لاجوردى جلوه مى‏نماید، با رقم: «صوره عبدالله»؛ تصویر دو جوان كه به گفتگو مشغول هستند، با رقم «عبدالله» تصویر پیرمردى كه با زن محجبه‏اى مشغول صحبت است و در 983 ق و در شیوه‏ى بخارایى عمل آمده است، با رقم: «عبدالله»؛ تصویر دخترى كه لباس آبى گلدارى به تن كرده و در حواشى، خطوط شاه محمود نیشابورى جلب‏نظر مى‏كند، با رقم: «صوره عبدالله سلطانى».

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 9 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س نهم ق)، نقاش، خطاط، مذهب و شاعر. بعضى منابع وى را برادر و بعضى دیگر او را از مصاحبان مشرقى مشهدى مى‏دانند. هوایى در نقاشى كاشى دست داشت و در تذهیب و خوشنویسى نیز ماهر بود. گفته‏اند كه به خط خویش، «دیوان» خود را مى‏نوشته و پس از تذهیب مى‏فروخته است. وى در هرات از دنیا رفت و در خواجه چهل گزى دفن شد. از آثارش: «دیوان» شعر.

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 13 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س سیزدهم ق)، نقاش. اهل خوى و از نقاشان دوره‏ى ناصرى بود. از آثار وى: تصاویر چاپى «شاهنامه» است كه در دوره‏ى ناصرى چاپ شده و در یكى از آن تصاویر، اسیر شدن خاقان چین را به دست رستم نشان مى‏دهد و چنین رقم دارد: «رقم میرزا على خویى».

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 13 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(ز 1326 ق)، نقاش. وى شاگرد دارالفنون بود و در كنار پدر به اكتساب علوم و فنون تصویرسازى نیز مى‏پردات. على‏خان در آبرنگ و رنگ و روغن ماهر بود و در دوره‏ى ناصرالدین شاه قاجار مواجبى كافى داشت و جزو حقوق بگیران رسمى دولتى به شمار مى‏آمد. از آثار او: تصویر آبرنگ امامزاده قاسم كه در دامنه‏ى كوهى نقاشى شده و رقم «خانه‏زاد على ولد محمودخان ملك الشعراء» دارد؛ تصویر رنگ و روغنى كبك شكار شده‏اى كه به وسیله‏ى نخى از دیوار آویزان شده، با: «رقم بنده‏ى فقیر على 1324»؛ تصویر ساده از ملایى كه با فرزند خود نشسته و به خوردن چاى مشغول‏اند، با رقم: «العبد على ملك الشعراء 1326».

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 11 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س یازدهم و دوازدهم ق)، نقاش. آبرنگ‏ساز زیبانگار و پرنده‏ساز نازك قلم بود. از یادگارهاى ارزنده‏ى این هنرمند، پرنده‏ى زیبایى است كه بسیار هنرمندانه ترسیم شده و رقم «على تقى سنه 1112» دارد.

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 13 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س سیزدهم ق)، حجار و نقاش. وى همكار اسماعیل جلایر و در ابتدا از شاگردان او در مدرسه‏ى دارالفنون بود . این هنرمند با كمال‏الملك به اروپا رفت و صنعت تصویر و مجسمه‏سازى را در فرانسه تكمیل كرد و به ایران بازگشت. استاد على‏اكبر در طراحى و شیوه‏ى كلاسیك، نقاشى تیزبین دقیق بود و رنگ و روغن را بسیار خوش مى‏ساخت. از آثار وى: تصویر تمام‏قد رنگ و روغنى ناصرالدین شاه قاجار كه كلاه بوقى به سر نهاده و در سمت راست تصویر، نقاشى كوچكى بر روى دیوار دیده مى‏شود كه یكى از تصاویر اسماعیل جلایر است، با رقم: «عمل بنده درگاه على‏اكبر مصور مشهور به حجار شاگرد استاد المصورین میرزا اسماعیل جلایر سنه 1263»؛ مجسمه‏ى برنزى ناصرالدین شاه سوار بر اسب كه از كارهاى عمده‏ى اوست.

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 10 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س دهم ق)، مذهب و نقاش، مذهب شیرین‏نگار اهل قزوین و از شاگردان خواجه عبدالعزیز اصفهانى بود و در كتابخانه‏ى شاه‏طهماسب صوفى (984 -930 ق) به خلق آثار هنرى اشتغال داشت. تنها اثر به جا مانده‏ى وى، تصویر برازنده‏اى است كه در متن نسخه‏ى «تیمورنامه‏ى» هاتفى جلب‏نظر مى‏كند و در آن، نقش دو دختر كه با پسر جوانى سرگرم صحبت هستند و زمینه‏ى اثر، با طلاى ناب، حل‏كارى شده و رقم «صوره ملا على‏اصغر» دارد.

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 12 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س دوازدهم ق)، نقاش، مذهب، خطاط و شاعر. از ایل معروف افشار ارومیه بود و چنین برمى‏آید كه وى، برادر بزرگ الله‏وردى نقاش باشد. على اشرف شاگرد ممتاز استاد محمد زمان الو بود و برخى نیز او را شاگرد استاد محمد على بیگ، نقاش‏باشى دربار نادرشاه، دانسته‏اند. وى با میرزا احمد نیریزى، خطاط معروف نسخ، دوست و همدم بود و در خلق بعضى از آثار همكارى داشته‏اند. على اشرف در ارائه‏ى گل و مرغ و حالت پرندگان و حشرات مهارت داشت و در رنگ‏آمیزى و سایه‏پردازى آنها به پایه‏ى طبیعت، وسواس داشت. در چهره‏پردازى و شبیه‏سازى نیز،نقاش قوى‏دستى بود و به غیر از آنها در تذهیب و ترصیع و تشعیر و حل‏كارى و مرغش‏سازى و حتى كتابت خطوط نسخ و نستعلیق و شكسته نیز صاحب قلم بود و شعر را هم نیكو مى‏سرود. سبك وى مورد تقلید عده‏اى از نقاشان بعد از او قرار گرفت و نقاشانى از جمله، استاد محمد نقاش، آقا باقر اول و آقا صادق اول پیرو او بودند و از شاگردان مهم وى به شمار مى‏آمدند. از آثار او: جلد گل و مرغى قرآنى كه در كمال لطافت و ملاحت است و به خط شكسته‏ى طلایى رقم «ز بعد محمد على اشرفست 1135» دارد؛ قلمدان مرغشى قرمزرنگى كه بر روى آن گل مرغ نقش شده،با رقم: «ز بعد محمد على اشرف است 1159»؛ قلمدان شیوایى كه تصاویر آن قصه‏ى معروف شیخ صنعان و دختر ترساست، با رقم: «ز بعد محمد على اشرف است سنه 1161»؛ قاب آینه‏ى گل و مرغى دلنواز كه به تردستى و مهارت انجام یافته، با رقم: «زبعد محمد على اشرف است 1169». شش اثر دیگر وى در «احوال و آثار نقاشان» ذكر شده است.

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 13 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س سیزدهم ق)، نقاش. وى از مسیحیان هنرمند و زرگر ایرانى بود كه در مجمع الصنایع ناصرى فعالیت هنرى داشت و تصاویر و نقوش زیبایى را بر روى جواهرات و طلا و نقره آلات عمل مى‏آورد.

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 11 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س یازدهم ق)، نقاش. از هنرمندان دوره‏ى شاهجهان و داراشكوه بود كه به سبك ایرانى و هندى تصویر مى‏ساخت. تنها اثر زیباى او، تصویر عروسى مجلل شاهانه شاهجهان و داراشكوه است، كه در نوع خود بسیار بدیع است و به خط نستعلیق رقم «عمل حاجى مدنى» دارد.

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 9 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س نهم ق)، نقاش و فلزكار. اهل اسفراین و از استادان كوفتگر و فلزكار و طلاب‏كوب زمان خود بود. از آثار بى‏نظیر این هنرمند، پنجره‏ى بى‏نظیرى است در آستانه‏ى قدس رضوى كه به مهارت تمام شبكه و كنده‏كارى و طلاكوبى شده و كتیبه‏هاى زرین و نقوش هندسى عالى دارد. این پنجره كه روى سنگ مرمر نصب شده و فولادى و زركوب است، با همكارى استادان نامى زمان اتمام یافته و رقم آن چنین است: «عمل حاجى محمد بن على حافظ اسفراینى تحت شهور محرم 817».

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 12 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(ز 1208 ق)، نقاش. از اسطرلاب سازانى بود كه در تزیین و آرایش فلزات دست پرتوانى داشت. از وى اثرى در موزه‏ى گرنویچ موجود است، با رقم: «عمل ثالث عشر صنعه حاجى على 1208».

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 13 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س سیزدهم ق)، نقاش. وى از رسامان و فلزكاران نامى شهر اصفهان بود كه در هنر خود شهرت بسزایى داشت. از آثار او: جعبه‏ى فلزى زیبایى كه بر رویه‏ى آن اسماء مباركه و ادیعه به مشبك‏سازى پر مهارتى حكاكى شده و در سینه‏ى مقابل جعبه، الفاظ «انا مدینة العلم و على بابها» به استادى عمل آمده، با رقم: «عمل حاجى عباس»؛ كشكول فلزى فولادى كه حواشى آن نقش اسلیمى پرمهارتى دارد و ادعیه و عباراتى به خط نسخ بر رویه‏ى آن مى‏باشد، با رقم: «عمل فقیر حاج عباس»؛ بهترین و زیباترین اثر این هنرمند كه گویا براى ناصرالدین شاه تهیه شده، طاووس فولادى پرمهارتى است كه آرایش طلایى داشته و در نوع خود فوق‏العاده است، با رقم: «عمل كمترین حاجى عباس» 1292 ق.

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 13 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(ز 1314 ق)، نقاش. وى برخلاف داشتن لقب نقاشباشى، آثارش از لحاظ هنرى چندان مهم نیست و تعدادشان نیز اندك است. از آثار رقم‏دار وى، تصویر حاجى میرزا عبدالباقى حكیم‏باشى است كه چندان استادانه ساخته نشده است، با: «رقم میراز حاجى‏آقا نقاشباشى 1314 ه ق».

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 13 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(1334 -1271 ق)، نقاش، خطاط و شاعر، متخلص به حاجب. وى در كناره، از روستاهاى مرودشت شیراز، به دنیا آمد. با پدرش به شیراز رفت و علوم ادبى و نقاشى و قلمدان‏سازى را در آنجا آموخت. حاجب در اواسط عمر به تهران آمد و ضمن تحصیل علوم ادبى و عربى، در هنر خط نستعلیق هم تبحر یافت. او در اواخر عمر در سلك صوفیان سلسله ذهبیه درآمد. وى در تهران درگذشت و پس از مرگ، جنازه‏اش را در خانقاه متعلق به وى به خاك سپردند. از وى «دیوان» اشعارى به جاى مانده است.

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 9 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س نهم و دهم ق)، نقاش. در زمان سلطان حسین میرزا بایقرا مى‏زیست. نقاشى را در كتابخانه‏ى امیرعلیشیر نوایى آموخت و جزو استادان این رشته شد. امیرعلیشیر، همیشه قاسمعلى را مورد محبت پدرانه‏ى خود قرار مى‏داد. وى از زبده‏ترین شاگردان بهزاد بود و او در مكتب هرات اولین كسى است كه آثارش به بهزاد شبیه است. قاسمعلى از آن جهت به چهره‏گشا ملقب شد كه در رموز نگارگرى، بخصوص چهره‏پردازى و شبیه‏سازى قدرت والایى داشت. وى همچنین با تذهیب و تشعیر و حل‏كارى نیز آشنایى داشت و در شیوه‏ى تذهیب، مكتب بخصوصى به وجود آورد و اغلب نقوش هندسى را كه در عیار نقوش خاتم‏سازى بود به كار مى‏بست. این استاد در جمله‏ى خطوط نیز، از قبیل خط كوفى، نستعلیق و بخصوص رقاع صاحب قلم بود و در ذیل آثار خود به كار مى‏برد. از آثار رقم‏دار وى: تصاویر نسخه «خمسه‏ى» نظامى مضبوط در موزه بریتانیا، كه از هفت تصویر، یكى از آنها رقم «قاسم على نقاش» دارد، تصاویرى در چهار نسخه‏ى «مثنوى» امیرعلیشیر نوایى كه به سال 890 تصویر شده است و در یكى از آنها امیرعلیشیر در حضور شاعران نامدار ایرانى، از جمله فردوسى، نظامى، سعدى، خاقانى و... نشسته و به بحث و فحص سرگرم هشتند، با رقم: «العبد قاسم‏على»؛ تصویر پادشاه و ملكه‏ى زیبایى در بیرون قصر، كه ملكه سوار بر اسب شده و مناظر اطراف پرگل و سرسبز است، با رقم: «عمل قاسم‏على چهره‏گشاى».

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 13 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س سیزدهم ق)، نقاش. وى رسام نقشه‏هاى ولایات و تهران بود كه در زمان ناصرالدین شاه فعالیت مى‏كرد. از آثار به جا مانده‏ى این هنرمند، نقشه‏ى تهران در دو قسمت جداگانه، كه در قسمت فوقانى دور حصار شهر تهران نقوش ترسیمى زیبایى نقش كرده و در ذیل ذو كتیبه نوشته شده: «تصویر دارالخلافه طهران پایتخت پادشاه عالم پناه شاهنشاه ناصرالدین شاه ابن محمدشاه» و در زیر نقشه رقم نهاده: «بسعى كمترین بندگان الیاس بره‏زین منقش شد»

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 13 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س سیزدهم ق)، نقاش. برادر كوچك على‏اشرف معروف و پدر ابوالحسن افشار، از طایفه‏ى افشار ارومیه كه بنا به قول اعتمادالسلطنه، نقاش با كمال و صاحب هنر بود. او از نقاشان معتبر دوره‏ى زندیه و اوایل قاجاریه بود كه در رنگ و روغن و آبرنگ مهارت داشت. تنها اثر رقم‏دار وى: تصویر عباس میرزاى قاجار با صورت زیبا و سبك نقاشیهاى دوران صفویه، با كلاه قرمز رزمى و كفشهایى شبیه نعلین است. پوشش و آرایش وى، در حد یك شاهزاده‏ى قاجارى است. در روى یكى از دیواره‏ها به خط نستعلیق زیباى تیره رنگ نوشته شده: «شبیه نایب‏السلطنه عباس میرزا دام‏اقباله»، با: «رقم كمترین اللَّه‏وردى افشار 1236».

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 13 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(ز 1303 ق)، نقاش. درویش اهل خوى بود و در نقاشى دست داشت. از آثار وى: تصویر شمایل حضرت على(ع) به آبرنگ، با رقم: «عمل كمترین اسماعیل خوئى اله قولى 1301»؛ تصویر دیگرى از مولاى متقیان و اصحاب نزدیك، با رقم: «انا العبد الخوئى اقل المشایخ استاد اللَّه قولى فى شهر شوال سنه 1303».

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 13 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(ز 1274 ق)، شاعر و نقاش. جد وى، فضلعلى‏خان، در جنگهاى ایران و روس در زمان فتحعلى‏شاه شركت داشت و پدرش هم حكومت شهرها و ایالات كوچك را دست داشت. آشفته در تحصیل مقدمات ادب كوشید و در فن نقاشى هم مهارت به دست آورد. وى شعر نیز مى‏سرود. به آورده‏ى «گنج شایگان» آشفته در علم قافیه و عروض رساله‏اى داشته است.

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 13 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

ز 1286 ق، از زنان خوشنویس و نقاش. وى در تصویرگرى و خوشنویسى به شیوه ناخنى مهارت داشت. از آثار رقم‏دار ناخنى او دسته گل زیبایى با برگها و شاخه‏هاى فراوان است كه در لابلاى آنها، پروانه‏هایى نیز تعبیه كرده و به خط نستعلیق ناخنى «رقم هما، 1286» را امضا كرده است.[1] (ز 1286 ق)، نقاش و خطاط. وى تصویرگر و خوشنویس شیرین‏قلم و پرمهارت شیوه‏ى ناخنى است. از آثار او: دسته گل زیبایى كه به خط نستعلیق ناخنى چنین رقم نهاده: «رقم هما 1286».[2]

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 14 منبع : مشاهیر زنان ایرانی و پارسی گوی

ز 1336 ق، از زنان نقاش. وى دختر میرزا على خان ظهیرالدوله (1342 -1281 ق) ملقب به صفاعلى شاه و خواهر محمدناصر خان ملقب به خانخانان بود. این بانوى هنرمند تا آخر عمر ازدواج نكرد و نزد اهل طریقت تقریبا مقام پدر را داشت و در نقاشى آبرنگ و فن‏پرداز مهارت داشت. او تصویرى آبرنگى از برادرش كشید كه شبیه كارهاى صنیع‏الملك بود و در حراج كریستى 11 آویل 1989 م در لندن به فروش رسید.[1] (ز 1336 ق)، نقاش. در آبرنگ مهارت داشت. از آثار وى: تصویر آبرنگى برادرش، محمد ناصرخان، خان خانان، كه به شیوه‏ى صنیع‏الملك پرداخت شده و رقم: «ولیه 1336» دارد.[2]

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 13 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

ششم ربیع‏الثانى، 1290 ق، جهان خانم ملقب به مهد علیا از زنان سیاستمدار، هنرمند و شاعر. وى نوه فتحعلى شاه قاجار (1250 -1212 ق) و دختر قاسم خان قوانلوى قاجار بود. در سال 1234 ق با محمد میرزا نوه فتحعلى شاه و فرزند عباس میرزا (ولیعهد) ازدواج كرد. پس از مرگ فتحعلى شاه، محمد میرزا به سلطنت رسید (1250 ق). وى مردى بیمار، كم‏اراده و درویش مسلك بود. جهان خانم كه زنى باهوش و جاه‏طلب بود با سوءاستفاده از گذشت و اغماض همسرش به مداخله در امور سیاسى مى‏پرداخت و احكام عزل و نصب حكام صادر مى‏كرد. وى در زمان حیات محمد شاه (1264 -1250 ق) متهم به داشتن روابط پنهانى با میرزا آقا خان نورى بود. پس از مرگ محمدشاه و تا زمان جلوس ناصرالدین شاه به تخت سلطنت (1264 ق)، مهد علیا رتق و فتق امور را در تهران در دست داشت. پس از رسیدن ولیعهد به تهران و جلوس بر تخت، ناصرالدین شاه فرمان صدارت عظماى امیركبیر را صادر كرد. امیركبیر كه صدر اعظمى مدیر، مدبر و قاطع بود، دست مهد علیا را از مداخله در امور سیاسى كوتاه نمود. همین امر موجب كینه و دشمنى مهد علیا با امیركبیر گردید. مهد علیا با همدستى میرزا آقا خان نورى و تنى چند از درباریان معزول علیه امیركبیر نزد شاه سعایت و توطئه‏چینى مى‏كردند كه در نهایت منجر به عزل و سپس قتل وى گردید (1268 ق). پس از امیركبیر، به سفارش و خواهش مهد علیا میرزا آقا خان نورى به صدارت رسید. در دوران صدارت وى مهد علیا همانند گذشته در امور سیاسى مداخله مى‏كرد و تا پایان عمر نفوذ و قدرتش در دستگاه دولت و دربار كم و بیش ادامه داشت. وزارت مهد علیا را اعتضادالسلطنه فرزند فتحلعى شاه عهده‏دار بود. به نوشته خیرات حسان، مهد علیا در خط و نقاشى مهارتى كامل داشت و به شعر و ادب نیز علاقه‏مند بود. وى در تهران درگذشت و جنازه‏اش را به قم منتقل كرده و در جوار حضرت معصومه (س) دفن كردند. ابیات زیر از اوست: از مرد و زن آنكه هوشمند است اندر همه حال سربلند است بى‏دانش اگر زن است اگر مرد باشد به مثل چو خار بى‏ورد[1] ملك‏جهان خانم (و. 1220 ه.ق ف. 6 ربیع‏الثانى 1290 ه.ق) زن محمدشاه قاجار و مادر ناصرالدین شاه كه در فاصله‏ى مرگ محمدشاه تا ورود ناصرالدین میرزا در تهران به رتق و فتق امور پرداخت و در سلطنت ناصرالدین شاه نیز در كارهاى مملكتى مداخله داشت. عزل و قتل میرزا تقى‏خان امیركبیر به اشارت وى بوده است. (1290 -1220 ق)، نقاش، خطاط و شاعر، متخلص به جهان. ملقب به مهدعلیا. وى نوه‏ى فتحعلى شاه و همسر محمدشاه و مادر ناصرالدین شاه قاجار بود. جهان خانم در گلدوزى و نقاشى دست داشت و خط را نیز نیكو مى‏نوشت. مهدعلیا بعد از مرگ همسرش، تا ورود ناصرالدین شاه به تهران، نایب‏السلطنه بود. همچنین او در به قتل رساندن امیركبیر دست داشته است. ملك‏جهان در تهران درگذشت و در قم، در مقبره‏ى محمدشاه مدفون است. از آثار وى، گل نرگس زیبایى به آبرنگ كه رقم «نقشه مهد علیا» دارد.[2] ز 985 ق، ملقب به مهد علیا از زنان متنفذ و قدرتمند. وى دختر میر عبداللَّه مرعشى، از سادات مازندران، و همسر سلطان محمد صفوى (996 -985 ق) بود. به دستور شاه طهماسب اول صفوى (984 -930 ق)، محمد میرزا و همسر و دو پسرش: حمزه میرزا و عباس میرزا، و همسر و دو پسرش: حمزه میرزا و عباس میرزا، در هرات مركز خراسان زندگى مى‏كردند. پس از این كه محمد میرزا بر اثر شیوع آبله در خراسان نابینا گردید و بالطبع از نفوذ او در امور حكومت كاسته شد، به تدریج خیرالنساء بیگم قدرت‏نمایى كرد و با بزرگان خراسان درباره امور حكومت مذاكره و مكاتبه مى‏كرد و دستوراتى صادر مى‏نمود. به همین دلیل شاه طهماسب دستور داد تا حمزه میرزا در خراسان مانده و محمد میرزا و همسر و فرزند خردسالش، عباس میرزا، به فارس بروند؛ اما بر اثر پافشارى خیرالنساء بیگم، عباس میرزا در خراسان ماند و تنى چند از امراى خراسان سرپرستى او را برعهده گرفتند و محمد میرزا و خیرالنساء بیگم و حمزه میرزا به فارس رفتند. پس از این كه محمد میرزا، با كمك پریخان خانم از فارس به قزوین آمد و بر تخت سلطنت نشست (985 ق)، بلافاصله خیرالنساء بیگم دستور داد تا خلیل خان افشار پریخان خانم را به قتل رسانده و دارایى‏هاى او را به قاتلش بخشید و امیر اصلان افشار را مأمور كشتن دایى پریخان خانم به نام شمخال خان كرد و حكومت شكى را به عنوان پاداش به او داد. همچنین شاه شجاع فرزند شیرخوار شاه اسماعیل دوم صفوى (985 -984 ق) را به قتل رساند. این كشتارها در نخستین روز ورود سلطان محمد به قزوین صورت گرفت. خیرالنساء بیگم، میرزا سلیمان جابرى را كه از رجال كاردان و داناى ایران و وزیر شاه اسماعیل دوم صفوى بود به صدرا عظمى برگزید و به او لقب اعتمادالدوله داد. مدتى بعد دولت عثمانى با استفاده از وضعیت پریشان كشور، قسمت‏هایى از قفقاز را تسخیر كرد. خیرالنساء بیگم كه همسرش را ناتوان در اداره امور لشكر مى‏دید، فرماندهى لشكر ایران را در دست گرفت و به جنگ با عثمانیان رفت و قسمت‏هایى از ولایت شیروان را تصرف كرد. مداخلات او بر بزرگان كشور گران آمد و در نتیجه تنى چند از درباریان متنفذ او را كشتند.[3]

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 10 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(ز 990 ق)، نقاش و خطاط. وى اهل هرات بود و خط نستعلیق را استادانه مى‏نوشت. از آثار خطى او: یك نسخه «دیوان» حافظ كه به امر فریدون حسین میرزا، پسر سلطان حسین بایقرا، كتابت كرده و تصاویر و تذهیب‏هاى آن نیز كار خود اوست؛ مرقع زیبایى، از جمع خطوط و تصاویر گوناگون كه دیباچه و خاتمه آن را نیز خود كتابت كرده، با رقم: «كتبه الفقیر المذنب محمد محسن... فى بلده هرات... سنه تسعین و تسعمائة الهجریة».

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 14 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(1311 -1222 ش)، مترجم، موسیقیدان و نقاش. ملقب به نقاش باشى. وى جزو اولین دانش‏آموزانى بود كه در دوره‏ى ناصرالدین‏شاه و به سال 1275 ق براى فراگرفتن فن نقاشى به پاریس اعزام شده بود. مزین‏الدوله پس از مراجعت از اروپا، بیش از پنجاه سال، معلم فرانسه در دارالفنون و مدرسه علمیه و مدرس موسیقى و نقاشى بود كه آنها را از روى اصول علمى‏آن تعلیم مى‏داد و چندین كتاب نیز در مورد نقاشى به چاپ رسانده است. كمال‏الملك از شاگردان وى بود. مزین‏الدوله اولین كسى در ایران بود كه با افتتاح تماشاخانه‏ى دارالفنون، دست به ترجمه هم زده و آن ترجمه‏ها را نیز در تماشاخانه به اجرا درآورده است. گذشته از آن، گفته مى‏شود كه «طبیب اجبارى» مولیر را نیز نخستین بار ترجمه و خود هم آن را در تماشاخانه دارالفنون اجرا كرده است. نخستین كتاب موسیقى نظرى جدید به نام «تعریف علم موسیقى»- كه از نوشته‏هاى موسیو لومر فرانسوى بوده- توسط مزین‏الدوله به فارسى برگردانده شده است. از دیگر آثار او: ترجمه‏ى «صرف افعال»؛ «مزین اللغه»، لغت نامه‏اى از فرانسه به فارسى. از آثار نقاشى وى: تصویر نیم تنه‏ى شعاع‏السلطنه به سیاه قلم كه نقطه‏پردازى پرمایه‏اى دارد، با رقم: «خانه زاد على‏اكبر».

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 13 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س سیزدهم ق)، نقاش. آبرنگ‏ساز دوره‏ى ناصرى و پیرو شیوه‏ى استاد لطفعلى شیرازى بود و در عین حال سبك مخصوص خود را دنبال مى‏كرد. تنها اثر آبرنگى این هنرمند، تصویر یك دسته گل سرخ و زنبق است كه در كنار هم به نقش درآورده و سایه‏پردازى شده و دو بلبل خوش نقش نیز بر روى گلها ترسیم شده است، با رقم: «مروارید».

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 10 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س دهم ق)، نقاش. از آثار وى تصویر زن جوانى است به نام ضیاءالسلطنه كه كلاه مخصوصى به سر گذاشته و موى باریك و بلند خود را به طرز خاصى پیچیده و به گوشه كلاه آویزان كرده است. حواشى قطعه، تذهیبهاى ساده‏اى دارد، با رقم: «عمل قدرت‏الله». به گفته صاحب «احوال و آثار نقاشان» این نقاش در قرن دهم هجرى مى‏زیسته، اما با توجه به لقب ضیاءالسلطنه و توصیف آرایش موى زن، انتساب این نقاش به قرن دهم قمرى بعید مى‏نماید.

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 10 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(وف ح 1024 ق)، نقاش و شاعر، متخلص به قاطعى. اهل هرات بود و به همین نام شهرت داشت. وى در تذهیب و حل‏كارى و رنگ‏آمیزى و جلدسازى استاد بود و در قطاعى و برش كاغذ و چرم مهارت داشت و شعر نیز مى‏سرود. او از هرات به آگره رفت و به دربار نورالدین جهانگیر پادشاه گوركانى (1037 -1014 ق) راه یافت و در كتابخانه آن پادشاه مشغول به كار شد. وى شاگرد مولانا قاسم كاهى میانكالى بود و صنعت قطاعى را نزد او فراگرفت. قاطعى نزدیك به یكصد و پنج سال زندگى كرد و در هند وفات یافت. از آثار وى تذكره‏اى است به نام «مجمع الشعراى جهانگیر شاهى»، كه قسمتى از كتاب بزرگ «شرح احوال» است. این تذكره مشتمل بر احوال متوسطین و متأخرین از شعرایى است كه جهانگیر شاه را مدح كرده‏اند.

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 10 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س دهم ق)، نقاش و مذهب. وى حدود 955 ق به همراه میرسید على و خواجه عبدالصمد شیرین‏قلم و سایر هنرمندان ایرانى به دعوت همایون پادشاه به هند رفت و جزو مذهبان عالى مقام كتابخانه سلاطین هندى درآمد. این هنرمند شخصیتى والا و در دربار اكبرى احترام فراوانى داشت و همیشه به همراهى میر سیدعلى و عبدالصمد شیرازى و دوست مصور، ملتزم ركاب شاه بود.

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 10 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س دهم ق)، نقاش و شاعر، متخلص به رهى. در مشهد مقدس اقامت داشت و شعر را به سبك قدما مى‏سرود. رباعیاتى از او باقى مانده است. مولف «احوال و آثار نقاشان» وى را با شاه محمود نیشابورى، خطاط و شاعر معروف، اشتباه گرفته است. از او است: تا عشق دو دیده بر تو سیمین بردوخت بس دل كه خدنگ آه بر اختر دوخت بس رشته‏ى آه آتشین بافت دلم تا وصل مرقع حیاتم بردوخت

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 14 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(1332 -1257 ش)، خطاط، نقاش و شاعر. وى نواده‏ى وصال شیرازى است كه در شیراز به دنیا آمد و در همان جا به كسب علوم قدیمى پرداخت و در فنون ادب مهارت پیدا كرد. او غیر از شاعرى در نوشتن خطوط شكسته و نسخ و نستعلیق استاد، و در فن نقاشى از مهارت كافى برخوردار بود. دوبار در سالهاى 1288 و 1297 ش به هندوستان سفر كرد و در آنجا كتابى به نام «سفرنامه» نوشت و سرانجام در سن هفتاد و پنج سالگى در شیراز درگذشت. دیگر از آثار وى: نظم «داستان بینوایان ویكتور هوگو»؛ «گلشن وصال»، در شرح حال و آثار دودمان وصال.

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 9 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س نهم و دهم ق)، نقاش. اهل بخارا بود و در نقاشى دستى به كمال داشت. این هنرمند در زمان خود شهرت بسزایى داشت و به عمدة المصورین انگشت نما بود. پیر سید احمد تبریزى- كه به روایتى معلم و استاد كمال‏الدین بهزاد بوده- از شاگردن همین جهانگیر بخارى است.

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 13 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س سیزدهم ق)، نقاش. از هنرمندان دوره‏ى ناصرى بود كه در آبرنگ و چهره‏سازى دست داشت. از آثار آبرنگى این هنرمند، تصویر كشیش‏هاى مسیحى است كه لباس و لباده مخصوص به تن دارند. در این اثر زیبا، كلاه یكى از آنها به شكل گلهاى نخل آرایش شده و بسیار خوش منظر و زیب‏افزاست و در سمت چپ به خط نستعلیق رقم «جوان بخت قاجار» دارد.

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 13 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(ز 1314 ق)، نقاش. اهل اصفهان بود. وى در نقاشیهاى روغنى (لاكى) مهارت داشته و در تصاویر رزمى و بزمى و چهره‏پردازى و شبیه‏سازى شیرین قلم بوده است. از آثار وى: قلمدان گل و مرغ زیبایى كه بر روى آن حیوانات مختلف تصویر شده و زمینه‏ى آن، پرگل و در حاشیه و كناره تذهیب زیبا دارد، با رقم: «راقمه جواد 1314»؛ قلمدانى به تصویر حضرت مسیح و مریم و یكى از حواریون در مدالیون بزرگى كه تصاویرى از گاو و گوسفند نیز در كناره‏ى آن دیده مى‏شود، با رقم: «كمترین جواد»، قلمدان گل و مرغ كه در چهار مدالیون منظم، تصاویرى از زنان و مردان فرنگى نقش بسته و به خط نسخ رقم «جود من كان جواد» دارد.

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 8 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(ز 808 ق)، نقاش. وى زاده‏ى شهر شیراز بود، ولى به علت اقامت در بغداد به جنید بغدادى معروف شد و چون مورد احترام سلاطین بود، لقب سلطانى گرفت. به روایتى او از شاگردان استاد شمس‏الدین شیرازى است. جنید یكى از پایه‏گذاران اصلى مكتب ثانى بغداد است. از آثار وى: تصاویر صفحات «دیوان» سلطان احمد، موجود در فریر گالرى واشنگتن كه به سال 808 ق تصویر شده و رقم «جنید» دارد؛ «دیوان» مصور خواجوى كرمانى كه در تاریخ 799 ق و در شهر بغداد كتابت شده و تصایور آن را جنید رسم كرده است؛ تصویر بهزاد، در كتاب خوجوى كرمانى؛ مینیاتور عقد و عروسى باشكوهى كه نمایانگر این واقعیت است كه این استاد در تذهیب و ترسیم تصاویر هندسى و كتابت خط رقاع و كوفى نیز چابك دست و نازك قلم بوده است، با رقم: «عمل جنید سلطانى»

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 12 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(ز 1202 ق)، نقاش. وى از ایران به عثمانى رفت و در آنجا ماندگار شد. از آثار رقم‏دار این نقاش، تصویر مكه و مدینه و نجف و كربلا است كه در شیوه مهندسى و به اصطلاح رسمى‏سازى ترسیم شده است. در این تصویر، انواع ساختمانها و كشتیها و مقابر و معابر قدیمى به دقت تمام نقاشى شده و در سبك خاصى است كه سایه‏ها را به كار نبرده است، با رقم: «نقش المكه والمدینه والنجف والكربلاى معلى كاتب النقل سید حسن جنتى 1202».

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 8 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س هشتم ق)، نقاش. وى غیر از هنر نقاشى در طراحى و رنگه‏نویسى و كاشى‏تراشى و گچ‏كارى نیز از معاریف كاشان بود. جمال از شاگردان و دستیاران استاد كاشى‏ساز محمد بن ابى‏طاهر است. از آثار رق رقم‏دار استاد جمال كه به سال 738 ق انجام گرفته، كاشى هشت گوش زیبایى است، با رقم: «كتبه عاشر بیع الاخر سنه ثمان و ثلثین و سبعمائه بمقام كاشان على الغضائرى عمل استاد الاجل المحترم استاد جمال نقاش»، در موزه‏ى قم.

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 11 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س یازدهم ق)، نقاش. زاده‏ى شهر تون (فردوس) و از نقاشان دوره‏ى شاه عباس دوم بود. او در ترسیم تصاویر پیرو مكتب رضا عباسى بود و از شیوه‏ى او پیروى مى‏كرد. افضل در ترسیم نقوش بزمى و رزمى و ارائه تصاویر عاشقانه دست داشت و در رنگ‏آمیزى و زیبانگارى پر استعداد بود. از آثار وى: تصویر زیباى خفته كه در زمینه‏ى آن، گلدان گل و كاسه و بشقاب نقاشى شده، با: «رقم كمینه میر افضل تونى»؛ تصویر مرد كشیش، با: «رقم افضل الحسینى»؛ مینیاتور رزمى زیبایى، با: «رقم كمینه افضل الحسینى سنه 1054»؛ تصویر دو دلداده با لباس دوره‏ى صفوى و رقم: «هو رقم كمینه افضل الحسینى سنه 1056»؛ تصویر درویش درمانده‏اى در مقابل آتش، با رقم: «مشق بنده اقل افضل».

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 13 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س سیزدهم ق)، نقاش. از نقاشان گمنام عهد ناصرى بود كه در تصویرسازى با رنگ و روغن و آبرنگ دست داشت. از آثار وى: تصویر نیم‏تنه امین‏السلطان اتابك است، با رقم: «اعتماد حضور» بدون تاریخ؛ دومین اثر وى شمایل حضرت امیرالمومنین (ع) است با رنگ و روغن كه قنبر در حضور مولا ایستاده و شیر مستاصلى را كه به حضرت پناه آورده و امان خواسته است، نظاره مى‏كند با رقم: «اعتماد حضور».

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 6 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س ششم ق)، نقاش. نگارگر فلزات سخت بود و به نازك‏قلمى و دقت تمام هنر مى‏آفرید. تنها اثر امضادار وى: قلمدان فلزى استادانه‏اى است كه در رویه دو دماغه طرفین آن، نقوش زیباى اسلیمى، كه از چنگ و پیچك ختایى تشكیل شده و طرح قرینه‏اى و رفت و برگشت دارد، در وسط رویه قلمدان امضاء نهاده و چنین نوشته است: «مسعود بن حمید بن محمود الاصطرلابى الاصفهانى سنه 581».

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 11 منبع : مشاهیر زنان ایرانی و پارسی گوی

قرن یازدهم هجرى، از زنان نقاش. وى در شبیه‏سازى و تصاویر حیوانات چیره‏دست بود. از آثار زیباى او دو تصویر شبیه‏سازى در یكى از مرقعات سلطنتى ایران بوده كه در یكى از آنها مرد درویشى را زیر درختى ترسیم نموده و تصویر دیگرى، نقش مرد عابد یا ساحرى است كه شیر رام شده‏اى در كنار او آرمیده است.

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 14 منبع : فرهنگ فارسی معین (جلد ششم)

حسین میرمصور ارژنگى (و. 1300 ه.ق- ف. 1342 ه.ش)، نقاش ایرانى. در تبریز متولد شد. از ده سالگى شروع به نقاشى كرد و در طول عمرى متجاوز از 80 سال، تابلوهاى متعدد با رنگ و روغن و آب رنگ بوجود آورد. از معروفترین آنهاست: «حمله‏ى نادر به هندوستان»، «شاپور و اسیرى والرین»، «امیركبیر» و تابلوهاى «رضاشاه كبیر».

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 11 منبع : فرهنگ فارسی معین (جلد ششم)

آقا میرك اصفهانى، از نقاشان و هنرمندان دوره‏ى صفوى. وى شاگرد كمال‏الدین بهزاد بود و از سبك وى در نقاشى پیروى مى‏كرد. آثار زیبایى از او به یادگار مانده است كه پرده‏ى «مجنون در میان وحوش» از جمله‏ى آنهاست.

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 14 منبع : فرهنگ فارسی معین (جلد ششم)

حاج میرزا عبدالحمید ملك‏الكلامى معروف به امیرالكتاب فرزند میرزا مجدالدین ملك‏الكلام كردستانى (و. سنندج 1262 ه.ش- ف. 1328 ه.ش) یكى از هنرمندان معروف معاصر ایرانى است. در شعر نیز دست داشت و در كلیه اقسام خط از نستعلیق، ثلث، نسخ، شكسته و رقاع از استادان مسلم عصر به شمار مى‏رفت. گذشته از خوشنویسى در نقاشى، حكاكى روى فلز و رسامى و گراورسازى نیز استاد بود. از آثار برجسته او كتیبه‏هاى حجارى ملى و موزه‏اى ایران باستان و كتیبه‏هاى آرامگاه حافظ در شیراز است. پیش از مرگ كتیبه آرامگاه رضاشاه را در حال بیمارى به خط ثلث نوشت.

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 10 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

مقصود بیك كاشانى. وى قالى معروف به اردبیلى را بافته و در كنار آن این بیت خواجه حافظ را نگاشته است: جز آستان توام در جهان پناهى نیست مرا بجز این در حواله‏گاهى نیست این قالى را در سال 946 ه.ق در زمان سلطنت شاه طهماسب صفوى بافته و اینك در موزه ویكتوریا و آلبرت نگهدارى مى‏شود. (ز 946 ق)، نقاش، طراح و رسام قالى. وى نقاش قالیها بود و در بافت و عمل آورد فرشهاى بزرگتر نیز، استادى هنرمند به شمار مى‏رفت. از بهترین آثار وى كه شهرت بین‏المللى داشته، فرش معروف اردبیل است كه در زمان شاه طهماسب صفوى به فرجام رسیده و نام بافنده‏ى آن چنین درج شده است: «عمل بنده درگاه مقصود كاشانى سنه 946».[1]

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 9 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س نهم و دهم ق)، نقاش و خطاط. مشهور به ملا ولى قلندر. اهل هرات بود و علاوه بر نقاشى در نوشتن خطوط، بخصوص ثلث مهارت داشت. دوران حیات وى مصدف است با صدارت امیر علیشیر نوایى (906 -844 ق) و سلطان حسین بایقرا (911 -873 ق). از شاگردان وى در تذهیب و خط ثلث، روح‏اللَّه میرك هروى است كه در مواردى از روى كارهاى استاد مشق مى‏نموده است. از آثار وى: كتیبه سر در مسجد جامع زیارتگاه، در هرات كه به خط ثلث است؛ تصویر پر مهارت سلطان حسین بایقرا در البسه سلطنتى كه در بالاى آن، شعرى با خط نستعلیق نوشته شده و چنین رقم نهاده: «بنده ولى مصور»؛ جلد روغنى زیبایى در شیوه‏ى گل و مرغى دوره‏ى تیمورى و سبك هراتى، با رقم: «عمل ملا ولى»؛ تصویر سلطان حسین بایقرا در جوانى كه بر روى قالیچه‏اى نشسته و در پایین تصویر نیز چند خط نوشته شده و رقم آن به خط تحریرى چنین است: «تصویر سلطان حسین بایقرا- بنده ولى مصور»؛ تصویر شكارگاه سلطنتى كه در گوشه چپ و پایین نقاشى به خط نستعلیق رقم نهاده: «عبده ولى مصور»؛ تصویر شترى كه به زنجیرى بسته شده، با رقم: «عبده ولى مصور».

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 9 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س دهم ق)، نقاش. اهل تبریز و از شاگردان سیاوش بیگ گرجى بود، وى در شبیه‏سازى و آرایش البسه و زرافشانى و سرلوحه‏سازى و حل‏كارى مهارت داشت و تا حدى به اصول پرسپكتیو آشنا بود. ولى‏جان در تذهیب و اسلیمى‏سازى سیاه قلمى نیز دست داشت و در فن تذهیب شیوه‏هاى ابتكارى به كار مى‏برد. از آثار او: شبیه‏سازى شاهزاده‏اى كه كلاه عمامه پردارى بسر نهاده، با رقم: «قلم ولى‏جان»؛ تصویر شیرى كه به روى زمین دراز كشیده و در بالاى تصویر به خط نستعلیق رقم نهاده: «ولیجان استاد»؛ تصویر فرشته‏اى كه خود را آرایش كرده و نوارهاى البسه وى به اطراف گسترده شده، با رقم: «ولى‏جان بن قاسم»؛ تصویر آبرنگى جوانى در شیوه‏ى لونى و استاد محمدى، كه لباس بلندى با پیراهن گلدار پوشیده و به خط نستعلیق غبار چنین رقم نهاده: «ولى»؛ تصویر یك مرد فرنگى كه البسه مخصوص زمان خود را پوشیده و كلاهى به سر نهاده و مشغول نواختن سازى است، با رقم: «ولیجان». در «احوال و آثار نقاشان» نوزده اثر دیگر این نقاش ذكر شده است.

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 9 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س نهم ق)، نقاش. از آثار او تصویر اژدهاى سهمناكى است كه در روى صخره‏ها قرار گرفته و عده‏اى تماشاچى، با ترس و حیرت تمام، به عظمت و دهشتناكى اژدها حیران گشته‏اند، با رقم: «اثر مولانا ولى استرآبادى».

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 11 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(ز 1053 ق)، نقاش، خطاط و شاعر، متخلص به مرتضى. از بزرگان طایفه‏ى شاملو بود كه در زمان شاه صفى سمت ایشیك آقاسى باشى دیون و دیوان بیگى یافت و در زمان شاه عباس دوم به رتبه‏ى قورچى‏باشى رسید. بعد به علتى معزول و پس از مدتى انزوا به حكومت اردبیل معین شد. او همچنین در عصر شاه سلیمان صفوى به حكومت قم رسید. این هنرمند از پیشوایان خط شكسته نستعلیق بود و بنا به روایتى خط شكسته را از خط نستعلیق استخراج كرده و تصرفاتى در آن به عمل آورده است. وى را از استادان میرزا شفیعا مى‏دانند. او دوستدار شاعران و معاشر آنان بود و خود نیز شعر مى‏سرود و «دیوان» او قریب چهار هزار بیت است. از خطوط وى: یك قطعه به قلم كتابت خفى و غبار خوش، با رقم: «بتاریخ... سنه‏ى 1053 مرتضى قلى ابن‏حسن شاملو». از آثار نقاشى وى: تصویر شیر خوابیده‏اى، به سیاه‏قلم، با رقم: «مرتضى قلى شاملو»؛ تصویر شترى كه به نازك قلمى عمل آورده و امضاى طغرایى خود را ذیل آن قرار داده است؛ تصویر معلم و نوجوانى كه تا حدى به شیوه‏ى رضا عباسى است، با رقم: «مرتضى قلى شاملو».

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 13 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س سیزدهم ق)، نقاش. از خانواده قاجارى در دوره‏ى ناصرالدین‏شاه بود و در حرفه نقاشى و قلمدان‏سازى مهارت داشت. از آثار وى: قلمدان گل و مرغى زیبایى كه كناره‏ها را با دسته گلها و مناظر گوناگون آرایش داده و بر رویه قلمدان و وسط آن، تصویر چاپى ناصرالدین شاه را چسبانده و كناره‏ها و اطراف قلمدان نیز تذهیب شیوایى دارد، با رقم: «خانزاد مرتضى قاجار».

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 10 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(ز 1011 ق)، نقاش. وى احتمالا اهل قزوین بوده و در زمان سلطنت شاه عباس كبیر به تصویرسازى و ارئه مجالس مختلف مشغول بوده است. یكى از آثار این هنرمند، در ذیل نسخه‏اى از «شاهنامه» تصویر شده و شاهنامه‏ى مذكور نیز در شهر قزوین و در 1011 ق كتابت گشته، با رقم «مراد بن على». از آثار منسوب به وى: تصویر بیژن نامدار، كه سوار بر اسبى شده، با رقم: «مراد»؛ دسته گل پر برگ گل پامچال كه بیش از سى گل و غنچه بر روى برگهاى آن تصویر نموده و رقم نهاده: «عمل استاد مراد».

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 13 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(ز 1338 ق)، نقاش. معروف به مذهب‏الدوله. نگارگر گل و مرغ‏ساز بود. از آثار وى: قلمدان ساده و گل و مرغى، كه تذهیب متوسط دارد، با رقم: «میرزا محمد مذهب‏الدوله 1330»؛ قلمدان گل و فندقى خوش نقشى كه با رنگهاى روشن عمل آمده، با رقم: «كمترین محمد مذهب‏الدوله 1338».

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 14 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(ح 1340 -1258 ش)، طبیب، خطاط، نقاش، موسیقیدان و شاعر، متخلص به صفاءالحق. وى گاهى در شعر صفا نیز تخلص مى‏كرد. نسبش از جانب پدر به امام زین‏العابدین (ع) مى‏رسد و از طرف مادر منسوب به علاءالدوله سمنانى است. در كردستان به دنیا آمد و در پنج سالگى همراه خانواده‏اش به همدان منتقل شد و مقدمات علوم فنون را نزد استادان آنجا آموخت. وى طبیعیات و الهیات و فلكیات را نزد مشكاة الملك، محمدعلى میرزا پسر خسرو میرزا قاجار، و طب قدیم را نزد حاج میرزا حسین، نواده‏ى كوثر علیشاه، و نقاشى و تذهیب را نزد صنیع‏الملك و میرزا حسین، پسر سمیعاى نقاش، و طب جدید را نزد میرزا محمد صحت بخش و دكتر نجفقلى خان عراقى و موسیقى را نزد میرزا حسینقلى و سید احمد خان ساوجى و عرفان را نزد حاج عبدالوهاب شوشترى فراگرفت. صفاءالحق در فاصله‏ى سالهاى 1284 -1275 ش به ایرانگردى و سپس جهانگردى پرداخت و از مصر و سودان و عراق دیدن كرد و چند سال در بمبئى سكنى گزید و معلومات و تجربیات طبى خود را تكمیل كرد و در آنجا به سبك هندى شعر سرود و بعد از 150 سال، كه پیروى از این سبك در ایران منسوخ شده بود، آن شیوه را به این كشور بازگرداند. در واقع صفا مجدد غزل سبك هندى در ایران است. وى در هندوستان از محضر بزرگان اهل عرفان نیز بهره‏ها برد. پس از بازگشت از هند، با معلوماتى كه از طب قدیم داشت و تجاربى كه در معالجات جدید آموخته بود مطبى در همدان گشود. در ح 1293 ق وزارت معارف به وى گواهینامه‏ى طبیب مجاز اعطا كرد و او را به عنوان نماینده‏ى دولت جهت آبله‏كوبى منطقه‏ى اسدآباد و سپس ریاست بهدارى آن منطقه اعزام نمود. او در موسیقى نیز دست داشت و سه تار را نیكو مى‏نواخت. وى همچنین خط خوبى داشت و به فن نقاشى و سوزن‏دوزى آشنا بود. او «سفرنامه»اى به خط خود نوشته و آن را به نقاشى‏هایى از هنر خود مزین ساخته است. وى را در كنار مرقد باباطاهر، در همدان، به خاك سپردند. از دیگر آثارش: «رساله پدگجى» یا «پداگوژى»، در تربیت؛ رساله‏ى «نمكدان»، آمیزه‏اى از نظم و نثر و جد و هزل؛ مثنوى «پهلوى نامه»، در انتقاد بر حكومت رضاخان و مخالفت با كشف حجاب؛ رساله «بزبزگان»، در دامپزشكى؛ «كلیه» در پاسخ به سؤالات ادبى و كلام و مذهبى، كه ناتمام است؛ قصاید و مثنویات و قطعات، كه از جهت مواد تاریخ و فولكلور همدان داراى فواید است؛ «دیوان» غزلیات، كه در آن بیشتر به صائب و سبك هندى نظر دارد.

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 12 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س دوازدهم ق)، نقاش. این هنرمند در تصویرهاى آبرنگى بخصوص در شبیه‏سازى دست داشت و در نقاشیهاى تزیینى كه از جمع حیوانات تشكیل مى‏شد، ذوق و قریحه مخصوصى نشان مى‏داد. از آثار وى: دو ملائكه زیبا كه یكى سوار بر اسب است و دیگرى دهنه‏ى آن را به دست گرفته كه پخته و پسندیده است، با رقم: «عمل رمضان على سنه 1190»؛ تصویر استادانه شترى كه از جمع انسان و حیوان تشكیل یافته و بلقیس سوار بر شتر شده است و تاجى بر سر نهاده، با رقم: «بلقیس زن سلیمان پیغمبر، قله چهارم از كوه قاف، عمل رمضانعلى سنه‏ى 1190».

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 11 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(تو ح 1040 ق)، نقاش و شاعر، متلخص به رمزى. از مردم كاشان بود. نسب او به ابن‏بابویه قمى مى‏رسد. در جوانى شاعرى مشهور و صاحب «دیوان» و مدتى در دربار شاه عباس بود، ترك ملازمت سلطان گفت و در اصفهان زندگى پر آرامشى داشت. رمزى از معصاران داود قلى بیگ، مولف «قصص الخاقانى» و صاحب «تذكره‏ى نصرآبادى» بوده است. وى علاوه بر شاعرى در فن نقاشى و چوب تراشى هم مهارت داشت. آثار وى: «دیوان» اشعار؛ مثنوى‏هاى: «رمز الحقایق»؛ «رمز الریاحین».

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 8 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س هشتم ق)، نقاش و خطاط. در خراسان زندگى مى‏كرده و به غیر از هنر نقاشى در ریخته‏گرى نیز مهارت داشته و در خطاطى صاحب قلم بوده است. از آثار این استاد مفرغى هنرمندانه‏اى است كه در مسجد جامع هرات قرار گرفته، با رقم: «عمل العبد حسن بن على بن حسن ابن استاد على صفاهانى المذكور به جمال حسن 776».

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 10 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س دهم ق)، مذهب و نقاش. از مردم هرات و در چهره‏پردازى و تذهیب نازك قلم بود. صاحب «تاریخ رشیدى» او را ملایوسف و از شاگردان بهزاد نقاش معرفى كرده است. در تذكره‏ها و تاریخهاى قدیمى از جمله در كتاب «بدایع الوفایع» واصفى وى را مولانا جلال‏الدین یوسف نقاش معرفى كرده و بعضى از آثارش از جلمه، صحنه نبرد نوجوانى با ببر پرهیبتى را تشریح كرده است.

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 13 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س سیزدهم ق)، نقاش و مذهِّب. از هنرمندان دوره‏ى ناصرى بود كه در ترسیم و تذهیب و حل كارى و طلااندازى دستى پراستعداد داشت. از آثار وى: قلمدان فوق‏العاده‏اى كه به تذهیب و آرایش طلایى نقش شده و به خط رقاع استادانه رقم «ذهبه سید جعفر 1285» دارد؛ جلد قرآن مذهب و مرصع كه سرلوحها و حواشى آن پرتشعیر و زرین و ترنج‏سازى آن بى‏نظیر است، با رقم: «ذهبه سید جعفر».

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 12 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س یازدهم و دوازدهم ق)، نقاش. از آثار وى، تصویر آبرنگ گل و مرغ زیبایى در موزه‏ى هنرهاى تزیینى تهران است، با رقم: «هو اشرف جان مشق كرد شعبان المعظم 1117 كمترین محمد یوسف». علاوه بر آن، اثر دیگرى از او در یكى از مرقعات كتابخانه‏ى كاخ گلستان است كه نام اصلى نقاش و تاریخ تصویر قید نشده، با تصویر پرندگانى از قبیل قرقاول، كبوتر، لك‏لك و مجموعه‏اى ماهرانه از گلهاى الوان، با رقم: «هو- به رقم اقل خلق‏اله ابن محمد یوسف اتمام یافت».

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 14 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(1349 -1271 ش)، نقاش و شاعر، متخلص به شعله. در تهران متولد شد. پس از تحصیل ابتدایى و متوسطه در خدمت استادانى همچون مصورالممالك میرمصور، میرزا حاج‏آقا نقاشباشى و شیخ‏المشایخ نقاشى را فراگرفت. وى در دارالفنون درس خواند و نزد كمال‏الملك، استاد نقاشى شد. او بزرگ‏ترین شاگرد كمال‏الملك بود چنان كه در سال 1311 ش كه كمال‏الملك از ریاست مدرسه‏ى عالى صنایع مستظرفه كناره‏گیرى كرد او را به جانشینى خود انتخاب كرد. آشتیانى در چهره‏پردازى قویدست بود و علاوه بر رنگ و روغن، در آبرنگ و سیاه قلم نیز مهارت داشت. وى در سال 1324 ش با كمك عده‏اى از هنرمندان، انجمن هنرمندان ایران را بنیان نهاد و پس از مدتى به ریاست آن انتخاب شد، و نیز هنرستانى به نام هنرستان كمال‏الملك تأسیس نمود. دكتر میرزا اسماعیل آشتیانى در هنر شاعرى نیز ورزیده بود. در تهران درگذشت و در صحن حضرت عبدالعظیم مدفون گشت. از آثار او: دو تابلوى «ترقى معارف ایران» و «حافظ». از تألیفات مهم وى: «مناظر و مرایاى عملى یا چشم‏اندازها»؛ «مكتب كمال‏الملك»؛ «سفرنامه‏ى اروپا»؛ «نماز در اسلام»؛ «ادعیه‏ى قرآن»؛ «دیوان» اشعار؛ «تصحیح و تحشیه‏ى دیوان منوچهرى دامغانى»؛ «منتخبات كاملى از دیوان خیام و باباطاهر و صائب و حافظ».

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 14 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

ز 1313 ق، از زنان هنرمند. وى نقاش و خطاط ناخنى باذوقى بود كه خطوط را به شیوه ناخنى مى‏نوشت و نقوش تزیینى را نیز به شیوه ناخنى به آن مى‏افزود. از آثار امضاء دارش، مرقعى به خط نستعلیق شش دانگ نستعلیق بود كه به شیوه ناخنى عمل آورده و حواشى صفحات را با ترسیمات ساده‏اى به شیوه‏ى ناخنى تزیین نموده و رقم نهاده بود: «علویه 1312». اثر دیگرش كه در حراج كریستى 11 آوریل 1989 و لندن به فروش رسید مرقعى به خط نستعلیق شش دانگ بود كه به خط ناخنى كتابت نموده و ترسیمانى نیز به آن علاوه كرده و به خط ناخنى رقم نهاده بود: «در ارض اقدس قم تحریر شد. كتبته علویه فى سنة 1313».[1] (س سیزدهم و چهاردهم ق)، نقاش و خطاط. از زنان هنرمند عصر خود به شمار مى‏رفت. نقاش و خطاط ناخنى با ذوقى بود كه خطوط را به شیوه‏ى ناخنى كتابت مى‏كرد و نقوش تزییناتى را نیز در همان شیوه آرایش مى‏داد. از آثار وى: مرقعى به خط نستعلیق شش دانگ، كه به شیوه‏ى ناخنى عمل آورده و حواشى صفحات را با ترسیمات ساده‏اى به شیوه‏ى ناخنى تزیین كرده و رقم نهاده: «علویه 1312»؛ مرقعى به خط نستعلیق شش دانگ كه به خط ناخنى كتابت كرده و ترسیماتى نیز به آن اضافه كرده و به خط ناخنى رقم نهاده: «در ارض اقدس قم تحریر شد. كتبه علویه فى سنه 1313».[2]

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 11 منبع : فرهنگ فارسی معین (جلد ششم)

(ف. قزوین 990 ه.ق) از نقاشان معروف و خواهرزاده كمال‏الدین بهزاد (ه.م) است كه در خدمت او این هنر را كسب و به مرتبه عالى رسید. طراح و صورت‏ساز بى‏نظیر بود و در خطاطى و شطرنج نیز به غایت استاد و گاهى شعر مى‏گفت. پدر او حیدرعلى از اهل تربت بوده است به همین جهت او را تربتى نوشته‏اند. ولى نشو و نمایش در تبریز و قزوین است. مظفرعلى نزد شاه طهماسب معزز و محترم بود و تصاویر عمارت دولتخانه و چهل ستون در قزوین اكثراً از اوست.

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 13 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س سیزدهم ق)، نقاش و قلمدان‏ساز. هنرمند دوره‏ى ناصرى است. تنها اثر وى قلمدان گل و مرغى زیبایى است كه بر رویه آن، دو پرنده تنها جلب نظر مى‏كند و رقم «كمترین مختار» دارد.

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 11 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س یازدهم ق)، نقاش. هنرمند اهل هرات بود. ازآثار رقم‏دار وى، تصویر فرمانروایى است كه كلاه سفید عمامه‏اى به سر گذاشته و به تمام سلاحهاى جنگى مجهز است. در بالاى تصویر به خط نستعلیق نوشته شده: «حسب الحكم حضرت نواب جهانبانى صورت تحریر یافت. بنده‏ى دولتخواه عبدى مصور بدارالسلطنه هراه... فى شهر محرم الحرام...». لازم به ذكر است به گفته‏ى صاحب «احوال و آثار نقاشان» تاریخ نقاشى به وضوح دیده نمى‏شده، ولى حدود 1058 ق به نظر مى‏رسیده است.

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 13 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س سیزدهم ق)، نقاش، مذهب و قلمدان‏ساز. هنرمند ماهر شیرازى بود كه از طرف ناصرالدین شاه مفتخر به لقب مذهب‏باشى شد. وى در تمام شیوه‏هاى طلاكارى و تذهیب و تشعیر و افشان و حل‏كارى و ترصیع الوان سرلوحها، استادى تمام عیار بود. همچنین در آبرنگ و قلمدان و جلدسازى نیز استاد بود و در گل و مرغ و تصویر و شبیه‏پردازى دستى موزون داشت. از آثار وى، قلمدان زیبایى كه در انواع شیوه‏هاى طلاكارى تصویر شده و در وسط رویه آن، گل و مرغ جلب نظر مى‏كند و در كناره‏ها رقم «یا وهاب 1271» دارد؛ تذهیب و آرایش قرآنى كه به خط میرعلى كاتب شیرازى است، با رقم: «قد فرغ من تذهیب القرآن... عبدالوهاب 1277»؛ جلد قرآنى با تذهیبهاى انبوه و افشان گل گشنیزى كه در حواشى كناره‏ها،نقوش اسلیمى جلوه‏گر است، با رقم: «ذهبه العبد المذنب عبدالوهاب 1282»؛ قلمدانى كه به انواع نقوش اسلیمى ترصیع و تذهیب شده و در وسط رویه آن، دسته گل الوانى به نازك‏قلمى تصویر گشته و در كناره‏ها رقم «یا وهاب 1289» دارد.

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 10 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س دهم ق)، نقاش. اهل كاشان و پدر عبدالعزیز نقاش بود. سید احمد آهوچشم، در مرقع امیر غیب‏بیگ كه در زمان شاه طهماسب اول ترتیب یافته، هنر این پدر و پسر را ستوده است. از آثار وى «دیوان» شعر مى‏باشد.

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 14 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س چهاردهم ق)، نقاش و قلمدان‏ساز. از سادات حمزوى شیراز بود و در چهره‏سازى گل و مرغ دست توانایى داشت. از آثار وى قلمدان زیبایى است كه در وسط رویه آن، تصویر دخترى با لباسهاى رنگى ترسیم شده و پایین و بالاى آن با گل و مرغ زیبا آراسته شده و حواشى قلمدان نیز منظره‏ى گل و مرغ ساده دارد، با رقم: «عبدالوهاب حمزوى شیرازى 1336».

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 13 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(وف 1321 ق)، نقاش و قلمدان‏ساز. ملقب به مطلب‏خان و مستشار پستخانه. دختر وى یكى از زنان ناصرالدین‏شاه بود. در دوران كودكى از اصفهان به تهران آمد و تحت نظر استادان فن به تكمیل هنر پرداخت. ابتدا قلمدان‏سازى مى‏كرد و گاهى آبرنگ نیز مى‏ساخت و چون علاقه‏ى خود را به رنگ و روغن زیادتر دید، به این شیوه روى آورد و مورد توجه واقع شد. در 1275 ق به همراهى میرزا حسین‏خان مشیرالدوله و میزا على‏اكبرخان، مزین‏الدوله، جزو چهل و دو نفر شاگردان انتخابى، به فرانسه اعزام شد و در سبك كلاسیك صاحب كمال گردید. پس از بازگشت به ایران، در 1295 ق در اداره‏ى پستخانه مشغول به خدمت شد و در 1309 ق مصنب سرتیپى به او محول گردید. وى تا 1317 ق در اداره‏ى پست به سمت مستشار و تحویلدار كل مشغول به كار بود. در 1321 ق، به همراه میرزا محمودخان حكیم‏الملك به رشت رفت و در آنجا درگذشت. از آثار وى: تصویر رنگ و روغنى باغى پردرخت كه دیواركشى شده و منظره‏ى كوه و فضاى زمین وسیع در روبروى باغ دیده مى‏شود، با رقم: «بنده‏ى درگاه میرزا مطلب»؛ تصویر مدادى میرزا حسین‏خان مشیرالدوله كه بسان بهترین كارهاى نقاشان اروپایى به فرجام رسیده، با رقم: «عمل كمترین میرزا مطلب اصفهانى در پاریس اتمام یافت 1292».

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 12 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س دوازدهم و سیزدهم ق)، نقاش. هنرمند دوره‏ى زندیه و اوایل قاجاریه بود كه در سیاه‏قلم و آبرنگ‏سازى سلیقه‏ى نیكو داشت. از آثار وى: تصویر گل و مرغى شیوا به آبرنگ كه رقم «كمترین عبدالمحمد» دارد؛ تصویر دسته گلى پرآرایش با رقم: «كمترین عبدالمحمد میزاجانى 1205».

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 14 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(وف ح 1350 ق)، نقاش و قلمدان‏ساز. در اصفهان به دنیا آمد و همان جا درگذشت. وى در قلمدان‏سازى و آبرنگ و در رنگ و روغن و تذهیب‏كارى مهارت داشت. از آثار او: تصویر حضرت على (ع) به رنگ و روغن، با رقم: «عبدالله مصور 1330»؛ قلمدان جعبه‏اى كه در رویه آن و رد داخل مدالیونهاى متعدد، تصاویرى از عرفا و دراویش را تصویر كرده و كناره‏ها را با مناظر دریا و كوه و دشت و صحرا آرایش داده و رقم گذاشته است: «رقم عبدالله مصور»؛ منظره‏ى غدیرخم كه پیامبر اكرم (ص) روى چند جمازه‏ى شتر رفته و حضرت على (ع) را به جماعت مؤمنین معرفى مى‏نماید، با رقم: «كمترین عبدالله مصور اصفهانى».

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 10 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س دهم ق)، نقاش و مذهب. وى در تذهیب و ترتیب سرلوح‏ها و شمسه‏ها دستى توانا داشت. رنگ روغن را به مهارت كار مى‏كرد و مدت بیست سال در كتابخانه‏ى شاهزاده سلطان ابراهیم میرزا به مشهد رفت و در آن شهر ساكن شد و همان جا درگذشت. از آثار وى: تذهیب نسخه‏ى «دیوان» سلطان ابراهیم میرزا متخلص به جاهى، كه جمال مشهدى خط آن را نوشته است، با رقم: «در مشهد مقدس... مولانا عبدالله المذهب الشیرازى صورت اتمام یافت فى شهور سنه 989 كتبه جمال المشهدى...»؛ دو تصویر شیوا و پرمایه كه یكى از آنها، تصویر شاهزاده‏اى است كه در آلاچیق مزین و الوانى نشسته و به پذیرایى مهمانان اشتغال داشت و دیگرى تصویرى از جمع مهمانان همان شاهزاده است با رقم: «عمل عبدالله مذهب»؛ تصویر مرد رهگذرى كه كلاه ساده‏ى نمدى به سر گذاشته و لباسى بسان شیوه‏ى دوران صفوى به تن كرده است، با رقم: «عمل عبدالله مذهب».

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 10 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س دهم ق)، نقاش، خطاط و شاعر. ملقب به شیرین قلم. هنگامى كه همایون شاه در سال 951 ق جهت سیاحت و دیدار شاه طهماسب به ایران آمد، از شاه صفوى خواست كه تعدادى از هنرمندان را همراه وى روانه‏ى هندوستان سازد؛ این امر به دستور شاه طهماسب انجام گرفت، اما وى به عبدالصمد و میر سید على اجازه‏ى این سفر را صراحتا اعلام ننمود؛ سپس در سال 955 ق این دو و جمعى دیگر از هنرمندان بدون رخصت شاه صفوى جهت دیدار همایون شاه خود را به قندهار رساندند و سپس همراه او به هندوستان رفتند بدین ترتیب مكتب معروف هند و ایرانى پایه‏گذارى شد. شیرین قلم در زمان اكبرشاه، به منصب چهارصدى نایل شد و به سال 985 ق امین دارالضرب فتح‏پور و به سال 994 ق صاحب دیوان ولایت مولتان گردید. عبدالصمد در رشته‏هاى گوناگون تصویرسازى، از قبیل شبیه‏سازى و چهره‏پردازى و مجالس بزمى و رزمى و جانورسازى و گرفت و گیر و ارائه كوه و دشت و دمن قوى دست بود و خط نستعلیق را شیرین مى‏نوشت و شعر نیكو مى‏گفت. او در بعضى از آثار خود زرین قلم رقم زده است. شریف فارسى، ملقب به امیرالامراء، فرزند وى است. از آثار وى: تصویر مرد عمامه به سرى كه به همراه اسب خود در صحرا پیش مى‏رود و در زمینه‏ى دوردست تصویر، منظره‏ى كوه و تك درخت تنومند جلب نظر مى‏كند، با رقم: «عبدالصمد شرین قلم»، تصویر درویشى كه در بیدارى و هوشیارى نقش شده و گویا الهام پرمعنى نقاش از اشعار سعدى است كه به استادى رقم گذاشته: «بنده شكسته رقم عبدالصمد شیرین قلم»؛ تصویر مجنون با حیوانات وحشى كه در صحرا جمع گشته‏اند و در گوشه‏ى دیگر، تصویر جوانى است كه دهنه‏ى اسب را گرفته و از آن مخافظت مى‏كند، با رقم: «عمل نوروزى مولانا عبدالصمد... 965». ده اثر دیگر وى در «احوال و آثار نقاشان» ذكر شده است.

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 13 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(ز 1320 ق)، نقاش و قلمدان‏ساز. وى به شیرازى موصوف بود و بعد از درك كمالات و اندوخته‏ى هنرى به تهران آمد و در مجمع‏الصنایع ناصرى، كارگاه هنرى دایر نمود. این هنرمند در تصویرسازى و چهره‏پردازى مهارت داشت و در فرنگى‏سازى و ارائه مناظر قوى‏دست بود. وى همچنین گل و مرغ را در شیوه‏ى كلاسیك و شیوه‏ى نقاشان روسى، طبیعى به عمل مى‏آورد و تذهیب و آرایش جوانب قلمدان، و در مواردى حل‏كاریها را به نازك قلمى ترسیم مى‏نمود. مولف «آثار عجم» در ذكر او گفته: «جز نقاشى به تحصیل حكمت الهى و ریاضى هم مشغول است». از آثار وى: تصویر سیاه قلمى گل سرخى كه در كمال استادى و در شیوه‏ى لطفعلى است و رقم «عمل كمترین مصطفى 1287» دارد؛ قلمدان عالى گل و مرغى كه در شیوه‏ى فرنگى‏سازى عمل آمده و در وسط رویه‏ى آن، تصویر حضرت مریم و مسیح (ع) جلب نظر مى‏نمود، بار قم: «مصطفى شیرازى»؛ قلمدان مرغشى پرحلاوتى كه در رویه‏ى آن، تصویر حضرت سلیمان در البسه و هیبت بخصوص بود، بار قم: «بنده مصطفى شیرازى 1320». پنج اثر دیگر وى در «احوال و آثار نقاشان» ذكر شده است.

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 13 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(وف 1274 ق)، خطاط، نقاش و مذهب. از معاصران و مصاحبان غلام محمد هفت قلمى بود. وى جوانى خوش اخلاق و خوش طبع و شیرین زبان بود كه در هنر نقاشى، تذهیب، جدول‏كشى، صحافى، علاقه‏بندى و سنگ تراشى مهارت داشت. او نستعلیق را به شیوه‏ى قدما مى‏نوشت و در خوشنویسى از روش رشیدا پیروى مى‏كرد و خود مجموعه‏ى نفیسى از آثار رشید را جمع آورد و بیشتر آنها را تذهیب و تزیین كرد و كم‏كم شباهت خط او به رشیدا به آنجا رسید كه بر خط خود رقم رشیدا مى‏نهاد. وى در ماه محرم مجلسى از خوشنویسان تشكیل مى‏داد و در باب خط و خطاطان مباحثات و مذاكرات مى‏كرد. رضوى در بلواى هندوستان هدف گلوله واقع شد و درگذشت. از آثار وى: یك قطعه در موزه‏ى باستان‏شناسى دهلى، به قلم دو دانگ و كتابت متوسط، با رقم: «مسوده محمد امیر، در سنه‏ى یكهزار و دوصد و پنجاه و هفت هجره النبویه تحریر یافت»؛ تصویر پر زیب و زینت كه براى سلطان عالم تهیه كرده و مجموعه‏ى پرحلاوتى از هنر تذهیب و تشعیر است وى در آخر كتاب خود را عبداللطیف خوانده و رقم نهاده: «به تاریخ غره محرم‏الحرام سنه 1276 هجرى»؛ از دیگر آثار این هنرمند كتابى زیبا كه مینیاتور نیز دارد و یكى از آنها تصویر خود سلطان عالم بوده كه در بالاى تصویر نوشته شده: «شبیه دست در دست گرفته، فهمانیدن سلطان عالم نواب سرفراز مخلص صاحبه را سنه 1262».

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 14 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(ز 1312 ش)، نقاش. وى در آب‏رنگ و رنگ روغنى و شبیه‏سازى دست داشت. از آثار رقم‏دار او تصویر رنگ و روغنى ارباب كیخسرو است كه رقم «جعفر» و تاریخ 1312 ش دارد.

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 13 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س سیزدهم ق)، نقاش. وى از نقاشان پرابتكار و شیرن قلم دوره فتحعلى شاه است كه رموز و فنون تصویرسازى را از پدر خود به ارث برده و در امر نگارگرى به مهارت و استادى نایل شده است. او در تصاویر روغنى (لاكى) و رنگ و روغن پرمهارت و شیرین‏قلم بود و در چهره‏سازى و شبیه‏پردازى و ارائه مجالس بزمى دست پرتوانى داشت. از آثار وى: قلمدانى در نهایت استادى حواشى بیرونى آن تصاویر گوناگون دارد و حاشیه درونى آن زرین است، با رقم: «جعفر بن صادق 1231»؛ تصویر بزرگ فتحعلى شاه، با: «رقم چاكر دولت جعفر فى شهر رجب المرجب سنه 1236».

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 16 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(؟)، نقاش. از نقاشان بنام عصر خود بود و علاوه بر نقاشى در كارهاى روغنى، در جلد و قلمدان‏سازى نیز دستى توانا داشت كه آن را از سجع انحصارى نام نقاش در ذیل جلد كتابى كه از وى به یادگار مانده است، مى‏توان فهمید. در رویه‏ى جلد آن، گل سرخ خوشرنگى با غنچه‏ها و برگهاى سبز نقش شده است و حواشى آن با تذهیب استادانه‏اى حل‏كارى گردیده و رقم آن به خط زیباى نستعلیق چنین است: «و اذكر فى الكتاب اسمعیل».

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 13 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س سیزدهم ق)، نقاش. در زمان سلطنت محمدشاه قاجار متولد شد. به هنر تصویرسازى علاقه‏مند بود. از آثار رقم‏دار وى: قلمدان ابرى خوبى است كه در رویه آن تصویر بزمى است، با رقم: «اسمعیل میرزا» و دیگر، تصویر آبرنگى جوانى با حواشى مذهب و تشعیر استادانه و رقم: «اسمعیل میرزا».

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 12 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س یازدهم و دوازدهم ق)، نقاش. از استادان نقش‏آفرین بر روى پارچه بود. از آثار نفیس و رقم‏دار او: علم پارچه‏اى زیبایى است كه در وسط آن سوره‏ى اذا جاء نصراللَّه... به شیواترین خطى بافته شده و رقم «عمل‏العبد اسماعیل كاشانى» دارد. در حاشیه ترنج، این بیت ماده تاریخ‏دار زیر نوشته شده است: رایت فتح ابد گردید تاریخ شروع (1106) «رایت نصر من اللَّه» بهر اتماش علم (1107)

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 13 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(وف 1290/1285 ق)، نقاش رنگ و روغن، قلمدانكار و خطاط. نقاشى را در مدرسه‏ى دارالفنون و زیر نظر زبده‏ترین استادان زمان خود آموخت. در اغلب رشته‏هاى هنرى، از قبیل: آبرنگ و سیاه‏قلم و نقطه‏پردازى و شبیه‏سازى پراستعداد بود. آثار رنگ و روغنى خود را با رنگهاى شاد و زنده تصویر مى‏كرد و بعضى اوقات از رنگ سیاه و سفید استفاده مى‏كرد و رنگ و روغن را به روش سیاه‏قلم مى‏ساخت. وى زمینه‏ى آثار خود را با گل و برگهاى شاد و زنده و ابتكار مخصوص پر مى‏كرد. در خطاطى نیز روش خاصى داشت. و از روى خطوط میرزا غلامرضا خوشنویس باشى مشق و با قلم‏مو نقاشى مى‏كرد. به خاطر اعتقاد باطنى خاصى كه به حضرت على (ع) داشت، موضوعات هنرى را از بین اقطاب و اخوان صفا و قلندران پاكباخته انتخاب و ترسیم مى‏كرد. وى شاگردان بسیارى را تربیت كرد و از آن جمله: على‏اكبر مصور معروف به حجار. از آثار وى: تابلوى «ذبح اسماعیل»، در اندازه‏ى بزرگ كه تصویر خیالى ابراهیم و اسماعیل و شمارى چند از فرشتگان را نقش‏بندى كرده و با نبوغ هنرى خود جنبه‏ى ملكوتى چشم‏گیرى به آن تابلو داده است. و این اثر عالى جزو آثار فاخر تزیینى مى‏باشد؛ مجلس چایخورى مانند، قصه‏ى معروف یوسف و زلیخا، با رقم: «اسمعیل- غرض نقشى است كز ما باز ماند»؛ دو تابلوى زیبا، به خط نستعلیق استادانه شش دانگ با نام والقاب امین‏السلطان اتابك، با رقم:«اسماعیل»؛ شمایل آبرنگ امیرالمؤمنین با حسنین، با: «رقم كمترین فدویان اسماعیل جلایر»؛ تصویر رنگ و روغن میرزا حسین‏خان سپهسالار بر روى اسب كه صورت تصویر را در شیوه‏ى امپرسپونیسم و با تكه رنگهاى گوناگون تصویر كرده است، با رقم: «عمل نقاش دولت علیه ایران اسمعیل بن المرحوم حاج زمان خان جلایر». در «احوال و آثار نقاشان» به پانزده اثر دیگر وى نیز اشاره شده است.

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 13 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س سیزدهم ق)، طراح و نقاش. هنرمند دوران فتحعلى‏شاه قاجار بود و در عاج‏تراشى مهارت اشت. از آثار وى تصویر یكى از رجال قاجارى بر روى چوب سیگارى از عاج و یا عقیق سفید است كه به مهارت تمام عمل آوره و رقم نهاده: «قلم محیط».

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 10 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(وف بعد از 932 ق)، نقاش. از هنرمندان مكتب هرات و معاصران بهزاد بود. از آثار وى: چهل و سه تصویر نسخه‏ى «بوستان» سعدى، كه پیش از 908 ق، توسط شهسوار كاتب كتابت شده است؛ دو تصویر از نسخه‏ى «كلیات» سعدى، كه به تاریخ 932 ق، توسط مرشد كاتب شیرازى كتابت شده است.

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 10 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(ز 963 ق)، مذهب، نقاش، خطاط و شاعر. هنرمند ذوفنونى از دیار هرات است كه به غیر از فن تذهیب، در چهره‏پردازى و ارائه مجالس پر ازدحام و تزیین و آرایش قصرها نقاشى پر اعتبار به شمار مى‏آمد و پیرو مكتب بخارا و هرات بود. او خطوط نستعلیق و رقاع را خوش مى‏نوشت و از شاگردان میرعلى هروى بود و شعر را نیز نیكو مى‏سرود. عبداللَّه سلطانى از شاگردان وى است. از آثار او: یك نسخه «سبحة الابرار» جامى، با رقم: «كتبه العبد محمود المذهب الهروى... سنه 951»؛ یك قطعه به قلم دو دانگ و كتابت خوش به سفیدآب، با رقم: «كتبه المذنب محمود المذهب...»؛ یك قطعه از مرقع شاه اسماعیل، به قلم دو دانگ خوش الوان، با رقم: «كتبه المذنب محمود المذهب...»؛ تصویر امیرعلیشیر نوایى به حالت ایستاده، با رقم: «عمل محمود مذهب» دارد؛ تصاویرى در نسخه‏ى «بوستان» سعدى كه به 963 ق كتابت شده و مینیاتورهاى متعددى از «محمود مذهب» دارد. چندین اثر دیگر او در «احوال و آثار نقاشان» ذكر شده است.

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 9 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(وف 880 ق)، خطاط، نقاش و شاعر. در هرات به دنیا آمد. بدان جهت به او طباخ گفته‏اند كه پدرش شغل آشپزى داشت و عبدالله در دكان پدر مشغول كار بود. اغلب تذكره‏نویسان او را در اقلام سته شاگرد جعفر تبریزى دانسته‏اند. در خط نستعلیق نیز مهارت داشت و در خط ثلث پیروى یاقوت مى‏كرد. به قول مؤلف «گلستان هنر» وى در زرافشانى و وصالى نیز دست داشته و اكثر كتیبه‏هاى عمارات هرات، خصوصا گازرگاه و مشهد به خط اوست. گویند وى ابتدا در هرات به تحصیل علوم پرداخت، آن‏گاه به بغداد رفت و چون در آنجا نیز از كسب معلومات فراغت یافت به هندوستان رفت و در خدمت پادشاه زمان و وزرا مقامى عالى یافت و در شعر نیز قصیده‏سرا بود. مرگ عبدالله در هرات اتفاق افتاد. از شاگردان او، حافظ فوطه‏اى، محمود كاتب و عبدالله بیانى معروف به خواجه مروارید درخور ذكرند. از آثار او: یك قطعه به قلم نستعلیق كتابت متوسط، در ضمن سایر اقلام،با رقم: «مشقه العبد الراجى عبدالله هروى، فى سنه ست و اربعین و ثمانمائه...»؛ یك قطعه از مرقع بایقرا- طهماسب، به خط ریحان دو دانگ جلى و رقاع دو دانگ جلى و نسخ كتابت خفى عالى، با رقم: «كتبه... عبدالله الهروى.. سنه تسع و خمسین و ثمانمائه بدارالملك سمرقند...»؛ یك نسخه ادعیه، با عنوان «حفظ الآیات» در ضمن سایر اقلام، چند صفحه به قلم كتابت متوسط، با رقم: «خدم بكتابه هذه الدعوات... عبدالله الهروى... سنه ست و ستین و ثمانمائه بدارالملك هراه...»؛ یك قطعه از مرقع، به خط نسخ نیم دو دانگ جلى خوش، با رقم: «مشقه عبدالله الطباخ»؛ یك قطعه از مرقع ثلث سه دانگ جلى ممتاز و توقیع كتابت جلى و نسخ كتابت خفى عالى، با رقم: «مشقه العبد... عبدالله الهروى.. سنه ست و ستین و ثمانمائه...» (866) و چندین اثر دیگر كه در «احوال و آثار خوشنویسان» به آنها اشاره شده است.

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 12 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س سیزدهم ق)، نقاش و معمار. ملقب به معمارباشى و نقاش‏باشى. هنرمند پراعتبارى بود كه در دستگاه فتحعلى‏شاه و محمدشاه و اوایل سلطنت ناصرالدین شاه قاجار مقام والایى داشت. از آثار او معلوم است كه در موردى شیوه‏ى مهرعلى نقاش‏باشى را دنبال كرده و چه بسا كه شاگرد او نیز بوده است. عبدالله‏خان در چهره‏سازى و شبیه‏پردازى دقیق و پرمایه بود و در رنگ و روغن و آبرنگ و نقش تصویر بر روى مینا مهارت داشت. همچنین در طراحى و آرایش داخلى و خارجى قصرهاى سلطنتى و سایر عمارات نیز مقامى درخور تحسین دارد. از آثار وى: تابلوى رنگ و روغنى بزرگ و طویل صف سلام فتحعلى‏شاه كه اصل تابلو از میان رفته و فقط نشانه‏هایى از آن به یادگار مانده است؛ تصویر تمام قد عباس‏میرزا كه لباس سرخ رنگى به تن كرده و تاج مرصع و كنگره‏دارى بر سر گذاشته است و به خط نستعلیق زیبا رقم نهاده: «زد رقم بنده شه عبدالله فى سنه 1222»؛ تصویر آبرنگى شاهزاده خانمى‏كه در داخل دایره‏اى نقش بسته و به خط نستعلیق زیبا «رقم عبدالله نقاش‏باشى» دارد.

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 13 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س سیزدهم ق)، نقاش و خطاط. از اهالى شیراز بود و گل و مرغ و صورت‏سازى را استادانه انجام مى‏داد. این هنرمند، قلمدان و جلد و قاب آینه مى‏ساخت و در ارائه‏ى مجالس بزمى و رزمى و افسانه‏هاى ملى دست پرحلاوت داشت. وى علاوه بر فنون چهره‏پردازى، در تذهیب و طلاكارى و خط نستعلیق و شكسته نیز استاد بود و بسیار با سلیقه و هنرمندانه عمل مى‏نمود. از آثار وى: قلمدان رزمى پركارى كه رزم‏آوران، البسه‏ى جنگى پوشیده و به حالت سواره، با یكدیگر مصاف مى‏دهند و درحواشى قلمدان نیز، رستم مشغول تیراندازى است و در كناره‏ها اشعار رزمى شاهنامه، به خط نستعلیق سفید درج شده و بین آنها نیز تذهیب گشته و چنین رقم دارد: «بجهت پیش‏كش... حاجى معتمدالدوله... محمدولى بن جناب الصدر الشیرازى ربیع‏الثانى سنه 1297»؛ تصویر زن جوانى كه به روى قلمدان نقش بسته و قلیانى به دست گرفته و در حواشى آن، مناظرى از مسافران خوش‏گذرانى كه با درشكه‏ها، به سیر و سیاحت مى‏روند، جلب نظر مى‏كند و رقم «راقمه محمدولى 1298» دارد؛ قمدان گل و مرغى پر مهارتى در شیوه‏ى لطفعلى، كه داراى مناظر مختلفى است، با رقم: «محمدولى 1290».

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 9 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س نهم ق)، نقاش. از نقاشان دوره‏ى آق‏قوینلوها بود كه در خدمت سلطان خلیل و سلطان یعقوب به احترام مى‏زست و در مكتب تبریز و تركمان تصویر مى‏ساخت. اغلب كارهاى وى شبیه كارهاى استاد محمد سیاه‏قلم بوده و تزیینات و آرایش البسه‏ى نفرات تا حدودى به شیوه‏ى چینى مى‏باشد. از آثار وى: تصویر دو زن چینى كه روى صندوقچه‏اى نشسته‏اند و در جنب آنها نقش دو گل خوش حالت و با طراوت جلب نظر مى‏كند و كناره‏هاى صندوق به شیوه‏ى ایرانى تذهیب شده و به خط نستلعیق رقم «عمل استاد شیخى نقاش» دارد؛ تصویر دسته‏ى دراویش و گدایان پابرهنه كه در گذرگاهى اجتماع كرده و دو طلبه‏ى متفكر و خوش لباس به جمع آنها نظاره مى‏كردند، با رقم: «عمل شیخى الیعقوبى». سه اثر دیگر وى در «احوال و آثار نقاشان» ذكر شده است.

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 10 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س دهم ق)، نقاش و شاعر. اهل كرمان بود و در نقاشى و شعر مهارت داشت. در «تحفه سامى» آمده: «درنقاش بى‏بدل بود و در ملایى مكمل». این مطلع از اوست: طره‏ات مار خفته را ماند چهره، ماه دو هفته را ماند

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 10 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س دهم ق)، نقاش و خطاط. وى در نقاشى ماهر بود و خط را نیز نیكو مى‏نوشت، در مرقع بهرام میرزا قطعه خطى از این نقاش موجود است كه به قلم نیم دو دانگ و كتابت خوش نوشته و چنین رقم دارد: «عرضه داشت بنده‏ى خاكسار شیخى بیك نقاش...».

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 9 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س نهم ق)، نقاش و خطاط. از هنرمندان گمنام و اهل اصفهان بود. تنها اثر وى، نسخه‏اى مصور است كه جهت اسكندر سلطان ابن عمر شیخ به سال 816 ق كتابت و مصور ساخته است. یك صفحه‏ى مصور این نسخه، تصاویرى متنوع و اعجاب‏آور است كه بعضى از افراد سوار شترمرغ و شیر و اژدها شده و در جاى دیگر، یك انسان دو سر و كسى كه در انتهاى دستش سر انسانى روییده است، دیده مى‏شود. و در ذیل هر تصویر، تعبیراتى یاد نموده كه بعضى از آنها، مثلا در تصویر كسى كه یك دستش سر انسان روییده، نوشته شده: «صورت پر سیاوش، اما آن چه منجمان گویند كه بر فلك‏البروج است از صورت قطب شمالى، سر بریده غولى بر دست چپ دارد...» و رقم نهاده: «كار شیخ وردى».

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 14 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س چهاردهم ق)، نقاش و قلمدان‏ساز. وى شاهزاده پر استعداد قاجارى بود و در شبیه‏پردازى و قلمدان‏سازى دستى بكمال داشت. از آثار او: قلمدان زیبایى كه بر رویه آن تصویر بسیار شبیه مظفرالدین‏شاه قاجار نقش بسته و حواشى و جوانب آن از گل و مرغ پرمایه و رنگین آذین شده و حواشى قلمدان طلایى است، با رقم: «كمترین رضاى قاجار».

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 13 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س سیزدهم ق)، نقاش. وى در نقاشیهاى روغنى و آبرنگ دست داشت و جانورسازى را نیك مى‏دانست. از آثار وى: جعبه انفیه‏دانى به اندازه‏ى قوطى كبریت كه در رویه آن تصویر شترى پر حالت نقش شده، با: «رقم رضا قلى سنه 1277».

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 11 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س یازدهم ق)، نقاش. تصویرساز و شبیه‏پرداز عصر خود بود. از آثار وى «تصویر كامران شاه هراتى» است كه اكنون در كتابخانه ملى قاهره مضبوط است.

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 11 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(ح 1044 -980 ق)، نقاش. زندگانى وى برخلاف معاصرانش كه كم و بیش در تواریخ نامى از آنان ذكر شده، هیچ روشن نیست. اما اطلاعات متفرقه و اندكى كه در زیرنویسهاى رقم‏دار آثار این هنرمند دیده مى‏شود، مختصرى از احوال رضا عباسى را براى ما آشكار مى‏سازد. نام و احوال وى با دو هنرمند معروف معاصرش یعنى علیرضا عباسى، خوشنویس و مقرب شاه‏عباس، و آقا رضا كاشانى نقاش خلط شده و شبهه ایجاد كرده است. رضا عباسى نقاش مورد بحث سواى این دو است. وى قبل از دریافت لقب عباسى خود را به نام «مشقه رضا، رضا مصور، رضا، كمینه رضا» خوانده و بعد از دریافت لقب عباسى كه از سال 1020 ق شروع شده، با رقم «رضا عباسى» یا «كمینه رضا عباسى» مرقوم داشته و به نام خود ثبت كرده است. او ممكن است یكى از شاگردان استاد محمدى هراتى و یا اینكه مقلد آثار او باشد.از خصوصیات نقاشیها و تصاویر وى دقت و ملاحظه در كلیه شئون زندگى است كه دستى شیرین داشته و در گرفت و گیر و جانورسازى و آرایش مجالس رنگى به روى پارچه‏ها و كاشیها استاد نادرى بوده است. همچنین با ترسیم خطوط دورانى و موزون ناپایدار خود كه به استادى تمام بر روى كاغذها نقش مى‏بست، تصاویر خیالى را با ابداعى بى‏همتا كه با قدرت تكنیكى پر مهارتى همراه بوده ارائه داده و برترى هنر او را بر سایرین آشكار ساخته و اصل رااز بدل روشن كرده است. از شاگردان معروف وى كه در حد خود از استادان طراز اول بوده، استاد معین مصور است و از دیگر شاگردان او مى‏توان: شفیع عباسى، افضل مصور حسینى، شیخ محمود، حبیب‏اللَّه مشهدى و شاه قاسم را نام برد. از آثار وى: تصور شیر نشسته به سیاه قلم كه بسیار استادانه و پر مهارت است، با رقم: «هو- بجهت فرزندى اعزى معینا مشق شد. رقم كمینه رضا عباسى»؛ تصویر پر مهارت پیرمردى كه روى زمین دراز كشیده و دست راست خود را به زمین تكیه داده است و در زمینه‏ى برگهاى بزرگ چنارى دیده مى‏شود، با رقم: «در روز چهاردهم ذى حجةالحرام سنه‏ى 1031 باتمام رسید. رقم كمینه رضا عباسى»؛ تصویر قیافه‏ى پر حالت و لباس پر آرایش جوان خدمتكارى كه قهوه درست مى‏كرد و در مقابل سماور قهوه جوش جلب نظر مى‏كند، با رقم: «هو- غره رجب المرجب 1039 باتمام رسید- رقم كمینه رضا عباسى»؛ تصویر مجنون در صحرا كه با حیوانات محشور شده است و منظره‏ى كوه و درختان استادانه است و مجنون روى سنگى نشسته و خرگوشى به دست گرفته است، با رقم: «هو- روز چهارشنبه دوازدهم شهر ربیع‏الاول سنه‏ى 1038 این محلس باتمام رسید. رقم كمینه رضا عباسى عفى عنه»؛ تصویر جوانى كه روى بالشى دراز كشیده و به سگ خود آب مى‏دهد، با رقم: «هو- در روز پنجشنبه بیست و دوم شهر رمضان المبارك 1043 بجهت... باتمام رسید. برهنه پا و سر عشقم دواند. دوان كوچون غلامان فرنگى. چهل و شش اثر دیگر وى در «احوال و آثار نقاشان» ذكر شده است.

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 10 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س دهم ق)، نقاش، خطاط و شاعر، متخلص به جدایى. اصل وى از ترمذ بود. همراه پدرش به تبریز آمد و در كتابخانه‏ى شاه طهماسب به فعالیت هنرى پرداخت. بعدها به هند رفت و در دربار جلال‏الدین اكبر شاه لقب نادرالملك همایون شاهى یافت. جدایى با غزالى مشهدى معاصر بوده و با وى مكالمات و مناقشات داشته است. مشهورترین همكاران یا استادان وى كه مدتى با آنها همكارى داشته، استاد میرك و سلطان محمد تبریزى بوده‏اند. میر سیدعلى علاوه بر شیوه‏هاى متنوعى كه در آرایش و تزیین و طراحى و تنظیم نسخه‏ى «حمزه‏نامه» به كار برده، در چهره‏پردازى، صنعت تذهیب، آبرنگ و نقاشیهاى روغنى و بخصوص جلدسازى نیز مهارت والایى داشت. در خط نستعلیق و ثلث شیوا قلم بود و تزیینات خطوط كوفى را هم خوب مى‏دانست. جدایى در غزلسرایى ماهر بوده و قصاید و مقطعات و رباعیان نیز داشته است. از شاگردان وى، دسونته، شیخ حسین، شیخ على و شیخ هاطم (حاتم)، از همه معروفترند. میر سیدعلى و عبدالصمد شیرین قلم مكتب هنر نقاشى جدید را كه مایه‏ى اصلى آن از ایران بود، در هند پایه‏گذارى كردند. از آثار گرانقدر او كه زیر نظر و همكارى وى و در معیت سایر استادان ایرانى و هندى به نقش در آمده، نسخه‏ى «حمزه‏نامه» مصور است كه حدود پانزده سال به طول انجامیده است. از دیگر آثار وى: تصویر شكار بهرام گور در معیت روزبه و همراهان؛ تصویر خطاط جوانى كه رحل كوچكى به جلو نهاده و روى آن كتابى قرار دارد و مطالعه مى‏كند، با رقم: «صوره سیدعلى نادرالمك همایونشاهى»؛ تصویر مجنون كه زنجیرى به گردن آویخته و به حضور لیلى آمده است، با رقم: «عمل میر سیدعلى»؛ مجمع روحانیون مسلمان، كه قبل از سفر به هند تصویر كرده است و به خط نستعلیق رقم «كار میر سیدعلى» دارد. هشت اثر دیگر وى در «احوال و آثار نقاشان» ذكر شده است.

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 13 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س سیزدهم ق)، نقاش. سیاه قلم و قلمدان‏ساز گمنام دوره‏ى ناصرى است. او به شیوه‏ى آقافتحعلى نقاش شیرازى نقاشى مى‏كرد و رنگ‏ها را پریده و خوش حالت مى‏ساخت. از آثار رقم‏دار وى: قلمدان گل و مرغى است كه به رنگهاى روشن نقاشى شده است و كناره‏هاى نقوش به سیاه قلم اصلاح گشته و در سمت راست رویه‏ى قلمدان به خط نسخ رقم «اسرار» دارد.

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 13 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س سیزدهم ق)، نقاش و مذهب. وى برادر میرزا محمود مذهب باشى و در تذهیب و زرنشان استاد بوده و بر روى قلمدانها هنرنمایى كرده است. از آثار وى: یك قلمدان گل و مرغ به سبك على اشرف است كه رقم ندارد.

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 13 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س سیزدهم ق)، نقاش. هنرمند پر ابتكار و خیاط شیرین‏دستى بود. از آثار رقم‏دار وى: كلاه درویشى كه به استادى تمام زینت شده و در كتیبه‏ها و ترنجهاى گوناگون، اشعارى به خط نستعلیق در وصف حضرت امیرالمؤمنین على (ع) درج شده است، با رقم «... حقیر اسحق الحسینى با تمام رسانید».

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 10 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(س دهم ق)، نقاش. از اهالى استرآباد بود و در جانورسازى و گرفت و گیر حیوانات دست داشت. تنها اثرى كه از وى بر جا مانده است، تصویر اژدهاى پرهیبتى است كه در صخره‏ى كوهها جا گرفته و اطرافیان را به وحشت انداخته است و به خط نستعلیق رقم «مشق محمدولى (یا میرزا ولى) استرآبادى» دارد.

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 14 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(تو 1287 ش)، خطاط و نقاش. در تهران متولد شد. ابتدا در مدرسه‏ى فیضیه‏ى قم به تحصیل پرداخت، ولى پس از چندى به علت علاقه به تذهیب و نقاشى نزد استادانى چون میرزا ابوالقاسم اصفههانى تذهیب، و حسین بهزاد نقاشى را فراگرفت. پس از آن تعلیم خط گرفت و نوشتن خطوط كوفى، نسخ، ثلث، رقاع، طغرا، ریحان و تعلیق را خوب فراگرفت. مدتى در ارتش خدمت كرد. سپس در وزارت پیشه و هنر و سازمان برنامه مشغول به كار شد و چندى نیز در شركت ملى نفت به امور دولتى اشتغال داشت. از آثار وى كتابى است تحت عنوان «مفتاح الخطوط» كه انواع خطوط را در آن درج كرده است.

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 16 منبع : مشاهیر زنان ایرانی و پارسی گوی

از زنان هنرمند. وى از زنان ایرانى بود كه در هند مى‏زیسته است. شفیعه بانو از نقاشان مرقع معروف گلشن بود و در اجراى بعضى تصاویر با هنرمندان تصویرساز دیگر همكارى مى‏نمود.

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 13 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(1311 -1228 ق)، شاعر، ادیب، خطاط و نقاش. اصلا كاشانى بود. پدر و جدش،فتحعلى خان صبا، هر دو از شعراى نامى بودند و در دربار فتحعلى‏شاه لقب ملك‏الشعرایى داشتند. محمود خان در تهران به دنیا آمد و علوم زمان خود را نزد عمویش، محمد قاسم خان فروغ آموخت. وى از اواخر عهد محمدشاه قاجار به كارهاى دیوانى پرداخت و سپس در دربار ناصرالدین شاه عهده‏دار مشاغل مختلف دولتى بود و از نزدیكان و ستایشگران او شمرده مى‏شد. محمود خان از فنون ادب و تاریخ و حكمت آگاهى داشت و در شعر تابع سخنوران قرن پنجم قمرى بود و اغلب خطوط، بویژه نستعلیق و شكسته را استادانه مى‏نوشت. او همچنین در تصویرسازى صاحب قلم و در چهره‏پردازى و شبیه‏سازى، نقاشى پر ابتكار بود و در مجسمه‏سازى و منبت‏كارى بر روى چوب و عاج و نیز قلمدان‏سازى مهارت داشت و تذهیب و تشعیر و روغن‏كارى را خود انجام مى‏داد. محمود خان در تهران وفات یافت و در زاویه‏ى حضرت عبدالعظیم حسنى به خاك سپرده شد. از آثار قلمى وى: «منشآت»؛ «دیوان» شعر، حاوى پنجاه و هشت قصیده و قطعه و چند شعر پراكنده و ناتمام و چهارده بند مرثیه به سبك «دوازده بند» محتشم كاشانى. به آورده‏ى صاحب «المآثر و الآثار»، وى تاریخى نیز در تراجم ارباب القاب دوران سلطنت ناصرالدین‏شاه نگاشته است. از آثار خطى وى: یك نسخه «گلشن راز» شبسترى، به قلم كتابت خوش، با رقم: «... بقلم شكسته رقم اقل چاكران... محمود كاشانى... سنه‏ى یكهزار و دویست و هشتاد و یك اتمام پذیرفت»؛ یك مرقع مشتمل بر بیست و دو رقعه، به اقلام مختلف، از جمله نستعلیق پنج دانگ و دو دانگ و كتابت و غبار خوش، با رقم: «مشقه العبد الاقل محمود كاشانى غفر له» و تاریخ‏هاى 1289 ،1288 و 1290 ق؛ مرقعى مشتمل بر سى و دو رقعه به اقلام مختلف، از جمله شكسته تعلیق، كتابت خفى خوش، با رقم: «مشقه العبد الاقل محمد كاشانى غفر له فى سنة 1289» و «العبد الاقل الاثم الجانى محمود الكاشانى سنة 1288» و قطعات مختلف دیگر. از آثار نقاشى وى: آبرنگ زیبا و استادانه‏ى شمس العماره، با رقم: «بنده درگاه محمود سنه 1285»؛ تصویر كاخ گلستان، در آبرنگ، با رقم: «بنده درگاه محمود سنه 1287»؛ قلمدان برازنده و شیوایى، با تصاویر مختلف، با رقم: «بنده درگاه محمود 1300»؛ تابلوى رنگ روغنى صحن مطهر حضرت امام رضا (ع)، با رقم: «بنده درگاه محمود 1303».

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 10 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(ز 1011 ق)، نقاش. وى پیرو شیوه‏ى اصفهانى بود و در سبك رضا عباسى و معین مصور نقش تصویر مى‏ساخت. از آثار او تصویر پیرمرد چوپانى است كه در شیوه‏ى رضا عباسى نقش نموده و چوپان پیر به چوبدستى خود تكیه داده و در محلى ایستاده است، با رقم: «به جهت دوست عزیزى سمت تحریر پذیرفت... 1011، الهى عاقبت محمود گردان».

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 10 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(ز 989 ق)، نقاش. از تصویرگران چابك قلم شهر هرات بود و در هنر خود ابتكارات جالب و پرمایه‏اى داشت. عده‏اى از محققین استاد محمدى را فرزند سلطان محمد عراقى دانسته‏اند. تا آنجا كه معلوم است وى از شهر و كاشانه‏ى اجدادى خود جدا شده و به استعداد ذاتى‏اش وارد نگارخانه‏ى شاه طهماسبى در تبریز گردیده و در آنجا مفتخر به شاگردى استاد سلطان محمد- كه دوران پیرى خود را سپرى مى‏كرده- گردیده است. استاد محمدى در تبریز موفق به ارائه مكتب نویافته‏اى شد كه بعدها پیروانى مانند رضا عباسى و معین مصور و محمد یوسف و محمد قاسم و سایرین پیدا كرد و این مكتب، تلفیقى استادانه از مكتب تبریز و هرات بود كه با مهارت زیركانه‏اى درهم آمیخته و شیوه‏ى جدیدى را ارمغان آورده است. این هنرمند در چهره‏سازى و مجلس‏آرایى و بسط و آذین مناظر طبیعى مهارت داشت و هیچ‏گونه تجملات و زیاده‏روى‏هاى تزیینى را در آثارش به كار نمى‏برد و با ارائه سادگى‏ها و مهارت عمیقانه‏اى كه به تصویر مى‏داد، آن را به طبیعت نزدیك مى‏ساخت. او همچنین صنعت تذهیب را خوب مى‏دانست و در آرایش تصاویر و پیرایش كناره‏ها استفاده مى‏نمود. استاد محمدى جزو اولین هنرمندانى است كه بعد از استاد بهزاد خواسته است عمده مهارت خود را در چهره‏پردازى و بخصوص چهره‏هاى بزرگتر به كار برد و حالات و سكنات صاحب چهره را به استادى عیان سازد. عمده تصویرهاى وى، مجالس مردمى و شلوغ و درهم است و هر اجتماع را در جاى خود نقش نموده و از افكار تخیلى و عارفانه دورى جسته است. از آثار وى: تصویر مجلس بزمى كه شاهزاده‏اى بر روى كرسى در باغى نشسته و مستخدمان از وى پذیرایى مى‏كنند، با رقم: «عمل استاد محمدى»؛ تصویر بزمى سماع و رقص درویشان، با رقم: «عمل استاد محمدى هروى»؛ تصویر پركار زندگى روستایى، با رقم: «قلم فقیر الداعى محمدى مصور فى شهور سنه 989». پانزده اثر دیگر وى در «احوال و آثار نقاشان» ذكر شده است.

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 11 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(ز 1068 ق)، نقاش. وى از شاگردان رضا عباسى بود و به شیوه‏ى وى و همچنین معین مصور نقش مى‏كرد. در تصویرسازى و چهره‏سازى و چهره‏پردازى و ارائه مجالس رزمى و بزمى و تك چهره‏سازى مهارت داشت و گل و مرغ و پرنده‏ها را نیز نیكو عمل مى‏آورد. از آثار او: نقش استادانه پادشاهان و پهلوانان قدیم ایران كه در این صحنه تصویر بروز و افراسیاب به پرمایگى نقاشى شده، با رقم: «محمد یوسف 1058»؛ تصویر جوانى در صحرا كه عمامه بزرگ و سایه‏دارى به سر نهاده و البسه دوران صفوى پوشیده است، با رقم: «مشقه محمد یوسف 1066»؛ تصویر پر مهارت پیرمردى كه عصا به دست گرفته و با زنى صحبت مى‏كند، با رقم: «فى مشهد مقدس معلى مذكى، رقم كمینه خاكسار محمد یوسف مصور 1068»؛ تصویر دو دلداده‏ى جوان كه زمینه‏ى اثر لاجوردى سیر است و به خط نستعلیق رقم نهاده: «رقم محمد یوسف الحسینى». در «احوال و آثار نقاشان» نه اثر دیگر از او ذكر شده است.

ملیت :  ایرانی   -   قرن : 13 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(ز 1315 ق)، نقاش. مشهور به ظهیرالسلطان و خان خانان. از هنرمندان دوره‏ى ناصرى و مظفرى بود. وى در آبرنگ و رنگ روغن مهارت داشت و از شاگردان مهدى مصورالملك و امین بیگ به شمار مى‏رفت. میرزا غلامحسین خان افضل الملك درباره‏ى او آورده كه محمد ناصر خان از جانب پدر والامقام خود به منصب ایشیك آقاسى باشیگرى دربار منصوب و به لقب نبیل ظهیر السلطان ملقب شد. این جوان بزرگ عقل با حداثت سن تكمیل بعضى از فنون كرده‏اند، بخصوص در فن نقاشى كه از اساتید قابل این دوره‏اند و مصور الملك در صحت كارهاى ایشان تصدیق دارد. از آثار وى: شبیه صفى علیشاه كه سالها زینت‏بخش تالار انجمن درویشان بود؛ تصویر آبرنگى مظفرالدین شاه، با رقم: «خانه‏زاد محمد ناصرخان، خان خانان 1315».