«محمدعلی» در اوایل دهه 1340 شمسی، موظف بود، چند روز در هفته برای تدریس به شهرستان قزوین برود. وی صبح ها پس از نماز، به قزوین عزیمت می کرد و شب ها دیر وقت به خانه بازمی گشت.

 «محمدعلی رجایی» در اویل دهه 1340 شمسی، موظف بود، چند روز در هفته برای تدریس به شهرستان قزوین برود. وی صبح ها پس از نماز، به قزوین عزیمت می کرد و شب ها دیر وقت به خانه بازمی گشت. روز 11 اردیبهشت 1342، رجایی پس از آن که در قزوین از اتوبوس پیاده شد و عازم دبیرستان بود، دستگیر و به زندان شهربانی قزوین منتقل شد. گزارش دستگیری ایشان به قرار زیر است:

ریاست محترم سازمان اطلاعات قزوین

محترما بعرض می رساند، در اجرای اوامر شفاهی آن ریاست، اینجانب باتفاق آقای فرامرز گروسی، در ساعت 6 و 45 دقیقه صبح روز 11/2/42 جهت دستگیری آقای محمدعلی رجایی، دبیر فرهنگ به خیابان پیغمبریه عزیمت و مراقبت مداوم بعمل آمد. نامبرده در ساعت 9 صبح، جلو دبیرستان مشاهده شد. با در دست داشتن یک کیف دستی، قصد داخل شدن به  دبیرستان محمد قزوینی را دارد، بلافاصله وی دستگیر و وسیله تاکسی شماره 177449 قزوین به اداره جلب گردید. پس از ورود به اداره، از وی بازرسی بدنی بعمل آمد و اوراق مضره و غیره بشرح زیر کشف گردید که شخصا پشت اوراق را با خط خودش نوشت. وسیله اینجانب به قزوین حمل گردیده و امضا نمود. بدینوسیله شخص فوق الذکر معرفی و اوراق کشف شده به پیوست تقدیم می گردد.     کبیری

1- اوراق مضره چاپی (سازمان کارگری  نهضت آزادی) دوازده برگ

2- زنجیر استبداد یک نسخه در دو برگ

3- پیش نویس خطی اعلامیه مضره، سه برگ

4-قبض ارسال یک پاکت سفارش، مورخه 9/2/42 از نارمک به گرگان، یکبرگ

5- نامه به رییس دبیرستان محمد قزوینی با پاکت مربوطه

6-کارت دعوت در جلسات هفتگی مجمع مسلمین، یک برگ

7-اوراق امتحانات هندسه، چهل و پنج برگ

8- برگ درخواست اشتراک از مجله نور دانش، یکبرگ

9 -تقویم بغلی بانک سپه، یکجلد

10-دفترچه بغلی که با خط، یادداشت های مضره نوشته شده است، یکجلد

11-قرآن مجید، یکجلد

محمدعلی رجایی در همین روز برای نخستین بار مورد بازجویی قرار گرفت که متن کامل این بازجویی را پیش رو دارید:

برگ بازجویی از آقای محمدعلی رجایی تاریخ: 42.2.11

س- هویت خودتان را بیان نمایید.

ج- اسم محمدعلی، شهرت رجایی، فرزند عبدالصمد، شماره شناسنامه 613 ، صادره از قزوین، متولد 1312 . شغل دبیر ریاضی فرهنگ قزوین، مسلمان، تبعه ایران، دارای سود و عیال، فاقد پیشینه کیفری، ساکن تهران - نارمک- خیابان سمنگان، منزل شخصی.

س- متعهد می‌شوید هرچه از شما سؤال شد حقیقت را بگویید یا خیر؟

ج- بله ان‌شاءالله.

س- شما در چه روزهایی از تهران برای تدریس به قزوین رفت و آمد می‌کنید؟

ج- چهارشنبه هر هفته به طور مرتب.

س- اعلامیه‌های مضره «سازمان کارگری نهضت آزادی» و اعلامیه مضره «زنجیر استبداد» که شما حامل آن بودید و در کیف شما کشف گردید. چه شخصی این اعلامیه‌ها را به شما داده است؟ معرفی نمایید.

ج- اشخاص مختلفی به منزل من می‌آورند و من همه هفته هر موقع که این اعلامیه به چاپ برسد، وسیله بنده به قزوین حمل و پخش می‌نمایم.

س- این اعلامیه‌های مضره که وسیله شما در روزهای چهارشنبه به قزوین حمل می‌گردد به چه اشخاصی می‌دهید؟ معرفی نمایید.

ج- چون من در قزوین هم فکر ندارم، به هر کس که به نظرم می‌رسید، در هرکجا بود می‌دادم و اگر شخص مناسبی پیدا نمی‌کردم، اعلامیه‌ها را در صورت امکان در کوچه‌های خلوت می‌ریختم و در غیر این صورت ناچار مراجعت می‌دادم.

س- اشخاصی که به آنها اعلامیه مضره داده‌اید معرفی نمایید.

ج- نام آنها را نمی‌دانم.

س-  شما اظهار نمودید که اشخاص مختلفی به منزلتان رفت و آمد می‌نمایند و اعلامیه‌ مضره که در تهران به چاپ می‌رسد به شما می‌دهند. چگونه اشخاصی که شما نمی‌شناسید، به منزل خود راه می‌دهید.

ج- هرگز این اشخاص به منزل من رفت و آمد نمی‌کنند، چون در محل به علت شغل معلمی شهرت دارم، منزل مرا پیدا کرده و اغلب بدون زدن درب به منزل می‌ریزند و یا به وسیله بچه‌ که در منزل هست داده و می‌روند و یادآور می‌شوم که وضعیت من برای آقای دکتر سحابی روشن است و از جهت رفت و آمد به قزوین اطلاع پیدا کرده‌اند.

س- اشخاصی که سبب انتشار این اعلامیه‌های مضره می‌باشند معرفی نمایید.

ج- آقایان دکتر سحابی و مهندس بازرگان (مهدی) و سیدمحمود طالقانی را به خوبی می‌شناسم.

س- شما در چه مواقع با آنها تماس می‌‌گیرید.

ج- پس از گرفتاری ایشان که در بالا به عرض رسید، فقط یک مرتبه در زندان قصر با آقایان مهندس مهدی بازرگان و آقای دکتر یدالله سحابی ملاقات کرده ام.

س- ملاقات شما در چه تاریخی با آنها بود و به اتفاق چه اشخاصی برای ملاقات نامبردگان رفته بودید.

ج- روز دوشنبه مورخ 42.1.26 به اتفاق آقای فریدون سحابی و عزت‌الله سحابی و دو نفر خانم در ساعت 15:30 برای مقالات وی به زندان قصر رفتیم. چون ایشان رئیس دبیرستان کمال در تهران و استاد دانشگاه می‌باشند و بنده در دبیرستان فوق‌الذکر مشغول تدریس هستم و ضمناً پاره‌ای از کارهای اداری آن دبیرستان نیز با بنده است برای دادن گزارش و گرفتن دستورهای لازم با وی ملاقات نمودم.

س- در موقع ملاقات شما با دکتر سحابی و مهندس بازرگان چه اظهاراتی شد و چه دستوراتی درباره پخش اوراق مضره و یا تهیه و چاپ آن به شما محول گردید.

ع- درباره کارهای...[نقص اسناد]

س- اعلامیه زنجیر استبداد را چه شخصی به شما داده و تعداد آن چند برگ بوده است.

ج- این نامه زنجیر استبداد که پهلویم بود، به ضمیمه اعلامیه‌های «نهضت آزادی» داده بودند چون در کیفم بود همراه خود به قزوین آوردم و قبلا هم مطالعه نموده بودم و قصد به کسی دادن آن را نداشتم و فقط یک نسخه در دو برگ بود.

س- اعضا «جبهه ملی» که با شما روابطی دارند بیان دارید؟

ج- چون من عضو وابسته به «جبهه ملی» نیستم کسی از آنها با من تماس نمی‌گیرد.

س- شما در کدام دسته وابسته هستید؟ بیان نمایید.

ج- بنده عضو «سازمان نهضت آزادی ایران» هستم.

س- شما در چه تاریخی به عضویت «سازمان نهضت آزادی ایران» در آمدید.

ج- بنده در سال تحصیلی 39 و 40 ثبت‌نام نمودم.

س- شما از تاریخ ثبت‌نام تاکنون چه فعالیت‌هایی نموده‌اید؟ شرح دهید.

ج- شرکت در مجالس رسمی و خواندن ترجمه قرآن در مجلس تعزیه عاشورای سال 1280 قمری در دزاشیب تهران و آوردن اعلامیه به قزوین روزهای چهارشنبه سال 41 و 42 و پخش آن در قزوین.

س- اشخاصی که در مجالس رسمی «نهضت آزادی» شرکت داشتند معرفی نمایید.

ج- 1- مهندس بازرگان 2- دکتر یدالله سحابی 3- محمود طالقانی 4- حنیف‌نژاد 5- عباس شیبانی 6- رحیم عطایی 7- حسن نظیه (نزیه). فقط اشخاص فوق را می‌شناسم ولی در موقع تشکیل مجالس رسمی در کلوپ نهضت واقع در خیابان کاخ و یا مسجد دزاشیب و مسجد هدایت عده زیادی تجمع می‌نمودند.

س- هیات موسسین «نهضت آزادی» چه اشخاصی هستند؟ معرفی نمایید.

ج- 1- مهندس مهدی بازرگان 2- دکتر یدالله سحابی 3- سید محمود طالقانی پیشنماز مسجد هدایت 4- حسن نظیه (نزیه) وکیل دادگستری در تهران 5- مهندس منصور عطایی استاد دانشکده کشاورزی کرج 6- رحیم عطایی

س- در «سازمان نهضت آزادی ایران» چه سمتی به شما محول شده است؟ بیان نمایید.

ج- بعد از ثبت‌نام قرار شد در کلوپی که در خیابان کاخ است، متصدی کتابخانه شوم ولی قبل از تشکیل کتابخانه محل کلوپ بسته شد و پس از آن هیچ اطلاعی از وجود و یا چگونگی آن ندارم.

س- اعضاء «نهضت آزادی ایران» که در قزوین می‌باشند و با شما همکاری دارند معرفی نمایید.

ج- بنده قبلا به عرض رساندم که در قزوین هم‌فکر ندارم.

س- به طوریکه اطلاع رسیده، شما در چند ما قبل، اغلب اوقات اعلامیه‌های «جبهه ملی» را به قزوین حمل و توزیع نموده‌اید. اشخاصی که از شما اعلامیه می‌گرفته‌اند معرفی نمایید.

ج- بنده چون عضو «نهضت آزادی ایران» هستم، هیچ گونه فعالیتی برای «جبهه ملی» نکرده و تا زمانی که وضع «جبهه ملی» به همین صورت باشد، فعالیتی نخواهم نمود و چون ما طرفدار عقاید مذهبی هستیم و «جبهه ملی» هیچ گونه اثری در این مورد نشان نداده است لذا با «جبهه ملی» ارتباطی نداشته و تمایلی هم نداریم.

س- کدام یک از روحانیون و معلمین قزوین در «نهضت آزادی ایران» عضویت، متمایل می‌باشند.

ج- مرحوم سیدضیاءالدین سید جوادی به «نهضت آزادی ایران» متمایل بود و چون در سن 13 سالگی به تهران رفته ساکن شده‌ام اصولا با روحیه روحانیون قزوین آشنایی ندارم و از تمایل آنها اطلاعی ندارم. [پایان بازجویی]

پس از اتمام بازجویی، ساواکِ قزوین، گزارشی را به ساواکِ تهران ارسال می کند که متن آن بع این قرار است:

 


گیرنده: ریاست ساواک تهران

فرستنده: ساواک قزوین

موضوع: آقای محمدعلی فرزند عبدالصمد شهرت رجایی

از مدتها قبل با این ساواک اطلاع می‌رسد که نامبرده بالا دبیر ریاضی دبیرستان محمد قزوینی که یکی از اعضای مؤثر نهضت آزادی وابسته به جبهه ملی بوده برای اینکه اعمال پلید خود را بتواند در پوششی عملی کند محل تدریس خود را هم در تهران و هم در قزوین به نحوی تعیین و تنظیم نموده که در تهران پس از تماس با عناصر و عوامل احزاب مزبور و اخذ آموزش‌های لازم به قزوین آمده ضمن انتشار اوراق مضره دبیران و دانش‌آموزان و کارگران و به طور کلی مردم را بر علیه دولت و مقام شامخ سلطنت بدبین و موجب ناامنی در منطقه گردد.

پس از تحقیق و بررسی معلوم گردید که وی روزهای چهارشنبه هر هفته پس از تماساهای متوالی با عناصر بالا اوراق مضره با خود به قزوین حمل و بین مردم انتشار می‌دهد که در نتیجه روز چهارشنبه 42.2.11 وسیله مأمورین نامبرده تحت مراقبت غیر محسوس قرار گرفت و به محض ورود به قزوین و قبل از دخول به دبیرستان محمد قزوینی جلب و به این ساواک دلالت گردید که بلافاصله از کیفی که همراه داشت بازرسی در نتیجه اوراق مضره‌ای شامل 12-1 برگ اوراق سازمان کارگری نهضت ایران خطاب به کارگران 2- دو برگ اعلامیه زنجیر استبداد که در آن مطالبی علیه مقام شامخ سلطنت نوشته شهد است به تاریخ فروردین‌ماه 42، 3- سه برگ اوراق خطی مربوط به هدف دین 4- یک قبض پستی که از قرار معلوم یک بسته اوراق مضره برای گرگان جهت صالحی نام از تهران فرستاده است از وی کشف گردید.

در بازجویی که از نامبرده به عمل آمد خود را محمدعلی فرزند عبدالصمد شهرت رجایی دارنده شناسنامه 613 صادره از قزوین 1312 شغل دبیر ریاضی فرهنگ قزوین ساکن تهران نارمک خیابان سمنگان معرفی و اظهار داشته که در تهران در دبیرستان کمال تدریس می‌نماید و خود را یکی از اعضا نهضت آزادی قلمداد و ارتباط خود را با آقایان دکتر سحابی رئیس دبیرستان کمال و استاد دانشگاه و مهندس مهدی بازرگان و سیدمحمود طالقانی و عزت‌اله سحابی محرز و مسلم تأیید و حتی اضافه نموده که روز دوشنبه 42.1.26 برای ملاقات دکتر یداله سحابی و عده‌ای دیگر که در زندان قصر بودند رفته و ایشان‌ را ملاقات و دستورهای لازم از وی اخذ نموده و در بازجویی اعتراض کرده که از سال 39 در این سازمان نام‌نویسی نموده و از آن سال تاکنون  فعالیت‌هایی داشته است و همکاران نزدیک خود را که اغلب در کلوپ نهضت واقع در خیابان کاخ و یا در مسجد دزاشیب و مسجد هدایت تجمع می‌نمایند.

در این مرحله، ساواکِ قزوین، پرونده محمدعلی رجایی به دادگاه ارجاع می شود:


 

به گزارش

از: ساواک قزوین

به: مدیریت کل اداره سوم- ریاست ساواک تهران

موضوع: محمد علی رجایی فرزند عبدالصمد

برابر اعلام بازپرسی 2 پادگان قزوین پرونده اتهامی نامبرده بالا پس از صدور قرار مجرمیت و کیفر خواست جهات رسیدگی به دادگاه عادی پادگان قزوین احاله گردیده است.

رئیس سازمان اطلاعات و امنیت قزوین.نادور

 

روز 25 اردیبهشت 1242، محمدعلی رجایی مجددا بازجویی می شود که متن آن به قرار زیر است:

 

- هویت خود را بگوئید.

اسم محمد علی شهرت رجایی فرزند عبدالصمد شماره شناسنامه 613 صادره از قزوین متولد 1312 قزوین شغل دبیر فرهنگ قزوین ساکن تهران نارمک خیابان سمنگان منزل شخصی دارای سواد و عیال مسلمان تبعه ایران.

- متعهد می‌شوید هرچه از شما سؤال شد حقیقت را بگوئید.

بله

- اعضاء وابسته به جبهه ملی که با شما همکاری داشته و در قزوین می‌باشند معرفی نمائید.

قبلا به عرض رساندم که هیچگونه همکاری با جبهه ملی ندارم.

- افرادی که وابسته به نهضت آزادی در قزوین می‌باشند و با شما همکاری داشته‌اند معرفی نمائید.

همانطوری که قبلا عرض کردم در قزوین هیچ همفکری ندارم که با من همکاری کرده باشد.

- اعلامیه های نهضت آزادی که وسیله شما به قزوین حمل می‌شد به چه اشخاصی می‌دادید؟

اعلامیه اعتصاب غذای زندانیان بوسیله این جانب به قزوین حمل شد، به خاطر اسم آقای «سید محمود طالقانی» و اعلامیه‌هائی که تحویل سازمان اطلاعات و امنیت قزوین می‌باشد و در کیف من کشف گردید و موضوع سؤال را قبلا به عرض رسانده‌ام که به اشخاصی که خودم فکر می‌کردم مناسب هستند، بدون آشنایی دادم و شاید به همین علت برای این موسسه معلوم شده است که من حامل اعلامیه می‌باشم.

- اسم اشخاصی که شما به آنها اعلامیه داده‌اید بگوئید.

بنده در هفته یک مرتبه برای تدریس در دبیرستان محمد قزوین می‌آیم و مدت 15 سال است که از قزوین مهاجرت و به تهران ساکن شده‌ام لذا کسانی را که در این زمینه فعالیت می‌کنند نمی‌شناسم و اشخاصی که اعلامیه‌های «نهضت آزادی» را داده‌ام نمی‌شناسم و نام اعلامیه‌هائی که پخش نموده‌ام قبلا به عرض رسانیدم.

- چگونه می‌شود که شما کسی را نشناخته و بدون شناسایی قبلی اعلامیه مضره به او بدهید و او از شما بگیرد؟ حیقت موضوع را بگوئید.

اعلامیه‌ای که من می‌دادم هیچ موضوع مضری نداشت زیرا فقط اعلامی برای اطلاع مردم از اعتصاب غذا بوده است و به این جهت آن را بدون هیچ حسابی داده‌ام. در صورتی که موضوع مضری می‌داشت، البته از پخش آن خودداری می‌کرد.

- اعلامیه‌هائی که از «نهضت آزادی» وسیله شما به قزوین حمل می‌گردید در دبیرستان محمد قزوین با سایر دبیرستان‌ها پخش می‌شد. موضوع به طور مشروح بگوئید.

من به حقیقت مخالف هرگونه فعالیت غیر درسی در دبیرستان هستم. سابقه کار من نشان می‌دهد که کمالِ علاقه به کتابخانه‌های دبیرستان‌ها داشته و همواره در جهت فوق برنامه در این کار کوشش می‌نمودم. به نظر من بزرگترین خیانت این است که رابطه‌ای بین محصل و معلم غیر از موضوع‌های درسی باشد در این جا تعهد می‌نمایم وجدانا که هیچگونه فعالیتی در هیچ دبیرستانی ننموده‌ام جز کتاب و کتابخانه.

- آموزگاران و دبیرانی که با شما تماس نزدیک داشته‌اند در قزوین معرفی نمائید.

از نظر درسی با همه دبیران ریاضی فرهنگ قزوین دوست هستم و اغلب اوقات نهار را در منزل یکی از آنها می‌خورم.

- اسامی اشخاصی که برای صرف نهار به منزلشان می‌رفته‌اید بگوئید.

آقای فیروزگان دبیر ریاضی فرهنگ قزوین - آقای کاظم نائینی دبیر ریاضی فرهنگ قزوین آقای مهدی پوربهمن و منزل آقای تجارت‌چی دبیر ریاضی فرهنگ قزوین.[پایان سند بازجویی]

روز 14 خرداد 1342، ساواکِ قزوین، درخواستی به قرار زیر به ساواکِ تهران ارسال می نماید:


 

نخست وزیری

شماره 2949

تاریخ: 14/3/42

فرستنده: ساواک قزوین

گیرنده: ریاست ساواک تهران

موضوع: آقای محمد علی رجایی فرزند عبدالصمد

بدینوسیله دو برگ تعهد نامه کتبی که از طرف نامبرده بالا به این ساواک تسلیم شده و در آن تنفر و انزجار و همچنین استعفای خود را از کمیته نهضت آزادی و جبهه ملی و احزاب وابسته به آن اعلام داشته جهت استحضار به همراه تقدیم مقرر فرمایید در صورت تصویب نسبت به تبدیل قرار وی اوامر مقتضی صادر و نتیجه را امر بابلاغ فرمایند.

رئیس سازمان اطلاعات و امنیت

قزوین - نادور

سندِ زیر، دستور ساواک تهران، جهات تبدیل قرارِِ محمدعلی رجایی است:

 


فرستنده: ساواک تهران

گیرنده: ریاست ساواک قزوین

شماره: 5419 س ت

تاریخ: 23/2/42

موضوع: درباره محمد علی رجایی

مراتب به عرض رسید پی نوشت فرمودند:

«ساواک قزوین در تبدیل قرار نامبرده اقدام و نتیجه را اگهی فرمایند.»

رئیس دبیرخانه ساواک تهران-فتوحی
-