وسعت گنبد در حدود 3 هزار و 666 هكتار بوده و ارتفاع قله آن 1490 متر از
سطح دريا است و حداقل ارتفاع آن از سطح دريا نيز 70 متر است.
تشكيل گنبد شمال غربي به جنوب شرقي بوده و از سمت غرب به روستاي گنخك و روستاي جاشك كشيده شده و از سمت شرق از روستاي باغان تا روستاي درويشي ادامه دارد و راه دسترسي به گنبد از سمت شرقي از فاصله سه كيلومتري بعد از روستاي گنخك از طريق جاده خاكي معدن قديمي سنگ نمك كه در منطقه فعاليت مي‌كرده است و از سمت شرقي گنبد بعد از پل روستاي كردلان جاده خاكي را به سمت گنبد پيش گرفته تا به پاي كوهپايه‌هاي گنبد برسيم.
موقعيت خاص گنبد نمكي دشتي كه موجب شوري آب رودخانه مند گشته است شايد تنها عامل زيان‌رسان به منطقه باشد زيرا رودخانه تا قبل از روستاي باغان شيرين و قابل شرب و استفاده كشاورزي است، اما پس از عبور از كنار گنبد و دور زدن آن آب رودخانه با درصد زيادي شوري همراه مي‌شود كه نشان از فعاليت زياد گنبد و روان بودن آب آن تا بستر رودخانه مند دارد و در فصل پر بارش آب رودخانه سطح دشت‌هاي چغابور و دشتي را فرا گرفته و به علت تبخير زياد نمك بر روي سطح خاك باقي مانده و موجب شوري زمين‌هاي منطقه مي‌شود.
* پوشش گياهي
سطح گنبد نمكي دشتي از لحاظ پوشش گياهي تقريبا در اغلب نقاط به دليل درصد بالاي نمك تهي از هر نوع رويش بوده اما در برخي از نقاط گنبد وجود مناطق بزرگ و كوچك آهكي به چشم مي خورد كه بر روي اين سطوح گياهاني مانند گون،گيشدارا و قيج و همچنين در فصل زمستان و بهار انواع گياهان يكساله روي سطح آهكي گنبد را پوشانده و زيبايي خاصي را به آن منطقه مي‌بخشد.
دره‌هايي كه از وجود نمك زارها در امان مانده‌اند در آنها درختچه‌هاي كُنار، اشك و بادام كوهي و همچنين گلسنگ‌هاي زيباي چند متري كه بر روي ديواره‌هاي دره سبز شده‌اند و بيشتر در ناحيه شمال شرقي گنبد ديده مي‌شوند نيز از مناظر خاص منطقه محسوب مي‌شوند.
* حيات وحش
از نظر حيات وحش در فصل تابستان كه معمولاً از اواخر ارديبهشت در منطقه آغاز و تا پايان مهر ماه ادامه دارد خالي از حيات وحش است به جز چند گونه از مارمولك‌ها و خفاش‌ها كه ساكنان دائمي گنبد محسوب مي‌شوند در سطح گنبد جنبنده‌اي ديگر ديده نمي‌شود اما بعضي از موجودات نيز در كوهپايه‌ها و دره‌هاي شيرين پايين دست گنبد نيز ديده مي‌شوند كه از جمله به كبك،تيهو،گنجشك‌ها، جغد،كبوتر چاهي و بعضي از شكاري‌ها و روباه و كفتار مي‌توان اشاره كرد.
البته گنبد نمكي به خاطر قرار گرفتن در مسير سلسله كوه زاگرس وبين دو كوه شيرين كه داراي چشمه‌هاي آب شيرين است و وجود گنبد كه سرشار از نمك بوده و همين‌طور كه اغلب طبيعت دوستان مي‌دانند نمك يكي از غذاهاي وحوشي همچون قوچ و ميش و كل و بز است از اين رو در گذشته اين منطقه يكي از شكارگاه‌هاي بزرگ محسوب مي‌شده كه امروزه به دليل شكار بي‌رويه و بي رحمانه شايد تعداد كمي كل و بز در منطقه باقي‌مانده باشد.
*موقعيت گردشگري گنبد نمكي دشتي:
گنبد از نظر گردشگري داراي جاذبه‌ها و قابليت‌هاي فراوان است كه از آن جمله مي‌توان به آبشارهاي نمكي، غارهاي نمكي، چال‌ها و يخچال‌هاي نمكي، تخت ديو يا دودكش جن، دره گل كلم، چشمه‌هاي نمكي، نمك شارها و نمك فشان‌ها و سطح زيبا و رنگارنگ گنبد اشاره كرد.
1- آبشارهاي نمكي
آبشارهاي طبيعي كه در مسير طبيعي آب راه‌هاي گنبد و در كوهپايه‌هاي پايين دست به اشكال مختلف مختلف و در اندازه‌هاي متفاوت زيباي خاصي به منطقه بخشيده است و در فصل گرم به واسطه تبخير زياد آب، بلورهاي نمكي ضخيمي در مسير آبشارها ايجاد كرده كه با لغزش آب بر روي بلورهاي نمكي و تابش آفتاب منظره‌اي شگرف و زيبا ايجاد كرده است.
2- غارهاي نمكي
يكي ديگر از جاذبه‌هاي گردشگري گنبد وجود غارهاي نمكي فراوان كه با انحلال رسوبات نمكي و معدن ايجاد شده و در درون غارها بلورهاي زيبا به صورت استلاگميت و استلاكتيت يا همان قنديل با اشكال متفاوت است.
قنديل‌ها به اشكال متفاوت به قدري زيبا تشكيل كه اغلب غارها با استفاده از اشكال همين قنديل‌ها نامگذاري شده‌اند، مثلا در غار انگوري كه در درون آن قنديل‌هاي فراوان به صورت خوشه‌هاي انگور از سقف و ديواره غار آويزان شده كه شما هنگام حضور در اين غار گويي به يك تاكستان پربار پا گذاشته‌ايد، يا غار شاخه نبات كه وجود قنديل‌هاي سفيد و يك دست كه به صورت شاخه‌اي از سقف غار آويزان است نظر هر بيننده‌اي را به خود جلب مي‌كنند.
غار سدنمكي يا غار پنجه عقاب نيز به همين صورت است، تعدد غارها به قدري زياد است كه نامگذاري بعضي از غارها را سخت كرده، طول غارها از غارهاي كوچك 30 تا 50 متري تا غارهاي 300 متري و 500 متري و بزرگ‌ترين آنها تا 1500 متري نيز مي‌رسد كه به غار پلكاني معروف شده است.
3- نمكچالها و يخچال‌هاي نمكي
يخچال‌هاي نمكي از جاذبه‌هاي خاص گنبد نمكي دشتي است كه در سطح شيب‌دار و حركت ثقلي توده‌هاي نمك و در راستاي شيب گنبد و به صورت پلكاني تشكيل شده‌اند و در سطح خود با اشكالي زيبا رنگ‌هاي متحيرانه را به وجود آورده‌اند كه چشم‌نوازي مي‌كند و به دليل اينكه به يخچال‌هاي يخي شبيه بوده‌اند به اين نام ناميده شده‌اند.
نمكچالها را نيز بايد از جاذبه‌هاي گنبد نمكي دشتي دانست، چاله‌هاي بزرگ و كوچكي كه در مسير آب‌هاي روان و چشمه‌هاي نمكي ايجاد شده و با تبخير آب آنها اشكال مختلف نمكي دركف اين چاله‌ها چونان الماس مي‌درخشند.
4- تخت ديو يا دودكش جن
تخت ديو يا دودكش جن نيز يكي ديگر از جاذبه‌هاي گنبد نمكي دشتي است كه به دليل اختلاف در ميزان فرسايش سنگ‌ها و به صورت ستون‌هاي كوچك و بزرگي بر روي گنبد خودنمايي مي‌كنند كه بعضاً به خاطر شكلشان نامگذاري هم شده‌اند مثلاً ستون انگشت خدا يا كلاه به سر را مي‌توان از اين جمله دانست، ستون‌ها همانند نگهباناني استوار و هميشگي براي گنبد محسوب مي‌شوند.
5- دره گل كلم
مي‌توان شگفت انگيزترين بخش گنبد را اين دره زيبا و منحصر به فرد دانست، دره‌اي كه سطح آن يكدست با نمكي كه به صورت گل كلم در آمده فرش شده است.
نمك‌ها به صورت غنچه‌هايي كنار هم باز شده و به صورت كاملاً زيبايي درآمده‌اند،گويي كه در آنجا نمك گل كرده و شكوفه داده است.
وجود چشمه‌هاي نمكي و روان بودن آب آنها با صداي بسيار ملايم و ديواره‌هاي زيبا رنگ دره، به دره زيبايي بيشتري مي‌بخشد.
6- چشمه‌هاي نمكي
چشمه‌هاي نمكي كه به فراواني در درون غارها و در سطح دره‌ها به چشم مي‌خورد نيز از جاذبه‌هاي گنبد نمكي دشتي به شمار مي‌آيند. اين چشمه‌ها بعضاً به صورت نمك فشان نيز در منطقه ديده مي‌شوند كه نمك را به صورت خميري فشرده و همراه با آب از درون آنها به بيرون راه مي‌يابند و در سطح گنبد به جريان مي‌افتد.
به دليل بالا بودن درصد نمك در آب كه حدود 350 برابر بيشتر از آب دريا است و تبخير زياد در كنار چشمه‌هاي نمكي معمولا نمك شارها به اشكال متفاوت ديده مي‌شوند.
7- سطح زيبا و رنگارنگ گنبد
مهمترين جاذبه گردشگري گنبد نمكي دشتي ساختار گنبد بوده به طوري كه هر رهگذري كه در حال عبور از جاده خورموج به سمت كنگان باشد از فاصله دور سفيدي گنبد پوشيده از نمك را مي‌بيند و در نظر اول به اين فكر مي‌كند كه كوهي پوشيده از برف را مشاهده مي‌كند.
وجود نمك‌هاي طعام و صنعتي با رنگ‌هاي بسيار زيبا كه شامل قرمز، سبز، سفيد، سياه، نارنجي، قهوه‌اي و تركيب اين رنگ‌ها در ديواره‌ها و سنگ فرش‌ها و وجود كاني‌هاي زياد در منطقه كه از جمله آنها مي‌توان به وجود مقدار زياد گوگرد كه با رنگ زرد طلايي يا وجود پتاسيم با رنگ نارنجي وآهن با رنگ قرمز و قهوه‌اي و تركيب اين مواد معدني با هم كه مي‌توان از پيريت يا همان طلاي كاذب(طلاي احمق‌ها) كه در سطح گنبد به وفور يافت مي‌شود واز تركيب گوگرد با آهن تشكيل مي‌شود و داراي جلاي فلزي براقي است.
همچنين وجود بلورهاي زيباي سيليكاته و فسفاته با جلاي فلزي و غير فلزي با تنوع رنگ‌ها پديده‌اي شگفت انگيز و متحير كننده‌اي است كه شايد در هيچ جا نتوان همانند آن را نظاره كرد.
گنبد نمكي دشتي در بهمن ماه سال 1386 به عنوان اثر ملي طبيعي ثبت شد اما متاسفانه از آن تاريخ به بعد هيچ اقدامي از طرف مسئولان استان و شهرستان براي حفاظت از گنبد و جذب گردشگر صورت نگرفته و اين مسئله در حد يك اسم اثر ملي طبيعي باقي مانده است كه همت مسئولان استان و شهرستان را براي بهبود وضع گنبد و جذب گردشگر را مي‌طلبد.
البته لازم به ذكر است كه هيئت كوهنوردي شهرستان دشتي با كشف غارهاي نمكي در سال86 و پيمايش آنها و مهم‌تر از همه در رأس خبر قرار دادن گنبد تاكنون بيش از صد گروه كوهنوردي از استان‌ها گامي بلند براي معرفي گنبد نمكي دشتي برداشته است كه با حمايت مسئولان شهرستان اميد به معرفي بهتر و شايسته تر اين اثر ملي خدادادي براي عموم مردم و طبيعت گردان مي‌رود. ادامه مطلب
تشكيل گنبد شمال غربي به جنوب شرقي بوده و از سمت غرب به روستاي گنخك و روستاي جاشك كشيده شده و از سمت شرق از روستاي باغان تا روستاي درويشي ادامه دارد و راه دسترسي به گنبد از سمت شرقي از فاصله سه كيلومتري بعد از روستاي گنخك از طريق جاده خاكي معدن قديمي سنگ نمك كه در منطقه فعاليت مي‌كرده است و از سمت شرقي گنبد بعد از پل روستاي كردلان جاده خاكي را به سمت گنبد پيش گرفته تا به پاي كوهپايه‌هاي گنبد برسيم.
موقعيت خاص گنبد نمكي دشتي كه موجب شوري آب رودخانه مند گشته است شايد تنها عامل زيان‌رسان به منطقه باشد زيرا رودخانه تا قبل از روستاي باغان شيرين و قابل شرب و استفاده كشاورزي است، اما پس از عبور از كنار گنبد و دور زدن آن آب رودخانه با درصد زيادي شوري همراه مي‌شود كه نشان از فعاليت زياد گنبد و روان بودن آب آن تا بستر رودخانه مند دارد و در فصل پر بارش آب رودخانه سطح دشت‌هاي چغابور و دشتي را فرا گرفته و به علت تبخير زياد نمك بر روي سطح خاك باقي مانده و موجب شوري زمين‌هاي منطقه مي‌شود.
* پوشش گياهي
سطح گنبد نمكي دشتي از لحاظ پوشش گياهي تقريبا در اغلب نقاط به دليل درصد بالاي نمك تهي از هر نوع رويش بوده اما در برخي از نقاط گنبد وجود مناطق بزرگ و كوچك آهكي به چشم مي خورد كه بر روي اين سطوح گياهاني مانند گون،گيشدارا و قيج و همچنين در فصل زمستان و بهار انواع گياهان يكساله روي سطح آهكي گنبد را پوشانده و زيبايي خاصي را به آن منطقه مي‌بخشد.
دره‌هايي كه از وجود نمك زارها در امان مانده‌اند در آنها درختچه‌هاي كُنار، اشك و بادام كوهي و همچنين گلسنگ‌هاي زيباي چند متري كه بر روي ديواره‌هاي دره سبز شده‌اند و بيشتر در ناحيه شمال شرقي گنبد ديده مي‌شوند نيز از مناظر خاص منطقه محسوب مي‌شوند.
* حيات وحش
از نظر حيات وحش در فصل تابستان كه معمولاً از اواخر ارديبهشت در منطقه آغاز و تا پايان مهر ماه ادامه دارد خالي از حيات وحش است به جز چند گونه از مارمولك‌ها و خفاش‌ها كه ساكنان دائمي گنبد محسوب مي‌شوند در سطح گنبد جنبنده‌اي ديگر ديده نمي‌شود اما بعضي از موجودات نيز در كوهپايه‌ها و دره‌هاي شيرين پايين دست گنبد نيز ديده مي‌شوند كه از جمله به كبك،تيهو،گنجشك‌ها، جغد،كبوتر چاهي و بعضي از شكاري‌ها و روباه و كفتار مي‌توان اشاره كرد.
البته گنبد نمكي به خاطر قرار گرفتن در مسير سلسله كوه زاگرس وبين دو كوه شيرين كه داراي چشمه‌هاي آب شيرين است و وجود گنبد كه سرشار از نمك بوده و همين‌طور كه اغلب طبيعت دوستان مي‌دانند نمك يكي از غذاهاي وحوشي همچون قوچ و ميش و كل و بز است از اين رو در گذشته اين منطقه يكي از شكارگاه‌هاي بزرگ محسوب مي‌شده كه امروزه به دليل شكار بي‌رويه و بي رحمانه شايد تعداد كمي كل و بز در منطقه باقي‌مانده باشد.
*موقعيت گردشگري گنبد نمكي دشتي:
گنبد از نظر گردشگري داراي جاذبه‌ها و قابليت‌هاي فراوان است كه از آن جمله مي‌توان به آبشارهاي نمكي، غارهاي نمكي، چال‌ها و يخچال‌هاي نمكي، تخت ديو يا دودكش جن، دره گل كلم، چشمه‌هاي نمكي، نمك شارها و نمك فشان‌ها و سطح زيبا و رنگارنگ گنبد اشاره كرد.
1- آبشارهاي نمكي
آبشارهاي طبيعي كه در مسير طبيعي آب راه‌هاي گنبد و در كوهپايه‌هاي پايين دست به اشكال مختلف مختلف و در اندازه‌هاي متفاوت زيباي خاصي به منطقه بخشيده است و در فصل گرم به واسطه تبخير زياد آب، بلورهاي نمكي ضخيمي در مسير آبشارها ايجاد كرده كه با لغزش آب بر روي بلورهاي نمكي و تابش آفتاب منظره‌اي شگرف و زيبا ايجاد كرده است.
2- غارهاي نمكي
يكي ديگر از جاذبه‌هاي گردشگري گنبد وجود غارهاي نمكي فراوان كه با انحلال رسوبات نمكي و معدن ايجاد شده و در درون غارها بلورهاي زيبا به صورت استلاگميت و استلاكتيت يا همان قنديل با اشكال متفاوت است.
قنديل‌ها به اشكال متفاوت به قدري زيبا تشكيل كه اغلب غارها با استفاده از اشكال همين قنديل‌ها نامگذاري شده‌اند، مثلا در غار انگوري كه در درون آن قنديل‌هاي فراوان به صورت خوشه‌هاي انگور از سقف و ديواره غار آويزان شده كه شما هنگام حضور در اين غار گويي به يك تاكستان پربار پا گذاشته‌ايد، يا غار شاخه نبات كه وجود قنديل‌هاي سفيد و يك دست كه به صورت شاخه‌اي از سقف غار آويزان است نظر هر بيننده‌اي را به خود جلب مي‌كنند.
غار سدنمكي يا غار پنجه عقاب نيز به همين صورت است، تعدد غارها به قدري زياد است كه نامگذاري بعضي از غارها را سخت كرده، طول غارها از غارهاي كوچك 30 تا 50 متري تا غارهاي 300 متري و 500 متري و بزرگ‌ترين آنها تا 1500 متري نيز مي‌رسد كه به غار پلكاني معروف شده است.
3- نمكچالها و يخچال‌هاي نمكي
يخچال‌هاي نمكي از جاذبه‌هاي خاص گنبد نمكي دشتي است كه در سطح شيب‌دار و حركت ثقلي توده‌هاي نمك و در راستاي شيب گنبد و به صورت پلكاني تشكيل شده‌اند و در سطح خود با اشكالي زيبا رنگ‌هاي متحيرانه را به وجود آورده‌اند كه چشم‌نوازي مي‌كند و به دليل اينكه به يخچال‌هاي يخي شبيه بوده‌اند به اين نام ناميده شده‌اند.
نمكچالها را نيز بايد از جاذبه‌هاي گنبد نمكي دشتي دانست، چاله‌هاي بزرگ و كوچكي كه در مسير آب‌هاي روان و چشمه‌هاي نمكي ايجاد شده و با تبخير آب آنها اشكال مختلف نمكي دركف اين چاله‌ها چونان الماس مي‌درخشند.
4- تخت ديو يا دودكش جن
تخت ديو يا دودكش جن نيز يكي ديگر از جاذبه‌هاي گنبد نمكي دشتي است كه به دليل اختلاف در ميزان فرسايش سنگ‌ها و به صورت ستون‌هاي كوچك و بزرگي بر روي گنبد خودنمايي مي‌كنند كه بعضاً به خاطر شكلشان نامگذاري هم شده‌اند مثلاً ستون انگشت خدا يا كلاه به سر را مي‌توان از اين جمله دانست، ستون‌ها همانند نگهباناني استوار و هميشگي براي گنبد محسوب مي‌شوند.
5- دره گل كلم
مي‌توان شگفت انگيزترين بخش گنبد را اين دره زيبا و منحصر به فرد دانست، دره‌اي كه سطح آن يكدست با نمكي كه به صورت گل كلم در آمده فرش شده است.
نمك‌ها به صورت غنچه‌هايي كنار هم باز شده و به صورت كاملاً زيبايي درآمده‌اند،گويي كه در آنجا نمك گل كرده و شكوفه داده است.
وجود چشمه‌هاي نمكي و روان بودن آب آنها با صداي بسيار ملايم و ديواره‌هاي زيبا رنگ دره، به دره زيبايي بيشتري مي‌بخشد.
6- چشمه‌هاي نمكي
چشمه‌هاي نمكي كه به فراواني در درون غارها و در سطح دره‌ها به چشم مي‌خورد نيز از جاذبه‌هاي گنبد نمكي دشتي به شمار مي‌آيند. اين چشمه‌ها بعضاً به صورت نمك فشان نيز در منطقه ديده مي‌شوند كه نمك را به صورت خميري فشرده و همراه با آب از درون آنها به بيرون راه مي‌يابند و در سطح گنبد به جريان مي‌افتد.
به دليل بالا بودن درصد نمك در آب كه حدود 350 برابر بيشتر از آب دريا است و تبخير زياد در كنار چشمه‌هاي نمكي معمولا نمك شارها به اشكال متفاوت ديده مي‌شوند.
7- سطح زيبا و رنگارنگ گنبد
مهمترين جاذبه گردشگري گنبد نمكي دشتي ساختار گنبد بوده به طوري كه هر رهگذري كه در حال عبور از جاده خورموج به سمت كنگان باشد از فاصله دور سفيدي گنبد پوشيده از نمك را مي‌بيند و در نظر اول به اين فكر مي‌كند كه كوهي پوشيده از برف را مشاهده مي‌كند.
وجود نمك‌هاي طعام و صنعتي با رنگ‌هاي بسيار زيبا كه شامل قرمز، سبز، سفيد، سياه، نارنجي، قهوه‌اي و تركيب اين رنگ‌ها در ديواره‌ها و سنگ فرش‌ها و وجود كاني‌هاي زياد در منطقه كه از جمله آنها مي‌توان به وجود مقدار زياد گوگرد كه با رنگ زرد طلايي يا وجود پتاسيم با رنگ نارنجي وآهن با رنگ قرمز و قهوه‌اي و تركيب اين مواد معدني با هم كه مي‌توان از پيريت يا همان طلاي كاذب(طلاي احمق‌ها) كه در سطح گنبد به وفور يافت مي‌شود واز تركيب گوگرد با آهن تشكيل مي‌شود و داراي جلاي فلزي براقي است.
همچنين وجود بلورهاي زيباي سيليكاته و فسفاته با جلاي فلزي و غير فلزي با تنوع رنگ‌ها پديده‌اي شگفت انگيز و متحير كننده‌اي است كه شايد در هيچ جا نتوان همانند آن را نظاره كرد.
گنبد نمكي دشتي در بهمن ماه سال 1386 به عنوان اثر ملي طبيعي ثبت شد اما متاسفانه از آن تاريخ به بعد هيچ اقدامي از طرف مسئولان استان و شهرستان براي حفاظت از گنبد و جذب گردشگر صورت نگرفته و اين مسئله در حد يك اسم اثر ملي طبيعي باقي مانده است كه همت مسئولان استان و شهرستان را براي بهبود وضع گنبد و جذب گردشگر را مي‌طلبد.
البته لازم به ذكر است كه هيئت كوهنوردي شهرستان دشتي با كشف غارهاي نمكي در سال86 و پيمايش آنها و مهم‌تر از همه در رأس خبر قرار دادن گنبد تاكنون بيش از صد گروه كوهنوردي از استان‌ها گامي بلند براي معرفي گنبد نمكي دشتي برداشته است كه با حمايت مسئولان شهرستان اميد به معرفي بهتر و شايسته تر اين اثر ملي خدادادي براي عموم مردم و طبيعت گردان مي‌رود.
