خوش آمدید

در زلال سخنان رهبر معظم انقلاب (دام ظله العالی)

«... زندگی حسین بن علی علیه السلام و ماجرای چند روزه آن حضرت در کربلا، فصل عظیمی از تاریخ ماست. حجم آن کم، امّا مفهوم آن بسیار وسیع و عمق آن خیلی زیاد است... هر آزادی خواه و هر مجاهد فی سبیل اللّه و هر کس که می خواسته است در میدان خطر وارد بشود از آن ماجرا مایه گرفته و آن را پشتوانه روحی و معنوی خود قرار داده است. در انقلاب ما این معنی به صورتِ بیّنی واضح بود. معلوم نبود اگر ما این حادثه را نمی داشتیم چه طور می توانستیم در این معرکه خوض کنیم. این خودش فصل عریض و قابل تعمقی است که تمسّک به ذیل ماجرای عاشورا و مجاهدت سیدالشهداء علیه السلام چه تأثیری در وضع انقلاب ما داشت...».(1)

حجت الهی در دل مومن

با توجّه به جایگاه امام معصوم در نظام هستی همواره گرامی ترین فرد در دیدگاه افسان مومن حجت الهی است. لذا دین باور حقیقی همیشه می کوشد با از طریق اعمال و رفتار خویش رضایت و خشنودی امام زمان خویش را بر هر امری مقدّم دارد. در چشم اصحاب حسینی بن علی علیه السلام خویشاوند و عزیزی بالاتر از امام زمانشان نمی شناختند و از همین رو حاضر هر گونه فداکاری در راه امام بودند و در عمل نیز این امر را به طور کامل به اثبات رساندند. عابس یکی از یاران امام حسین علیه السلام در روز عاشورا وقتی به حضور آن حضرت می آید، می گوید: «سالار من، به خدا سوگند در سرتاسر روی و زیر آسمان هیچ آشنا و بیگانه یا خویشاوندی عزیزتر و گرامی تر از شما برای خود نمی شناسم. خدا گواه است که اگر برایم ممکن بود و می توانستم به قیمت چیزی عزیزتر از جان از تو و خاندانت دفاع کنم هرگز لحظه ای درنگ نمی کردم و برتر از جان و خون خویش را نثار آزادی و جان شما می کردم. امّا دریغ که بهتر ار جان چیزی ندارم...».(2)

درس محبّت و مهرورزی

از جمله ارزش های انسانی که در جریان نهضت امام حسین علیه السلام به کامل ترین صورت تجلی پیدا کرد مهر و محبّت خالصانه بود. هر یک از یاران امام حسین علیه السلام به شیوه ای علاقه و مهر خود را به امامشان به نمایش گذاشته اند و این کار در مواردی حتی دشمنان را به تعجب وا داشته است. نقل می کنند وقتی زینب علیهاالسلام با دست خود لباس رزم به تن دو فرزندش محمد وعون پوشاندند و آنان را خدمت امام حسین علیه السلام آوردند و از آن حضرت اجازه خواستند که دو فرزندش به میدان عازم شوند نخست امام حسین علیه السلام راضی نشدند و فرمودند: «شاید همسرت عبداللّه به این کار رضایت ندارد». حضرت زینب علیهاالسلام فرمودند: «عبداللّه خود سفارش کرده است که پسرانم باید پیش از برادر زادگانت به میدان بروند». به دنبال اصرارهای مکرر حضرت زینب علیهاالسلام وقتی جعفر و عون اجازه نبرد را از امام حسین علیه السلام دریافت کردند، چون عمرسعد آن دو را در میدان دید، گفت: «شگفتا! این خواهر محبّتی به برادرش حسین دارد که دو نور دیده خود را نثار برادر می کند».(3)

مسابقه جانبازی

تک تک یاران اباعبداللّه علیه السلام تلاش می کردند در فداکاری بر دیگر هم رزمان خود پیش قدم شوند. از حضرت زینب علیهاالسلام در این باره خاطره ای نقل شده است: نیمه شب عاشورا به قصد دیدار با برادرم امام حسین علیه السلام از خیمه خارج شدم. کنار خیمه برادرم عباس که رسیدم دیدم جوانان بنی هاشم را در آن جا گرد آورده است و به آنان می گوید: یاری امام حسین علیه السلام فردا پیش از دیگران برعهده ما بنی هاشم است. آن گاه همه جوانان بنی هاشم اعلام آمادگی کردنند. حضرت زینب علیهاالسلام می فرماید: از شنیدن این سخنان خوشحال شدم و به طرف خیمه امام حسین حرکت کردم. چون از برابر خیمه حبیب بن مظاهر عبور می کردم، شنیدم حبیب سایر اصحاب برادرم را جمع کرده است و به آنان می گوید: فردا چه می کنید؟ گفتند: هر چه تو بگویی. حبیب گفت: مبادا بنی هاشم جلوتر از شما به میدان بروند. ماپیش از آنان باید جان خویش را نثار کنیم... حضرت زینب علیهاالسلام می فرماید: از عزم و اراده اصحاب خوشحال شدم.... .(4)

برابری انسان ها

اسلام مکتبی است که نه در شعار، بلکه در عمل نیز برابری انسان ها را تأیید می کند. عاشورا از صحنه های عملی اثبات این عقیده است. در اردوگاه امام حسین علیه السلام نه تنها همه ارزش های متعالی انسانی به نمایش گذاشته می شود و حجّت برای همه انسان ها تا قیامت تمام می گردد، بلکه تمام معیارها پوشالی برتری طلبانه و ارزش های جاهلی به یک باره زیرپا نهاده می شود و در عمل به جهانیان نشان داده می شود که تنها معیار برتری، آراستگی به ارزش های والای الهی است. در اردوگاه امام حسین علیه السلام سیاه پوست به همان مقدار ارزش دارد که سفید و ترک تبار به همان مقدار در آبیاری درخت دین نقش دارد که خون جوان قریشی... این وضع در زمانی به نمایش گذاشته می شود که در اردوگاه دشمن هنوز برتری نژاد سفید بر سیاه و عرب بر عجم به همان صورت جاهلی مطرح است.

تصمیم قهرمانانه

امام حسین علیه السلام به جهانیان آموخت که انسان پس از تشخیص حقیقت هرگز نباید از آن دست بردارد، هر چند این کار هزینه زیادی داشته باشد. از تمام موضع گیری های امام حسین علیه السلام این حقیقت را می توان فهمید. نقل شده است وقتی سالار شهیدان تصمیم گرفتند که از مدینه هجرت کنند، شخصیّت های بزرگی به محضر آن حضرت شرف یاب شدند و اظهار نگرانی کردند. از جمله برادر بزرگوارشان محمدحنیفه پیشنهاد کرد به منظور پرهیز از بیعت با یزید به نقطه دور دستی که نیروهای حکومتی به آن جا دست رسی ندارند کوچ کنند. امام حسین علیه السلام در جواب فرمودند: «برادر جان، اگر در سرتاسر گیتی هیچ نقطه امن و هیچ پناهگاه مورد اعتمادی پیدا نکنم، هم چنان دست بیعت به این قوم خود کامه نخواهم داد...».(5) آن گاه پس از نوشتنی وصیت نامه خود از مسیر عادی به سمت مکه رفتند.

وفای به خاندان پیامبر علیه السلام

در شب عاشورا امام حسین علیه السلام به اصحاب خود می فرمایند: «این قوم با من کار دارد پس خود را نجات دهید». امّا هیچیک از یاران امام علیه السلام حاضر به چنین کاری نمی شوند. آن گاه حضرت می فرمایند: «پس همسران تان و خانواده تان را به جای امنی برسانید تا آنان از اسارت نجات پیدا کنند». نقل می کنند پس از شنیدن این سخنان علی بن مظاهر به خیمه خود می رود تا همسرش را به خانواده اش برساند. این بانوی با وفا در جواب همسرش می گوید: «من چون همسر تو هستم باید مطیع تو باشم. امّا این کار تو عادلانه و منصفانه نیست. علی بن مظاهر می پرسد: چرا؟ همسرش می گوید: آیا تو می پسندی که دختران والا مقام پیامبر خدا به اسارت بروند، امّا من از اسارت در راه حقّ و عدالت در امان باشم؟ آیا تو می پسندی نزد رسول خدا روسفید باشی اما من در نزد پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم شرمنده باشم! این کار از انصاف دور است... ما زنان نیز به همراه بانوان حرم امام حسین علیه السلام می مانیم و آنها را تنها نمی گذاریم. چون علی بن مظاهر این سخن همسرش را به امام حسین علیه السلام رساند، آن حضرت او را دعا فرمودند.

بیزاری از باطل

از جمله امور که در جریان واقعه عاشورا بیشتر به چشم می خورد برائت عملی و اعلام بیزاری از عملکرد دشمنان اهل بیت علیهم السلام و طرف داران باطل است. اصحاب امام حسین علیه السلام علی رغم اصرار امام حسین علیه السلام حاضر نشدند جان خود را نجات داده، خود یا خانواده شان را از معرکه برهانند و افزون بر این در همه جا و در همه فرصت ها بیزاری خود را از باطل با صدای رسا به گوش جهانیان رساندند. نقل شده است امام حسین علیه السلام برای روشنگری بیشتر «بُریر» را که از چهره های شناخته شده بود به جلو صفوف فرستادند تا حقیقت را با دشمن در میان بگذارد تا بلکه آنها را از این جنایت بزرگ که آتش ابدی را برایشان در پی داشت منصرف سازد. امّا بّریر هر چه بیشتر گفت آنها بر عناد و حقّ ستیزی خود بیشتر پافشاری کردند. در نهایت بُریر هم از هدایت یافتن آنها ناامید شد و با صدای رسا به خداوند عرض کرد: «پروردگارا من از کردار زشت این قوم نفرت و بیزاری خویش را اعلام می کنم».(6)

جوان جهادگر

از مهمّ ترین ویژگی های بارز جوانان و نوجوانان حاضر در صحرای کربلااین است که همه آنان آگاهانه و با ایمان و یقین کاملی که داشتند همواره آماده جهاد در راه خدا بودند و منتظر بودند تا فرصت و زمینه ای فراهم شود تا با جان و دل به انجام وظیفه بپردازند. نقل می کنند وقتی مسلم بن عوسجه به شهادت رسید فرزند نوجوان او به خدمت مادر خود می رسد و از او اجازه حرکت به سوی میدان می طلبد. آن گاه که مادر رضایت می دهد و به دست خود بر تن او لباس رزم می پوشاند، به حضور امام حسین علیه السلام می رسد و اجازه شرکت در جهاد می خواهد. از آن جا که پدرش مسلم بن عوسجه چند لحظه پیش از آن شهید شده بود، امام رخصت نمی دهد، امّا این جوان پس از اصرار زیاد موفق به دریافت اجازه شد. چون عازم میدان گشت اشعاری پرشور و حماسی خواند که حاضران از دیدن آن همه شجاعت و یقین و اطمینان متعجب شدند. او می گفت: «ای قوم شقی! آیا شما در طول تاریخ برای سالار من حسین علیه السلام نظیری در بزرگواری و فضیلت می شناسید که امروز چنین با هم در مخالفت با او هم داستان شده اید؟» و آن قدر پیکار کرد تا به شهادت رسید.(7)

تحصیل رضایت مادر

از جمله ویژگی های جوانان حاضر در نهضت امام حسین علیه السلام احترام و ادب فراوانشان نسبت به والدین است. آنها با توجّه به جایگاه منزلت پدر و مادر در فرهنگ اسلامی و ضرورت کسب رضایت آنان همواره می کوشیدند والدینشان را از خشنود سازند و بدین وسیله رضایت پروردگارشان را کسب نمایند. در گرماگرم نبرد عاشورایشان مادر وهب بن عبداللّه به پسرش می گوید: «فرزندم، برخیز که امروز روز یاری حق است. به هر وسیله ای که می توانی در یاری فرزند پیامبر شتاب کن» وهب بلافاصله سلاح برمی دارد و آهنگ نبرد می کند و پس از پیکاری با دشمنان و به هلاکت رساندن شمار فراوانی به سوی مادر برمی گردد و می گوید: «مادر جان، آیا راضی شدی» مادر می گوید: «زمانی به طور کامل از تو راضی خواهم شد که در راه دفاع از امام حسین علیه السلام به شهادت برسی». وهب دوباره عازم میدان شد و پس از جنگ با دشمنان شربت شهادت نوشید. مادر چون با نعش و سر بریده فرزند خود روبه رو شد پس از حمد خدا گفت: «فرزندم، با شهادتت مرا در پیش اباعبداللّه علیه السلام رو سفید کردی».(8)

حفظ جایگاه رهبری

یکی از پیام های مهم نهضت امام حسین علیه السلام ضرورت اهتمام به حفظ جایگاه رهبری و گزینش رهبر شایسته است. چه بسا در نتیجه فریفتگی گروهی از مردم به زرق و برق دنیا و غفلت گروهی دیگر از ارزش های الهی فضایی ایجاد شود که افراد ناشایست و بی تقوا طمع در دست گرفتن زمام امور جامعه را در سر بپرورند یا دشمنان به منظور نیل به اهداف پلیدی که دارند زمینه تسلط افراد ناصالح را فراهم نمایند. در چنین مواضعی بر تک تک مردم لازم است که از چنین کاری جلوگیری کنند. امام حسین علیه السلام وقتی متوجه شدندکه یزید در صدد بر آمده است که زمام امور رهبری مسلمانان را به دست بگیرد، با تمام وجود به مخالفت با او برخواستند و در این باره فرمودند: «یزید مرد شراب خوار فاسقی است... چون منی هرگز حاضر به بیعت با جون او نمی شود»(9) و در جای دیگر فرمود: «انّا للّه ِ و انّا الیه راجعون؛ اینک باید فاتحه اسلام را خواند؛ چراکه امت اسلام به حکومت فردی چون یزید گرفتار شده است».(10)

خطر دنیا پرستی

دنیا دوستی از جمله اموری است که گاه انسان را وادار به ارتکاب بدترین کارها می کند و زندگی را تباه سازد. یکی از درس های مهمّ عاشورا عبرت گیری از سرنوشت و کارهای کسانی است که با هدف دست یابی به مال و مقام دنیا، علی رغم علم به حقانیّت امام حسین علیه السلام ، حاضر به جنگ با آن حضرت شدند. نقل می کنند وقتی عبیداللّه بن زیاد از عمرسعد خواست تا آماده جنگ با حسین بن علی علیه السلام شود، همه دوستان او وی را از چنین کاری منع کردند و حتی خود او نیز به پدر عمّاربن عبداللّه یسار گفت: «امیر عبیداللّه از من خواست که با حسین علیه السلام وارد جنگ شوم ولی من تن به این کار نمی دهم». با این همه چون همواره به دنیا دل بستگی داشت، از چشم پوشی از زرق و برق دنیا و حکومت ری ناتوان بود و می گفت: «آیا مُلک ری را که امیر به من وعده داده است ندیده بگیرم یا ننگ قتل حسین بن علی علیه السلام را بپذیرم؟»(11) در نهایت میل مقام وزحارف دنیا او را وادار به انتخابی کرد که به اعتراف خودش در نتیجه آن مرتکب بزرگ ترین جنایت و گناه شد.(12)

شیطان در کمین انسان

بدون تردید صبر بر مصائب در راه خدا پاداش فراوانی دارد. گاهی شیطان از طریق وادار ساختن انسان مصیبت زده بی صبری می کوشد تا از دریافت اجر صابران او را محروم سازد. نقل شده است وقتی حضرت زینب علیهاالسلام در شب عاشورا متوجه شدند که امام حسین علیه السلام آماده شهادت شده اند، فرمودند: «وای از این مصیبت! ای کاش مرگ من فرا می رسید تا شاهد چنین ماجرایی نمی شدم...». چون امام حسین علیه السلام این سخنان را شنید به آن حضرت فرمود: «خواهرم مواظب باش شیطان شکیبایی را از تو نگیرد».(13)

توبه پذیری خدا

خداوند متعال در کنار تمام نعمت های بی منتهای خود انسان را از نعمت توبه نیز برخودار کرده است که اگر در مواقعی بر اثر غفلت یا فریب شیطان یا هوای نفس مرتکب گناهی شد بتواند از طریق بازگشت به سوی خداوند از آثار سوء آن گناه در امان ماند. در صحرای کربلا صحنه های بسیار زیبایی از توبه به چشم می خورد که از جمله آنهاست جریان توبه حرّبن یزید ریاحی. وقتی حرّ متوجّه شد که عمربن سعد مصمم است. برای مال و مقام دنیا با امام حسین علیه السلام جنگ کند از کرده خود پشیمان شد و خود را به امام حسین علیه السلام رساند و عرض کرد: «آمده ام تا توبه کنم، اما نمی دانم با این همه کارهای بدی که کرده ام و شما را به این صحرای کشانده ام راهی به توبه کردن دارم یا نه؟»امام حسین علیه السلام فرمودند: «آری، خداوند توبه تو را قبول می کند و تو را می آمرزد».(14)

پرهیز از شروع جنگ

از بررسی سیره امیرالمومنین علی علیه السلام و فرزندانش امام حسن علیه السلام امام حسین علیه السلام به خوبی این حقیقت معلوم می گردد که هیچ گاه حاضر نشده اند آغازگر جنگ باشند و همواره تلاش نموده اند تا از طریق موعظه و روشنگری، بدون جنگ و خون ریزی مسائل را حلّ کنند. نهضت عاشورا نیز علی رغم رفتارهای ناجوان مردانه دشمن، امام حسین علیه السلام آغازگر جنگ نشدند، نقل می کنند وقتی یاران آن حضرت در پشت اردوگاه خود آتش روشن کردند تا مانع حمله دشمن از پشت سر شوند، شمر با کمال بی شرمی گفت، «ای حسین، پیش از آتش رستاخیز به سوی آتش دنیا شتاب کردی». در این لحظه مسلم بن عوسجه عرض کرد: «ای پسر پیامبر، شمر در تیررس من است. اگر اجازه می دهی این تبه کار را به سزای عمل گستاخانه اش برسانم». امام حسین علیه السلام فرمود: «مبادا به سوی او تیر بیندازی. من دوست ندارم آغازگر جنگ شوم».(15)

نتیجه خودداری از یاری حقّ

همان گونه که یاری حقّ موجب شادابی و سربلندی و افتخار انسان است، خودداری از عمل به وظیفه در موقعیّت های حساس نیز موجب سرافکندگی و حسرت خواهد بود. نقل می کنند حضرت اباعبداللّه علیه السلام در مسیر کربلا در منزلی به خیمه عبداللّه جعفی رفتند و از او خواستند که آن حضرت را یاری کند. امّا او از این کار سرباز زد. او پس از پایان ماجرای عاشورا از کرده خود پشیمان شده بود و این اشعار را زمزمه می کرد: «تا زنده ام، حسرت و نامرادی بر من باد! حسرتی که فضای سینه ام را پر کرده است؛ زیرا حسین از من در برابر دشمنان و نامردمان یاری خواست. وای بر آن روزی که با پسر پیامبر وداع کردم؛ وای بر آن روز، اگر جانم فدایش می کردم در روز واپسین پیروزمند و کام روا بودم. آنان که حسین را یاری کردند نیک بخت شدند و آنان که از او روی برگرداندند چند چهره و منافق بودند».(16)

پی نوشت

(1) حدیث ولایت، ج7، ص212.

(2) عاشورا: غم بارترین روز تاریخ، ص168.

(3) حضرت زینب فروغ تابان کوثر، ص175.

(4) موسوعة کمالات الحسین علیه السلام، ص408.

(5) مقتل خوارزمی، ج1، ص188.

(6) مقتل خوارزمی، ج1، ص99.

(7) همان، ص148 و 149.

(8) مقتل خوارزمی، ج1، ص155.

(9) تاریخ طبری، ج7، ص216.

(10) مقتل خوارزمی، ج1، ص185.

(11) موسوعة العتبات، ص52.

(12) شخصیت حسین علیه السلام قبل از عاشورا، ص359.

(13) یا اخیة لا یذهبن بحلمک الشیطان (سید کاظم ارفع، سیر عملی اهل بیت علیهم السلام حضرت زینب علیها السلام، ص18).

(14) نعم یتوب الله علیک ویغفر لک... (همان، ص47).

(15) لا ترمه فانی اکره ان ابدیسم...(الارشاد، ج2، ص99).

(16) فیالک حسرة ما دمت حیا... تردد بین صدری و التراق...(مقتل ابن مخنف، ص72 تا 74).

عزّت و افتخار حسینی

مقام معظم رهبری در زمینه فلسفه قیام امام حسین علیه السلام می فرمایند:

«... اگر کسی کانون فساد و ظلم را ببیند و بی تفاوت بنشیند، در نزد خدای متعال با او هم سرنوشت است. [امام حسین علیه السلام ] فرمود: من برای گردن کشی و تفرعن حرکت نکردم. دعوت مردم عراق از امام حسین علیه السلام برای این بود که [آن حضرت] برود و حکومت کند. امام هم به همین دعوت پاسخ دادند؛ یعنی این چنین نیست که امام حسین علیه السلام به فکر حکومت نبود. امام حسین علیه السلام به فکر سرکوب کردن قدرت های طاغوتی بود، چه با گرفتن حکومت و چه با شهادت و دادن خون. امام حسین علیه السلام می دانست که اگر این حرکت را نکند، این امضای او، این سکوت او، این سکون او چه بر سر اسلام خواهد آورد. وقتی قدرتی همه امکانات جوامع و یا یک جامعه را در اختیار دارد و راه طغیان پیش می گیرد و جلو می رود، اگر مردان و داعیه داران حقّ در مقابل او اظهار وجود نکنند و حرکت او را تخطئه نکنند، با این عمل، کار او را امضا کرده اند؛ یعنی ظلم به امضای اهل حق می رسد، بدون این که خودشان خواسته باشند... امام حسین علیه السلام این را بر نمی تافت. لذا قیام کرد...».

شیوه گزینش یاران

تمام رهبران نهضت های انقلابی و اصلاحی به عده ای یار وفادار و نیروی شجاع و غیور نیاز دارند تا آنان را در پیشبرد اهداف و اجرای برنامه هایی که در نظر دارند با تمام وجود یاری نمایند و زمینه های پیروزی و تداوم نهضت را فراهم کنند و دست آوردهای آن را به بهترین وجه پاس دارند. هر یک از رهبران با توجّه به نوع جهان بینی و نظام ارزشی خود از شیوه های ویژه ای در جذب نیرو و انتخاب یاران استفاده می کنند. امام حسین علیه السلام در نهضت عاشورا تلاش می کردند تا آن دسته از افراد به او بپیوندند که کاملاً با اهداف نهضت امام حسین علیه السلام آشنایند و خطرهای موجود بر سر راه نهضت را می شناسند و با اختیار کامل آن مسیر را انتخاب کرده اند. لذا امام رحمه الله در فرصت های مختلف از سختی های این راه سخن می گفتند. آن بزرگوار می فرمایند: «ای مردم هر یک از شما که می تواند تیزی شمشیرها و ضربات کوبنده نیزه ها را تحمل کند با ما قیام کند و گرنه از ما جدا شود و جان خود را نجات بخشد.»

جداسازی سره از ناسره

امام حسین علیه السلام هم زمان با عوض شدن اوضاع و موقعیت ها، همراهان خود را از وضعیّت پیش آمده آگاه می ساختند تا آنان هر تصمیمی که می خواهند خود بگیرند و ناخواسته و از روی اجبار به سمتی کشیده نشوند که نمی پسندند. حضرت سکینه علیهاالسلام می فرمایند: امام حسین علیه السلام پس از اطلاع یافتن از پیمان شکنی مردم کوفه و تسلیم کردن مسلم بن عقیل به دشمن، اصحاب خود را در خیمه ای جمع کردند و به آنان فرمودند: «ای یاران من، شما در حالی از وطن خود با من بیرون آمدید که گمان می کردید ما به سوی مردمی می رویم که با ما هم زبان و همدلند، امّا اینک وضع عوض شده است؛ چون شیطان آنان را فریب داده از یاد خدا غافل کرده است. اکنون همان مردم جز کشتن من و یارانم تصمیم دیگری ندارند. من نگرانم که مبادا شما این حقیقت را ندانید و ناخواسته گرفتار شوید. بنابراین هر کس از شما همراهی با ما را در این وضع خوش ندارد باز گردد...».

یاری تا پای جان

هر یک از یاران امام حسین علیه السلام از چنان ایمان و اخلاصی برخوردار بودند که دفاع از آن حضرت و شهادت در راه اهداف قیام عاشورا را بر همه چیز ترجیح دادند. نقل است که در روز عاشورا وقتی هلال بن نافع عازم میدان شد، همسر جوانش به وی گفت: بعد از تو به کجا بروم و به چه کسی پناه ببرم؟ و سخت گریست. امام حسین علیه السلام چون این وضع را دیدند، خطاب به هلال فرمودند: «ای پسر نافع، همسرت جدا شدن از تو را نمی پسندد. تو می توانی خشنودی وی را بر مبارزه با دشمنان ما مقدّم سازی و دست همسرت را بگیری و از این مهلکه نجات دهی». هلال در جواب عرض کرد: «ای پسر رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم ، اگر امروز از یاری تو دست بردارم، فردای قیامت جواب پیامبر را چگونه بدهم؟» آن گاه به میدان جنگ رفت و تا جان در بدن داشت به جهاد با دشمنان پرداخت.

سپاس گزاری بر خبر شهادت

هر انسانی به طور طبیعی حفظ جان خود را دوست دارد و در مقابل از مرگ و به خطر افتادن حیات خویش بیمناک است. امّا انسان مؤمن مجاهد اگر مرگ او شهادت در راه خدا باشد، از آن با آغوش باز استقبال می کند و نه تنها از آن نمی گریزد بلکه در لحظه لحظه زندگی در آرزوی چنین سعادتی است. در همه جای وقایع عاشورا با چنین صحنه های باشکوهی روبرو هستیم. یاران امام حسین علیه السلام آن چنان به مراتب بالای یقین رسیده بودند که در دست یافتن به فوز شهادت با یکدیگر به رقابت می پرداختند و از هیچ خبری به اندازه خبر شهادت خوشحال نمی شدند. وقتی امام حسین علیه السلام در شب عاشورا فرمودند «اکنون که هدف این مردم کشتن من است، بیعتم را از شما برداشتم. خودتان را نجات دهید.»، یاران حضرت حاضر به این کار نشدند. آن گاه امام خبر شهادت آنان را داد. پس از شنیدن این خبر همگی گفتند: «سپاس خدایی را که ما را در یاری دادن به شما کرامت داد و با کشته شدن در راه شما به ما شرافت بخشید».

نتیجه ستمگری

بر اساس سنت های الهی، دست یابی به اهداف در صورتی نتیجه بخش است که از راه های مناسب و مشروع پی گیری شوند و گرنه از طریق زیر پا نهادن حقوق دیگران و زیر پا گذاشتن احکام و ارزش های الهی، دنبال کردن اهداف نتیجه مطلوبی در پی نخواهد داشت. واقعه عاشورا از این جهت درس بزرگی برای همه انسان هاست. سردم داران دشمنان اهل بیت علیهم السلام گمان می کردند از طریق ارتکاب این جنایت بزرگ می توانند زمام حکومت مسلمین را بدست بگیرند و به هدف هایشان دست یابند؛ امّا طولی نکشید که علی رغم پیروزی ظاهری اثری از آنان بر جای نماند؛ زیرا شیوه ای که انتخاب کرده بودند بر خلاف احکام الهی و اصول انسانی بود. امام حسین علیه السلام پیشاپیش فرموده بودند: «سوگند به خدا، تا من زنده ام حکومت بر بنی امیّه گوارا نخواهد شد و چون مرا به شهادت برسانند به آرزوهایشان نخواهند رسید و هرگز کسی برای خدا آنان را یاری نخواهد کرد».

استقبال از شهادت در راه دین

در روزهای اوّل شروع قیام امام حسین علیه السلام عدّه ای از دوستداران آن حضرت درباره عاقبت درگیری با یزید هشدار می دادند و گمان می کردند که امام حسین علیه السلام از عاقبت درگیر شدن با شخصی چون یزید، چنان که باید خبر ندارند. لذا امام علیه السلام به همراهان خود و خویشاوندانش تأکید داشتند که اقدام علیه حکومت یزید را با علم به عاقبت کار انتخاب کرده اند و به این طریق به جهانیان آموختند هنگامی که اساس دین به خطر می افتد، حتی امام معصوم علیهم السلام نیز موظف است که به دفاع از آن برخیزد و از به خطر افتادن اساس دین، ولو به بهای نثارجان خود جلوگیری کند. وقتی یکی از خویشاوندان حضرت از روی دلسوزی به ایشان گفت: اگر بیعت نکنی این قوم شما را خواهند کشت، امام علیه السلام فرمودند: آیا گمان می کنی چیزی که می دانی من از آن ناآگاهم؟ ولی، به خدا سوگند، من هرگز زیربار ذلّت نخواهم رفت و گرنه پدرم از رسول خدا خبر شهادت خویش و مرا سال ها پیش به من داده است».

درخواست شکیبایی از خدا

طبق سنت الهی همه انسان ها باید امتحان شوند. در بسیاری از موارد این آزمایش از طریق پیش آمدهای تلخ و سختی ها انجام می گیرد. در چنین مواقعی پناه بردن به خدا و از او بردباری درخواست کردن، در حفظ سلامت اعتقادی و به جای آوردن حقّ بندگی بسیار ضروری است. یکی از رفتارهای بسیار آموزنده امام حسین علیه السلام در صحنه های تلخ عاشورا این است که در لحظه های بسیار تلخ و در ساعاتی که مصیبت های سختی متوجه اهل بیت علیهم السلام می شد، به خدا متوسل می شدند و از خدا شکیبایی طلب می کردند. از جمله چون علی اصغر علیه السلام را بر روی دستان مبارک پدر شهید کردند، امام حسین علیه السلام فرمودند: «پروردگارا، در مقابل این پیشامد به ما صبر عطا کن و این شهید را از ما قبول فرما».

پاسداری از حق

یکی از وظایف افراد در جامعه اسلامی مراقبت از حفظ ارزش ها و اجرای احکام اسلامی است. اگر وضعیتی پدید آمد که بی توجهّی به اصول و ارزش های الهی از طرف عده ای از مردم یا گروهی از مسئولان مشاهد شد، در مرحله اول همه افراد موظفند با توجّه به چهارچوبی که برای امر به معروف و نهی از منکر مشخص شده است آنان را امر به معروف و نهی از منکر کنند و اگر این کار تأثیری نبخشید و احساس شد که اساس دین و احکام الهی در خطر است همه مردم موظفند در مقابل چنین پیشامدی بایستند و مانع ضربه خوردن اساس دین شوند. امام حسین علیه السلام در این باره می فرمایند: «ای مردم مگر نمی بینید که به حقّ عمل نمی شود و از باطل خودداری نمی گردد؟ پس چرا ساکت نشسته اید؟ در چنین وضعی سزاوار است که انسان با ایمان مرگ در راه خدا را آرزوی خود سازد... تا بلکه از حاکمیّت یافتن باطل و نابود شدن حق جلوگیری شود».

وفاداری به پیمان

پاسداری از ارزش ها و پایبندی به فضیلت های اخلاقی و انسانی از دیگر درس های انسان ساز مکتب عاشوراست. امام حسین علیه السلام با رفتار خود شیوه های مناسب دفاع از احکام الهی و فضایل انسانی را در این حادثه بزرگ به جهانیان آموخت. از جمله این رفتارهای آموزنده وفای به عهد بود. چون سران کوفه به امام حسین علیه السلام نامه نوشتند و او را به کوفه دعوت کردند تا با پشتیبانی از آن حضرت و برنامه هایی که دارد، زمینه اجرای احکام الهی را در سطح جامعه اسلامی فراهم سازد و جلو ستم و تعدّی ستمگران را بگیرد. امام حسین علیه السلام با هر زحمتی که بود خود را به نزدیکی های کوفه رساند. طِرِمّاح بن حکم عرض کرد: ای فرزند رسول خدا، مبادا فریب اهل کوفه را بخورید. به خدا قسم مردم کوفه آماده شده اند که به محض ورودتان شما را به شهادت برسانند. امام علیه السلام در جواب ایشان فرمودند: «میان من و این قوم پیمانی است که دوست ندارم من بر خلاف وعده ای که داریم عمل کنم».

عاقبت دنیا دوستی

از بررسی علل و انگیزه های به شهادت رسیدن امام حسین علیه السلام به دست یزیدیان به خوبی این حقیقت معلوم می گردد که عامل اصلی این واقعه عظیم، دنیا دوستی و مقام پرستی عده ای افرادِ به ظاهر مسلمان است. از این رو می توان گفت یکی از شواهد بارز سخن معجزه آسای پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم که فرمودند: «دنیا دوستی ریشه همه انحراف هاست»، واقعه عاشوراست. انگیزه فرماندهان لشکر یزید بدون استثنا ریاست دوستی یا فریفتگی به زرق و برق دنیاست؛ برای مثال نقل شده است وقتی شمر در آخرین لحظات حیات امام حسین علیه السلام به آن حضرت نزدیک شد، امام علیه السلام فرمودند: «وای بر تو! آیا می دانی من کیستم؟ آن شقّی گفت: تو حسین پسر علی علیه السلام و فاطمه زهرا علیهاالسلام هستی و جدّ تو محمّدمصطفی صلی الله علیه و آله وسلم است. امام حسین علیه السلام فرمود: «با این حال چرا می خواهی مرا بکشی؟» شمر گفت: اگر من تو را نکشم چه کسی جایزه یزید را بگیرد؟ امام علیه السلام فرمود: «برای تو جایزه یزید مهّم است یا شفاعت پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم ؟» شمر با کمال بی شرمی گفت: یک دانگ از جایزه یزید محبوب تر از تو وجدّ توست...

رنج ها، پله های رشد و تعالی

انسان ها از طریق و رفتارهایی که انجام می دهند به کمالات معنوی می رسند. بر این اساس تلاش های آدمی در دنیا علاوه بر تأمین نیازهای طبیعی و خواست های اجتماعی، حقیقت معنوی و کمال جاودانی انسان را نیز تامین می کنند و مقام و منزلت افراد در عالم آخرت از طریق چگونگی رفتار آنها در دنیا رقم می خورد. بنابراین هر کس در راه حفظ ارزش و به جای آوردن تکالیف سختی های بیشتری تحمل کند، بدون تردید در روز واپسین از منزلت والاتری برخوردار خواهد بود. امام حسین علیه السلام در شب عاشورا به اصحاب خود فرمودند: «اگر شما بر آنچه ما خود را برای آن آماده کرده ایم آماده ساخته اید، بدانید که خداوند فقط در مقابل تحمّل سختی ها مقام های عالی را به بندگانش می بخشد».

معیار خشم و خشنودی

در فرهنگ اسلامی دوستی و دشمنی با افراد معیار مشخصی دارد. بدون دلیل نمی توان به مخالفت با یک انسان یا یک اندیشه پرداخت. در فرهنگ اسلامی ملاک دوستی ها و دشمنی ها در هماهنگی یا عدم هماهنگی با احکام و ارزش های الهی است. از این حقیقت در سخنان و رفتار امام حسین علیه السلام به صورت های مختلفی تعبیر شده است. در یکی از زیارت های امام حسین علیه السلام در این باره تصریح شده است که ملاک دوستی ها و دشمنی های آن حضرت رضای خدا و خشم اوست: «سلام بر تو ای کسی که خشنودی او از خشنودی خدای مهربان و خشم او از خشم خداوند مهربان ناشی می شود».

دفاع از اهل بیت علیهم السلام

وجود انگیزه سالم در همه موضع گیری های زندگی بسیار با اهمیت است؛ به گونه ای که در روایات اسلامی تصریح شده که نیّت مومن از عملکرد او بهتر است. بیان نیّت و انگیزه نیز در برخی جاها برای دیگران آموزنده و راه گشاست؛ چرا که اگر انگیزه ها بیان نشود در بسیاری از وقایع توسط دشمنان و بدخواهان تحریفاتی انجام گرفته و مسیر آنها تغییر داده می شود. در نهضت عاشورا به منظور جلوگیری از چنین پیش آمدی، در هر فرصت توسط خود امام حسین علیه السلام و تک تک یاران آن حضرت به انگیزه و فلسفه این قیام تصریح شده است. جَون غلام ابوذرغفاری وقتی در میدان حاضر شد این شعر را می خواند: «ای کافران! شمشیر زدن غلام سیاه رادر دفاع از خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم چگونه می بینید؟ من با زبان و دست از آنان حمایت می کنم و امیدم آن است که به برکت این عمل بهشت نصیبم شود».

عشق به امام علیه السلام

ویژگی بارز تک تک یاران امام حسین علیه السلام عشق به ایشان است. آنها تمام سختی ها را صادقانه در راه مقتدای خویش تحمّل کردند و لحظه ای در این باره کوتاهی ننمودند. نقل می کنند عابس بن ابی شبیب شاکری وقتی آماده شد که عازم میدان شود سخنانی را به زبان جاری می سازد و پس از آن با حضور در میدان و جهاد با دشمنان، ارادت زبانی خود را با ایثار جان خویش به اثبات می رساند. قسمتی از سخنان عابس که بیانگر میزان ادب و ارادت و معرفت و محبت او به مقام ولایت است به این شرح است: «یا ابا عبداللّه صلی الله علیه و آله وسلم ، به خدا قسم هیچ شخصی، اعم از خویشاوند و غیر خویشاوند، نزد من عزیزتر و محبوب تر از تو نیست. اگر می توانستم، با چیزی گران قدرتر از جان و خونم، ظلم یا قتل را از تو دفع کنم حتماً این کار را انجام می دادم. سلام خدا بر تو یا ابا عبداللّه . شاهد باش که من پیرو شما و پدرتان هستم».

ملاک دوستی و دشمنی یاران امام علیه السلام

مسیری که اصحاب امام حسین علیه السلام انتخاب کرده بودند، اوّلاً با آگاهی کامل آن را برگزیده بودند، ثانیاً برای همه رفتارهایشان معیار ویژه ای داشتند. تک تک آنان به مراتب بالایی از معرفت ولایت و ضرورت پیروی از حجت الهی دست یافته بودند و به این حقیقت ایمان قلبی پیدا کرده بودند که در تمام موضع گیری هایشان حب و بغض اهل بیت علیهم السلام را ملاک خود قرار دهند. این سخن پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم را همیشه آویزه گوششان بود که فرمود: «احبَّ اللّه ُ مَنْ احبَّ حسیناً؛ هر کسی که حسین را دوست بدارد خداوند او را دوست می دارد». نقل می کنند در موقع ورود به کربلا هلال بن نافع برخاست و با این سخنان پشتیبانی خود را از اهل بیت علیهم السلام به امام حسین علیه السلام و اصحابش بیان کرد: «به خدا قسم، ما از دیدار پروردگارمان ناراحت نمی شویم. ما بر همان نیّت یاری شما و بینایی و آگاهی که داشتیم پایبند هستیم. هر کس که تو را دوست بدارد دوست داریم و هر کس که با تو دشمنی کند با او دشمنیم».

میرصادق سیدنژاد

مصاحبه با طلاب بنگلادشی

عباس کوثری