خوش آمدید

مهدی سلطانی رنانی

مقدمه زیارت بیعت است. پیوستن به دریاست. زیارت الگویابی، قهرمان جویی و آرمان خواهی است. زیارت مفاهیم زیبای ذهنی را در عینیت دیدن و ارتباط با امام و همدم او گردیدن است؛ یعنی همنشینی با صاحب ولایت مطلقه کلیه الهیه. زیارت هجرت و تحوّل است: فرار از بدی ها و روی آوردن به خوبی ها، همچنین خود را به ایینه عرضه کردن و دیدن جمال خداوند است. بهترین نوع زیارت، زیارتی است که خود صاحبان ولایت مطلقه الهیه به ما تعلیم فرموده اند. زیارت عاشورا از این گونه زیارت هاست، کلام الله و سرود عرش است، آهنگ توحید دارد و مخصوص اهل تقوا است: ) اتّقوا الله و یعَلِّمُکُمُ الله( . زیارت عاشورا یک حقیقت عرشی است؛ زیرا در هیچ جای آن، آدمی از خدا دنیا نمی خواهد. مراحل قرب الی الله در آن ترسیم شده و آخرین مرحله اش فناست. خطِّ مردانگی، آزادی معنوی و بی تعلّق زیستن در این دنیا، خط بندگی و عشق به خدا و خط ایثار و از جان گذشتن در سراسر این زیارت هویداست. کلاس مکتب حسینی مشتمل بر مضامین توحیدی، محبّت الهی، انقلاب و جهاد اسلامی، تولاّ و تبرّا است. حقیقت وارستگی را در زیارت عاشورا باید جستجو کرد؛ چون کسی که با این مناجات عارفانه انس دارد، هم زنجیر تعلقات را از خود می گسلاند و به یار خود می پیوندد، هم درس خداشناسی، محبّت، جهاد و معرفت اهل بیت: را در سایه سار آن می آموزد و به مدد این سلسله نور به نورالانوار و حقیقة الحقایق می رسد. پس برماست که همواره زیارت عاشورا را بخوانیم و در حفظ و قرائت خالصانه آن بکوشیم. امید است با تأمّل در این نوشتار کوتاه، در ازدیاد معرفت و توجّه بیشتر به جایگاه سندی و رجالی، ابعاد و عمق فرازها و همچنین محتوای متن عرشی و بلند آن، مفید و مؤثر افتد و بصیرت افزاید و عنایت ثارالله و آقای شهیدان عالم را نصیب گرداند، ان شاء الله. بقيه در ادامه

سابقه نقل زیارت عاشورا

اصلی ترین و قدیم ترین متنی که زیارت عاشورا در آن وارد شده، کتاب کامل الزیارات است. مؤلف کتاب متن زیارت را با پنج واسطه از حضرت باقرالعلوم7 نقل کرده و سپس صاحب کتاب مصباح المجتهد به نقل این زیارت مبادرت ورزیده است. روایت مذکور دارای صدر و ذیل است. صدر روایت بر اساس نقل کامل الزیارات، توسط دو نفر به نام های «علقمة بن محمد حضرمی» و «مالک بن اعین جهنی» به معصوم می رسد. در هر دو طریق، صالح بن عقبة از آنان نقل کرده؛ منتها در یکی همراه سیف بن عمیره است و در دیگری به تنهایی. ذیل روایت در کتاب های یاد شده مشترک است: «صالح بن عقبة و سیف بن عمیرة از علقمة بن حضرمی از امام باقر(علیه السلام).

راویان و سلسله سند زیارت عاشورا

اگر مبنای مرحوم ایت الله خوئی را در مقدمه کتاب پر ارج معجم رجال الحدیث بپذیریم، سند این روایت جز در یک مورد، هیچ اشکال فنی نخواهد داشت. بر این مبنا تمام رجال سند توثیق شده اند و فقط محمد بن موسی بن عیسی الهمدانی است که نجاشی، ابن الغضائری، صدوق و دیگران، او را تضعیف کرده اند؛ گر چه به تعبیر ایت الله خوئی توثیق ابن قولویه و قولش در رجال کامل الزیارات، معارض آن تضعیف است و این تعارض در تضعیف و توثیق، به تساقط هر دو می انجامد و در نتیجه، محمد بن موسی، از نظر رجالی مجهول الحال می شود؛ اما اگر کسی مبنای توثیق مرحوم ایت الله خوئی را بپذیرد، جای دقت و توجه بیشتر را در سلسله سند می طلبد که حتی المقدور بدان می پردازیم:

1. حکیم بن داود بن حکیم: او در کتب رجالی ظاهراً توثیقی ندارد. صاحب تهذیب از او نقل حدیث کرده و اظهار داشته که با توثیق و تضعیفی همراه نیست. محدث نوری از او به عنوان یکی از مشایخ ابن قولویه یاد کرده است. همین که توثیق عام او با تضعیفی معارض نیست، در اعتبار وی کافی است.

2. محمد بن موسی الهمدانی: به مجهول الحال بودن وی در بیان علامه خوئی اشاره شد.

3. محمد بن خالد الطیالسی: به رغم اینکه برخی رجالی ها، او را از مجاهیل شمرده اند، ولی علامه نوری در مستدرک پس از ذکر مقدماتی می نویسد:

«و یظهر من جمیع ذلک انه من اجلاء الرواة و الثقاة الاثبات؛ وی از راویان گران قدر و از موثقان و اهل دقت در ثبت و ضبط احادیث است».

سپس اظهار تعجب از کسانی می کند که وی را از مجاهیل شمرده اند.

4. محمد بن اسماعیل بن بزیع: شیخ طوسی او را توثیق بلیغ فرموده است. ابن قولویه در کامل الزیارت حداقل 55 حدیث از طریق او نقل کرده است. افزون بر این، در کتب اربعه و سایر کتاب ها، حدود 230 روایت از طریق او نقل شده. همچنین در رجال نجاشی بیاناتی از حضرت امام رضا(علیه السلام) در مدح و ستایش محمد بن بزیع نقل شده که بیانگر وثاقت و جایگاه والای او است.

5. عقبة بن قیس کوفی: او پدر صالح از اصحاب امام صادق(علیه السلام) است. ظاهراً توثیق و تضعیفی ندارد و از مجاهیل محسوب می شود. عقبه هم صدر روایت را از حضرت امام باقر(علیه السلام) نقل کرده است.

در طریق دوم چنان که ذکر شد، نقل کننده از امام(علیه السلام)، مالک الجهنی است که مقصود همان مالک بن اعین الجهنی است. وی از اصحاب امام باقر(علیه السلام) و به تعبیر شیخ مفید ممدوح آن بزرگوار بوده است. در فراز اصلی روایت از اصل زیارت عاشورای معروف که ذیل روایت قبلی است، نام افراد زیر نیز آمده است:

6. صالح بن عقبة: در کامل الزیارت، واسطه 27 نقل حدیث است. علامه خوئی نیز در مورد او پس از ذکر مقدماتی نوشته: «... فالرجل من الثقات».

7. سیف بن عمیرة: علامه خوئی پس از مقدماتی، نقل شهید ثانی را در تضعیف او آورده و فرموده: «تضعیف ناموجهی است که منشأ آن، توهّم واقفی بودن سیف است و از نظر زمانی نمی تواند صحیح باشد. علاوه بر این، واقفی بودن وی، منافاتی با وثاقت ندارد.

8. علقمة بن محمد الحضرمی: وی از اصحاب حضرت امام باقر(علیه السلام) و ناقل متن اصلی زیارت عاشوراست. ظاهراً تنها روایت رسیده از او در کتب روایی ما، همین روایت زیارت عاشورا است و مدح و توثیق وی به ذکر و مدح برادرش در منابع روایی ما بر می گردد که اشاره است به برخورد علقمه و برادرش ابوبکر بن محمد الحضرمی از یک سو و جناب زید بن علی بن الحسین(علیه السلام) از سوی دیگر. همین برخورد را فی الجمله متضمن مدح او دانسته اند.

خلاصه، حاصل سخن این است که به فرض، مبنای مرحوم ایت الله خوئی و توثیقات عام ایشان را نپذیریم، روایتِ زیارت عاشورا ضعیف نیست و هیچ تضعیفی در هیچ کدام از رجال سند دیده نمی شود. گذشته از این، اقبال بزرگان و اولیای دین به این زیارت و تقید و التزام به خواندن آن و توصیه به مریدان و پیروان خود آشکارا جبران کننده تضعیف هاست. به عنوان نمونه، علامه طباطبائی، صاحب تفسیر المیزان، در تمام ماه محرم و صفر، به زیارت عاشورا و توسل به امام حسین(علیه السلام) مقید بود و از نسخه استاد خود، مرحوم ایت الله سید علی قاضی استفاده می کرده که کلمه «بک» در «اکرمنی بک» را حذف می کرده و به جای «امام هدی»، «امام مهدی» می فرموده است. مرحوم شهید قدوسی هم که ناقل این فراز است، خود به زیارت عاشورا مقید بوده.

امام خمینی، بنیان گذار نظام اسلامی ایران، در دهه اول محرم، هر روز زیارت عاشورای معروف را با صد مرتبه سلام و صد مرتبه لعن می خواندند.

گذری بر کتاب شناسی زیارت عاشورا

عنایت عالمان به زیارت عاشورا موجب شد که ده ها شرح عربی و فارسی و ترجمه بر آن نگاشته شود یا درباره سند و آداب خواندن آن پژوهش هایی انجام گیرد. در ادامه این مقاله به معرفی برخی از آنها پرداخته می شود.

کتب چاپ عربی

1. رسالة فی زیارة العاشوراء و کیفیتها: سید محمد باقر اصفهانی، معروف به حجة الاسلام شفتی(1160 ـ 1240ق).

2. رساله فی کیفیة زیارة العاشوراء: ملا محمد بن محمد اشرفی مازندرانی (م1315ق).

3. شرح زیارة عاشورا: میرزا ابوالمعالی کلباسی اصفهانی (م1315ق). این کتاب، شرح بعضی از جملات زیارت عاشورا و احکام حرم امام حسین(علیه السلام) و حدود حایر و احکام تربت حسینی است.

4. زیارة عاشورا و آثارها العجیبة: سید علی موحد ابطحی اصفهانی، بیروت، مؤسسة الغدیر، (1420ق/1999م)، 65صفحه، قطع وزیری.

5. ذخیره العباد لیوم المعاد: ناشناخته. شیخ نصرالله شبستری می نویسد: «این کتاب قطعاً به چاپ رسیده است».

6. شرح رسالة تایعت فی زیارة عاشورا: سید محمد باقر حسینی استرآبادی معروف به میرداماد (م1041ق).

7. اللؤلؤالنضید فی شرح زیارة مولینا أبی عبدالله الشهید: حاج شیخ نصر الله شبستری تبریزی. قم، انتشارات امام مهدی، چاپ دوم، 1365ش، 258 صفحه، قطع جیبی.

کتب چاپی عربی (کتب خطی عربی)

1. تذکرة الزائرین: سید ابومحمد حسن بن محمد طباطبائی ساروی(1351ق). این کتاب، شرح مختصر زیارت عاشوراست و نسخه خطی آن به شماره 7/4373 در کتابخانه مجلس شورای اسلامی موجود است.

2. تحقیق فی زیارة العاشوراء: حسن بن ابراهیم حسینی ساوجی. نسخه خطی آن در کتابخانه مسجد اعظم قم موجود است. (کتابت1286ق).

3. الدرة الحمراء فی شرح کیفیة زیارة العاشوراء: شیخ محمد شهداوی بن ابی الحسن نائینی مصباحی (م1278ق). تاریخ تألیف: 1269ق. نسخه خطی آن در مجموعه شماره 697 و در 44 صفحه جیبی در کتابخانه سید احمد صفایی خوانساری موجود است.

4. رسالة فی زیارة عاشوراء: سید محمد علی بن میرزا محمد حسین شهرستانی حایری.

5. رسالة فی زیارة عاشوراء: میرزا محمد حسن بن محمد باقر هزار جریبی(1239 ـ 1300ق).

6. رسالة فی آداب زیارة العاشورا: شیخ محمد باقر اصطهباناتی (م1326ق). نسخه خطی این کتاب به شماره 9/4373 در کتابخانه مجلس شورای اسلامی موجود است.

7. رسالة فی روایة زیارة عاشورا: سید نصرالله بن حسن حسینی. نسخه خطی آن به شماره 3/2527 (مورّخ1237ق) در کتابخانه مسجد سپهسالار (شهید مطهری کنونی) موجود است.

8. جنّة السرور فی تحقیق کیفیة زیارة العاشورا: شیخ علی شریعتمدار استرآبادی تهرانی (م1315ق)، نسخه اصل آن در مجموعه شماره3090 کتابخانه ایت الله مرعشی نجفی (ره) موجود است(از ص115تا156). مؤلف محترم، این کتاب را خودش به نام نتایج المأثور ترجمه کرده است.

9. رسالة فی زیارة عاشوراء: ملا محمد جعفر شریعتمدار استرآبادی تهرانی (1197 ـ 1263ق). شایان ذکر اینکه نسخه ای از کتاب فوق نزد شیخ مهدی شرف الدین در شوشتر بوده و شاید نسخه شماره 2527 کتابخانه مسجد سپهسالار (شهید مطهری) همین کتاب باشد.

10. شرح زیارة عاشوراء: حاج میرزا حسن حائری شیرازی.

11. شرح زیارة عاشوراء: میرزا فتاح بن محمد علی خیابانی تبریزی (م1372ق).

12. زیارة الحسین(علیه السلام) یوم عاشوراء: مؤلف ناشناخته. نسخه خطی شماره 9028 کتابخانه برلین. همچنین نسخه خطی آن به شماره 4568 در کتابخانه ایت الله مرعشی موجود است.

13. شرح زیارة عاشورا: شیخ مفید بن محمد نبی شیرازی بحرانی (1251ـ1325ق). شایان ذکر اینکه نسخه ای از آن به شماره 375 در کتابخانه ایت الله مرعشی موجود است.

14. رسالة فی زیارة عاشوراء: شیخ عبدالله شبستری تألیف آن را به برخی علمای ساکن مشهد نسبت می دهد.

15. شرح زیارة عاشوراء: علامه سید اسدالله فرزند حجت الاسلام سید محمد باقر شفتی اصفهانی (م1290ق).

16. شرح زیارة عاشورا: مؤلف: ناشناخته. نسخه خطی آن به شماره 13/10836 در کتابخانه غرب در همدان موجود است.

17. شرح زیارة عاشورا: مؤلف: ناشناخته. نسخه خطی آن به شماره 1/10184 در کتابخانه غرب در همدان در مدرسه آخوند ملا علی همدانی موجود است.

18. شرح زیارة عاشوراء: سید حسین فرزند سید ابوالقاسم جعفر خوانساری (م1191ق).

19. شرح زیارة عاشوراء: سید محمد علی مازندرانی اصفهانی.

20. صداق الحور فی شرح زیارة العاشور: سید ابو محمد حسن بن محمد طباطبائی ساروی مازندرانی. این کتاب شرح مفصّل بر زیارت عاشوراست و تا جمله «علیکم منّی جمیعاً سلام الله» را در بردارد. نسخه خطی آن در مجموعه شماره 43738 در کتابخانه مجلس شورای اسلامی موجود است.

21. کیفیة زیارة العاشوراء: مؤلف: ناشناخته. نسخه خطی آن در مجموعه شماره 881152 (رساله اول) کتابخانه دانشگاه لس آنجلس موجود است.

22. زیارة الحسین(علیه السلام) یوم عاشورا: نسخه خطی کتابخانه برلین.

23. الصرخة المهدویة: سید مهدی غریقی بحرانی (م1334ق). این کتاب، شرح زیارت عاشورا و کیفیت خواندن آن، با خاتمه ای در بحث امامت است و خود مؤلف، آن را تلخیص کرده است.

24. الضیائیة: میرزا هدایة الله بن میرزا رضا گلپایگانی (م1330ق). در این کتاب ـ که مؤلف به نام فرزندش شیخ ضیاء الدین نگاشته ـ به تفصیل از سند زیارت عاشورا و چگونگی خواندن و ثواب آن و فضایل حضرت سیدالشهدا و تاریخ حرم حسینی بحث شده است.

کتب چاپی فارسی

1. زیارت عاشورا و داستان های آن: مهدی رئیسی. قم، انتشارات مشهور (میراث ماندگار)، 1383ش.

2. بررسی اسناد زیارت عاشورا: جعفر سبحانی.

3. پرتوی از زیارت عاشورا: سید محمود حسینی (سیاهپوش). تهران، نشر ابجد، 1357ش، 30صفحه، قطع رقعی.

4. آثار و برکات زیارت عاشورا: عباس عزیزی. قم، انتشارات سلسله، 1378ش، 64صفحه، قطع رقعی.

5. تحلیلی از حماسه سیاسی، تاریخی زیارت عاشورا: محمد رسول دریایی. تهران، انتشارات جعفری و اسلامی، 1371ش، 556صفحه، قطع وزیری. مؤلف محترم کتاب، در 40 فصل به شرح مفصّل فقرات و جملات زیارت عاشورا از دیدگاه تاریخی پرداخته و آن را با احادیث و اشعار فراوان و نقل اقوال نویسندگان اهل سنت در آمیخته است. برخی از عناوین آن عبارت اند از:

ارزش و آثار زیارت عاشورا، حسین فرزند رسول خدا، ثار چیست؟، گریه بر مصائب امام حسین(علیه السلام)، ریشه های قیام امام حسین(علیه السلام)، انتقام و خون خواهی، زینب3 و امام سجاد(علیه السلام)، بطلان خلافت خلفای ثلاثه، بنی امیه و بنی عباس و مفاسد آنها، اصحاب امام حسین(علیه السلام)، شهدای اصحاب و بنی هاشم.

6. زیارت در پرتو ولایت (شرح زیارت عاشورا): زهره صفایی. قم، مجتمع علوم دینی حضرت ولی عصر(عج)، 195 صفحه، قطع رقعی.

7. زیارت عاشورا: تنظیم: سید رضا موسی کاظم نائینی. قم، دارالنشراسلام، 1378ش، 56صفحه، قطع جیبی.

8. زیارت عاشورا: غلامرضا ناقلی. مشهد، بنیاد مستعضعفان خراسان، 1364ش، 98صفحه.

9. زیارت عاشورا و آثار شگفت: سید علی موحد ابطحی اصفهانی. قم، ناشر: مؤلف، 1415ق، 100صفحه، قطع جیبی. این کتاب به زبان های عربی، اردو، فرانسه و روسی ترجمه شده است.

10. الدرّه البیضاء فی شرح زیارة العاشوراء: حاج سید عزیزالله امامت کاشانی. کاشان، مجتمع متوسلین به آل محمد(صلی الله علیهم اجمعین)، 1378ش، 559صفحه، قطع وزیری.

11. الدّر المنصور فی شرح زیارة العاشور: میرزا احمد بن عبدالرحیم (معروف به میرزا آقا تبریزی)، تبریز، 1380ق، 252صفحه، قطع رقعی.

12. درس هایی از زیارت عاشورا: جواد محدثی. تهران، نشر دارالحدیث، 1378ش، این کتاب به زبان اردو نیز ترجمه و منتشر شده است.

13. زیارت عاشورا و آثار معجزه آسای آن: علی اکبر مهدی پور. قم، انتشارات رسالت، 1375ش، 94صفحه، قطع جیبی.

14. زیارت عاشورا و آثار معجزه آسای آن: ناصر رستمی لاهیجی. قم، مجمع ذخائر اسلامی، 1370ش، 359صفحه، قطع رقعی.

15. شرح و ترجمه زیارت عاشورا: حسن شمس گیلانی. تهران، بی نا، 1369ش، 147صفحه، قطع رقعی.

16. شرح یک حماسه (نگاهی کوتاه به زیارت عاشورا): سید مهدی حسینی زاده. تهران، مرکز آفرینش های ادبی هنری بنیاد قرآن، 1381ش، 140صفحه، خشتی.

17. شرح زیارت عاشورا: مولا عبدالرسول نوری فیروز کوهی. این کتاب، همراه با چند رساله دیگر از مؤلف به سال 1321ق در تهران به چاپ رسیده است.

18. شرح زیارت عاشورا: مرحوم حاج سید احمد میرخانی تهرانی (1330 ـ 1414ق). تهران، مکتب ولی عصر (عج) و مؤسسه فرهنگی نشر سما، 1374ش، 970صفحه، قطع وزیری، به خط فریبا مقصودی کرمانشاهی. این کتاب در 51 مجلس به سامان رسیده و به شرح مفصل زیارت از دیدگاه کلامی، تاریخی، حدیثی و ادبی پرداخته است.

19. شور عاشورائیان (ترجمه منظوم زیارت عاشورا): سروده: عبدالحسین اشعری قمی. قم، مرکز فرهنگی انصار المهدی، 1378ش، 30صفحه، قطع جیبی.

20. نور علی فی آداب زیارة العاشور: میرزا حبیب الله بن شیر محمد همدانی. چاپ بمبئی، 1320ق، 242صفحه، قطع رقعی.

21. کنز مخفی: شیخ عبدالنبی نجفی عراقی (اراکی). چاپ تهران، 1371ق، به اهتمام یوسف بوعلی احسایی، 120صفحه، قطع وزیری. این کتاب درباره آداب و کیفیت زیارت عاشورا است.

22. المصباح و النور در شرح زیارت عاشور: میرزا محمد توتونچی تبریزی(م1398ق). چاپ تبریز، 1392ق، 87صفحه، قطع رقعی.

23. شفاء الصدور فی شرح زیارة العاشور: حاج میرزا ابوالفضل تهران کلانتر (1273 ـ 1316ق) تحقیق و تکمله: سید علی موحد ابطحی اصفهانی. قم، چاپ سید الشهدا، 1368ش، 2جلد، 440+415صفحه، قطع وزیری. مؤلف کتاب، این شرح را در عصر روز عاشورای 1309ق در سامرا به پایان رسانیده و مورد تایید و تمجید مرجع عالی قدر مرحوم ایت الله العظمی میرزای شیرازی نیز قرار گرفته و در حقیقت گسترده ترین و پر فایده ترین شرح در زیارت عاشوراست. این کتاب، بارها در بمبئی، تهران و قم به چاپ رسیده و مورد اعتنا و اعتماد محدثان و مورّخانی چون: حاج میرزا محمد ارباب قمی در اربعین الحسینیة و حاج شیخ عباس قمی در منتهی الامال قرار گرفته است.

کتب خطی فارسی

1. شرح زیارت عاشورا: سید حسین بن جعفر موسوی یزدی. این کتاب، به صورت پرسش و پاسخ از برخی جمله های زیارت عاشوراست. نسخه خطی آن در کتابخانه وزیری یزد به شماره1419 (مورخ1296ق) در 94 برگ موجود است.

2. رسالة فی کیفیة زیارة العاشور: مولا محمد محسن بن محمد سمیع کاشانی(م1222ق). وی از نوادگان فیض کاشانی است. نسخه خطی آن در کتابخانه گلپایگانی قم به شماره 2217 موجود است.

3. شرح زیارة عاشوراء: سید بهاء الدین علی بن عبدالکریم (عبدالحمید) الحسنی النیلی النجفی. مؤلف بزرگوار، مصباح المتهجد شیخ طوسی را شرح کرده و از آنجا که زیارت عاشورا در آن مذکور است، مؤلف نیز به شرح زیارت عاشورا پرداخته است.

4. شرح زیارت عاشورا: میرزا محمد علی مدرس چهاردهی نجفی. این کتاب، مختصر است و نسخه خطی آن به شماره 12370 در کتابخانه آستان قدس رضوی موجود است.

5. شرح زیارت عاشورا: شیخ عباس حایری تهرانی(1298 ـ 1360ق). نسخه خطی آن نزد فرزندش حاج شیخ مهدی حائری تهرانی بوده است.

6. کیفیت زیارت عاشورا: مؤلف: ناشناخته. نسخه خطی آن در 90 برگ جیبی، به شماره63 در کتابخانه دانشکده حقوق دانشگاه تهران موجود است.

7. ترجمه زیارت عاشورا: علامه محمد باقر مجلسی اصفهانی (ره). نسخه خطی آن در کتابخانه ایت الله گلپایگانی قم به شماره 5908 (رساله هفتم مجموعه) موجود است.

8. رسالة فی کیفیة زیارة العاشور و بیان طرق الاحتیاط و جمع المحتملات فیها: علامه شیخ محمد حسین قمشه ای نجفی کبیر (م1336ق). نسخه خطی این کتاب در کتابخانه شهید قاضی طباطبائی در تبریز موجود است.

9. شرح جمله «یا ثار الله و ابن ثاره»: شیخ علی اکبر محمد امین لاری. این رساله، مفصّل است و در سال 1284ق تألیف شد و نسخه خطی آن به شماره 4086 در کتابخانه ایت الله مرعشی قم موجود است.

10. نتایج المأثور فی ترجمة «جنّه السرور فی شرح زیارة العاشور»: شیخ علی بن ملا محمد جعفر شریعتمداری استرآبادی تهرانی (م1315ق). مؤلف بزرگوار، کتاب جنّه السرور خود را ترجمه تحت اللفظی کرده و نسخه اصلی آن به طور ناقص، به شماره 3090 در کتابخانه ایت الله مرعشی نجفی موجود است. مؤلف محترم این کتاب را به نام نتیجة النتایج تلخیص کرده است.

پی نوشت ها

1. فرهنگ معین، ماده براعت، ج1، ص693: الفاظی چند در ابتدای خطبه کتاب و مطلع قصیده که خواننده با خواندن آنها از مقصد و مراد نویسنده و گوینده آگاه گردد
2. بقره/282
3. کامل الزیارات، تحقیق جواد قیومی، ص20
4. همان، ص325، باب 71، حدیث9
5. مصباح المجتهد، ص713
6. معجم رجال الحدیث، ج17، 283 و 288
7. همان، ج2، ص186
8. مستدرک الوسائل، ج3، ص796، فایده دهم
9. همان، ص842
10. رجال طوسی، ص3867، فی اصحاب الرضا7
11. رجال نجاشی، ص233
12. معجم رجال الحدیث، ج11، ص156
13. همان، ج14، ص158، به نقل از ارشاد شیخ مفید
14. کامل الزیارات، ص577
15. معجم رجال الحدیث، ج79، ص79
16. همان، ج8، ص366
17. برای مطالعه تفصیلی این موضوع رک: معجم رجال الحدیث، ج11، ص186ـ187
18. رک: مقاله «جرعه ای از زلال زیارت عاشورا»، حسین مقیسه، مجموعه مقالات همایش امام حسین7، ج10، ص542ـ543
19. سیمای فرزانگان، ص188، به نقل از یادنامه شهید قدوسی
20. این رساله در شفاء الصدور، ج1، ص73 به چاپ رسیده است (رک: الذریعه، آقا بزرگ تهرانی، ج12، ص)79
21. این رساله، در انتهای کتاب شعائر الاسلام من الحلال و الحرام به چاپ رسیده است (رک: شفاء الصدور، ج2، ص430)
22. الذریعة، ج13، ص308
23. ترجمه این کتاب به نام «زیارت عاشورا و آثار شگفت آن» در قم به زیور طبع آراسته شده است، با این مشخصات: قم، انتشارات امیر، چ اول، 1370ش
24. اللؤلؤ النضید، ص38؛ الذریعة ج10، ص16
25. این رساله در شرح کلمه«تابعت» در زیارت عاشورا و اثبات صحیح بودن «تایعت» است
26. این نوشتار درکتاب شفاء الصدور، ج2، ص339، با نقدی بر آن ذکر شده است
27. رک: مجله علوم حدیث، ش23، بهار 1381ش، ص166ـ167
28. مؤلف این کتاب، پس از آن، شرح مفصل زیارت را به نام صداق الحور نگاشته است (رک: مجله علوم حدیث، ش23، ص174)
29. رک: مجله پیام حوزه، ش31، ص108
30. این کتاب اهدایی مقام معظم رهبری (مدظلّه العالی) به کتابخانه آستان قدس رضوی است (فهرست کتابخانه آستان قدس رضوی، ص286؛ مکارم الآثار، ج6، ص2231)
31. الذریعة، ج12، ص80
32. همان، ج5، ص158؛ فهرست کتابخانه ایت الله مرعشی نجفی (ره)، ج8، ص314ـ315
33. الذریعه، ج12، ص79
34. المسلسلات فی الاجازات، ج2، ص263
35. معجم اعلام الشیعة، ج1، ص343
36. فهرست کتابخانه مرعشی، ج12، ص143
37. این کتاب، شرح مفصلی است که به موضوعات ادبی، تاریخی و اعتقادی بحث می پردازد و در آغاز هم مقدمه ای درباره فضیلت زیارت امام حسین7 و معنای عاشورا آورده مؤلف در اوایل ماه رمضان 1303ق به تالیف آن پرداخته و روز سوم ذی العقده همان سال از آن فراغت جسته است
38. فهرست کتابخانه مرعشی، ج1، ص393؛ مجله علوم حدیث، ش23، ص176
39. اللؤلؤ النضید، ص38
40. الذریعة، ج13، ص307
41. فهرست کتابخانه غرب، ص452
42. همان، ص441
43. الذریعة، ج13، ص307
44. تراجم الرجال، ج3، ص326
45. فهرست کتابخانه مجلس، ج12، ص83ـ84
46. نشریه نسخه های خطی، ج11، ص713
47. الذریعة، ج15، ص39
48. نسبت تألیف کتاب به میرزا هدایة الله احتمالی است
49. الذریعة، ج15، ص132؛ مجله علوم حدیث، ش23، ص177ـ178
50. این نوشتار در مجموعه مقالات ایشان به نام سیمای فرزانگان (ج2، ص495ـ506) مندرج است
51. مجله علوم حدیث، ش23، ص168
52. در ابتدای این کتاب از سند، ثواب، ویژگی ها، آثار و داستان هایی درباره زیارت عاشورا سخن گفته شده است
53. این رساله در 350 صفحه به همراه رساله فضایل اهل بیت:و ثواب زیارت سید الشهدا7 و رساله ای درباره امام زادگان معتبر و رجال مدفون در کاشان (200صفحه) به چاپ رسیده است
54. در این رساله از زیارت امام حسین7 و آثار آن، ایام زیارتی، زیارت عاشورا و ثواب آن، مداومت بر آن و آثار شگفت آن و ده داستان، اسناد و منابع زیارت عاشورا، چند نکته درباره عاشورا و آداب زیارت عاشورا بحث شده است
55. الذریعة، ج13، ص308؛ گنجینه دانشمندان، ج6، ص125
56. شایان ذکر اینکه در لابه لای صفحات این کتاب، نمونه هایی از خطوط زیبای نسخ، ثلث و نستعلیق از اساتید بزرگ خط مانند ایت الله سید مرتضی نجومی، استاد سید حسین میرخانی، استاد غلامحسین امیرخانی، درباره امام حسین7 نیز درج شده است
57. رک: الذریعة ج24، ص371؛ فهرست کتاب های چاپی فارسی، ج5، ص5335
58. رک: مجله علوم حدیث، ش23، ص170ـ173
59. فهرست کتابخانه وزیری، ج3، ص955
60. فهرست کتابخانه گلپایگانی، ج3، ص197
61. علامه مجلسی درباره آن می نویسد: «این شرح را دیدم، بیشتر به بیان تراکیب الفاظ و ادبیات آن پرداخته و فایده بسیار بر آن متصور نیست» (رک: الذریعة، ج2، ص313)
62. فهرست الفبایی کتابخانه آستان قدس رضوی، ص341؛ الذریعه، ج13، ص308
63. نقباء البشر، ج4، ص990؛ گنجینه دانشمندان، ج4، ص426
64. الذریعة، ج12، ص79؛ نشریه نسخه های خطی، ج7، ص518
65. فهرست کتابخانه مرعشی، ج11، ص100

ادامه مطلب