خوش آمدید

دكتر حشمت‌الله بدوحي، متخصص بيماري‌هاي كودكان و نوزادان و متخصص رشد و نمو و بهداشت و تغذيه اطفال در اين باره مي‌گويد: شكي نيست كه رعايت بهداشت و پيشگيري از بيماري‌ها بهتر از درمان بيماري است. ساده‌ترين راه، شستن دست‌ها قبل از تماس با شيرخوار و همچنين جلوگيري از تماس شيرخوار با افرادي كه بيماري مسري دارند و واكسينه كردن به موقع نوزاد در برابر بيماري‌هاي مسري است. از طرفي افراط بيش از حد در شستن دست‌ها و صورت نوزاد و محدوديت بيش از حد در ارتباط اجتماعي شيرخوار و نبردن نوزاد در جمع مي‌تواند مشكل‌ساز باشد و بايد متعادل رفتار كرد. از طرفي چند نوع باكتري در روده شيرخوار به طور طبيعي وجود دارد كه بيماريزا نيستند ولي چنانچه ميكروب‌هاي بيماريزا وارد بدن شيرخوار شود قطعا ايجاد بيماري مي‌كند و لذا توصيه نمي‌شود كه در اين مورد بي‌توجهي شود. پس مي‌توان نتيجه گرفت كه نه وسواس بيش از حد و نه بي‌توجهي به بهداشت شيرخواران به سلامت آنها كمكي نمي‌كند و بايد تعادل را در رعايت بهداشت آنها در نظر داشت.

پوست اولين سد دفاعي انسان در برابر ميكروب‌هاست. در نوزادان اين سد دفاعي به مقدار كافي مقاومت ندارد و كمي آسيب‌پذير است. به همين دليل بايد پوست سر و تن نوزادان را تميز نگه داريم و بسته به شرايط نوزاد او را حمام كنيم. به گفته دكتر بدوحي، پوست كودكان از نظر چربي متفاوت است. اگر پوست كودك خشك باشد فاصله حمام كردن بايد افزايش يابد مثلا هفته‌اي يك بار، اما اگر پوست نوزاد خشك نباشد مي‌توان نهايتا تا هفته‌اي 3 بار نيز او را حمام كرد. استفاده از صابون يا شامپوي بدن كه معطر نبوده و مخصوص كودك باشد اشكالي ندارد، مگر موارد خاصي كه پوست خيلي خشك يا اگزمايي باشد كه از صابون‌هاي خاص طبي بايد استفاده شود. براي موي سر نيز استفاده از شامپوي مخصوص نوزاد كه چشم‌هاي او را نسوزاند هفته‌اي يكي دو بار ضروري است برخي از نوزادان دچار كبره چربي روي پوست سر هستند كه با تجويز پزشك بايد از شامپو‌هاي مخصوص استفاده كنند.

اين متخصص ادامه مي‌دهد، بعد از حمام كردن شيرخوار لازم است تمام بدن نوزاد را خشك كنيم اعم از زير بغل‌ها، زير گردن، كشاله ران‌ها و گوش‌ها. لازم به يادآوري است كه قسمت خارجي گوش‌هاي نوزاد را با يك دستمال تميز و نرم، خشك كرده و از گوش‌پاك‌كن به هيچ وجه استفاده نمي‌كنيم.

وي همچنين در مورد شستن دست و صورت نوزادان مي‌گويد: حتي‌المقدور از شستن زياد دست و صورت در شيرخواراني كه پوست خشك دارند خودداري كنيد و فقط در صورت آلوده شدن با غذا يا استفراغ و... دست و صورت نوزاد را آن هم با آب شير (در صورت بهداشتي بودن) و اگر نه با آب جوشيده سرد شده بشوييد. از مواد شوينده دست بزرگسالان به هيچ وجه براي شستن دست نوزادان استفاده نكنيد. در نوزاداني كه پوست خشك ندارند مي‌توانيد غير از مورد ذكر شده صبح‌ها كه از خواب بيدار مي‌شوند نيز دست وصورتشان را با آب بشوييد.

ناخن‌هاي شيرخوار از رشد سريع برخوردار مي‌باشد و از آنجايي كه ممكن است باعث خراش پوست صورت شود لازم است كوتاه گردد. هفته‌اي يكي دو بار و بهترين زمان پس از حمام و در زمان خواب است كه با استفاده از ناخنگير مخصوص نوزاد كه فقط براي خود نوزاد بوده و افراد ديگر با آن ناخن نمي‌گيرند انجام مي‌شود. كوتاه كردن ناخن‌هاي پا با فاصله زماني بيشتري صورت مي‌گيرد چون رشد كندتري نسبت به ناخن‌هاي دست دارند.

از آنجايي كه ايمني بدن نوزاد و شيرخوار كم مي‌باشد لذا مستعد ابتلا به انواع بيماري‌هاست. براي جلوگيري از ابتلا به بيماري‌ها متخصصان توصيه مي‌كنند نوزاد از بدو تولد از شير مادر تغذيه نمايد مخصوصا كلستروم يا آغوز كه مثل يك واكسن عمل كرده و تمام مواد و فاكتورهاي ايمني‌بخش را به نوزاد منتقل مي‌نمايد. پس همان طور كه مي‌دانيد براي نوزادان زير 6 ماه بهترين و تنهاترين غذا شير مادر است كه هميشه در دسترس و بهداشتي و عاري از ميكروب است. در صورتي كه مجبور به استفاده از شير‌هاي كمكي شديم بهتر است كه از فنجان يا قاشق يا قطره چكان استفاده كنيم تا نوزاد شير مادر را همواره همراه شير كمكي بخورد و لازم است كه قبل از تغذيه نوزاد دست‌هاي خود را با آب و صابون بشوييم و لوازم تغذيه نوزاد را نيز بايد با آب بهداشتي و اگر آب بهداشتي در دسترس نبود با آب جوشيده شده شسته و اگر آلوده شدند آنها را بجوشانيم.

دكتر بدوحي مي‌گويد: پستانك و سرشيشه‌ها و شيشه‌هاي شير نوزادان را با چندين روش بسته به امكانات خانواده مي‌شود ضدعفوني كرد. هم دستگاه‌هاي مخصوص الكتريكي يا بن ماري (بن ماري دستگاهي است داراي حوضچه‌اي استيل كه با آب پر مي‌شود و ظروف مختلف درون آن قرار مي‌گيرد. حركت همرفتي گرما در آب از حرارت مستقيم شعله جلوگيري كرده و سبب ايجاد حرارت يكنواخت و قابل كنترل در بن ماري مي‌شود) حتي از قابلمه نيز مي‌توان استفاده كرد به طوري كه چندين شيشه شير را در قابلمه آب گذاشته و به مدت 20 دقيقه بجوشانيم. مدت جوشاندن سرشيشه‌ها كمتر و به مدت 10 دقيقه است.

لازم نيست پستانك دائما شسته شود فقط در صورتي كه آلوده شود يا به زمين بيفتد‌ يا با سطح آلوده برخورد نمايد ضدعفوني كردن آن ضروري است. در نوزادي كه شيرخورده و پستانك آغشته به شير شده باشد و بيش از يك ساعت در محيط آزاد قرار گيرد بايد حتما شسته شود چرا كه شير محل مناسبي براي رشد باكتري‌ها و تجمع ميكروب‌هاست.

كارشناسان تغذيه معتقدند پايان 6 ماهگي بهترين زمان براي شروع غذاي كمكي است. شروع زودهنگام يا ديرهنگام غذاي كمكي هر دو اثرات نامطلوبي بر سلامت نوزاد دارد. قانوني كلي در مورد تغذيه تكميلي نوزاد اين است كه از موادي استفاده شود كه بعدها در سفره خانواده وجود دارد و حتما بعد از تغذيه با شير مادر به نوزاد داده شود و هرگز (تا پايان يك سالگي) قبل از دادن شير مادر يا حتي در فواصل آن به كودك غذا ندهيد. از يك نوع ماده غذايي ساده آغاز و كم‌كم به مخلوطي از چند نوع برسيد. از يك قاشق مرباخوري شروع كنيد و به تدريج مقدار آن را افزايش دهيد. مواد غذايي چه از نظر نوع و چه از نظر مقدار بايد به تدريج به غذاي شيرخوار افزوده شود و بين اضافه كردن مواد غذايي مختلف 5 تا 7 روز فاصله باشد تا شيرخوار به يك غذا عادت كند و در صورت ناسازگاري با نوعي از غذا، آن غذا به راحتي شناخته شود. غذاها بايد ابتدا رقيق تهيه شده و به تدريج غلظت آن افزايش يابد. همزمان با شروع غذاي كمكي دفعات شير دادن نه‌تنها كم نشده حتي در صورت ميل نوزاد بايد افزايش هم بيابد. با شروع غذاي كمكي، دادن آب جوشيده خنك بنا به ميل نوزاد لازم است.

تحقيقات درخصوص استفاده از ماكروويو نشان داده كه مايكروويو حرارت را يكسان پخش نمي‌كند و ممكن است باعث به وجود آمدن نقاط داغ و سوزاندن نوزاد شود. همچنين امكان دارد بيرون بطري شير سرد و داخل آن داغ باشد. اگر غذا به خوبي حرارت نبيند، باكتري‌هاي آن كشته نمي‌شود و مي‌توانند نوزاد را مسموم كنند. از مايكروويو براي گرم كردن شير مادر استفاده نكنيد زيرا ويتامين‌ها و عوامل محافظ آن را تخريب مي‌كند. در كل بهتر است براي گرم كردن شير و غذاي نوزاد از حرارت مستقيم استفاده كنيد.

شيرخواران پس از اين‌كه دست‌هاي خود را كشف كرده و توانايي حركت دادن آن را به طرفي كه مي‌خواهند پيدا مي‌كنند و قدرت گرفتن اشيا را به دست مي‌آورند، دوست دارند همه چيز را به دست گيرند و آن را به طرف دهانشان ببرند. پس بهتر است كه اشيايي مناسب حال كودك تعبيه كنيم كه مخصوص او باشد تا بتواند با آنها بازي كرده و مهارت‌هاي خود را افزايش دهد. دكتر بدوحي معتقد است كه بايد اسباب‌بازي‌هايي انتخاب كرد كه قابل شستشو بوده و اجزاي جداشدني و تيز نداشته باشند و خودرنگ بوده و روي آنها رنگ نداشته باشد كه كنده شود. اسباب‌بازي‌هاي نوزاد را بايد با آب و مايع ظرفشويي شستشو داده منتهي بايد به خوبي آبكشي و خشك شوند.

همچنين نوزاد از پوشاك مخصوص خود استفاده مي‌كند كه داراي ويژگي‌هاي منحصر به فردي است. به گفته اين متخصص پوشش شيرخوار بايد بسته به فصل انتخاب شود و هرگز از لباس‌هاي نايلوني و يا لباس‌هايي كه برچسب پلاستيكي دارند استفاده نگردد و طوري انتخاب شود كه پوشيدن و در آوردن آن از تن شيرخوار به راحتي صورت گيرد. لباس‌هايي كه از ناحيه ران‌ها و جلو باز مي‌شود مناسب مي‌باشند. معمولا شيرخواران يك لايه بيشتر از بالغين پوشش دارند و البته بسته به درجه حرارت محيط از پتو جهت پوشاندن كل بدن مي‌توان كمك گرفت. پتوي نوزاد بهتر است سبك وزن باشد و پتوهاي بافتني از همه بهتر است چون بخوبي دور طفل پيچيده مي‌شود. در هواي سرد بهتر است كه از پتوهاي پشمي استفاده شود كه هم گرم است و هم سبك.

ملحفه‌هاي پارچه‌اي كه براي شيرخوار انتخاب مي‌شود بايد پنبه‌اي و نرم باشد تا به سهولت شسته و زود خشك شوند و مقدار 4 تا 6 عدد هميشه موجود باشد كه اگر كثيف و آغشته به ادرار يا استفراغ نوزاد شد بتوان آن را تعويض كرده و ملحفه كثيف را شست.

دكتر بدوحي ادامه مي‌دهد: لباس‌هاي شيرخوار را بايد با صابون يا پودر صابون مخصوص بشوييم و هرگز از پودرهاي شوينده استفاده نكنيم. لباس‌هاي نوزاد بايد به خوبي آبكشي شده تا مواد، داخل آن نماند. ميزان شستشو و تعويض لباس كودك بسته به آلوده شدن لباس كودك به استفراغ و ادرار يا غذا است و هر بار كه لباس‌هاي نوزاد آلوده شود بايد تعويض و لباس‌هاي كثيف او شسته شود. لباس‌ها را هم مي‌توان در مجاورت هوا و هم با خشك كن خشك كرد. لازم به ذكر است كه بزاق نوزاد اگر آغشته به شير و استفراغ نباشد وقتي روي لباسش بريزد مشكلي ايجاد نمي‌كند و نيازي به تعويض نيست. در كل بهتر است كه لباس‌هاي نوزاد را حداقل 2 تا 3 روز يك بار عوض كنيم.

حديث‌السادات ميرزايي