خوش آمدید

داروهاي بيهوشي باعث شده‌اند جراحي از يك روش غيرقابل تحمل به يك درمان عادي تبديل شود. به‌‌رغم اين كه هوشبري به يك اقدام متداول تبديل شده است، هنوز نمي‌دانيم كه اين داروها در بدن ما چگونه عمل مي‌كنند. اين مساله آنقدرها هم كه به نظر مي‌رسد عجيب نيست چرا كه ما هنوز اطلاع كافي از هوشياري نداريم. به همين جهت در مورد فقدان آن هم نمي‌توانيم به طور دقيق اظهار نظر كنيم.

اما با ظهور تكنيك‌هاي جديد تصويربرداري مغزي و ثبت فعاليت الكتريكي مغز، نادانسته‌هاي ما در حال تغيير و تحول است. آگاهي بيشتر در مورد بيهوشي باعث مي‌شود در دام تصورات نادرست و شايعات مرتبط با آن گرفتار نشويم.

هوشياري همواره يكي از نقاط مبهم زندگي به شمار مي‌رود. هوشياري توسط همه تجربه مي‌شود، اما هركس آن را به گونه‌اي متفاوت تعريف مي‌كند. تغيير در ميزان هوشياري فقط در زمان بيهوشي رخ نمي‌دهد، بلكه هر وقت كه مي‌خوابيد يا ضربه‌اي به سر شما وارد مي‌شود نيز دچار چنين حالتي مي‌شويد اما داروهاي بيهوشي به متخصصان اين اجازه را مي‌دهند تا به طور ايمن و قابل بازگشت سطح هوشياري را كاهش دهند.

اولين باري كه جراحي با استفاده از مواد بيهوشي صورت گرفت سال 1804 و توسط يك جراح ژاپني بود. وي از تركيبي از گياهان براي اين كار استفاده كرد. در غرب، اولين بار بيهوشي در دانشگاه ماساچوست سال 1846 توسط ماده‌اي به نام سولفوريك اتر تجربه شد. پس از آن مواد مختلفي به عنوان هوشبر به صورت استنشاقي يا تزريقي مورد استفاده قرار گرفتند. برخلاف تصور بعضي از افراد كه فكر مي‌كنند متخصصان بيهوشي فقط ماسكي را جلوي دهان بيمار مي‌گيرند، بايد بگوييم كه اين متخصصان بيهوشي هستند كه در طول عمل جراحي شما را بين مرگ و زندگي نگه داشته‌اند. آنها به طور مداوم ميزان ماده هوشبري را كه وارد بدن شما مي‌شود، كنترل مي‌كنند تا شما را در شرايط بيهوشي حفظ كنند.

بيهوشي برخلاف هوشياري از سطوح مختلفي برخوردار است. بدين ترتيب كه ابتدا يك حالت گيجي و منگي به فرد دست مي‌دهد كه ممكن است بعد از به هوش آمدن به خاطر آورده شود يا آن كه شخص آن را نيز به ياد نياورد. با فرورفتن بيشتر در بيهوشي، شما برش ناشي از تيغ جراحي را حس نخواهيد كرد و با پيشرفت بيشتر بيهوشي براي نفس كشيدن هم نيازمند كمك دستگاه خواهيد بود. امروزه در بيشتر مواقع از تركيبي از داروهاي بيهوشي استنشاقي و تزريقي براي هوشبري و نگهداري آن در طول عمل استفاده مي‌شود.

پس ما درباره بيهوشي چه مي‌دانيم؟‌ از وقتي موادي كه باعث بيهوشي مي‌شوند شناخته شده‌اند يكي از معماهايي كه ذهن همه را به خود مشغول كرده اين است كه چگونه گروه وسيعي از مواد شيميايي مي‌توانند همگي باعث كاهش سطح هوشياري شوند. ساير داروها براي عملكرد خود به يك گيرنده پروتئيني در بدن متصل مي‌شوند، مانند قفل و كليد. ليست بلندبالاي داروهاي بيهوشي از مولكول‌هاي پيچيده بزرگ تا گازهاي بي‌اثر مانند زنون ـ كه ساختاري در سطح اتم دارد ـ تشكيل شده است. اما چگونه همه اين داروها مي‌توانند يك قفل مشابه را باز كنند؟ اين سوالي است كه دانشمندان مختلف در تلاشند تا هر چه زودتر بر سر جواب آن به توافق برسند. آنها اميدوارند با شناختن بهتر بيهوشي بتوانند آگاهي بيشتري نسبت به شرايط مشابه مانند كما به دست آورند.

بي‌حسي اپيدورال در واقع يكي از انواع بي‌حسي موضعي است كه در آن داروي بي‌حسي از طريق يك لوله كوچك در نزديكي نخاع در ناحيه كمر تزريق مي‌شود و باعث بي‌حسي و عدم احساس درد مي‌شود. اين روش در حال حاضر كاربرد فراواني در كاهش درد ناشي از زايمان دارد. اما برخي افراد تصورات اشتباهي از اين تكنيك و اثرات آن دارند. به عنوان مثال برخي بر اين باورند كه استفاده از بي‌حسي اپيدورال احتمال سزارين را افزايش مي‌دهد. اما در يك مطالعه 3 ساله معلوم شد اين روش نه‌تنها احتمال سزارين را افزايش نمي‌دهد، بلكه باعث كاهش احتمال آن و كمتر شدن طول دوره زايمان مي‌شود. جالب اينجاست كه بي‌حسي اپيدورال را مي‌توان از همان مراحل ابتدايي زايمان استفاده كرد و لزومي ندارد صبر كنيم تا برخي از مراحل زايمان بگذرد تا بتوان اين روش را به كار برد.

البته بايد بدانيد كه اپيدورال مانند ساير روش‌ها هميشه موثر نيست و در واقع گاهي اوقات دارو به طور كامل به محل مربوطه نمي‌رسد. در اين صورت ممكن است بيمار كم‌وبيش درد را تجربه كند. اين اتفاق در 5 درصد مواقع رخ مي‌دهد و توسط متخصص قابل اصلاح است.

در هنگام بي‌حسي اپيدورال، مادر متوجه نمي‌شود چه وقت بايد فشار وارد كند اما روش‌هايي براي كمك به مادر براي حل اين مساله وجود دارد. پزشك با معايناتي كه در طول روز زايمان انجام مي‌دهد زمان فشار آوردن را به شما اطلاع مي‌دهد. همچنين گاهي متخصصان بيهوشي ميزان ماده بي‌حسي را طوري تغيير مي‌دهند كه مادر زمان فشار آوردن را خودش حس كند.

شايد تصور كنيد براي دريافت بي‌حسي اپيدورال وقت خاصي وجود دارد و اگر دير برسيد ديگر نمي‌توانيد از اين روش استفاده كنيد، ولي بايد بدانيد هروقت اراده كنيد مي‌توانيد اين روش را به خدمت بگيريد، در صورتي كه مركزي كه به آن مراجعه كرده‌ايد از امكانات لازم برخوردار باشد. البته گاهي اوقات مادر آنقدر در مراحل انتهايي زايمان قرار دارد كه بي‌حسي اپيدورال براي او فايده‌اي ندارد چون 10 الي 20 دقيقه طول مي‌كشد تا اثر اين بي‌حسي ظاهر شود و ممكن است مادر قبل از اين‌كه بي‌حسي اثر كند، نوزاد را به دنيا آورد.

برخي از مادران از روش‌ اپيدورال واهمه دارند و تصور مي‌كنند كه اين روش درد و رنج بيشتري از زايمان عادي دارد. اما آنهايي كه از اين روش استفاده كرده‌اند، درمي‌يابند كه ترس آنها بي‌مورد بوده است. براي انجام بي‌حسي اپيدورال، پزشك ابتدا محل ورود سوزن را بي‌حس مي‌كند؛ با اين وجود ممكن است ورود سوزن را خيلي خفيف احساس كنيد. بعد از اين كه سوزن در محل مورد نظر قرار گرفت مدت زيادي طول نمي‌كشد كه درد ناشي از انقباض‌هاي زايمان محو مي‌شود. بيشتر مواقع ترس ما از نبود آگاهي مناسب از روش انجام عمل مربوطه ناشي مي‌شود بنابراين سعي كنيد قبل از آن‌كه روشي را نفي كنيد در مورد آن اطلاعات لازم را كسب و بعدا تصميم‌گيري كنيد.

دكتر امير شيرواني