خوش آمدید

به طور كلي آلوده‌كننده‌هاي هوا مي‌توانند هم باعث اثرات كوتاه‌مدت حاد و هم درازمدت مزمن بر سلامت انسان شوند. تاثيرات حاد به طور معمول فوري هستند و اغلب با پايان گرفتن آلودگي، قابل برگشتند، اما برخي تاثيرات مزمن بر سلامت ازجمله كاهش ظرفيت ريه‌ها و سرطان ريه، ناشي از آلوده‌كننده‌هاي سمي هوا در درازمدت هستند. آلاينده‌هاي هوا همچنين مي‌توانند پوست، چشم، قلب و عروق و اعصاب را نيز تحت تاثير قرار دهند. در اين ميان گروه‌هاي در معرض خطر زياد مانند سالمندان، نوزادان، زنان باردار و افرادي كه از بيماري‌هاي قلبي ـ عروقي و ريوي رنج مي‌برند، نسبت به آلودگي هوا حساس‌ترند. از طرف ديگر، كودكان به دليل اين كه در محيط‌هاي خارج از خانه فعاليت بيشتري دارند و ريه‌هايشان هنوز در حال رشد است، در معرض خطر بيشتري هستند.
گفتني است برخي آلاينده‌هاي خطرناك هوا حتي مي‌توانند باعث مرگ فوري شوند.

به طور كلي 6 مورد از انواع آلوده‌كننده‌هاي هوا، به عنوان معيار و نشانگرهاي كيفيت هوا در نظر گرفته شده‌اند.

گاز منواكسيدكربن (CO)‌: اين گاز بي‌رنگ و بي‌بو است، منابع خارجي آن وسايط نقليه موتوري و منابع خانگي شامل نفت سفيد يا بخاري‌هاي هيزمي است. اين گاز باعث سردرد، كاهش هوشياري ذهني، اختلال رشد جنيني، حمله قلبي، بيماري‌هاي قلبي ـ عروقي و مرگ مي‌شود.

دي‌اكسيدگوگرد (SO2)‌: اين گاز هم بي‌رنگ است و در بخار آب حل مي‌شود و به شكل اسيد درمي‌آيد و در عين حال بر گازها و ذرات ديگر هوا تاثير مي‌گذارد. منابع توليدكننده اين نوع گاز شامل نيروگاه‌هاي زغال‌سنگ سوز، پالايشگاه‌هاي فرآورده‌هاي نفتي، اسيد سولفوريك و نيز ذوب كانسنگ‌هاي حاوي گوگرد مي‌شوند. اثرات سوء اين گاز بر سلامت را مي‌توان به مواردي همچون خس‌خس، تنگي سينه، تنگي نفس و آسيب به ريه‌ها خلاصه كرد.

دي‌اكسيد نيتروژن (NO2)‌: اين گاز به رنگ قهوه‌اي مايل به قرمز و بسيار واكنش‌پذير است و حاصل از وسايط نقليه موتوري، الكتريكي، وسايل رفاهي و ساير منابع صنعتي، تجاري و مسكوني است كه سوخت مي‌سوزانند. ازجمله عوارض تماس با اين نوع گاز، حساس‌ شدن به عفونت‌هاي تنفسي، تحريك ريه‌ها و علائم تنفسي (مانند سرفه، درد سينه و مشكلات تنفسي)‌ است.

گاز اُزن (O3)‌: اين گاز هنگامي كه به شكل تروپوسفر درمي‌آيد، يك آلاينده گازي محسوب مي‌شود. منابع ايجاد آن، دود اگزوز وسايط نقليه و دودهاي خاص ديگري هستند كه از آلاينده‌هاي ديگر هوا در حضور نور خورشيد تشكيل مي‌شوند. اين گاز باعث تحريك چشم و گلو، سرفه، مشكلات دستگاه تنفس، آسم و آسيب به ريه‌ها مي‌شود.

سرب: سرب يك عنصر فلزي است و منابع ايجاد توليد‌ آن پالايشگاه فلزات، كوره‌هاي ذوب سرب، كارخانجات باتري‌سازي و توليدكننده‌هاي آهن و استيل هستند. اين فلز مي‌تواند باعث كم‌خوني، فشار خون بالا، آسيب به مغز و كليه، اختلالات عصبي، كاهش بهره هوشي و سرطان شود.

مواد ذره‌اي (PM): از اين دسته آلاينده‌ها مي‌توان به دوده، گردوغبار و ساير مواد از جمله قطرات ريز مايعات اشاره كرد. منابع ايجاد آنها، موتورهاي ديزلي، نيروگاه‌ها، صنايعي كه با ايجاد باد، باعث انتشار گردوغبار مي‌شوند و نيز بخاري‌هاي هيزمي هستند. سايز ذرات به صورت مستقيم با ميزان تاثير آنها بر سلامت ارتباط دارد؛ به طوري كه ذرات كوچك‌تر از 10 ميكرون باعث ايجاد مشكلات بيشتري مي‌شوند، چرا كه مي‌توانند به عمق ريه‌ها بروند يا به جريان خون وارد شوند و باعث آسيب به ريه‌ها و قلب شوند. ذرات درشت قابل استنشاق (مانند ذراتي كه در مجاورت جاده‌‌ها و صنايع پرگردوغبار يافت مي‌شوند)‌ و ذرات بسيار ريز (كه در سيگار و غبار و مه وجود دارند)‌، از 5‌/‌2 ميكرومتر كوچك‌ترند. از اثرات ديگر اين ذرات بر بدن، تحريك چشم،‌ ايجاد برونشيت مزمن، آسم، مسموميت فلزات سنگين، سرطان و مرگ زودرس در بيماران قلبي يا ريوي است.

نكته حائز اهميت ديگر آلودگي هواي داخل خانه‌هاست كه مي‌تواند ناشي از موادي مانند رنگ‌ها و مواد چسبدار در ساختمان‌هاي جديد، دود سيگار و تنباكو يا آلوده‌كننده‌هاي بيولوژيك و ميكروبي مانند كپك‌ها، پوست حيوانات و انسان‌ها،‌ باقيمانده‌ها و فضولات آفاتي مانند سوسك‌ها باشد كه مي‌توانند تاثير قابل‌توجهي بر كيفيت هواي داخل خانه‌ها داشته باشند و باعث عوارضي مانند خستگي، سرگيجه، تهوع، تحريك گلو، آسم و حتي سرطان شوند.

آلاينده‌هاي خاك شامل انواع زيادي از مواد شيميايي يا آلوده‌كننده (ارگانيك يا غيرارگانيك)‌ هستند كه مي‌توانند هم به صورت طبيعي در خاك ايجاد شوند و هم ساخته دست بشر باشند. از جمله اين آلاينده‌ها مي‌توان به تركيبات سمي مواد راديواكتيو، نمك‌ها، مواد شيميايي و عوامل سرطان‌زا اشاره كرد، در اين ميان، شايع‌ترين آلاينده‌هاي خاك، هيدروكربن‌ها، فلزات سنگين (مانند كادميوم، ‌سرب، كروم، مس، روي، جيوه و آرسنيك)‌، علف‌كش‌ها و آفت‌كش‌ها، روغن‌ها، قيرها،‌ PCBها (مواد چاپي)‌ و دي‌اكسين‌ها هستند. ددت و دي‌اكسين دو مورد از بدترين آلاينده‌هاي پس از جنگ جهاني دوم و جنگ ويتنام بودند. همچنين در اين زمان، شيوع بالايي از جهش، سقط جنين، مشكلات پوستي نقص‌هاي ذهني و نقص سيستم عصبي، آسيب‌هاي كبدي، كليوي و سرطان در مناطقي كه كلاهك‌هاي اتمي در آنها فرود آمده بود، نشان داده شد. در انفجار نيروگاه هسته‌‌اي چرنوبيل در آوريل سال 1986 نيز نقص‌هاي مادرزادي و سرطان كه به نسل‌هاي آينده رسيد،‌ حدود 7 برابر بوده؛ به طوري كه هنوز 40 درصد از شهر چرنوبيل به دليل آلودگي ناشي از تشعشع كه 10 برابر سطح عادي است، غيرقابل سكونت است. از موارد ديگر آلودگي خاك، فرآيندهاي كشاورزي است. سطح بالاي راديو نوكلوئيدها مانند نيتروژن و فسفر را مي‌توان در مركز مزارعي كه تراكم جمعيت بالايي از دام‌ها را دارند، مشاهده كرد. همچنين نفوذ آفت‌كش‌ها به داخل زمين، اثرات ماندگاري به جاي مي‌گذارد و فلزات سنگين مي‌توانند از طريق آب به محصولات مرطوب برسند يا از طريق كودهاي معدني به زمين راه يابند. صنايع، نيروگاه‌ها، فلزات سنگين و مواد شيميايي حاصل از آنها و نيز استفاده برخي از كارخانجات از زمين به عنوان زباله‌دان ضايعات سوزانده شده، اثرات مخرب و درازمدتي را براي سال‌ها در زمين باقي مي‌گذارند. در اين ميان، حتي كارخانجاتي كه سعي مي‌كنند زباله‌ها و ضايعات خود را به طور صحيح دفن كنند، با سر باز كردن و انفجار ناگهاني محل‌هاي معيوب دفن زباله، در ايجاد اين آلودگي سهيم مي‌شوند. مواد شيميايي و آلوده‌كننده مي‌توانند بر اكوسيستم نيز اثرات سوء باقي گذارند و باعث از بين رفتن گياهان شوند
يا جذب مواد غذايي مانند كاهو شوند و به خون راه يابند. علاوه بر اين مرگ و مير حيوانات شكارگري كه از كرم‌ها و ميكروارگانيسم‌هاي موجود در خاك‌هاي آلوده تغذيه مي‌كنند و نيز پرندگان رو به افزايش مي‌گذارد. معادن نيز مي‌توانند تاثير فوق‌العاده‌اي بر اجتماعات پيرامون خود به جا بگذارند، به طوري كه بررسي‌هاي زمين‌شناسي و اقتصادي نشان مي‌دهد افرادي كه در مجاورت معادن زندگي مي‌كنند، 70 درصد بيشتر در معرض خطر بيماري‌هاي كليوي، 64درصدبيشتر در معرض بيماري‌هاي مزمن انسداد ريوي و 30 درصد بيشتر در معرض فشار خون بالا قرار دارند. همچنين مردمي كه در نزديكي معادن زغال سنگ زندگي مي‌كنند، نياز به دسترسي بيشتري به مراقبت‌هاي بهداشتي، آب و هواي پاكيزه‌تر و اجراي سختگيرانه‌تر استانداردهاي محيطي دارند. از علل مهم آلودگي خاك در مناطق شهري، محل‌هايي است كه در آنها عمليات ساختماني صورت مي‌گيرد، چراكه علاوه بر گرد و غباري كه پخش مي‌شود، مواد شيميايي مانند آزبست (پنبه نسوز)‌ حاصل از ساختمان‌سازي و تخريب ساختمان‌هاي قديمي نيز ممكن است خاك را آلوده كنند.