خوش آمدید

كف پاي صاف يكي از اختلالات شناخته‌شده است كه در بسياري افراد بخصوص والديني كه فرزندي با اين مشكل دارند نگراني زيادي ايجاد مي‌كند و بررسي كامل و اطمينان از عدم وجود اختلالات ديگر در افرادي كه دچار صافي كف پا هستند لازم به نظر مي‌رسد. به همين دليل براي آشنايي بيشتر با مفهوم كف پاي صاف، علل، علائم ايجاد و اقدامات لازم براي آن، با دكتر داريوش الياس‌پور، متخصص طب فيزيكي و توانبخشي به گفت‌وگو نشستيم.

بقيه در ادامه

 

پاي انسان از نظر آناتوميك شامل چه قسمت‌هايي است؟

پاي انسان از نظر آناتوميك شامل استخوان‌ها و بافت نرم است كه بافت نرم خود از عضلات، رباط‌ها، عروق و اعصاب تشكيل شده است. در كف پاي انسان به طور طبيعي 3 قوس اصلي وجود دارد كه شامل قوس طولي داخلي، قوس طولي خارجي و قوس عرضي است. اين قوس‌ها از قرارگيري صحيح استخوان‌ها و عضلات رباط‌هاي كف پا ايجاد مي‌شوند و اهداف مختلفي مانند حفاظت از بافت‌ها هنگام تحمل وزن، ذخيره انرژي مكانيكي و استفاده از آن در بهبود كارايي حركتي دارند. اصطلاح كف پاي صاف زماني براي فرد به كار برده مي‌شود كه قوس طولي داخلي كاهش پيدا كرده باشد. گاهي در برخي افراد ديده مي‌شود ارتفاع قوس طولي داخلي افزايش مي‌يابد كه به آن كف پاي گود گفته مي‌شود. پزشكان اين ارتفاع را از اندازه‌گيري ارتفاع استخوان‌هاي مچ پا تا زمين به دست مي‌آورند.

برخي بر اين باورند كه كف پاي صاف ريشه ارثي دارد. آيا چنين باوري درست است؟

خير، هميشه كف پاي صاف به علت توارث نيست و تنها در برخي موارد زمينه ارثي دارد. به طور كلي كف پاي صاف را به 2 شكل طبقه‌بندي مي‌كنند. روش اول براساس فيزيولوژيك‌بودن است كه فرم تكاملي هم گفته مي‌شود و در بيشتر موارد با راه افتادن كودك و تكامل ساختارهاي شكل‌دهنده كف پا اصلاح مي‌شود و نوع دوم فرم اكتسابي است كه به طور معمول به دلايل غيرتكاملي مانند اختلال عضلات پا يا بيماري‌هاي عصبي ايجاد مي‌شود. در روش دوم، طبقه‌بندي بر اساس انعطاف‌پذير يا ثابت‌بودن وضعيت كف پا است. در فرم انعطاف‌پذير اختلال استخواني وجود ندارد و در بيشتر موارد با سير تكامل برطرف مي‌شود. اما در فرم ثابت به دليل اتصالات غيرطبيعي استخوان‌هاي مچ پا قابل برطرف‌شدن به صورت طبيعي نيست و اغلب نياز به اقدامات درماني دارد.

در اطفال در بسياري از موارد وجود كف پاي صاف كاملا طبيعي و فيزيولوژيك محسوب مي‌شود. بد نيست بدانيد در نوزادان قوس كف پا بسيار كم است و براي اطمينان از وجود كف پاي صاف نمي‌توان تنها به مشاهدات خود اكتفا كرد. خيلي از كودكان وقتي راه مي‌افتند دچار چرخش كف پا به خارج مي‌شوند كه در ظاهر كف پاي صاف را ايجاد مي‌كند. شلي رباط‌ها علت ديگري است كه در بسياري از افراد به صورت ژنتيكي ايجاد مي‌شود و بخصوص در دوران كودكي مي‌تواند باعث به وجودآوردن فرم فيزيولوژيك كف پاي صاف شود، اما خوشبختانه در بسياري از اين موارد با رشد كودك و تكامل او تا 10 سالگي برطرف مي‌شود و جاي هيچ‌گونه نگراني براي والدين وجود ندارد، اما اين به آن معنا نيست كه از كنار موضوع به راحتي بگذريم و به پزشك متخصص مراجعه نكنيم چرا كه در بعضي از كودكان كف پاي صاف تنها علت تكاملي ندارد بلكه اختلالاتي ازجمله علل عصبي مانند فلج مغزي مي‌تواند دليل آن باشد. فلج مغزي بيشتر همراه با اختلالات ديگري است كه تشخيص غيرطبيعي‌بودن كف پا را راحت‌تر مي‌كند. از ديگر علل اين اختلال مي‌توان به فلج اطفال اشاره كرد كه البته سال‌هاست به لطف واكسيناسيون عمومي تقريبا فلج اطفال ريشه‌كن شده است.همان‌طور كه قبلا هم اشاره كرديم، اختلالات استخواني مانند اتصال غيرطبيعي استخوان‌هاي مچ پا كه فرم ثابتي از كف پاي صاف را ايجاد مي‌كند بيشتر ريشه ژنتيكي دارد. ولي تعداد كمي از انواع كف پاي صاف انعطاف‌پذير در اطفال با رشد و تكامل برطرف نمي‌شود و به نوع ثابت تبديل مي‌شود. بنابراين براي برطرف‌شدن هر گونه شك و نگراني توصيه مي‌شود كودك توسط پزشك معاينه شود.

اما در بزرگسالان وضع به صورت ديگري است. ابتدا بايد نوع صافي كه مي‌تواند فيزيولوژيك يا اكتسابي باشد، توسط پزشك مشخص شود. آمارها نشان مي‌دهد حدود 20 درصد افراد بالغ كف پاي صاف دارند كه بيشتر اين موارد انعطاف‌پذير، بدون علت و در بسياري از موارد ناشي از شلي رباط‌ها هستند. اما فرم اكتسابي در بزرگسالان مي‌تواند ناشي از علل عصبي، علل تخريبي مانند بيماري‌هاي التهابي مفاصل، آرتروز، شكستگي‌ها و اتصالات استخوان‌هاي مچ پا، از بين‌رفتن نقش محافظتي قوس‌ها به دنبال پارگي عضلات، پارگي رباط‌هاي مچ پا و اختلال عملكرد تاندون‌ها و عضلات باشد.

آيا كف پاي صاف ممكن است با گذشت زمان تشديد شود؟

بله، برخي از بيماران به دليل نداشتن اطلاعات كافي و انجام برخي كارها مي‌توانند باعث تشديد اين اختلال شوند؛ ازجمله اين كارها مي‌توان به استفاده از كفش‌هاي نامناسب مانند كفش‌هاي تنگ و پاشنه بلند اشاره كرد. جالب است بدانيد پابرهنه راه‌رفتن در تشكيل قوس‌هاي كف پا بسيار موثر و مفيد است و حتي براي جلوگيري از پيشرفت آن به بيماران توصيه مي‌شود. چاقي، مادر بسياري از بيماري‌هاست و البته در اين بيماري هم بي‌تاثير نيست، اما در كودكان بايد به اين نكته توجه كرد كه در بسياري از موارد، چاق‌بودن كف پا باعث ديده‌نشدن قوس‌ها شده و به اشتباه كف پاي صاف تشخيص داده مي‌شود و همين قضيه خانواده‌ها را دچار سردرگمي و نگراني مي‌كند. گاهي در تعدادي از افراد يك خانواده اين اختلال مشاهده مي‌شود كه يكي از دلايل آن شلي رباط‌هاست. مبتلايان به سندرم داون (منگوليسم) نيز به دليل شلي رباط‌ها مستعد ابتلا به اين اختلال هستند.

بهترين زمان افراد مشكوك به اين مشكل براي مراجعه به پزشك چه سني است و در چه مواردي بايد هرچه سريع‌تر به پزشك مراجعه شود؟

در اغلب موارد آنچه باعث مي‌شود افراد مبتلا به كف پاي صاف به پزشك مراجعه كنند نگراني والدين، درد و مسائل مربوط به معافيت از سربازي است. در كودكان وجود كف پاي صاف معمولا تا 5 سالگي و به دنبال راه‌‌رفتن و تكامل كودك از بين مي‌رود و حتي باقي‌ماندن آن تا بزرگسالي اگر به صورت انعطاف‌پذير و بدون درد باشد، مي‌تواند طبيعي محسوب شود، اما براي اطمينان بيشتر و برطرف‌شدن نگراني‌ها مراجعه به پزشك توصيه مي‌شود. آنچه در كودكان داراي اهميت است و بايد جدي گرفته شود وجود علائم همراه با درد، اختلال در راه رفتن و دويدن، همراهي اختلالات تكاملي مانند تاخير در نگهداشتن گردن، نشستن، راه‌رفتن و صحبت‌كردن است. در اين شرايط نياز به بررسي كامل و دقيق است.

در بزرگسالان، كف پاي صاف چنانچه با درد در راه‌رفتن، يكطرفه‌بودن و وجود درد در مفاصل ديگر مانند زانو، سابقه بيماري‌هاي روماتولوژيك، عصبي و عضلاني همراه باشد حتما نياز به بررسي كامل‌تري دارد.

آيا والدين يا خود بيمار مي‌توانند بدون مراجعه به پزشك از وجود اين بيماري مطمئن شوند؟

خير، معاينه بايد توسط پزشك صورت گيرد. پزشك، بيمار را درحالي كه بدون كفش و جوراب ايستاده معاينه مي‌كند و نحوه قرارگيري كف پا از بالا و پهلوها بررسي مي‌شود. چسبيدن لبه داخلي پا به زمين مشخصه كف پاي صاف محسوب مي‌شود. در بيشتر موارد پاشنه اين افراد به سمت خارج چرخش يافته و با بلندشدن فرد روي انگشتان چنانچه قوس‌هاي كف پا تشكيل شود مي‌توان نوع انعطاف‌پذير را از فرم ثابت تشخيص داد. در بعضي از موارد براي تشخيص بهتر نياز به تهيه گرافي از كف پا است.

آيا كف پاي صاف هميشه نياز به درمان دارد؟

كف پاي صاف در اغلب موارد نياز به درمان ندارد. اين مساله در كودكان تا 10 سالگي يك امر فيزيولوژيك محسوب مي‌شود و با تكامل فرد برطرف مي‌شود و در بالغين به شرطي كه اختلال از نوع انعطاف‌پذير باشد و از گذشته دور بدون درد باقي‌مانده باشد فرم خوب به حساب مي‌آيد و نياز به درمان ندارد.

در ساير موارد توصيه مي‌شود با مراجعه به پزشك و بررسي بيشتر نياز به درمان مشخص شود از جمله فرم ثابت كف پاي صاف، مواردي كه در بالغين بتازگي اتفاق افتاده، غيرمترقبه‌بودن، پيشرونده‌بودن، وجود درد و همراهي با بيماري‌هاي ديگر مانند آرتريت‌هاي التهابي يا بيماري‌هاي عصبي. نكته مهم در بحث درمان، توجه به اختلالات مربوط به عضلات است. همان‌طور كه گفته شد در فرم‌هاي اكتسابي بزرگسالان گاهي به علت اختلال يا پارگي عضلات، كف پاي صاف ايجاد مي‌شود كه اين موارد طيف گسترده‌اي از درمان‌ها، از استراحت تا درمان‌هاي ضدالتهابي خوراكي، استفاده از وسايل كمكي و در برخي موارد جراحي را مي‌طلبد. به طور كلي درمان‌هاي موجود براي كف پاي صاف شامل درمان‌هاي غيرجراحي و جراحي‌ها هستند.

درمان‌هاي غيرجراحي مانند انواع ورزش‌ها و كشش‌ها كه بخش مهمي در درمان محسوب مي‌شود و استفاده از وسايل كمكي كه عمدتا به صورت كفي استفاده مي‌شود، باعث اصلاح قوس و ارتفاع پاشنه مي‌شود. اين كفي‌ها در موارد انعطاف‌پذير قابل استفاده هستند و مي‌توانند مانع از پيشرفت اختلال، كمك به بهبود و اصلاح اختلال و كاهش علائم شوند. توصيه ما به بيماران براي استفاده از اين وسايل كمكي اين است كه حتما به تجويز پزشك باشد، زيرا در بسياري از موارد استفاده از فرم نادرست آنها مي‌تواند منجر به بدترشدن شرايط شود. پوشيدن كفش‌هاي مناسب كه تنگ نباشد و ترجيحا پاشنه كوتاهي داشته باشند، همچنين كاهش وزن در حد مناسب و تقويت عضلات پا با انواع ورزش‌ها از روش‌هاي درماني مورد تاييد تمام پزشكان است.

درمان‌هاي جراحي تنها در صورتي توصيه مي‌شود كه فرم ثابت و دردناك كف پاي صاف وجود داشته باشد.

بعضي از خانواده‌ها نسبت به درمان اين مشكل بي‌تفاوت هستند و آن را جدي نمي‌گيرند. آيا ممكن است در آينده عوارضي را براي آنان به همراه داشته باشد؟

عوارض به نوع كف پاي صاف بستگي دارد. در انواع فيزيولوژيك معمولا عارضه جدي ديده نمي‌شود. برخي از محققان بر اين باورند كه چرخش زياد كف پا به خارج كه معمولا با كف پاي صاف ديده مي‌شود مي‌تواند در نهايت منجر به عوارضي مانند درد پا، برآمده‌شدن انگشت شست، درد در قسمت كف پا، التهاب بافت نرم كف پا، درد زانو و حتي كمردرد شود.

ام‌البنين خانوردي

ادامه مطلب